FTTH Monitor 2013/Q3. Glasvezelontwikkelingen in Nederland. Uitgebracht door Stratix Consulting ONDERZOEK

Transcriptie

1 ONDERZOEK FTTH Monitor 2013/Q3 Glasvezelontwikkelingen in Nederland Uitgebracht door Stratix Consulting Hilversum, november 2013

2 Kwart Nederlandse huishoudens heeft glasvezel Eind september 2013 telde Nederland ruim 1,9 miljoen glasvezelaansluitingen homes passed. Daarmee is momenteel een kwart van alle Nederlandse huishoudens verglaasd. Van alle woningen met een glasvezelaansluiting maakt circa 33% ook daadwerkelijk actief gebruik van de verbinding, door het afnemen van één of meer diensten (homes subscribed). Daarmee bedraagt het aantal glasvezelabonnees eind september zo n 626 duizend. Overigens is daarin niet de voorraad nog te activeren klanten (voorinschrijvingen) meegenomen, waarmee de totale conversie naar schatting tussen de 35% en 40% ligt. Onderstaande figuur toont het groeiverloop van het aantal passieve en actieve glasvezelaansluitingen over de periode Figuur 1: Groei passieve en actieve glasvezelaansluitingen in Nederland Bijna 85% van alle glasvezelaansluitingen in Nederland is in handen van het bedrijf Reggefiber, een joint venture tussen investeringsmaatschappij Reggeborgh en KPN. Het uitrolmodel van Reggefiber bestaat hoofdzakelijk uit een vraag gestuurde aanpak, maar daarnaast legt het bedrijf ook direct glasvezel aan in nieuwbouwwijken. Inmiddels is Reggefiber actief in bijna 200 gemeenten. Het Communication Infrastructure Fund van Rabo Bouwfonds (afgekort CIF) is een andere partij die actief is met de uitrol van glasvezel naar woningen in Nederlandse gemeenten. CIF hanteert als verglazingsstrategie het overnemen van lokale kabelnetten (en klanten) en vervolgens uitrollen van een nieuwe glasvezelinfrastructuur, naast de bestaande kabelaansluiting. Momenteel is CIF actief in 24 gemeenten in Nederland, hoofdzakelijk in het westen en oosten van Nederland. Stratix 2013 Onderzoek - Glasvezelontwikkelingen in Nederland, 2013/Q3 2

3 Daarnaast telt Nederland nog enkele tientallen kleinschalige en onafhankelijke FttH projecten, variërend in omvang van enkele tientallen tot enkele duizenden aangesloten woningen. Hieronder vallen onder meer de verglazingsinspanningen van kleine onafhankelijk kabelaars en projecten die voortkomen uit bewoners- en/of gemeente-initiatieven. Wat betreft die laatste categorie zijn de projecten in Boekel (BoekelNet) en Heeze-Leende (HSLnet) het afgelopen jaar de bekendste voorbeelden en inmiddels wordt er ook in diverse andere gemeenten geprobeerd op eigen kracht een glasvezelnetwerk van de grond te krijgen (o.a. Dalfsen/Nieuwleusen, Castricum, Bergen NH en Hilvarenbeek). Groei glasvezelklanten ten koste van kabelabonnees? Ondanks groeiend marktaandeel voor de kabel in de markt voor breedband internettoegang nemen absolute klantenaantallen van de kabel al geruime tijd af, doordat kabelklanten overstappen op glasvezel, DSL, Digitenne of satelliet. In Figuur 2 is het totaal aan abonnees (dus ook TV-only klanten) van UPC en Ziggo afgezet tegen het totaal aan abonnees die actief zijn op het Reggefiber netwerk. Reggefiber is, in tegenstelling tot bijvoorbeeld CIF, bijna zonder uitzondering actief in gebieden waar UPC en Ziggo ook actief zijn. De figuur toont dat in de periode 2009/Q3 t/m 2013/Q3 het Reggefiber marktaandeel is toegenomen van 2% naar 7%. In dezelfde periode is het marktaandeel van UPC en Ziggo gezamenlijk 12% afgenomen. Dit suggereert dat de groei van het aantal glasvezelklanten in de afgelopen jaren direct of indirect ten koste is gegaan van het aantal kabelabonnees. Figuur 2: Penetratie UPC+Ziggo vs. penetratie op Reggefiber netwerk (100% = alle huishoudens in NL) Stratix 2013 Onderzoek - Glasvezelontwikkelingen in Nederland, 2013/Q3 3

