wetenschappelijk publiceren? Prof. dr. John Mackenzie Owen

Transcriptie

1 Open Access: de toekomst van het wetenschappelijk publiceren? Prof. dr. John Mackenzie Owen Universiteit van Amsterdam TU Eindhoven, 22 Oktober 2009

2 Functies van de wetenschappelijke communicatie Verspreiding e wetenschappelijke e kennis Discussieforum Kwaliteitsbewaking (peer review) Het archief van de wetenschap Status, carrière

3 Publiceren en de moderne wetenschap Uitgangspunt: wetenschap leidt tot nieuwe kennis. Originaliteit en validiteit moeten gecertificeerd worden. Wetenschappelijke kennis moet bewaard en beschikbaar gesteld worden in een 'objectieve', onafhankelijke omgeving. Daarom is er een universeel geaccepteerd systeem nodig voor wetenschappelijke communicatie. Dat systeem wordt gevormd door het peer reviewed wetenschappelijk tijdschrift, opgezet en onderhouden door gespecialiseerde wetenschappelijke uitgevers.

4 Ontwikkelingen vóór 1950 Evolutie wetenschappelijk artikel als specifiek genre Toenemende specialisatie (mono- en subdisciplines) Uitgevers stellen zich 'ten dienste van de Uitgevers stellen zich ten dienste van de wetenschap'

5 Ontwikkelingen vanaf 1950 Concentratie Grote, internationale uitgevers (Elsevier, Springer) Societies (ACS, IEEE,...) Exponentiële toename van het publiceren ('publish or perish') Toenemend belang van het wetenschappelijk tijdschrift t.o.v. boeken Uitgevers richten zich op bibliotheken ipv wetenschappers als klant Belang aandeelhouders neemt de plaats in van 'het dienen van de wetenschap' Gebruik computersystemen en netwerken voor het vindbaar maken van wetenschappelijke informatie (centrale catalogi, databases) Vanaf ca. 2000: gebruik van het Internet voor de toegang tot wetenschappelijke literatuur (e-journals) Sommige traditionele boekgenres (zoals de conference proceedings) worden vervangen door websites

6 Business model: abonnementensysteem Bibliotheken betalen vooraf voor toekomstige leveringen Wetenschappers dragen auteursrecht over aan uitgevers Universiteiten betalen voor artikelen over onderzoek dat ze zelf hebben uitgevoerd (en betaald) Universiteiten houden geen archief bij van hun eigen publicaties

7 Serials Crisis i Uitgeversmonopolie Constante bibliotheekbudgetten Stijgende prijzen -> opzeggen abonnementen -> dalende omzet -> stijgende prijzen NB: prijsstijgen veroorzaakt door prijsverhoging en stijging dollarkoers 'Among ARL member libraries in the period , the price per subscription of serials rose by 215% (Table 1). Notably, the Consumer Price Index rose by only 68% during the same period. Member libraries paid 260% more for their serial subscriptions in 2003 than in 1986 despite having increased the number of subscriptions by only 14%.... It is worth noting... that some of the largest percentage increases in recent years have involved titles in the social sciences, although absolute prices remain lower than in the sciences. The average cost of a political science journal has increased 59% since 2000,... followed by sociology (54%), business and economics (49%), and education (49%).' [ ]

8 Kostenstijging tij i tijdschriften ift

9 Big Deals: prijsafspraken p tussen uitgevers en bibliotheken Bibliotheken krijgen voor een vaste prijs (huidige aboonementskosten + opslag) toegang tot alle tijdschriften van een uitgever. Meerjarige contracten (3-5 jaar). Onderdeel van de deal is dat abonnementen niet opgezegd g kunnen worden. Daardoor wordt soms ook betaald voor abnnementen die men niet nodig heeft. 'Big squeeze': door 'big deals' wordt het budget grotendeels geblokkeerd door vaste verplichtingen aan de grote uitgevers, waardoor er geen ruimte meer is voor kleine en nieuwe uitgevers.

10 Digitalisering 24/7 en (in theorie) wereldwijde toegang Snelle distributie ib ti Voordelen digitale medium: zoekmogelijkheden, hyperlinks, multimedia, attendering, interactie, etc. Lagere kosten? Onafhankelijkheid van uitgevers?

11 De traditionele informatieketen Auteur Uitgever Bibliotheek Eindgebruiker

12 De nieuwe informatieketen? Auteur Netwerk Repository Eindgebruiker

13 Repositories i Pre-prints (CERN) Hoge Energie Fysica: X-server DARENET/NARCIS: netwerk van institutionele wetenschappelijke repositories in Nederland Voordelen: snelle distributie wereldwijd gratis toegankelijk ('Green Open Access') Nadelen: geografisch bepaald (bij institutionele repositories) volledigheid niet gegarandeerd (afhankelijk van plaatsing door auteur) matige ontsluiting (maar Google Scholar helpt) vaak niet full-text, maar links naar uitgevers vaak niet gecertificeerd (geen peer-review toegepast) Geen status, t dus geen vervanging journals, dus geen publicatiemedium

14 Digitalisering: it i e-journals Innovatieve, e-only tijdschriften E-versies van traditionele gedrukte tijdschriften Open Access Uitgevers voegen veel functionaliteit toe. Auteurs schrijven als vanouds, zonder veel gebruik te maken van de digitale mogelijkheden van het e-artikel (behalve hyperlinks naar literatuur en datasets). Het overgrote merendeel van de wetenschappelijke literatuur is nu digitaal beschikbaar.