4 Eind jaren negentig kwam de commerciële druk op kabel-tv-kijken van KPN s Digitenne, dat qua beeldkwaliteit en prijs de onderkant van de markt bediende. Tegenwoordig komt de druk van overstappers uit IPTV / glasvezel. Verwacht wordt dat deze trend de komende jaren verder zal doorzetten, nu bij een kwart van de huishoudens in Nederland glasvezel voor de deur ligt. Ruim half miljoen nieuwe glasvezelaansluitingen Ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar, is het aantal glasvezelaansluitingen toegenomen met 526 duizend. Dat is bijna een verdubbeling van de groei ten opzichte van twee jaar geleden, toen de groei tussen het derde kwartaal van 2010 en 2011 ruim 270 duizend aansluitingen bedroeg. Figuur 3: Jaarlijkse toename glasvezelaansluitingen (homes passed) De sterke toename van het aantal glasvezelaansluitingen in de afgelopen twee jaren is te verklaren door geïntensiveerde inspanningen van glasvezelbedrijven. Met name Reggefiber heeft de afgelopen jaren zijn productie flink omhoog geschroefd. In 2011 heeft het bedrijf een zestigtal vraagbundelingsinitiatieven opgestart, die in de jaren daarna bijna allemaal tot uitrol en realisatie hebben geleid. Figuur 4 toont het aantal glasvezelprojecten dat de afgelopen jaren is opgestart als vraagbundeling, evenals het totale volume te verglazen woningen binnen deze projecten. De grafiek toont een enorme toename van het aantal vraagbundelingsprojecten in 2011 ten opzichte van het jaar ervoor. Na 2011 is er echter een afname zichtbaar in het aantal vraagbundelingsprojecten. In het laatste hoofdstuk wordt er nader ingegaan op deze ontwikkeling. Ook CIF heeft de afgelopen jaren zijn verglazingsinspanningen vergroot, onder meer door activiteiten in het Westland en via de samenwerking met Cogas Kabel in het oosten van Nederland. Stratix 2013 Onderzoek - Glasvezelontwikkelingen in Nederland, 2013/Q3 4

5 * t/m oktober 2013 Figuur 4: Jaarlijks aantal FttH vraagbundelingsprojecten en productievolume In meer dan de helft van de Nederlandse gemeenten ligt glasvezel naar woningen In 2011 was er in 140 gemeenten glasvezel naar woningen uitgerold, maar inmiddels is dat aantal gegroeid tot 210 gemeenten. Daarmee is in meer dan de helft van alle Nederlandse gemeenten momenteel glasvezel naar woningen uitgerold, dit betreft zowel gemeenten die al bijna geheel voorzien zijn van een glasvezelnetwerk, als gemeenten die gedeeltelijk zijn verglaasd bijvoorbeeld een bepaalde wijk of een nieuwbouwproject en gemeenten waar nu nog glasvezel wordt uitgerold. Figuur 5 geeft de uitbreiding van de glasvezel footprint in Nederland weer in de afgelopen 3 jaar, op basis van het percentage homes passed in een gemeente. Figuur 5: Voortgang glasvezeldekking in Nederlandse gemeenten (resp Q3, 2012-Q3, 2013-Q3) Stratix 2013 Onderzoek - Glasvezelontwikkelingen in Nederland, 2013/Q3 5

6 De grootste ontwikkeling heeft de afgelopen jaren plaatsgevonden in het oosten van het land, waarbij met name in kleine en middelgrote gemeenten glas is uitgerold. Reggefiber heeft in het verleden wel in diverse steden op basis van aanbod gestuurde uitrol stadsdekkende glasvezelnetten aangelegd, maar is in 2011 afgestapt van deze aanpak. Onderstaande grafiek toont het aantal afgeronde en momenteel in aanleg zijnde glasvezelprojecten per groottecategorie van gemeenten tussen oktober 2011 en oktober * alleen vraag gestuurde en aanbod gestuurde projecten Figuur 6: Aantal glasvezelprojecten naar huishoudensomvang van gemeente (2011/Q3-2013/Q3) Nu Reggefiber een aanzienlijk deel van de kleine en middelgrote gemeenten van Nederland van glasvezelnetten heeft voorzien, verschuift langzaam de focus naar de (groot)stedelijke gebieden. Zo zijn het afgelopen jaar weer ontwikkelingen zichtbaar in een aantal grote steden, waaronder Amsterdam, Den Haag, Eindhoven en Tilburg, waar de uitrol door Reggefiber wijk voor wijk plaatsvindt. De uitdagingen die moeten worden overwonnen bij glasvezelaanleg in grote steden zijn met name van civieltechnisch aard, zoals de (logistieke) complicaties bij aanleg in gestapelde hoogbouw, de drukkere ondergrond met o.a. oude nog gebruikte 19 e eeuwse stadsgasnetten met broze gietijzeren buizen, en het lastiger vinden van geschikte PoP locaties. Het verkrijgen van voldoende draagvlak onder de bevolking van het te verglazen gebied, lijkt via de gefaseerde vraagbundelingsaanpak vooralsnog effectief. Stratix 2013 Onderzoek - Glasvezelontwikkelingen in Nederland, 2013/Q3 6

7 Uitdaging ligt bij verglazing van de buitengebieden Een werkelijk gemeentedekkend glasvezelnetwerk 1 wordt zelden tot nooit gerealiseerd, voornamelijk doordat rurale gebieden niet of slechts gedeeltelijk worden meegenomen in de aanleg. Belangrijkste oorzaak zijn de hogere investeringskosten die gemoeid zijn met het aansluiten van woningen die ver afliggen van een dorps- of stadskern, vanwege de relatief lange graafafstanden naar deze woningen. Op grond van de huidige investeringsmodellen van marktpartijen, worden deze gebieden momenteel als onrendabel beschouwd. Doorgaans gaat het om circa 5 tot 15% van het totaal aantal woningen in een gemeente die niet worden voorzien van een glasvezelaansluiting. Inmiddels werken en voeren marktpartijen, al dan niet in samenwerking met gemeenten of provincies, plannen en pilots uit om ook de buitengebieden in gemeenten van glasvezel te voorzien. Daarbij worden onder meer nieuwe graaf en aanlegtechnieken ingezet, of wordt synergie gezocht met andere infraprojecten om de aanlegkosten te reduceren. Voor zeer afgelegen woningen wordt ook gekeken naar alternatieve (tijdelijke) technieken, zoals draadloze verbindingen. De enkele geslaagde introducties van FttH in het buitengebied in Nederland, kunnen in drie groepen worden ingedeeld: 1. Kruissubsidie vanuit de woonkern (met een bijkomend staatssteunvraagstuk door gemeentelijke garanties boven het de minimis plafond van de EU); 2. Synergie met projecten van Rijks- en Provinciale Waterstaat (Zuidlob, Biesbosch); 3. Synergie met bestaande infrastructuren (persriolering Lonneker). Daarnaast is er ook vanuit diverse provincies, waaronder Friesland, Noord-Brabant en Gelderland, aandacht voor de verglazing van het buitengebied en wordt er gewerkt aan de ontwikkeling van alternatieve financieringsmodellen. Boekel eerste volledig verglaasde gemeente, Heeze-Leende wordt mogelijk tweede Afgelopen voorjaar had de gemeente Boekel de primeur om als eerste gemeente in Nederland volledig verglaasd te zijn. Daarnaast ligt er bij één andere gemeente, Heeze-Leende, een claim op tafel dat men in 2014 aldaar het buitengebied ook volledig gaat verglazen. In zowel Boekel als Heeze-Leende is sprake van verglazing in zowel de woonkernen als het buitengebied onder gelijke retailtarieven. Het business model van Boekelnet en HSLnet drijft op interne kruissubsidie tussen die twee gebieden. Boekelnet en HSLnet geven abonneecijfers van respectievelijk 56% en 58% af voor hun gehele net en geen aparte cijfers voor het buitengebied. Daarmee wordt wel de hoogte van de interne kruissubsidie gemaskeerd, wat issues bij een staatssteunbeoordeling kan opleveren. Bij een dienstafname van 90% in het buitengebied kan namelijk praktisch het gehele Nederlandse buitengebied op commerciële basis rendabel worden verglaasd. Het marktrisico dat grotere marktpartijen weerhoudt om te investeren in het buitengebied is de sprong om in dit soort gebieden van circa 60% minimumdeelname bij vraagbundeling in enkele jaren naar circa 90% dienstafname te komen. 1 Een glasvezelnetwerk waarop alle huishoudens in een gemeente zijn aangesloten Stratix 2013 Onderzoek - Glasvezelontwikkelingen in Nederland, 2013/Q3 7