15 Licenties Licenties vervangen bij e-journals het abonnementensysteem. Geen eigendomsrecht, maar gebruiksrecht. Licenties bepalen wie wat waar wanneer mag raadplegen: 'restricted access'. Daarom géén dienstverlening aan derden toegestaan.

16 Nadelen abonnementen en licenties Hoge kosten als gevolg van monopolies. Kosten onafhankelijk van gebruik. Wetenschappelijke informatie alleen toegankelijk voor rijke instellingen. Beperkingen aan dienstverlening en hergebruik door universiteiten.

17 Open-Access tijdschriften ift Up-front payment: betaling vooraf door auteur (c.q. diens instelling) Publicatie is wereldwijd gratis beschikbaar via het Internet Auteur behoudt (meestal) auteursrecht OA removes price barriers (subscriptions, licensing fees, pay-per-view per fees) and permission barriers (most copyright and licensing restrictions). [Peter Suber, Het gaat bij OA-tijdschriften dus om het business model: inhoud, structuur en vorm van de artikelen alsmede de kwaliteitsbewaking (peer review) veranderen niet. Veelal nieuwe OA-uitgevers; vaak (heel) weinig artikelen Bestaande uitgevers aarzelen nog (alleeen op verzoek van auteur; time- window) In toenemende mate (vooral in USA en UK) eisen 'funding agencies' (3e ( ) g g ( geldstroominstellingen) dat over door hen gefinancierd onderzoek dmv OA wordt gepubliceerd (via OA-tijdschriften en/of repositories).

18 Enkele gegevens NARCIS: 252,368 wetenschappelijke publicaties (187,109 open access - 75%). DOAJ: 4365 journals in the directory. Currently 1666 journals are searchable at article level. As of today articles are included in the DOAJ service. The composition of the DOAJ collection (currently 4000 journals) is characterized by a very large number of publishers (2.000+), each publishing a very small number of journals on different platforms, in different formats and in more than 50 different languages. Many of these publishers are with a number of exceptions fragile when it comes to financial, technical and administrative sustainability. [

19 Di Drie opinies i 'De commerciële uitgevers verdienen schandalig veel aan informatie die voortkomt uit door belastinggeld gefinancierd onderzoek, waarbij ze bovendien aan onderzoekers hun auteursrecht ontnemen om er zelf rijker van te worden. OA is een middel om die praktijken tegen te gaan.' 'Onderzoek wordt uitgevoerd met publieke middelen. De resultaten daarvan moeten daarom vrijelijk beschikbaar zijn in het publieke domein. Dat wordt bereikt door te publiceren in OA-tijdschriften.' if 'Universiteiten hebben het uitgeven altijd grotendeels overgelaten aan derden d (commerciële uitgevers en learned societies). Die hebben daarin geïnvesteerd en een grote deskundigheid opgebouwd. Het zou voor de samenleving een groot verlies zijn als dat verloren ging. g Dat dreigt bij een opgelegde invoering van OA.'

20 OA als ideologie i Er bestaat een 'OA-beweging' bij wie het niet alleen gaat om de evidente voordelen van OA, maar ook, naar aanleiding van de serials crisis, om het breken van de vermeende 'macht' van de traditionele uitgevers. Die politieke motivatie maakt soms blind voor mogelijke nadelen en invoeringsproblemen van OA.

21 Opmerkingen bij Open Access Open Access heeft alleen zin als de belangrijke wetenschappelijke uitgevers meedoen; dat zal uiteindelijk ook gebeuren. Kostenbesparing is een illusie, want de bestaande uitgevers willen (en kunnen) niet downsizen. Kleinschalige en lokale (=nationale) initiatieven bereiken niet veel. Inmenging overheid/nwo kan leiden tot aantasting van de academische vrijheid. OA leidt tot re-allocatie van budgetten (van bibliotheek naar onderzoeker); dat is voor bestuurders vaak een aanleiding om te bezuinigen. i De beschikbare middelen zullen nog meer dan nu het geval is, bepalen wie wat mag onderzoeken. Er zal ongetwijfeld prijsdifferentiatie optreden; de keuze in welk tijdschrift je gaat (of mag) publiceren, wordt dan al heel snel niet alleen door wetenschappelijke, maar ook door budgetaire factoren bepaald. Grote, rijke instellingen zullen daardoor makkelijker kunnen poubliceren in de belangrijkste tijdschriften dan kleine, minder rijke instellingten. Bij OA is sprake van een onevenwichtigheid: de meest productieve instellingen moeten het meeste betalen, ten voordele van de minder productieve instellingen. Omdat de omzet niet meer wordt bepaald door verkoop, maar door inkoop, bestaat het risico dat tijdschriften meer gaan publiceren, wellicht ten koste van de kwaliteit. Omdat ranking een relatief systeem is, zal eventuele kwaliteitsvermindering niet in dat systeem tot uiting komen. Hoge transitiekosten bij de overgang naar OA hollen de voordelen uit. Beleid met betrekking tot OA komt grotendeels tot stand zonder overleg met de wetenschappelijke wereld (beperkt tot uitgevers, bibliotheken, straks 3e geldstroominstellingen en overheid).

22 De toekomst? t? Commerciële uitgevers gaan over op OA Kleine OA-uitgevers houden ermee op Toenemende betekenis OA voor data (repositories) 'Verrijkte publicaties' waarbij er een directe koppeling is tussen publicaties, data, software, multimedia e.d.