8 Overige verglazingssuccessen drijven op synergie met andere infrapartijen Andere geslaagde voorbeelden van uitrol van glasvezel op het platteland zijn het aansluiten van een deel van de boerderijen in Zuidelijk-Flevoland, enkele tientallen huizen in het buitengebied bij Lonneker en diverse boerderijen in de Noordwaard bij Werkendam en het Biesbosch Museum. In de Zuidlob van Flevoland is de aansluiting gerealiseerd door Unet, die daarvoor zakelijke tarieven ( éénmalige aansluitkosten en 125 per maand) hanteerde voor aansluitingen op een route waar dat bedrijf glasvezelkabel voor de Provinciale Waterstaat aanlegde. Unet indiceerde dat 90% van de boerengezinnen langs de route op hun aanbod inging. In Lonneker is een project uitgevoerd door Rabobank, Reggefiber en Jelcer, de laatste is een bedrijf dat een nieuwe techniek heeft ontwikkeld om glasvezelkabel door persleidingen van de riolering aan te leggen. Door de nieuwe techniek waarbij door persleidingen wordt aangelegd zijn de aansluitkosten in het landelijke (pilot)gebied van Lonneker teruggebracht tot boven die in de woonkern. In Lonneker hebben de 50-tal deelnemende adressen deze extra kosten zelf opgebracht en is er uiteindelijk geen gebruik gemaakt van de financieringscoöperatie, waarvoor de Rabobank de statuten en oprichtingsakte had opgemaakt. Putten is de volgende gemeente waar Reggefiber en Jelcer een grootschalige pilot willen uitvoeren om glasvezel via het riool naar ruim 500 adressen in het buitengebied uit te rollen. Hiervoor worden momenteel de plannen uitgewerkt. In de Noordwaard bij Werkendam is sprake van grootschalige herinrichting als overloopgebied voor hoogwater in het kader van het project Ruimte voor de Rivier. De Biesbosch wordt effectief met ca. 40% vergroot tot aan het Steurgat. Dijken zijn doorstoken en verlegd en veel boerderijen ontruimd. KPN vervangt, buiten de joint-venture met Reggefiber om, tientallen kilometers oude koperkabels in de verlegde dijken door glasvezelkabels en instrumentatie- en communicatievoorzieningen voor Rijkswaterstaat, terwijl naast het museum midden in de Biesbosch ook de mobiele zendmast op glasvezel wordt aangesloten. LTE als snelle oplossing in bomen-arm buitengebied Glasvezelaanleg in het buitengebied concurreert in de oostelijke Flevopolder met een speciale versie van de mobiele techniek LTE, daar neergezet door het bedrijf Greenet. Hiervoor zijn drie masten neergezet. Greenet meldt 92% dienstafname. Het buitengebied in Flevoland is erg duur voor verglazing vanwege de grote afstanden tussen boerderijen, maar die polders kenmerken zich ook door het ontbreken van volwaardige breedbandalternatieven over kabel of DSL, wat het hoge succes van zowel Greenet als Unet verklaard. LTE kan snel worden uitgerold, maar kent minder hoge capaciteiten en grotere variatie in looptijden (schokkeriger) dan vaste technieken, waardoor diensten als interactieve gaming, video-conferencing en streaming video on demand een vraagteken zijn. Tevens zijn er verborgen kosten door een structureel hoger elektriciteitsverbruik per abonnee van enkele tientjes per jaar dan bij vaste technieken. Over een totale levenscyclus vergelijking met vaste technieken, doen de extra energiekosten de lagere kapitaalsinvestering die LTE vergt in veel situaties, behalve in de dunst bevolkte gebieden zonder veel signaal-dempende bomen, uiteindelijk teniet. Stratix 2013 Onderzoek - Glasvezelontwikkelingen in Nederland, 2013/Q3 8

9 Voordeel van draadloze oplossingen is weer dat er snel uitgerold kan worden. Het inzetten van LTE gebaseerde technieken kan daarmee een korte termijn transitieoplossing bieden met een uitruil van lagere investeringen, een hoge uitrolsnelheid en hogere energie exploitatielasten tegen hogere investeringen, een lagere uitrolsnelheid en lagere energie exploitatielasten in het geval van vaste technieken die zich weer meer lenen voor lange termijn toepassing. Glasvezeldekking afgelopen jaren sterkst toegenomen in Gelderland De glasvezeldekking op provinciaal niveau, loopt onderling nogal sterk uiteen. De afgelopen jaren was de hoogste glasvezeldekking steeds te vinden in de provincie Flevoland en dat beeld lijkt zich ook het komende jaar te handhaven. Figuur 7: Glasvezeldekking per provincie (eind september 2013) De provincie Gelderland maakte de afgelopen jaren zowel procentueel als absoluut de sterkste groei door. Het aantal glasvezelaansluitingen is daar sinds 2011 met ruim 260 duizend toegenomen, waarmee het percentage aangesloten huishoudens is gestegen van 13 naar 43 procent. De hoogste procentuele groei wordt komend jaar verwacht in Overijssel, waar nog eens 10% van de huishoudens zal worden voorzien van glasvezel. Opvallend is dat de uitrol van glasvezel in Zeeland vooralsnog niet van de grond is gekomen en ook in Groningen heeft er tot op heden nog weinig activiteit plaatsgevonden. Figuur 7 toont de verdeling van het aantal gepasseerde huishoudens per provincie in Nederland. Groeiverwachting glasvezel: 3 miljoen aansluitingen in 2015 Stratix constateert een afname van het aantal opgestarte vraagbundelingstrajecten in de afgelopen twee jaren (zie Figuur 4). Deze ontwikkeling manifesteert zich ook in het jaarlijkse aantal projecten waar uitrol is aangevangen. Figuur 8 toont voor 2013 vooralsnog een zeer sterke afname van het aantal projecten waar uitrol is gestart en de bijbehorende productievolumes ten opzichte van het jaar ervoor. Dit betekent ook dat de productievoorraad, het aantal woningen die op de rol staan om aangesloten te worden, is teruggelopen. Stratix 2013 Onderzoek - Glasvezelontwikkelingen in Nederland, 2013/Q3 9

10 Tegenover de geconstateerde daling van het jaarlijkse aantal nieuw opgestarte glasvezelprojecten staat wel dat de gemiddelde aanlegduur per woning de afgelopen jaren ook sterk is afgenomen, zoals eveneens wordt getoond in Figuur 8. Dit betekent dat projecten steeds sneller worden gerealiseerd, wat het gevolg is van de continue optimalisatie van processen over de gehele keten van glasvezelaanleg. Doordat projecten een kortere doorlooptijd hebben is er theoretisch minder productievoorraad nodig om een bepaald uitroltempo te realiseren. Desalniettemin lijkt het, gezien de geschetste ontwikkelingen, niet waarschijnlijk dat een toenemende groei van het aantal glasvezelaansluitingen in de komende jaren gestand blijft. Stratix verwacht dat de groei in 2015, maar waarschijnlijk al vanaf volgend jaar zal stabiliseren. * t/m oktober 2013 Figuur 8: Jaarlijks aantal gestarte uitrollen en productievolume, alsook gemiddelde aanlegduur Uitgaande van een stabiliserende groei zal de komende jaren een toename van het aantal glasvezelaansluitingen worden gerealiseerd die ongeveer gelijk is aan het huidige uitroltempo van 500 duizend aansluitingen per jaar. Met dit tempo zal het aantal aansluitingen (homes passed) dit jaar nog doorgroeien tot boven de 2 miljoen en de komende jaren verder toenemen tot circa 3 miljoen aan het eind van Dit verloop wordt getoond in Figuur 9. Overigens heeft KPN als meerderheidsaandeelhouder van Reggefiber de langetermijnindicatie afgegeven dat zij circa 60% van Nederland wil gaan verglazen. Dat percentage komt neer op 4,5 mln huishoudens en wordt met het huidige uitroltempo van Reggefiber rond 2020 bereikt. Stratix 2013 Onderzoek - Glasvezelontwikkelingen in Nederland, 2013/Q3 10

11 Figuur 9: Groeiontwikkelingen passieve glasvezelaansluitingen Stratix 2013 Onderzoek - Glasvezelontwikkelingen in Nederland, 2013/Q3 11

12 Stratix FTTH Monitor Stratix beschikt over ruime kennis van de glasvezelsector in Nederland en in het bijzonder over de markt van Fiber-to-the-Home. Zo houdt Stratix sinds 2006 een database bij van de aantallen Fiber-to-the-Home en Fiber-to-the-Building aansluitingen in Nederland. Samenwerking esociety Platform Sinds 2011 wordt de FTTH marktkennis van Stratix gebruikt in de jaarlijkse uitgave van het esociety Platform Nederland over onder meer de laatste cijfers en ontwikkelingen binnen de glasvezelsector in Nederland. In dat kader verscheen in 2011 en 2012 de Glasmonitor en afgelopen jaar de nieuwe Digital Society Monitor. Daarnaast wordt ook samen met het esociety Platform tweemaal per jaar de digitale Glaskaart en Glasradar van Nederland geactualiseerd, die de actuele beschikbaarheid en groeiontwikkelingen van Fiber-to-the-Home in Nederlandse gemeenten weergeeft. Media en andere belangstellenden Stratix wordt regelmatig geraadpleegd door media, marktpartijen, overheid en eindgebruikers over de laatste stand van zaken en actuele ontwikkelingen. Speciaal daarvoor heeft Stratix een aparte sectie op zijn website ingericht waar ieder half jaar geactualiseerde informatie over de belangrijkste cijfers en trends van de FTTH markt in Nederland worden gepubliceerd. Daartoe behoren diverse voor publicatie geschikte grafieken en figuren, waaronder de digitale Glaskaart en Glasradar van Nederland. Meer gedetailleerde informatie over glasvezel in Nederland is beschikbaar via onze FttH- Monitor, een database en research tool, die een gedetailleerd inzicht geeft in de Nederlandse glasvezelmarkt, waaronder: Totaal aantal passieve en actieve glasaansluitingen op landelijk en regionaal niveau; Glasvezel footprints van alle in Nederland actieve glasvezelaanbieders; Uitsplitsing type glasvezelprojecten: vraagbundeling, kabelaars, nieuwbouw, etc.; Gedetailleerde planning en fasering FttH-projecten; Technische eigenschappen glasnetten: topologie, architectuur, technologie. Contact René Wevers en David Yoshikawa Voor nadere informatie of vragen kunt u mailen naar: ftth@stratix.nl Stratix Consulting BV Utrechtseweg TK Hilversum Tel: Stratix 2013 Onderzoek - Glasvezelontwikkelingen in Nederland, 2013/Q3 12

13 CONTACT Over Stratix Stratix Consulting BV is een onafhankelijk onderzoeks- en adviesbureau dat zich heeft gespecialiseerd op het gebied van communicatie-infrastructuren. Wij richten ons op sectoren waar IT-netwerken een voorname rol spelen: telecommunicatie en media, maar ook energie, wetenschappelijk onderzoek en betalingsverkeer. Binnen deze segmenten ondersteunen wij uiteenlopende opdrachtgevers bij tactische en strategische vraagstukken, zowel aanbieders als gebruikers. Ook adviseren wij gebruikersorganisaties uit de publieke en private sector en beleidsverantwoordelijken binnen de overheid. Het team van Stratix bestaat uit ervaren adviseurs die beschikken over uitgebreide kennis van de technische, financieeleconomische en maatschappelijke aspecten van communicatieinfrastructuren. Naast adviseurs en inhoudelijke specialisten kan Stratix ervaren managers inzetten die als associates-to-the-firm verantwoordelijkheid nemen voor de uitvoering van gemaakte plannen. Ieder van hen beschikt over zeer ruime ervaring in het bedrijfsleven. Stratix is niet gelieerd aan dienstverleners, leveranciers of enig andere organisatie. De structuur en het bedrijfsmodel van het bureau staan borg voor de kwaliteit van ons werk en voor snelle, flexibele oplossingen als de situatie daarom vraagt. Stratix Consulting B.V. Villa Hestia - Utrechtseweg TK Hilversum Telefoon: office@stratix.nl URL: