3443.MS JV :29 Pagina 1. nader bekeken. Laten zien wat mensen bindt... Jaarverslag 2006 MS Research

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "3443.MS JV 2006 27-07-2007 12:29 Pagina 1. nader bekeken. Laten zien wat mensen bindt... Jaarverslag 2006 MS Research"

Transcriptie

1 3443.MS JV :29 Pagina nader bekeken Laten zien wat mensen bindt... Jaarverslag 2006 MS Research

2 3443.MS JV :29 Pagina 2 Inhoudsopgave Wat is MS? 3 Voorwoord en plannen 4 Doelstelling en organisatie 5 MenSen over MS, voorlichting MSweb 6 Rondom MS MenSen voor MS, fondsenwerving Jaaroverzicht 8 Het CBF keurmerk 10 Diverse 11 Mensen tegen MS, onderzoek Witte bloedcellen: naast veroorzakers ook remmers? 12 Tysabri 13 Wetenschappelijke Raad 14 Subsidies Wetenschapskatern 18 MS-Onderzoekdagen Financieel verslag 2006 Financieel verslag 22 Giften en de belasting 23 Begroting Balans 25 Staat van baten en lasten 26 Kasstroomoverzicht 27 Toelichting op de balans en de rekening van baten en lasten 27 Toelichting op de balans 28 Toelichting op de staat van baten en lasten 31 Uitvoeringskosten eigen organisatie 33 Accountantsverklaring 34 Kengetallen 36 Bestuur en commissies, colofon 37 Mensen met MS 38 2

3 3443.MS JV :30 Pagina 3 is MS? Wat is MS? Multiple sclerose (MS) is een ziekte van het centrale zenuwstelsel: de hersenen en het ruggenmerg. Signalen in het centrale zenuwstelsel worden niet goed verwerkt, doordat de isolatielaag (het myeline) rondom de zenuwbanen is aangetast. Een aantal lichaamsfuncties kan hierdoor niet of niet meer optimaal werken. De aantasting van deze isolatielaag geschiedt door het afweersysteem van ons lichaam: het immuunsysteem. Bepaalde cellen van dit systeem breken de isolatielaag af. Waarom dit gebeurt is helaas nog niet bekend. Onderzoekers vermoeden dat erfelijke factoren de vatbaarheid voor de ziekte bepalen. Daarnaast wordt gedacht aan de invloed van bepaalde virussen. Verder onderzoek moet meer duidelijkheid verschaffen. MS is zeer ingrijpend zowel voor de persoon zelf als voor zijn of haar omgeving. De diagnose wordt vooral gesteld bij personen tussen de 20 en 40 jaar oud. In Nederland heeft 1 op de 1000 mensen MS. Aan het stellen van de diagnose gaat regelmatig veel onzekerheid vooraf. De symptomen van MS zijn divers en vaak erg vaag. Slecht zien, spraakproblemen, evenwichtsen coördinatiestoornissen, geheugenstoornissen en vermoeidheid zijn enkele van de veel voorkomende klachten. Het stellen van een diagnose is dan ook een complexe zaak. De Stichting MS Research stimuleert en financiert onderzoek naar MS. Haar doelstelling is het opsporen van de oorzaken van MS en het ontwikkelen van effectieve behandelwijzen. Ook informeert de Stichting over wetenschappelijke, medische en maatschappelijke aspecten van MS. Jaarlijks subsidieert de Stichting onderzoeksprojecten van Nederlandse universiteiten en onderzoeksinstituten, waarbij zij volledig aangewezen is op particuliere giften. Schematische weergave van het ziekteproces bij multiple sclerose. Beschadiging van de myelineschede van een zenuwcel leidt tot een verminderde geleiding. Een axon is een zenuwvezel. (Bewerkt naar een illustratie afkomstig uit de Scheringuitgave Informatie voor werkers in de gezondheidszorg, december 1996) Gelijktijdig met dit jaarverslag verschijnt het Wetenschapskatern MS Research , waarin u een beschrijving kunt vinden van het wetenschappelijk onderzoek dat door de Stichting MS Research gesubsidieerd wordt. U kunt het Wetenschapskatern aanvragen via onderzoek@msresearch.nl of via telefoonnummer

4 3443.MS JV :30 Pagina 4 Voorwoord en plannen Na het 25-jarig jubileumjaar waarin diverse grote evenementen plaatsvonden, hebben wij met succes geprobeerd de verhoogde aandacht voor multiple sclerose en het werk van onze Stichting, door middel van diverse activiteiten onder het publiek in 2006 vast te houden. De lijn van fondsenwerving met behulp van kunst kende dit jaar een absoluut hoogtepunt tijdens de zgn. Lentelunch in het Scheveningse Kurhaus. Tijdens een middagvullend programma met sprekers, artiesten en de kunstveiling, werd het Fellowship voor Dr. Leonie Boven financieel mogelijk gemaakt, waarover u verder in dit jaarverslag meer leest. Wij zijn verheugd wederom onze MS-centra aan het VUmc en het Erasmus gecontinueerd te hebben en in totaal, samen met de pilots en projecten 2,5 miljoen euro aan wetenschappelijk onderzoek besteed te hebben. Uitgebreide verslagen hierover kunt u lezen in het wetenschapskatern Tijdens de Endo-Neuro-Psychomeeting heeft onze Stichting de eerste MS Research Lecture door dr. Stefan Gold gesubsidieerd, teneinde ook hier een breder draagvlak voor MS te creëren. Ook dit jaar heeft het bestuur constructief gesproken met het dagelijks bestuur van de wetenschappelijke raad om kritisch te blijven kijken naar de wijze waarop wij onze processen en procedures hebben ingericht. Ons initiatief om de door de MSIF (de wereldwijde organisatie waar 42 landen met een gecertificeerde MS-organisatie bij zijn aangesloten) uitgegeven MS in focus te vertalen en voor Nederlandse en Vlaamse mensen met MS beschikbaar te stellen, werd enthousiast begroet door vele aanvragen van zowel particulieren als diverse zorginstellingen. De themanummers Revalidatie en Vermoeidheid zijn inmiddels verkrijgbaar en momenteel wordt gewerkt aan de vertaling van volgende nummers. Daarnaast wordt ons eigen blad Rondom MS goed gewaardeerd door onze donateurs en ook door externen regelmatig aangevraagd. Plannen Het Global Dinner is een initiatief van de MSIF, dat, d.m.v. een evenement dat in de verschillende landen op hetzelfde moment plaatsvindt, aandacht vraagt voor het feit dat MSonderzoek een internationale inspanning is. Onze Stichting zal hieraan volgend jaar voor het eerst deelnemen. Wij werken een opzet uit waarbij het internationale karakter van dit diner onderstreept zal worden. Op het gebied van voorlichting gaan we samen met Chris Veraart een kinderboek uitgeven. Dit boek zal kinderen met een (groot-) ouder die MS heeft, helpen te begrijpen wat er allemaal in de familie gebeurt door deze ziekte. Een sportief evenement zal voor de benodigde fondsen zorgen. Om het klinisch onderzoek een impuls te geven, zullen wij een -extra- subsidieronde voor een Fellowship uitschrijven en wij hopen op vele, enthousiaste onderzoekers die zich aanmelden. In het najaar zullen we een donateurdag organiseren in het MS centrum Amsterdam vanwege het 10-jarig bestaan van het MS centrum. Op de onderzoeksvloer kunnen donateurs kennis maken met hoe en waaraan hun geld besteed wordt. Tot slot Wij zijn buitengewoon veel dank verschuldigd aan alle mensen en commissies die ons steunen; alle donateurs en andere mensen die ons adviseren of vrijwillig bijdragen aan onze activiteiten maken het mogelijk dat wij ons werk kunnen doen. Met name naar onze ambassadeur, onze wetenschappelijke raad, beleggings- en kunstcommissie gaat onze oprechte dank uit. Het gaat goed, verder gaat het slecht is de titel van de korte film over Chris Veraart. Advocaat, schrijver en iemand die al meer dan 25 jaar leeft met MS. Deze film wordt door onze Stichting ingezet om aan betrokkenen (donateurs, onderzoekers, mensen met MS enz.) te laten zien hoe een leven met MS eruit kan zien en wat onze Stichting voor mensen met MS kan betekenen. Momenteel wordt nog gewerkt aan de uitgebreide film/documentaire die over 2 jaar op tv zal komen. Mr. H.P.G. den Tex, Mw. D. Roos, voorzitter De MSVN en MSweb zien wij binnen onze branche als partijen met wie wij samenwerkingsverbanden aan willen gaan en zijn gegaan. Tussen genoemde organisaties vindt regulier overleg plaats. Zo onderzoeken wij momenteel o.a. de mogelijkheid een betere service voor internetbezoekers te ontwikkelen d.m.v. een portal msnederland.nl. Bezoekers vinden dan sneller de specifieke informatie over MS die zij zoeken., 4

5 3443.MS JV :30 Pagina 5 Doelstelling en organisatie De Stichting MS Research stimuleert en financiert onderzoek naar MS. Tevens heeft de Stichting een voorlichtende taak. De doelstelling is het opsporen van de oorzaken van MS en het ontwikkelen van effectieve behandelwijzen. In het volgende schema ziet U welke organen samenwerken om dit doel te bereiken: Wetenschappelijke Raad* Aan de WR worden alle bij de Stichting ingediende onderzoeksprojecten ter beoordeling en advies voorgelegd. Comité van Aanbeveling* Het Comité zet zich in de belangen van de Stichting te behartigen. Drs. F.B. Deiters, secretaris S. Werkendam, lid Beleggingscommissie* Deze commissie adviseert over de beleggingen en staat onder voorzitterschap van de penningmeester van de Stichting. Mevr. Mr. W. Heijbroekde Clercq, lid Dr. C.J. Lucas, lid Mr. H.P.G. den Tex, voorzitter Drs. M.J.H. Klessens, lid Mr. H.P.A. Klapwijk, penningmeester Ambassadeur Maartje van Weegen is ambassadeur van de Stichting. Op velerlei wijze ondersteunt zij de Stichting haar doelstellingen te realiseren. Bureau* De operationele taken van de Stichting worden verzorgd door het bureau in Voorschoten. De bezetting bestaat uit de directeur en zeven medewerkers, waarvan vijf in deeltijd. Directeur en PR&Fondsenwerving Financiële Administratie Secretariaat Donateurbeheer Research-coördinator PR&Fondsenwerving * Voor de samenstelling van deze organen, zie pagina 35 5

6 3443.MS JV :30 Pagina 6 Mensen over MS Voorlichting Statutair heeft de Stichting MS Research een tweeledig doel. Ten eerste: het bijeenbrengen, het beheer en het doen toewijzen van gelden ten dienste van wetenschappelijk onderzoek naar de oorzaak en behandeling van multiple sclerose en verwante aandoeningen. En ten tweede: het verstrekken van voorlichting op deze gebieden en al hetgeen daarmede in verband staat in de ruimste zin des woords. In het kader van die tweede doelstelling ontplooit de Stichting MS Research niet alleen zelf voorlichtingsactiviteiten, inclusief een eigen website: ( maar geeft zij tevens steun aan de belangrijkste Nederlandse informatie-verstrekker op het gebied van MS, de website MSweb: ( De kerntaken van MSweb zijn het virtueel bieden van informatie over - het leven met - de ziekte MS plus alles wat daarmee samenhangt, en het bevorderen van lotgenotencontact. MSweb is vrij toegankelijk. De redactie brengt geregeld een aparte virtuele nieuwsbrief uit met daarin nieuws over de eigen site. MSkidsweb Eind maart 2005 was de start van het kleine zusje van MSweb. Een website bedoeld voor kinderen van ouders met MS én voor kinderen die zelf MS hebben. Met name het gastenboek is populair waardoor kinderen van zich kunnen afschrijven en contacten met elkaar kunnen leggen. In 2006 is het zogenoemde Muisspel geintroduceerd, speciaal voor MSweb gemaakt. In de zomervakantie heeft MSkidsweb elke week een prijsvraag met als prijs gratis entreekaarten voor een attractiepark. MSweb blijft groeien MSweb is op 8 maart 1999 de lucht ingegaan. Vijf jaar later, op 8 maart 2004, bezoeken 1264 mensen MSweb en op 8 maart 2006 bezoeken 1739 mensen MSweb. Bezoeken is trouwens iets anders als (unieke) bezoekers. MSweb heeft veel trouwe bezoekers die regelmatig langskomen. De teller telt bezoeken ; dat zijn alle mensen die langskomen of dat nu dagelijks is of één keer per jaar. En de teller telt unieke bezoekers. In dat geval worden mensen die vaak langskomen slechts één keer per maand meegeteld. In 2006 ontving MSweb unieke bezoekers. Samen waren zij goed voor bezoeken. Zij bekeken in 2006 maar liefst zevenen-een-half miljoen pagina s. Forum Op MSweb bepaalt de redactie wat er wel of niet op verschijnt. Op het forum van MSweb zijn de bezoekers de baas. Nou, niet helemaal, want de moderators van MSweb letten op dat de bezoekers zich volgens de spelregels gedragen. In 2006 lieten de bezoekers dagelijks 300 berichten achter op het forum en die berichten werden zo n vijf tot zesduizend keer per dag gelezen. Via het forum regelen de bezoekers allerlei activiteiten met elkaar zoals koffieochtenden of tochtjes op de scootmobiel tot zelfs weekendjes uit. MS-Onderzoek In de rubriek MS-Onderzoek neemt MSweb samenvattingen van MS-onderzoek op die in de wetenschappelijke top-tijdschriften zijn verschenen. De artikelen zijn uit het Engels vertaald door vrijwilligers van MSweb én dank zij de hulp van enkele medewerkers van het BPRC in Rijswijk. In totaal zijn er in 2006 precies 100 vertalingen opgenomen. De onderzoeksmedewerker van MS Research houdt MSweb op de hoogte van de promotiedata van MS-onderzoekers. De samenvattingen van die proefschriften, zeven in 2006, plus een CV van de promovendus, zijn op MSweb verschenen. MSzien Elke twee maanden publiceert MSweb het virtuele magazine MSzien. Daardoor zijn op MSweb ongeveer 45 nieuwe artikelen verschenen over medische onderwerpen, sociale onderwerpen, juridische onderwerpen, enzovoort. Kortom, een tijdschrift over MS en alles wat daarmee samenhangt. In april 2006 heeft de redactie het zogenoemde MSweb-magazine op papier uitgegeven. Dit blad laat in het kort zien wat MSweb te bieden heeft. Financieel is het blad mogelijk gemaakt door Hanneke Douw, die het geldbedrag verbonden aan de Theo Zwetsloot Award aan MSweb schonk. 6

7 3443.MS JV :30 Pagina 7 Cursus MS, wat nu? In maart 2006 is MSweb begonnen met het aanbieden van de virtuele cursus MS, wat nu? Vooral voor mensen die pas sinds kort de diagnose MS hebben. De cursus, die in 2005 door MSweb uit het Engels is vertaald en aangepast aan de Nederlandse situatie, leert mensen om te gaan met de diagnose MS en hen te voorzien van actuele, juiste en reële informatie. De acht-delige serie geeft antwoord op veel vragen en helpt om deze belangrijke gebeurtenis in het leven het hoofd te bieden. En verder deed MSweb samen met de Geneesmiddelenwinkel Utrecht een onderzoek naar het gebruik van geneesmiddelen, gaven de deelnemers een acht aan de cursus, is MSkidsweb gestart met het ontwikkelen van een spreekbeurtboekje en is de nieuwe virtuele nieuwsbrief van MSweb een groot succes. MS Research Dit alles mede dankzij de financiële en organisatorische steun van MS Research. MSweb vindt het fantastisch dat MS Research zich inzet voor het financieren van wetenschappelijk onderzoek naar de oorzaak en behandeling van MS. Maar de mensen die nú MS hebben willen graag nú iets van het leven maken. Goede voorlichting en de mogelijkheid om contacten met andere mensen met MS te leggen is daarbij zeer belangrijk. MSweb is dankbaar dat MS Research dit zo ruimhartig mogelijk maakt. Rondom MS De vernieuwde nieuwsbrief die wij tijdens het jubileumjaar introduceerden hebben wij voortgezet. Deze ruimer opgezette uitgave op A4 formaat geeft voorlichting over vele aan MS gerelateerde onderwerpen; mensen met MS, kinderen met MS, onderzoek naar MS, de onderzoekers zelf en voorlichting in het algemeen. Soms is er aandacht voor fondsenwerving. De nieuwsbrief wordt nog steeds met groot enthousiasme onder donateurs ontvangen, maar wordt ook dikwijls aangevraagd door middelbare scholieren en studenten van HBO-opleidingen. Dit jaar zijn wij gestart met het verspreiden onder neurologen. In dit kalenderjaar zijn de internetdonaties aanmerkelijk gestegen; de vorig jaar geïntroduceerde nieuwe opzet van onze site begint, samen met meer promotionele uitingen, haar financiële vruchten af te werpen. Uiteraard proberen wij nog steeds, o.a. door navigatie, een beter gebruik van onze site door de diverse bezoekers te bewerkstelligen. Zowel mensen met MS, als donateurs, als onderzoekers moeten zo efficiënt mogelijk het door hun gezochte onderwerp kunnen vinden. Daarnaast gaan we samen met MSweb en de MSVN onderzoeken hoe we internetbezoekers met interesse voor MS in het algemeen beter kunnen bereiken d.m.v. een portal MS Nederland. 7

8 3443.MS JV :30 Pagina 8 Mensen voor MS Fondsenwerving MS Research Lentelunch 2006 Aan de voormiddag van de lente werd het Kurhaus in Scheveningen gevuld met gasten van MS Research voor een gezellig en stijlvol samenzijn. Tijdens een bijzondere lunch, afgewisseld met licht entertainment, vond een zeer speciale veiling plaats. Veel bedrijven die MS Research een warm hart toedragen hadden een tafel gekocht, zoals deze Maartje van Weegen in gesprek met Inge Huitinga, die ooit als een van de eersten een Fellowship kreeg en met Leonie Boven, die nu de gelukkige is. Tijdens deze veiling werden stukken van veelbelovende jonge kunstenaars geveild, samen met werken van gerenommeerde kunstenaars als Jan Sierhuis, Marte Röling en Otazu. Hanneke Douw-Faut vertelde op indringende en aangrijpende wijze waarom zij de MS-Hersenbank een warm hart toedraagt. De overweldigende opbrengst van deze veiling maakt het MS Research Fellowship 2006 voor dr. Leonie Boven mogelijk (zie kader rechterpagina)! Daarnaast ontving Melanie Bosboom de MS Research Kunstprijs en Lonneke Gordijn de Jong Talentprijs, beide mogelijk gemaakt door de Den Haag media groep. Al met al een zeer geslaagd evenement met een niet minder geslaagde opbrengst! Carel Kraayenhof en zijn Sexteto Canyengue zorgden voor een bijzondere muzikale bijdrage. De grote zaal van het Kurhaus vormde een sfeervol decor voor de Lentelunch. 8

9 3443.MS JV :30 Pagina 9 Maartje van Weegen, ambassadeur en Dorinda Roos, directeur, in afwachting van de veiling. Veilingmeester Chris Vellinga van het Venduehuis der Notarissen in Den Haag enthousiasmeerde de zaal enorm; uiteindelijk werd het bedrag voor het Fellowship dan ook gehaald! Veldhuis en Kemper, bijzondere vrienden van de Stichting, zorgden naast leuke muziek, tijdens dit evenement ook voor een lach op de gezichten. Maartje van Weegen toont de door Otazu ter beschikking gestelde set, die later door Sylvia Tóth gekocht zal worden en door haar geschonken wordt aan de dochter van Hanneke Douw, Rosa. De tafel van mevrouw M. Meijer-Bergmans, directeur Mab Art Fund en tevens jurylid MS Research Kunstprijs, bood enthousiast mee! Ook Anne-Wil Blankers bracht nog twee veilinglots in. MS-fellowship 2006: Onderzoek naar een beschermingsmechanis me bij MS Het MS-fellowship wordt één keer in de twee jaar uitgereikt. Het doel van het fellowship is om getalenteerde onderzoekers te behouden voor het MS-onderzoek en in de gelegenheid te stellen een eigen onderzoeksgroep op te bouwen. Het fellowship bestaat uit een subsidie voor een 4-jarig onderzoeksproject van een ervaren gepromoveerde onderzoeker. Een voorwaarde voor het 4e jaar is een vaste aanstelling bij de universiteit. Het MSfellowship 2006 is uitgereikt aan dr. Leonie Boven van het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam. Zij zal onderzoek doen naar een natuurlijk beschermingsmechanisme bij MS. Bij MS wordt myeline (het isolerende materiaal om zenuwvezels, dat ervoor zorgt dat signalen snel en efficiënt worden doorgegeven) afgebroken door een aanval van het ontregelde afweersysteem. Dit leidt - samen met het beschadigen van de nu onbeschermde zenuwvezels - tot het optreden van MS-klachten. Bij de afbraak van myeline spelen verschillende soorten afweercellen (witte bloedcellen) een belangrijke rol. Een van deze witte bloedcellen wordt macrofaag (letterlijk: grote eter) genoemd. Macrofagen spelen een belangrijke rol bij het opruimen van myeline en celresten. Macrofagen, die myeline hebben gegeten, veranderen van uiterlijk. Ze zien er onder de microscoop uit alsof er schuim in zit en worden daarom schuimcellen genoemd. Dr. Leonie Boven onderzoekt of behalve het uiterlijk ook de eigenschappen van macrofagen veranderen na opname van myeline. Zij heeft gevonden dat dit inderdaad het geval lijkt te zijn. Terwijl macrofagen in de regel ontstekingen bevorderen, hebben ze na opname van myeline ontstekingsremmende eigenschappen. Gedurende het fellowship zal Leonie deze ontdekking nader onderzoeken. De eigenschappen van schuimcellen wijzen erop dat zij mogelijk een belangrijke rol spelen bij het onderdrukken van MS-ontstekingen en bij het wijzigen van de aanval van het afweersysteem op de myeline. Meer kennis over manieren waarop MS-ontstekingen geremd kunnen worden, zal een belangrijke rol kunnen spelen bij het ontwikkelen van een therapie tegen MS. Behalve of de schuimcellen ontstekingen kunnen remmen, zal zij ook onderzoeken of schuimcellen zenuwcellen kunnen beschermen tegen schadelijke stoffen. Beschadiging van zenuwcellen door stoffen, die bij MSontstekingen vrijkomen, lijkt een belangrijke rol te spelen bij het ontstaan van blijvende klachten en handicaps. Voor een uitgebreid verslag zie pagina 12 9

10 3443.MS JV :30 Pagina 10 Mensen voor MS Fondsenwerving Marianne en Henk Timmer hadden het goed naar hun zin. Ons leven bestaat uit bewegen, wij doen graag iets voor mensen die minder gemakkelijk bewegen. Marianne bracht een bril in die zij droeg tijdens de gouden race en Henk een shirt. V.l.n.r. Dorinda Roos, Lonneke Gordijn - winnares Jong Talentprijs, Wim Verhagen - directeur Den Haag media groep en Melanie Bosboom - winnares MS Research Kunstprijs. Kinderen uit groep 8 van de Bohemen- Kijkduinschool deden goede zaken tijdens de verkoop van loten voor de loterij. Omdat Chris Veraart al bij hen op school geweest is, weten zij prima wat MS is! En zij maakten het allemaal mogelijk; de Kunstcommissie van MS Research, v.l.n.r. Wim Verhagen (DHmg), Ida van der Woude (Van der Woude Art Consultancy B.V.), Hing Low, Maartje van Weegen en Dorinda Roos. Op de foto ontbreken Niels Menko en Martijn Schuurman. En ook zij wilden natuurlijk een handtekening van hun twee grote idolen... Het CBF keurmerk Sinds 1997 is onze Stichting in het bezit van het CBF keurmerk. Dit keurmerk wordt door het Centraal Bureau Fondsenwerving toegekend aan fondsenwervende organisaties die zich op verantwoorde wijze bezighouden met het inzamelen en besteden van geld voor een goed doel. Het CBF is een onafhankelijke stichting die al sinds 1925 toezicht houdt op de inzameling van geld voor goede doelen. De taak is het bevorderen van een verantwoorde fondsenwerving en besteding door middel van het beoordelen van de fondsenwervende organisaties en het verstrekken van informatie en advies aan overheidsinstanties en publiek. Bovendien signaleert het CBF ontwikkelingen die van belang kunnen zijn voor de fondsenwervende sector. Om het CBF keurmerk te mogen voeren moeten de organisaties aan een groot aantal eisen voldoen. Het CBF en onze Stichting hebben regelmatig constructief contact over het zo optimaal weergeven van onze activiteiten richting derden. Voor meer informatie over het CBF keurmerk kunt u kijken op 10

11 3443.MS JV :30 Pagina 11 Op deze pagina ziet u een aantal fantastische initiatieven in relatie tot onze fondsenwerving... Wederom mochten wij een substantiele bijdrage van de Sponsorloterij ontvangen! De Telegraaf puzzelactie bracht behalve veel publiciteit maar liefst Euro op! Foto s: Louis van de Vuurst Het benefietfestival Sleutelrock bracht behalve veel bezoekers ons veel geld in het laatje... Daarnaast waar er vele acties waaronder de opening van een tankstation Euro! Een 60-jarige verjaardag, i.p.v. cadeaus Euro! Een 50-jarig huwelijk i.p.v. cadeaus Euro! Onze ambassadeur Maartje van Weegen bood namens de founders van de Amsterdam ArenA dit stadion en poptempel een kunstwerk aan vanwege hun 10-jarig jubileum. In dit kunstwerk dat gemaakt wordt door Nicolas Dings en waarschijnlijk eind 2007 onthuld wordt, kunnen bezoekers geld achterlaten voor... En vele, vele andere grote en kleine giften die allemaal even waardevol zijn. Onze structurele gevers (donateurs die een machtiging hebben afgegeven of een periodieke schenking hebben afgesloten) zijn in 2006 met 2,5 % gestegen. Wij hopen in de komende jaren een verdere groei van structurele gevers te ontwikkelen, omdat deze donateurs borg staan voor de continuiteit van wetenschappelijk onderzoek. Veel dank gaat uit naar al onze donateurs die in welke vorm dan ook de rode financiële draad van onze Stichting blijven vormen! Mirjam van Kessel (33) liep de pelgrimstocht naar Santiago de Compostela, een tocht van 3291 km en liet zich sponsoren! 11

12 3443.MS JV :30 Pagina 12 MenSen tegen MS Onderzoek Witte bloedcellen: Naast veroorzakers ook remmers van ontstekingen bij MS? Bij MS dringen ontstekingscellen uit het bloed de hersenen en het ruggenmerg binnen en richten hier schade aan. Dr. Leonie Boven van het Erasmus Medisch Centrum vond echter aanwijzingen, dat witte bloedcellen in MS-ontstekingen kunnen veranderen in cellen die ontstekingen juist remmen. Recent ontving zij de Stichting MS Research Fellowship 2006, waarmee zij dit onderzoek vier jaar lang voort kan zetten. De MS Research Fellowship is bedoeld om jonge onderzoekers in de gelegenheid te stellen om een eigen onderzoeksgroep op te bouwen en om zo de toegankelijkheid van het universitaire bolwerk voor veelbelovende jonge onderzoekers te verhogen. In dit artikel vertelt dr. Leonie Boven over haar onderzoek. Dr. Leonie Boven begint enthousiast te praten: Bij MS ontstaan er ontstekingen in de hersenen en het ruggenmerg. Elke ontsteking blijft echter beperkt tot een klein gebied. De ontsteking breidt zich niet verder uit en dooft na enige tijd weer uit. Blijkbaar zijn er factoren aanwezig die MS-ontstekingen remmen en voorkomen dat elke ontsteking zich onbeperkt uitbreidt. De MS-onderzoekers binnen het Erasmus MC zijn zeer geïnteresseerd in deze factoren. Stimulering van deze factoren zou mogelijk tot een snellere en sterkere remming van MS-ontstekingen en daarmee tot een vermindering van de ziekte kunnen leiden. Stimulering zal echter alleen mogelijk zijn als bekend is om welke factoren het gaat. Dr. Leonie Boven heeft recent aanwijzingen gevonden, dat een bepaald type witte bloedcel - de macrofaag - mogelijk een rol speelt bij het remmen van voortgaande ontstekingen bij MS. Macrofagen Macrofagen (letterlijk: grote eters) zijn vernoemd naar een van hun belangrijkste functies. Macrofagen eten bij ontstekingen ziekteverwekkers, zoals bacteriën en schimmels, en beschadigde cellen en weefsel op. Macrofagen dringen bij MS samen met twee andere soorten witte bloedcellen (T- en B-cellen) de hersenen en het ruggenmerg binnen en veroorzaken hier ontstekingen. Er zijn aanwijzingen dat macrofagen verantwoordelijk zijn voor een groot deel van de schade die bij deze ontstekingen aangericht wordt. Leonie: Met name macrofagen maken bij ontstekingen stoffen die cellen, dus ook zenuwcellen, kunnen beschadigen. Deze stoffen zijn eigenlijk bedoeld voor het doden van ziekteverwekkers, maar richten bij MS schade aan in het moeilijk te herstellen hersenweefsel. Na een ontsteking door een infectie in bijvoorbeeld je vinger vindt normaal gesproken weer herstel plaats nadat de infectie is opgeruimd. Dr. Leonie Boven vond aanwijzingen, dat een dergelijke overgang van ontsteking naar herstel na het opruimen van de schade ook bij MS plaatsvindt. 12

13 3443.MS JV :30 Pagina 13 Vroeg in de ontwikkeling van een MS-ontsteking hebben macrofagen inderdaad ontstekingsbevorderende eigenschappen. Nadat ze de troep hebben opgeruimd (en dus veel myelineresten hebben gegeten), gaan ze er echter anders uitzien en ontstekingsremmende stoffen produceren. Leonie: In de komende jaren wil ik uitzoeken, wat deze veranderde macrofagen echt kunnen. Kunnen ze de ontstekingsactiviteit van andere witte bloedcellen remmen? Kunnen de stoffen die ze maken beschadiging van zenuwcellen remmen en het herstel bevorderen? We zullen hierbij in kweekschalen de eigenschappen en werking bestuderen van macrofagen, die myeline hebben opgenomen. Daarnaast wil ze uiteraard proberen te achterhalen op welke wijze de macrofagen hun ontstekingsremmende functie krijgen. Deze kennis is nodig om te bepalen of en hoe deze ontstekingsremming vervroegd of versterkt zou kunnen worden. MS-centrum en fellowship De subsidie van de Stichting MS Research voor het MScentrum van het Erasmus MC en het fellowship spelen een belangrijke rol bij het opzetten en voortzetten van dit onderzoek. Na een periode in een Canadese onderzoeksgroep gewerkt te hebben, is dr. Leonie Boven vier jaar geleden overgestapt naar het Rotterdamse MS-centrum. Zij benadrukt de grote verwevenheid van het laboratorium (afdeling Immunologie) met de kliniek (afdeling Neurologie) binnen dit MS-centrum. Zo wordt een van de analisten die MS-onderzoek doet - Karin Assink - zowel door haar als door de neuroloog dr. Rogier Hintzen begeleid. Toen Leonie haar onderzoek naar ontstekingsremming door macrofagen startte, was dit een relatief nieuw onderwerp binnen het MS-onderzoek. Leonie: Dertig jaar lang heeft men zich binnen het MS-onderzoek vooral geconcentreerd op het veroorzaken van schade door macrofagen. Inmiddels begint de belangstelling voor dit onderwerp toe te nemen en Leonie werkt op dit onderzoeksgebied samen met verschillende buitenlandse groepen, waaronder een in de Verenigde Staten. Leonie: Daarnaast is het uiteraard zeer prettig dat er ook binnen Nederland (bij het VU medisch centrum) veel kennis is over macrofagen. Leonie benadrukt het belang van het door haar verworven fellowship: Dit fellowship maakt het niet alleen mogelijk om deze onderzoekslijn voort te zetten, maar straalt ook uit naar de hele groep MS-onderzoekers. Deze erkenning maakt het ook makkelijker om andere onderzoekssubsidies binnen te halen, waarmee het onderzoek en de groep uitgebreid kunnen worden. Dit zal onze mogelijkheden verhogen om een bijdrage te leveren aan het vinden van een oplossing voor deze complexe ziekte, waarover op dit moment nog relatief weinig bekend is en waarvoor geen afdoende therapie bestaat. Tysabri: een nieuw middel voor een kleine groep patiënten In 2006 werd het middel Tysabri geregistreerd als nieuw medicijn voor een kleine groep van MSpatiënten. In aanmerkingen komen mensen met relapsing remitting MS met forse ziekteactiviteit in de vorm van aanvallen, en waarbij andere ziekteremmende medicatie (interferon-beta (merknamen Avonex, Betaferon of Rebif) en glatirameer (merknaam Copaxone) afdoende geprobeerd zijn, maar toch gefaald hebben. Bij MS dringen afweercellen uit het bloed de hersenen en het ruggenmerg binnen en richten hier schade aan. Tysabri remt dit proces. De werkzame stof van Tysabri (natalizumab) is een monoklonale antistof gericht tegen het hechtingsmolecuul VLA-4 ( 4 1 integrine) op ontstekingscellen in het bloed. Door blokkade van dit hechtingsmolecuul wordt binding van ontstekingscellen aan de cellen van de bloedvaten in hersenen en ruggenmerg voorkomen, waardoor passage van de bloedvatwand belemmerd wordt. Het middel dient eens in de maand in het ziekenhuis per infuus te worden toegediend. De forse effecten op MRI en opflakkeringen van de ziekte (67% afname) zijn evident, maar zoals bij alle andere middelen tegen MS zijn de langetermijneffecten onzeker. Het middel staat op de lijst dure geneesmiddelen en wordt aan het ziekenhuis slechts voor 80% vergoed. Bovendien hebben de zorgverzekeraars pas in 2007 aangegeven, dat inderdaad vergoeding van het middel plaats zal vinden. Er is veel onrust over het feit dat er enkele mensen na behandeling met het middel zijn overleden aan het door het opportunistische JC-virus veroorzaakte PML, een hersenontsteking. Het JC-virus is bij veel mensen aanwezig in hersenen en ruggenmerg, maar kan pas actief worden als de activiteit van het afweersysteem afneemt. Hoewel op dit moment de risico s acceptabel lijken, moet worden gerealiseerd dat de ervaring met langetermijntherapie van dit middel nog ontbreekt. Serieuze problemen met infecties na jaren van behandeling zijn op dit moment vooral theoretisch, maar de mogelijkheid hierop mag niet worden weggecijferd. De indicatie voor Tysabri dient dan ook met kritische blik te worden gesteld. Dit is ook de reden dat behandeling met Tysabri alleen in het ziekenhuis en onder zorgvuldige controle plaats mag vinden. Dr. R.Q. Hintzen, MS-neuroloog en lid van de Wetenschappelijke Raad 13

14 3443.MS JV :30 Pagina 14 MenSen tegen MS Onderzoek Bij het verlenen van financiële steun aan wetenschappelijk onderzoek speelt de Wetenschappelijke Raad een centrale rol. In de Raad hebben onderzoekers en artsen uit binnen- en buitenland zitting, die vanuit hun kennis en ervaring en een eigen betrokkenheid met MS-onderzoek, een goed oordeel kunnen geven over verzoeken die worden ingediend voor financiële ondersteuning van onderzoek. Jaarverslag Wetenschappelijke Raad 2006 Zulke verzoeken worden beoordeeld op hun belang voor een beter begrip van MS en de kans dat het werk daadwerkelijk zal leiden tot verbeterde diagnose, behandeling en verhoogde kwaliteit van leven voor mensen met MS. De Raad adviseert vervolgens het bestuur over het toekennen van steun. In 2006 ontving de Wetenschappelijk Raad weer een aanzienlijk aantal voorstellen voor MS-onderzoek. Tot groot genoegen van de Raad slaagde het bestuur in 2006 erin een deel van het vermogen van de Stichting vrij te maken. Daardoor was de financiële positie in 2006 zodanig sterk dat alle voorstellen die de Raad met een positief advies aan het bestuur voorlegde ook daadwerkelijk gehonoreerd konden worden. Het jaar 2006 leverde dus een sterke impuls voor het MSonderzoek in Nederland. Van zes uitgewerkte aanvragen waarvan de vooraanmeldingen de kritische voorselectie in 2005 goed hadden doorstaan, konden er uiteindelijk vijf worden goedgekeurd in de beoordelingsronde van april. In het najaar was het wederom tijd voor de vooraanmeldingen, waarvan er acht werden ontvangen, een minder dan in het jaar ervoor. Vijf ervan werden geselecteeerd voor nadere uitwerking, en deze vijf volledige projectaanvragen zullen vervolgens in 2007 een finale selectie ondergaan. Daarnaast konden in april vijf verzoeken voor zogenaamde pilot-studies worden goedgekeurd, en in november nog eens één. Zulke kortere studies van ongeveer 1 jaar stellen de aanvrager in staat een nieuw en uitdagend idee verder te toetsen op haalbaarheid. Bij succesvolle afronding van deze eerste stap kan dan omvangrijker steun worden aangevraagd. Dit systeem functioneert al een aantal jaren uitstekend en is ook onder onderzoekers erg populair. De pilot-studie biedt met name aantrekkelijke mogelijkheden aan onderzoekers die nieuw zijn in het MS-veld en vanuit aanpalende onderzoeksvelden een bijdrage kunnen leveren. De concurrentie voor pilot-studies beschouwt de Raad als gezond. In 2006 is in totaal ongeveer de helft van de aanvragen voor zulke studies gehonoreerd. Ook kon de Raad twee aanvragen goedkeuren voor een buitenlands werkbezoek door jonge onderzoekers. Niet alleen dient deze wijze van steun de verbreding of verdieping van hun promotie-onderzoek, ook helpt ze nieuwe internationale samenwerkingsverbanden te smeden. Een andere vorm van steun is de speciale fellowship waarmee een betrekkelijk jonge onderzoeker, die niettemin al een redelijke staat van dienst heeft, voor een periode van 4 jaar verder gesteund wordt om een eigen onderzoeksgroep op het gebied van MS te vestigen. Een dergelijke fellowship is inmiddels al driemaal verleend door de Stichting. Nadat in 2005 een uitnodiging is uitgegaan aan jonge Nederlandse MS-onderzoekers, ontving de Raad maar liefst 4 ambitieuze plannen. In een eerste beoordeling werden alle plannen en kandidaten in eerste instantie als goed beoordeeld, een duidelijk teken dat het MS-onderzoek in Nederland in een gezonde staat verkeert. Na een strenge selectie is uiteindelijk in 2006 de fellowship toegekend aan dr. Leonie Boven, werkzaam binnen het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam. Zij zal met deze steun haar onderzoek kunnen voortzetten naar de rol van macrofagen tijdens de vorming èn het uiteindelijk uitsterven van de ontstekingshaarden van MS. Dr. Boven vond eerder dat macrofagen weliswaar betrokken zijn bij het ontstaan van schade in hersenen en ruggenmerg, maar zich uiteindelijk ontwikkelen tot cellen die de ontsteking lijken te remmen. Het mechanisme daarachter behoeft nader onderzoek. Ook roept dit fascinerende verschijnsel de vraag op of er methoden gevonden kunnen worden om die herstelfunctie van macrofagen verder te ondersteunen. 14

15 3443.MS JV :30 Pagina 15 De bestaande centra voor MS-onderzoek binnen het VU medisch centrum en het Erasmus MC hebben beide hun programma s vernieuwd en deze plannen werden de Stichting MS Research voorgelegd. In een eerder stadium was op advies van een internationale auditcommissie besloten om de gelden waarmee dergelijke centra worden ondersteund te verminderen, ten gunste van de vrije competitie voor projectaanvragen. De verhouding waarnaar gestreefd wordt, behelst tweemaal meer totale financiële steun voor projecten dan voor de MS-centra. De plannen van beide centra werden gunstig beoordeeld en financiële steun werd wederom toegezegd, dit keer voor een periode van 1 jaar. De intentie bestaat om de steun jaarlijks te verlengen over een periode van in totaal 4 jaar. De maatregel die in 2005 door de Raad werd genomen om de beoordeling van lopende of beëindigde projecten voortaan buiten de reguliere vergaderingen om af te handelen is de raadsleden goed bevallen. Doordat een oordeel nu in alle rust kan worden overwogen, buiten de altijd drukke vergaderingen om, bestaat de overtuiging dat de kwaliteit van de beoordelingen erdoor is verbeterd. Ook kunnen de raadsleden alerter reageren in geval bijsturing van projecten gewenst is en behoeft niet meer op de halfjaarlijkse vergaderingen te worden gewacht. Deze werkwijze zal daarom worden gehandhaafd. Zoals altijd werden er ook in 2006 weer drukbezochte MS-dagen georganiseerd, ditmaal op een wel heel verheven locatie op de bovenste verdieping van het World Trade Center in Rotterdam. Met ruim 100 deelnemers uit zowel België als Nederland en presentaties van hoge kwaliteit was de bijeenkomst een groot succes. Juist het gegeven dat de bijeenkomst over twee dagen verdeeld werd gehouden, bood de deelnemers alle ruimte om met name in de avonduren oude banden aan te halen en nieuwe te smeden. Om actieve deelname door het presenteren van posters verder te stimuleren, werd voor de tweede keer een posterprijs in het vooruitzicht gesteld. Deze werd dit jaar in de wacht gesleept door drs. Falak Sher die werkzaam is binnen het Universitair Medisch Centrum Groningen. De jury vond diens werk met betrekking tot de ontwikkeling en gedrag van stamcellen in het zenuwstelsel van zeer hoge kwaliteit, terwijl drs. Sher zelf uitblonk in het enthousiasme waarmee hij zijn werk tijdens de postersessies onvermoeibaar bleef uitleggen. Ook zeer geslaagd was de eerste MS Research Lecture op 8 juni 2006 gegeven door de Duitse neuroloog Dr. Stefan Gold. De lezing was gewijd aan een overzicht van de huidige kennis over de relatie tussen MS en stress. De wetenschappelijke Raad onderging ook zelf in 2006 een verandering door het vertrek van prof. Ludwig Kappos en prof. Tom Huizinga. Beiden hebben na een aantal jaren hun taken uitstekend te hebben vervuld ervoor gekozen hun schaarse tijd anders in te delen. Hun taken zullen in 2007 worden overgenomen door de hoogleraren Leonard van den Berg en Roland Martin. De expertise van beiden op het gebied van zowel het centrale als perifere zenuwstelsel wordt van groot belang geacht voor de Raad. Vernieuwingen binnen de Raad, met behoud van expertise, is tevens een gezond proces om een frisse en evenwichtige blik te bewaren op onderzoeksvoorstellen. Dr. J.M. van Noort, secretaris van de Wetenschappelijke Raad Prof. dr. F. Barkhof, voorzitter Dr. J.M. van Noort, secretaris Dr. J. Bauer Prof. dr. H.W.G.M. Boddeke Dr. R.Q. Hintzen De samenstelling van de Wetenschappelijke Raad is in 2006 gewijzigd. Prof. dr. L. Kappos van het Kantonsspital in Basel, Zwitserland en prof. dr. T.W.J. Huizinga van het Leids Universitair Medisch hebben in april 2006 hun lidmaatschap van de Wetenschappelijke Raad neergelegd. In 2007 zullen zij opgevolgd worden door prof. dr. R. Martin (Universiteit van Hamburg, Duitsland) en prof. dr. L.H. van den Berg (Universitair Medisch Centrum Utrecht). Prof. dr. R.A.W. van Lier Dr. J. Meilof Dr. B.M.J. Uitdehaag Dr. S.P. van der Werf 15

16 3443.MS JV :30 Pagina 16 Subsidies 2006 In het verslagjaar werden als belangrijkste subsidies toegekend: MS Centrum VUmc Nieuwe programmasubsidie voor meerdere onderzoekslijnen binnen het MS-centrum VU medisch centrum, Amsterdam Subsidie ,- voor 1 jaar, met intentie tot jaarlijkse verlenging van de subsidie tot in totaal 4 jaar Kernzin: Vroeg en op maat : Multidisciplinair onderzoek naar vroege stadia van ontwikkeling van MS-laesies en verschillen tussen mensen met MS. MS-centrum ErasMS Nieuwe programmasubsidie voor meerdere onderzoekslijnen binnen het MS-centrum Erasmus MC, Rotterdam Subsidie ,- voor 1 jaar, met intentie tot jaarlijkse verlenging van de subsidie tot in totaal 4 jaar Kernzin: De invloed van biologische factoren op het verloop van de ziekte. MS-fellowship 2006 Het MS-fellowship is een tweejaarlijkse onderzoekssubsidie bedoeld om een veelbelovende MS-onderzoeker in de gelegenheid te stellen om een eigen onderzoeksgroep op te bouwen. Dr. L.A. Boven Erasmus MC, Rotterdam "Schuimcelvorming als endogeen beschermend mechanisme in multiple sclerose." Subsidie ,- voor 4 jaar. Kernzin: Onderzoek naar een lichaamseigen beschermingsmechanisme bij MS MS, dr. J. van Horssen "Biologische rol en therapeutische mogelijkheden van endogene antioxidant-enzymen in MS-pathologie." VU medisch centrum, Amsterdam Subsidie ,- voor 4 jaar Kernzin: Onderzoek naar een mogelijke beschermende rol van lichaamseigen antioxidant-enzymen bij MS MS, dr. M.P.M. Steultjens "Effectiviteit van cliëntgerichte ergotherapie bij patiënten met multiple sclerose: een cluster-gerandomiseerde trial." VU medisch centrum, Amsterdam Subsidie ,- voor 3 jaar Kernzin: Onderzoek of een nieuwe klantgerichte methode van ergotherapie betere resultaten geeft dan de momenteel gebruikelijke ergotherapie MS, dr. H. Beckerman "De veranderingen in loopvaardigheid in relatie tot het gangbeeld bij patiënten met 9 jaar MS." VU medisch centrum, Amsterdam Subsidie ,- voor 4 jaar Kernzin: Onderzoek naar veranderingen in loopvermogen en het verband met de manier van lopen bij mensen, die 9 jaar MS hebben. 16

17 3443.MS JV :30 Pagina MS, prof. dr. J.D. Laman Bacteriëel peptidoglycaan als een pro-inflammatoire cofactor in MS: functionele analyse in vivo en in vitro. Erasmus MC, Rotterdam Subsidie ,- voor 4 jaar Kernzin: Onderzoek naar de manier waarop een bacteriebestanddeel ontstekingen bevordert MS, prof. dr. P. van der Valk "Mitochondriale dysfunctie in multiple sclerose." VU medisch centrum, Amsterdam Subsidie ,- voor 4 jaar Kernzin: Onderzoek naar een mogelijke rol van verstoring van de energiehuishouding van hersencellen bij MS MS, dr. C.A.T. Zijdewind "De bijdrage van het centrale zenuwstelsel aan vermoeidheid in MS-patiënten." Universitair Medisch Centrum Groningen Subsidie ,- voor 1 jaar Kernzin: Onderzoek naar de mate waarin het centrale zenuwstelsel bijdraagt aan lichamelijke vermoeidheid bij mensen met MS MS, prof. dr. J.A. Castelijns Quantitatieve MR-studie van normaal-ogende myelum in multiple sclerose. VU medisch centrum, Amsterdam Subsidie ,- voor 10 maanden Kernzin: Onderzoek naar het beter zichtbaar maken van afwijkingen in het ruggenmerg bij mensen met MS MS, dr. H.E. de Vries en dr. A. Reijerkerk "Identificatie van factoren die de integriteit van de bloed-hersenbarrière reguleren." VU medisch centrum, Amsterdam Subsidie ,- voor 9 maanden Kernzin: Opsporen van factoren die het lek raken van de wanden van de hersenbloedvaten beïnvloeden MS, dr. I. Huitinga "GFAPdelta-positieve stamcellen in de subventriculaire zone in MS: activatie en migratie van multipotente voorlopercellen?" Nederlands Instituut voor Neurowetenschappen, Amsterdam Subsidie ,- voor 1 jaar Kernzin: Onderzoek naar lichaamseigen stamcellen die mogelijk een rol kunnen spelen bij herstel van MS-laesies MS, dr. J.J.G. Geurts "Pathologie van de hippocampus bij multiple sclerose." VU medisch centrum, Amsterdam Subsidie ,- voor 1 jaar Kernzin: Onderzoek naar beschadigingen door MS in een hersengebied dat een belangrijke rol speelt bij het geheugen. 17

18 3443.MS JV :30 Pagina 18 Subsidies MS, dr. J.C.V.M. Copray en dr. K. Biber "Microglia-ondersteuning bij oligodendrogenese." Universitair Medisch Centrum Groningen Subsidie ,- voor 1 jaar Kernzin: Onderzoek naar de invloed van hersencellen op de ontwikkeling van myelinevormende cellen. Bijdragen aan stages in een buitenlands laboratorium W06-01 MS, drs. E.G.M. van Baarsen, VU medisch centrum Stageplaats: het laboratorium van dr. Haab in Michigan (VS) Subsidie 1.000,- voor 6 weken Kernzin: Onderzoek naar veranderingen in activiteit van genen en productie van eiwitten bij MS. W06-02 MS, drs. R.D. Oude Engberink, Universitair Medisch Centrum Utrecht Stageplaats: het laboratorium van prof. Bulte in Baltimore (VS) Subsidie 2.000,- voor 3 maanden Kernzin: Ontwikkeling van een nieuwe techniek waarmee het binnendringen van ontstekingscellen in de hersenen kan worden waargenomen met MRI. Overige subsidies: 4 x 454,- als bijdrage in de drukkosten van proefschriften 5 x 908,- als bijdrage aan een studentenstage in het buitenland ,- resterende subsidies (met name correctie, verlenging of verhoging van toegekende projecten) Het Wetenschapskatern Gelijktijdig met dit Jaarverslag geeft de Stichting MS Research dit jaar voor de zesde maal een Wetenschapskatern uit. Dit Wetenschapskatern beschrijft de 35 projecten en programma s die momenteel worden uitgevoerd met door de Stichting MS Research verstrekte onderzoekssubsidies. Aangezien de projecten op onderwerp zijn gerangschikt, geeft het Wetenschapskatern een goed overzicht van de verschillende gebieden waarop MS-onderzoek wordt gedaan. Een algemene inleiding behandelt de verschillende aspecten van het ziekteproces bij MS en verduidelijkt op deze wijze het belang van de verschillende onderzoeksgebieden voor MS. De onderzoeksprojecten zijn in het Wetenschapskatern zoveel mogelijk in algemeen gangbaar Nederlands beschreven, zodat iedereen de essentie van de projecten kan begrijpen. Om deze reden is bovendien een woordenlijst bijgevoegd. Daarnaast is een lijst bijgevoegd met functies binnen de wetenschap voor diegenen die graag meer zouden willen weten van de organisatie van wetenschappelijk onderzoek. Het Wetenschapskatern geeft op deze wijze voor alle belangstellenden een goed idee van de stand van het wetenschappelijk onderzoek naar MS. 18

19 3443.MS JV :30 Pagina 19 MS-Onderzoeksdagen 2006 De MS-Onderzoeksdagen, die elk jaar georganiseerd worden door de Stichting MS Research, bieden MSonderzoekers uit heel Nederland en uit Vlaanderen de kans om elkaar te ontmoeten en om ervaringen en ideeën uit te wisselen. Samenwerking tussen verschillende onderzoekers en verschillende onderzoeksgebieden is van zeer groot belang voor vooruitgang bij onderzoek naar een complexe ziekte als MS. Deze complexiteit is ook de oorzaak van de vele onderwerpen die worden besproken op de MS- Onderzoeksdagen. Onderzoek naar factoren die het verloop van de ziekte beïnvloeden Een eerste op MS lijkende aanval kan al dan niet gevolgd worden door meerdere aanvallen. In het eerste geval is sprake van MS. Dr. Rogier Hintzen van het Erasmus MC onderzoekt bij kinderen welke eigenschappen van een eerste MS-achtige aanval wijzen op een verhoogde kans op het ontwikkelen van MS. Drs. Arjan Minneboo van het VU medisch centrum in Amsterdam zoekt naar factoren, die kunnen voorspellen of mensen met een vroeg stadium van MS een verhoogde kans hebben op de ontwikkeling van beperkingen. Hij vond dat een hoge jaarlijkse afname van het volume van het hersenweefsel - zoals gemeten op MRI - een van deze factoren is. Zijn collega drs. Bas Jasperse onderzoekt welke factoren de afname van het volume van het hersenweefsel in de twee jaar volgend op de diagnose bepalen. Hij vond dat de hoeveelheid verloren gegaan hersenweefsel en de totale hoeveelheid door de ziekte aangedaan gebied op het tijdstip van diagnose ongeveer 1/3e van de bij mensen met MS waargenomen verschillen kunnen verklaren. Van veertien mensen met snel verslechterende MS, die bij het Erasmus MC zijn behandeld met beenmergtransplantatie, gingen negen personen na de behandeling verder achteruit. Drs. Tjeerd Mondria vond dat dit mogelijk veroorzaakt wordt door een ongewenst neveneffect van de behandeling: een (tijdelijke) toename in het afsterven van zenuwcellen. Ontstaan van MS-ontstekingen Drs. Stefan Roosendaal van het VU medisch centrum toonde dat met een speciale MRI-techniek laesies waargenomen kunnen worden in de hippocampus van mensen met MS. De hippocampus is een hersengebied dat een belangrijke rol speelt bij het geheugen. Drie onderzoekers spraken over het gebruik van een stof (minuscule ijzerhoudende deeltjes) waarmee het in de hersenen binnendringen van ontstekingscellen uit het bloed met MRI gevolgd kan worden. Bepaalde ontstekingscellen (monocyten of macrofagen) nemen stoffen uit hun omgeving en dus ook deze ijzerhoudende deeltjes op. Drs. Machteld Velling van het VU medisch centrum toonde dat MRI-scans er anders uitzien na injectie van ijzerhoudende deeltjes in het bloed van mensen met MS dan na injectie van de gebruikelijke contrastvloeistof gadolinium-dtpa, die niet door cellen wordt opgenomen. De ijzerdeeltjes leveren dus aanvullende informatie. Drs. Raoul Oude Engberink van het UMC Utrecht en drs. Kurt Baeten van de Universiteit van Hasselt gebruiken de ijzerdeeltjes voor het bestuderen van ontstekingscellen bij een MS-achtige ziekte. 19

20 3443.MS JV :30 Pagina 20 MS-Onderzoeksdagen Normaal kunnen afweercellen uit het bloed de wanden van de hersenbloedvaten niet passeren. Bij MS faalt deze zogenaamde bloed-hersenbarrière. Onderzoekers van het VU medisch centrum bestuderen waarom. Drs. Arie Reijerkerk vond dat afweercellen de cellen van de hersenbloedvaten aanzetten tot het maken van een eiwitsplitsend enzym, tpa genaamd. Dit enzym bevordert het doorlaten van afweercellen door de bloedvatwand. Drs. Gijs Kooij toonde dat reactieve zuurstofdeeltjes - die worden geproduceerd door ontstekingscellen - de cellen van de bloedvatwand veranderen, zodat ze afweercellen doorlaten. Zij veranderden het eiwitskelet van de cel en zorgden voor het verdwijnen van eiwitten, waarmee de cellen van het bloedvat aan elkaar vast zitten. Dr. Jack van Horssen liet zien, dat meer antioxidantenzymen worden gemaakt in MS-ontstekingen. Deze enzymen worden door het lichaam gemaakt om reactieve zuurstof-deeltjes onschadelijk te maken. Toll-like receptoren zijn eiwitten, die structuren afkomstig van ziekteverwekkers kunnen herkennen en cellen vervolgens aan kunnen zetten tot een afweerreactie. Dr. Jeffrey Bajramovic van het Rotterdams MScentrum ErasMS toonde dat microglia uit kunnen groeien tot cellen die verschillende hoeveelheden Tolllike receptoren maken, afhankelijk van welke stof de uitgroei veroorzaakt. Ing. Malika Bsibsi van TNO Kwaliteit van Leven heeft eerder gevonden dat stimulering van een van de Tolllike receptoren op astrocyten TLR3 leidt tot productie van ontstekingsremmende of bij herstel van weefsel betrokken stoffen. Zij vond een lichaamseigen eiwit - stathmin genaamd - dat in staat is TLR3 te binden en astrocyten aan te zetten tot productie van deze beschermende stoffen. Haar collega, dr. Mario Vogt, vond een lichaamseigen eiwit - CD14 - dat in staat is de receptor TLR2 te binden. Hij bestudeert het effect van dit eiwit, dat door ontstekingscellen wordt gemaakt, op astrocyten. Drie onderzoekers spraken over myeline en myelinevormende cellen. Dr. Wia Baron van het UMC Groningen toonde dat het eiwit fibronectine de vorming van myeline kan remmen, ook in aanwezigheid van het stimulerende eiwit laminine. Fibronectine is niet aanwezig in gezonde hersenen, maar wel in MSontstekingen. Wia liet zien dat astrocyten onder invloed van ontstekingsstoffen fibronectine gaan maken. Reacties van hersencellen In hersenen en ruggenmerg zijn behalve zenuwcellen drie soorten cellen aanwezig, die alledrie een rol lijken te spelen bij MS: de myelinevormende cel, de astrocyt (die een rol speelt bij de vorming van littekens) en de microglia (de afweercellen van de hersenen). Chemokinereceptoren zijn eiwitten, die cellen in staat stellen op chemokinen (eiwitten van het afweersysteem) te reageren. Dr. Knut Biber toonde dat microglia na contact met een stof afkomstig van bacteriën de chemokinereceptor CCR7 gaan maken. Deze receptor, die normaal niet in de hersenen gemaakt wordt, kan ervoor zorgen dat microglia zich naar plaatsen met afweercellen bewegen, waarna ze deze aan kunnen zetten tot een afweerreactie. In MS-ontstekingen maken microglia en astrocyten meer chemokinereceptor CCR5 dan normaal. Drs. Hedwich Kuipers van het Leids Universitair Medisch Centrum onderzocht hoe de cellen de productie van dit eiwit verhogen. Drs. Heleen Slaets van de Universiteit van Hasselt liet zien dat het eiwit LIF myelinevormende cellen kan beschermen tegen beschadiging door ontstekingscellen. LIF wordt gemaakt door in MS-ontstekingen aanwezige afweercellen. Drs. Elly Vereyken van het VU medisch centrum presenteerde een celkweeksysteem waarmee vorming en afbraak van myeline kan worden bestudeerd. Zij kweekt kleine bolletjes bestaand uit hersencellen. In deze bolletjes maken myelinevormende cellen een myelinelaag om de uitlopers van de zenuwcellen. Dr. Olaf Maier presenteerde zijn resultaten door middel van een poster. Hij vond dat statines de aanmaak van myeline door myelinevormende cellen verstoren. Statines zijn middelen die in onderzoek zijn als mogelijke therapie voor MS. Drs. Falak Sher van het UMC Groningen beschreef in twee posters zijn onderzoek naar stamcellen. Stamcellen zijn cellen die uit kunnen groeien tot alle celtypen, dus ook tot myelinevormende cellen. Op deze wijze zouden zij een rol kunnen spelen bij de vorming van nieuw myeline bij MS. 20

Meer mensen met MS, beter helpen

Meer mensen met MS, beter helpen Meer mensen met MS, beter helpen De progressie van de zenuwslopende ziekte multiple sclerose (MS) stoppen door het voorkomen van beschadiging aan de hersencellen bij mensen MS. Achtergrond MS werd tot

Nadere informatie

MS-Onderzoeksdagen 2007

MS-Onderzoeksdagen 2007 MS-Onderzoeksdagen 2007 De MS-Onderzoeksdagen, die elk jaar georganiseerd worden door de Stichting MS Research, bieden MS-onderzoekers uit heel Nederland en Vlaanderen de kans om elkaar te ontmoeten en

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING 10 TOLL-LIKE RECEPTOREN IN HET CENTRALE ZENUWSTELSEL: REGELAARS VAN ONTSTEKINGEN, BESCHERMING, ONTWIKKELING EN HERSTEL NEDERLANDSE SAMENVATTING Chapter 10 Multipele sclerose (MS) is een chronische ontstekingsziekte

Nadere informatie

Beleidsplan Stichting Move for MS 2012-2017. Mei 2012 Versie 1.0.

Beleidsplan Stichting Move for MS 2012-2017. Mei 2012 Versie 1.0. Beleidsplan Stichting Move for MS 2012-2017 Beleidsplan Stichting Move for MS Mei 2012 Versie 1.0. VOORWOORD In dit beleidsplan geven wij u graag een helder beeld van de activiteiten van Stichting Move

Nadere informatie

Axonale schade in multiple sclerose De invloed van auto-immuniteit tegen neurofilament light

Axonale schade in multiple sclerose De invloed van auto-immuniteit tegen neurofilament light Axonale schade in multiple sclerose De invloed van auto-immuniteit tegen neurofilament light Multiple sclerose (MS) is een ziekte van het centrale zenuwstelsel (CZS). Het CZS bestaat uit onze hersenen,

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 210 Nederlandse samenvatting Zuurstofradicalen en antioxidanten in multiple sclerosis 1. Multiple sclerosis Multiple sclerose (MS) is een chronische ontstekingsziekte van het centraal

Nadere informatie

Appendix. Nederlandse samenvatting voor niet-ingewijden

Appendix. Nederlandse samenvatting voor niet-ingewijden I Nederlandse samenvatting voor niet-ingewijden Inleiding Het centraal zenuwstelsel Het centraal zenuwstelsel (CZS) bestaat uit de hersenen en het ruggenmerg. Het is opgebouwd uit miljarden cellen. Het

Nadere informatie

nader bekeken Jaarverslag 2007 Stichting MS Research

nader bekeken Jaarverslag 2007 Stichting MS Research 2007 nader bekeken Jaarverslag 2007 Stichting MS Research Inhoudsopgave Wat is MS? 3 Voorwoord en plannen 4 Doelstelling en organisatie 5 Voorlichting MSweb 6 Rondom MS 7 www.msresearch.nl 7 MenSen voor

Nadere informatie

De overeenkomsten tussen de ziekte van Parkinson en de ziekte van Huntington

De overeenkomsten tussen de ziekte van Parkinson en de ziekte van Huntington Wetenschappelijk nieuws over de Ziekte van Huntington. In eenvoudige taal. Geschreven door wetenschappers. Voor de hele ZvH gemeenschap. Succesvolle gentherapiestudie bij de ziekte van Parkinson geeft

Nadere informatie

Mitochondriën en oxidatieve stress

Mitochondriën en oxidatieve stress Wetenschappelijk nieuws over de Ziekte van Huntington. In eenvoudige taal. Geschreven door wetenschappers. Voor de hele ZvH gemeenschap. Ons richten op oxidatieve stress bij de ziekte van Huntington Celschade

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting HET BEGRIJPEN VAN COGNITIEVE ACHTERUITGANG BIJ MULTIPLE SCLEROSE Met focus op de thalamus, de hippocampus en de dorsolaterale prefrontale cortex Wereldwijd lijden ongeveer 2.3

Nadere informatie

Dutch summary. Mitochondriaal dysfunctioneren in multiple sclerosis

Dutch summary. Mitochondriaal dysfunctioneren in multiple sclerosis Mitochondriaal dysfunctioneren in multiple sclerosis Multiple sclerose (MS) is een ingrijpende aandoening van het centraal zenuwstelsel en de meest voorkomende oorzaak van niet-trauma gerelateerde invaliditeit

Nadere informatie

Stichting op de bres tegen MS

Stichting op de bres tegen MS Stichting op de bres tegen MS Inhoudsopgave 1. Voorwoord Pagina 2 2. Aanleiding Pagina 4 3. Doel Pagina 5 4. Middelen Pagina 6 5. Organisatie Pagina 7 6. Beleidsplan Pagina 8 (1) 1. Voorwoord MS is een

Nadere informatie

ALS Onderzoek. ALS biobank en database. ALS Onderzoek. Onderzoeksprojecten

ALS Onderzoek. ALS biobank en database. ALS Onderzoek. Onderzoeksprojecten ALS Onderzoek ALS Centrum Nederland doet onderzoek naar ALS, PLS en PSMA met als doel om zo snel mogelijk een behandeling voor deze ziektes te vinden. We verzamelen gegevens van zoveel mogelijk patiënten.

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting Introductie Wat zijn T cellen? T cellen zijn witte bloedcellen die een cruciale rol spelen bij het beschermen tegen ziekteverwekkers zoals virussen en bacteriën. Dit doen zij door middel van

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Multiple sclerose (MS) is een chronische ontstekingsziekte van het centraal zenuwstelsel (CZS) die zich vooral openbaart bij jong volwassenen (20-40 jaar).

Nadere informatie

natalizumab (tysabri)

natalizumab (tysabri) patiënteninformatie natalizumab (tysabri) behandeling en werking medicijn Uw neuroloog heeft u het medicijn natalizumab (Tysabri) geadviseerd. Hoe werkt dit medicijn? Hoe wordt natalizumab toegediend?

Nadere informatie

Multipele Sclerose (MS)

Multipele Sclerose (MS) Multipele Sclerose (MS) MS is een ziekte van de hersenen en het ruggenmerg, die vooral bij jonge volwassenen voorkomt. In de eerste jaren komen de verschijnselen vaak in aanvallen, ook wel Schub of relapse

Nadere informatie

Amyloïd-bindende eiwitten bij de ziekte van Alzheimer

Amyloïd-bindende eiwitten bij de ziekte van Alzheimer Amyloïd-bindende eiwitten bij de ziekte van Alzheimer Introductie onderzoeksproject De ziekte van Alzheimer De ziekte van Alzheimer is een neurologische aandoening en is de meest voorkomende vorm van dementie.

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/23854 holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/23854 holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/23854 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Marel, Sander van der Title: Gene and cell therapy based treatment strategies

Nadere informatie

De puzzel MS oplossen

De puzzel MS oplossen De puzzel MS oplossen Een korte inleiding in MS Wat is het VUmc MS Centrum Amsterdam Wat voor MS-onderzoek wordt er gedaan Wat is MS? Chronische ziekte van het centraal zenuwstelsel Auto-immuunziekte,

Nadere informatie

Samenvatting. Figuur 1. Een T cel gemedieerde immuun response. APC: antigen presenterende cel; Ag: antigen; TCR: T cel receptor.

Samenvatting. Figuur 1. Een T cel gemedieerde immuun response. APC: antigen presenterende cel; Ag: antigen; TCR: T cel receptor. Samenvatting Het immuunsysteem Het menselijke lichaam bevat een uniek systeem, het immuunsysteem, wat ons beschermt tegen ongewenste en schadelijk indringers (ook wel lichaamsvreemde substanties of pathogenen

Nadere informatie

Algemene samenvatting

Algemene samenvatting Algemene samenvatting De mens kan niet zonder zuurstof. De zuurstof die wij inademen wordt vanaf de longen door het bloed naar alle cellen van ons lichaam gebracht. De cellen kunnen deze zuurstof gebruiken

Nadere informatie

Samen komen we verder. Draag bij aan onderzoek naar kanker, steun stichting VUmc CCA

Samen komen we verder. Draag bij aan onderzoek naar kanker, steun stichting VUmc CCA Samen komen we verder Draag bij aan onderzoek naar kanker, steun stichting VUmc CCA Uw bijdrage zorgt voor vooruitgang Juan Garcia, onderzoeker bij VUmc CCA: Ik studeerde geneeskunde omdat ik mensen wilde

Nadere informatie

Met MRI kijken naar neuropsychiatrische SLE

Met MRI kijken naar neuropsychiatrische SLE Prof. dr. Tom Huizinga (l) en prof dr. Mark van Buchem leiden al jaren het onderzoek naar NPSLE Martijn Steenwijk, Bsc; prof. dr. Mark van Buchem, neuroradioloog; drs. Margreet Steup-Beekman, internist-reumatoloog;

Nadere informatie

Uitgebreide verantwoordingsverklaring horende bij Jaarverslag Stichting MS Research 2015

Uitgebreide verantwoordingsverklaring horende bij Jaarverslag Stichting MS Research 2015 Uitgebreide verantwoordingsverklaring horende bij Jaarverslag Stichting MS Research 2015 Verantwoordelijkheden directie De directie is verantwoordelijk voor: Het voorbereiden en het uitvoeren van de besluiten

Nadere informatie

Nieuwe behandeling voor MS: doelgericht en met veel minder bijwerkingen

Nieuwe behandeling voor MS: doelgericht en met veel minder bijwerkingen Gezondheid Nieuwe behandeling voor MS: doelgericht en met veel minder bijwerkingen Er zit een nieuwe behandeling voor multiple sclerose (MS) in de pijplijn: door lichaamseigen cellen te behandelen met

Nadere informatie

Multiple sclerose (MS) Poli Neurologie

Multiple sclerose (MS) Poli Neurologie 00 Multiple sclerose (MS) Poli Neurologie 1 Inleiding U heeft MS. Deze woorden veranderen in één keer je leven. Gevoelens van ongeloof, verdriet en angst. Maar misschien ook opluchting, omdat de vage klachten

Nadere informatie

Beleidsplan

Beleidsplan Stichting Nikai 4 Life Beleidsplan 2018-2020 22 juni 2018 Inhoud Voorwoord Inleiding Organisatie Visie en Missie Doelstelling Bestuur en organisatie Voorwoord Wij zijn Arjan en Marrie Kroes uit IJsselmuiden,

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting. Inleiding

Nederlandse samenvatting. Inleiding Nederlandse samenvatting 157 Inleiding Het immuunsysteem (afweersysteem) is een systeem in het lichaam dat werkt om infecties en ziekten af te weren. Het Latijnse woord immunis betekent vrijgesteld, een

Nadere informatie

De beschermende invloed van flavonoïden op ons brein

De beschermende invloed van flavonoïden op ons brein Prof. dr. Jerome Hendriks Universiteit Hasselt An apple a day keeps the doctor away De beschermende invloed van flavonoïden op ons brein Jerome Hendriks Vitamine C Flavonoïden Albert Szent-Györgyi 1 Flavonoïden

Nadere informatie

Behandeling. Schub behandelen

Behandeling. Schub behandelen Behandeling Schub behandelen Wat is een schub Men spreekt van een schub bij het optreden van duidelijke nieuwe verschijnselen van uitval die in de loop van uren tot dagen ontstaan, minstens 24 uur duren

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING Multiple Sclerose Multiple Sclerose (MS) is een ernstige chronische, inflammatoire aandoening van het centrale zenuwstelsel (CZS). Wereldwijd lijden er meer dan 2 miljoen mensen

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting NEDERL ANDSE SAMENVAT TING HET OOG ALS WEERSPIEGELING VAN HET BREIN Optische coherentie tomografie in MS Meer dan een eeuw geleden schreef een van de eerste neurologen die gebruik maakte van de oogspiegel,

Nadere informatie

Beleidsplan. Stichting Steunfonds MS Centrum Noord-Nederland

Beleidsplan. Stichting Steunfonds MS Centrum Noord-Nederland Stichting Steunfonds MS Centrum Noord-Nederland Beleidsplan Inhoud: 1. Inleiding 2. Voorhanden middelen 3. Criteria voor de toekenning van subsidies 4. Verwerving van nieuwe middelen 5. ANBI status 6.

Nadere informatie

Multiple Sclerose is een ziekte van de hersenen en het ruggenmerg. Deze ziekte wordt ook wel MS genoemd. In deze folder leest hier meer over.

Multiple Sclerose is een ziekte van de hersenen en het ruggenmerg. Deze ziekte wordt ook wel MS genoemd. In deze folder leest hier meer over. Multiple Sclerose Multiple Sclerose is een ziekte van de hersenen en het ruggenmerg. Deze ziekte wordt ook wel MS genoemd. In deze folder leest hier meer over. Wat is multipele Sclerose (MS) MS is een

Nadere informatie

2005-2006. nader bekeken

2005-2006. nader bekeken 2005-2006 nader bekeken Wetenschapskatern MS Research 2005-2006 1. Voorwoord De Stichting MS Research subsidieert wetenschappelijk onderzoek naar multiple sclerose en geeft voorlichting over deze ziekte

Nadere informatie

Chapter 14. Samenvatting

Chapter 14. Samenvatting Samenvatting Inleiding Schizofrenie is een chronische en ernstige psychiatrische aandoening die wordt gekenmerkt door abnormale gedachten en verstoord gedrag. De eerste beschrijving van schizofrenie dateert

Nadere informatie

DOCTORS FOR MOZAMBIQUE STICHTING JAARREKENING 2013

DOCTORS FOR MOZAMBIQUE STICHTING JAARREKENING 2013 DOCTORS FOR MOZAMBIQUE STICHTING JAARREKENING 2013 Vastgesteld door het bestuur op 26 februari 2014 INHOUDSOPGAVE JAARVERSLAG VAN HET BESTUUR 3 BALANS PER 31 DECEMBER 2013 5 STAAT VAN BATEN EN LASTEN 2013

Nadere informatie

2007-2008. nader bekeken. Stichting MS Research. Wetenschapskatern MS Research 2007-2008

2007-2008. nader bekeken. Stichting MS Research. Wetenschapskatern MS Research 2007-2008 2007-2008 nader bekeken Stichting MS Research Krimkade 20b, 2251 KA Voorschoten Postbus 200, 2250 AE Voorschoten Telefoon: 071 5 600 500 Fax: 071 5 600 501 E-mail: info@msresearch.nl Website: www.msresearch.nl

Nadere informatie

2008-2009. nader bekeken

2008-2009. nader bekeken 2008-2009 nader bekeken Wetenschapskatern MS Research 2008-2009 1. Voorwoord De Stichting MS Research subsidieert wetenschappelijk onderzoek naar multiple sclerose en geeft voorlichting over deze ziekte

Nadere informatie

GIRO 5057. Voor meer informatie:

GIRO 5057. Voor meer informatie: Deze brochure kwam tot stand met medewerking van dr. Rogier Hintzen, neuroloog en hoofd van het Rotterdams MS-centrum voor patiëntenzorg en onderzoek (ErasMS). In dit centrum wordt o.a. onderzoek gedaan

Nadere informatie

Appendices. Nederlandse samenvatting 148. Dit proefschrift op één pagina 152. Dankwoord 153. About the author 155. List of publications 156

Appendices. Nederlandse samenvatting 148. Dit proefschrift op één pagina 152. Dankwoord 153. About the author 155. List of publications 156 Appendices Nederlandse samenvatting 148 Dit proefschrift op één pagina 152 Dankwoord 153 About the author 155 List of publications 156 148 Nederlandse samenvatting Dendritische cellen en macrofagen in

Nadere informatie

Multiple sclerose en Kwaliteit van Leven

Multiple sclerose en Kwaliteit van Leven Multiple sclerose en Kwaliteit van Leven Dokter op Dinsdaglezing 24 september 2013 Dr. Brigit de Jong, neuroloog Jeroen Bosch Ziekenhuis en UMC St Radboud Programma + MS + Verschijnselen van MS + Medicamenteuze

Nadere informatie

Ga door met mijn strijd. Amyotrofische Laterale Sclerose. www.als.nl. Informatie over ALS, het ALS Centrum en Stichting ALS Nederland

Ga door met mijn strijd. Amyotrofische Laterale Sclerose. www.als.nl. Informatie over ALS, het ALS Centrum en Stichting ALS Nederland Ga door met mijn strijd Amyotrofische Laterale Sclerose Informatie over ALS, het ALS Centrum en Stichting ALS Nederland www.als.nl Amyotrofische Laterale Sclerose is een dodelijke zenuw-spierziekte waarbij

Nadere informatie

NEDERLANDSE HERSENBANK. De oplossing zit in de hersenen

NEDERLANDSE HERSENBANK. De oplossing zit in de hersenen NEDERLANDSE HERSENBANK De oplossing zit in de hersenen Onderzoek doet leven Het wetenschappelijk onderzoek is de laatste jaren in een stroomversnelling geraakt. Nieuwe technieken maken het mogelijk om

Nadere informatie

Leven met MS. Wat is MS?

Leven met MS. Wat is MS? 1 Leven met MS Wat is MS? Dit boekje is samengesteld door Biogen. De informatie is met grote zorgvuldigheid tot stand gekomen, maar vervangt niet de mening, de diagnose of het advies van een behandelend

Nadere informatie

Stichting Vrienden van Dôme

Stichting Vrienden van Dôme Stichting Vrienden van Dôme Jaarverslag 2017 1 Inhoud Samenvatting 2017 en verwachtingen 2018 3 Doelstelling Stichting Vrienden van Dome 4 Samenstelling bestuur 4 Public relations 5 Fondsenwerving 5 Inkomsten

Nadere informatie

Multiple sclerose (MS)

Multiple sclerose (MS) Multiple sclerose (MS) T +32(0)89 32 50 50 F +32(0)89 32 79 00 info@zol.be Campus Sint-Jan Schiepse bos 6 B 3600 Genk Campus Sint-Barbara Bessemerstraat 478 B 3620 Lanaken Medisch Centrum André Dumont

Nadere informatie

Krachten bundelen... op weg naar beter WETENSCHAPSKATERN 2012

Krachten bundelen... op weg naar beter WETENSCHAPSKATERN 2012 Krachten bundelen... op weg naar beter WETENSCHAPSKATERN 2012 Wetenschapskatern 2012 Voorwoord VOORWOORD De Stichting MS Research subsidieert wetenschappelijk onderzoek naar multiple sclerose (MS) en geeft

Nadere informatie

De Ziekte van Huntington als hersenziekte

De Ziekte van Huntington als hersenziekte Wetenschappelijk nieuws over de Ziekte van Huntington. In eenvoudige taal. Geschreven door wetenschappers. Voor de hele ZvH gemeenschap. Beenmergtransplantatie bij de Ziekte van Huntington Beenmergtransplantaat

Nadere informatie

Nieuwsbrief voor ruim 2 miljoen Nederlanders met reuma. Helpt u mee om reumatoïde artritis (RA) te voorkomen?

Nieuwsbrief voor ruim 2 miljoen Nederlanders met reuma. Helpt u mee om reumatoïde artritis (RA) te voorkomen? 18 e Jaargang Nummer 1 Januari 2019 Nieuwsbrief voor ruim 2 miljoen Nederlanders met reuma Helpt u mee om reumatoïde artritis (RA) te voorkomen? De bloedtest bestaat al. Nu zorgen dat deze snel in de ziekenhuizen

Nadere informatie

De MS van Tess Als elke dag onzeker is

De MS van Tess Als elke dag onzeker is Morgen gaan we naar de huisarts, zegt haar moeder s middags. Ik weet niet wat er met je is. Je bent zo moe de laatste tijd. En nu heb je ook nog last van je oog. De juf zegt dat ik misschien een bril moet,

Nadere informatie

Jaarverslag Terugloop van donateur, groei van stem in de zorg

Jaarverslag Terugloop van donateur, groei van stem in de zorg Jaarverslag 2015 Terugloop van donateur, groei van stem in de zorg Webshop In onze webshop zijn, folders, informatieboeken en andere leuke hebbedingetjes te koop. Landelijke Endometriose Dag 2015 Een dag

Nadere informatie

Veelbelovend onderzoek van de afdeling Hematologie

Veelbelovend onderzoek van de afdeling Hematologie NIEUWE PERSPECTIEVEN Veelbelovend onderzoek van de afdeling Hematologie De diagnose leukemie, lymfklierkanker of multipel myeloom heeft een enorme impact op het leven van patiënten en hun omgeving. Vaak

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting GENETISCHE EN RADIOLOGISCHE MARKERS VOOR DE PROGNOSE EN DIAGNOSE VAN MULTIPLE SCLEROSE Multiple Sclerose (MS) is een aandoening van het centrale zenuwstelsel (hersenen en ruggenmerg)

Nadere informatie

BELEIDSPLAN. Brederodestraat 104 4 1054 VG Amsterdam Nederland. www.stichtingopen.nl info@stichtingopen.nl Rabobank: NL44RABO0143176986

BELEIDSPLAN. Brederodestraat 104 4 1054 VG Amsterdam Nederland. www.stichtingopen.nl info@stichtingopen.nl Rabobank: NL44RABO0143176986 BELEIDSPLAN Brederodestraat 104 4 1054 VG Amsterdam Nederland www.stichtingopen.nl info@stichtingopen.nl Rabobank: NL44RABO0143176986 BELEIDSPLAN STICHTING OPEN 1 1. INLEIDING Voor u ligt het beleidsplan

Nadere informatie

Tysabri. Tysabri (Natalizumab) Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds

Tysabri. Tysabri (Natalizumab) Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds Tysabri Tysabri (Natalizumab) Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds ms Wagenstraat 25 3142 CR Maassluis Telefoon: 010-591 98 39 Fax: 010-592 86 86 E-mail: info@nationaalmsfonds.nl www.nationaalmsfonds.nl

Nadere informatie

100 jaar Antoni van Leeuwenhoek

100 jaar Antoni van Leeuwenhoek 100 jaar Antoni van Leeuwenhoek Onze toekomstdroom Het Antoni van Leeuwenhoek koos 100 jaar geleden al voor de grensverleggende weg door onderzoek en specialistische zorg samen te voegen met één scherp

Nadere informatie

Jaarverslag Crocokids

Jaarverslag Crocokids Jaarverslag Crocokids Voorwoord Beste lezer, Dank voor de getoonde interesse in ons jaarverslag. Het eerste jaar van Crocokids is een bewogen jaar geweest. Met veel enthousiasme zijn wij in juni 2011 begonnen

Nadere informatie

Op weg naar immuun interventie in MS. Nederlandse samenvatting

Op weg naar immuun interventie in MS. Nederlandse samenvatting Op weg naar immuun interventie in MS Nederlandse samenvatting Multiple sclerosis en de rol van αb-crystalline Multiple sclerosis is een chronische ontstekingsziekte van het centraal zenuwstelsel (CZS),

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Het mucosale immuunsysteem Het afweersysteem beschermt het lichaam tegen infecties met bacteriën, virussen, schimmels en parasieten. De huid en de mucosale weefsels zoals bijvoorbeeld

Nadere informatie

Het bestuur heeft in het verslagjaar 3x vergaderd. Daarnaast hebben de bestuursleden tussentijds veelvuldig per email of telefonisch contact gehad.

Het bestuur heeft in het verslagjaar 3x vergaderd. Daarnaast hebben de bestuursleden tussentijds veelvuldig per email of telefonisch contact gehad. Bestuursverslag 2013 De Stichting Glaucoomfonds heeft als doel het bevorderen van de oogheelkundige wetenschap, de toepassing van deze wetenschap en de zorg met betrekking tot de aandoening glaucoom. De

Nadere informatie

Het ontstaan en beloop van MS

Het ontstaan en beloop van MS MS Centrum Erasmus MC, Rotterdam Het ontstaan en beloop van MS Dr. Marvin M. van Luijn Groningen, 15 mei 2019 MS: aanval van afweercellen op zenuwweefsel Verstoring in de afweer www.biomaatschappij.nl

Nadere informatie

CHAPTER 10. Nederlandse samenvatting

CHAPTER 10. Nederlandse samenvatting CHAPTER 10 Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Al sinds mensenheugenis is het mensen opgevallen dat infectieziekten bij de ene persoon veel ernstiger verlopen dan bij de andere. Terwijl

Nadere informatie

Besmettelijke hersenaandoeningen

Besmettelijke hersenaandoeningen Wetenschappelijk nieuws over de Ziekte van Huntington. In eenvoudige taal. Geschreven door wetenschappers. Voor de hele ZvH gemeenschap. Moeten we ons zorgen maken over een huntingtine-invasie? Goed lab

Nadere informatie

Krachten bundelen... op weg naar beter JAARVERSLAG 2012

Krachten bundelen... op weg naar beter JAARVERSLAG 2012 Krachten bundelen... op weg naar beter JAARVERSLAG 2012 Jaarverslag 2012 Voorwoord Voorwoord Voorwoord In dit verslag worden activiteiten genoemd die vele betrokkenen voor onze Stichting hebben georganiseerd.

Nadere informatie

Werkstuk ANW Multiple Sclerose (MS)

Werkstuk ANW Multiple Sclerose (MS) Werkstuk ANW Multiple Sclerose (MS) Werkstuk door een scholier 2007 woorden 27 oktober 2006 6,6 33 keer beoordeeld Vak ANW Inhoudsopgave 1. Geschiedenis van MS 2. De diagnose 3. MS aanvallen 4. De verschillende

Nadere informatie

Stichting Vrienden van Onze Taal s-gravenhage

Stichting Vrienden van Onze Taal s-gravenhage s-gravenhage Jaarrekening 2014 18 juni 2015-1 - Inhoud Blad Jaarrekening 2014 3 Bestuursverslag 4 Jaarrekening 7 Balans per 31 december 2014 (na bestemming batig saldo) 8 Staat van baten en lasten over

Nadere informatie

Titel van het onderzoek: De rol van de vorming van neutrofiele extracellulaire traps (NETs) in sikkelcelziekte.

Titel van het onderzoek: De rol van de vorming van neutrofiele extracellulaire traps (NETs) in sikkelcelziekte. INFORMATIEBRIEF EN TOESTEMMINGSFORMULIER VOOR PATIËNTEN Titel van het onderzoek: De rol van de vorming van neutrofiele extracellulaire traps (NETs) in sikkelcelziekte. Geachte heer/mevrouw, Wij vragen

Nadere informatie

Samenvatting 95 SAMENVATTING

Samenvatting 95 SAMENVATTING Samenvatting Samenvatting 95 SAMENVATTING Tijdens de ontwikkeling en groei van een solide tumor, staan de tumorcellen bloot aan een gebrek aan zuurstof (hypoxie). Dit is het gevolg van de snelle groei

Nadere informatie

Informatiebrief D-dimer and AP-FXIII in CVT studie, versie 1.2 3 november 2011. D-dimer en AP-FXIII in de diagnostiek van sinustrombose

Informatiebrief D-dimer and AP-FXIII in CVT studie, versie 1.2 3 november 2011. D-dimer en AP-FXIII in de diagnostiek van sinustrombose Informatiebrief voor de patiënt in tweede instantie Informatiebrief over de studie naar Geachte mevrouw / mijnheer, Op het moment dat u deze brief leest bent u herstellende van klachten waarvoor u werd

Nadere informatie

Stichting Vrienden van Dôme

Stichting Vrienden van Dôme Stichting Vrienden van Dôme Jaarverslag 2016 1 Inhoud Samenvatting 2016 en verwachtingen 2017 3 Doelstelling Stichting Vrienden van Dome 4 Samenstelling bestuur 4 Public relations 5 Fondsenwerving 6-7

Nadere informatie

Immuunreactie tegen virussen

Immuunreactie tegen virussen Samenvatting Gedurende de laatste eeuwen hebben wereldwijde uitbraken van virussen zoals pokken, influenza en HIV vele levens gekost. Echter, vooral in de westerse wereld zijn de hoge sterftecijfers en

Nadere informatie

EEN LICHTJE VOOR. 19 december 2015 Boerderij Molenberg Burgh-Haamstede. www.debasstichting.nl

EEN LICHTJE VOOR. 19 december 2015 Boerderij Molenberg Burgh-Haamstede. www.debasstichting.nl VOOR 19 december Boerderij Molenberg Burgh-Haamstede www.debasstichting.nl De BAS stichting De BAS stichting is opgericht om bekendheid te geven aan de zeldzame chronische ontstekingsziekte JDM (juveniele

Nadere informatie

Interferon-Beta. Interferon-Beta. Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds

Interferon-Beta. Interferon-Beta. Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds Interferon-Beta Interferon-Beta Dit is een uitgave van het Nationaal MS Fonds Wagenstraat 25 3142 CR Maassluis telefoon: 010-591 98 39 fax: 010-592 86 86 e-mail: info@nationaalmsfonds.nl internet: www.nationaalmsfonds.nl

Nadere informatie

Steun voor mensen met kanker aan:

Steun voor mensen met kanker aan: vereniging voor mensen met blaas- of nierkanker Steun voor mensen met kanker aan: blaas nier nierbekken urineleider plasbuis Steun voor u Steeds meer mensen worden geconfronteerd met blaas- of nierkanker.

Nadere informatie

Gewichtsverlies bij Huntington patiënten

Gewichtsverlies bij Huntington patiënten Wetenschappelijk nieuws over de Ziekte van Huntington. In eenvoudige taal. Geschreven door wetenschappers. Voor de hele ZvH gemeenschap. Mollige muizen wijzen op het belang van de hypothalamus bij de ziekte

Nadere informatie

Voorop prof.cir. Bernard Uitdehaag,

Voorop prof.cir. Bernard Uitdehaag, De gezichten achter MS-onderzoek Veel nieuwe antwoorden, maar ook steeds nieuwe vragen ln Nederland is sprake van hooggekwalificeerd onderzoek naar MS. Daarbij zijn - niet in het minst door de financiële

Nadere informatie

INHOUD: 1. Voorwoord. 2. Oprichting van Stichting Terima Kasih. 3. Stichting Terima Kasih. 4. Activiteiten. 5. Conclusies

INHOUD: 1. Voorwoord. 2. Oprichting van Stichting Terima Kasih. 3. Stichting Terima Kasih. 4. Activiteiten. 5. Conclusies JAARVERSLAG 2013 Stichting Terima Kasih Vier-Morgenweg 6 (postadres) 6721 MS Bennekom KvK Utrecht nr. 50028235 Bankrekeningnr. NL05RABO 010.84.45.771 W.www.stichtingterimakasih.nl E. info@stichtingterimakasih.nl

Nadere informatie

Onderhoudsmedicatie bij Multiple Sclerose

Onderhoudsmedicatie bij Multiple Sclerose Multiple Sclerose Centrum Noord Nederland Patiënteninformatie 1707 Multiple Sclerose Centrum Noord Nederland Alle medicijnen hebben voor- en nadelen. Het belangrijke voordeel van onderhoudsmedicatie bij

Nadere informatie

ALS Centrum Nederland

ALS Centrum Nederland ALS Centrum Nederland In deze brochure vertellen wij over ALS (amyotrofische laterale sclerose) en over ALS Centrum Nederland. Wij spreken over ALS maar bedoelen dan ook PSMA (progressieve spinale musculaire

Nadere informatie

De ziekte van Alzheimer. Diagnose

De ziekte van Alzheimer. Diagnose De ziekte van Alzheimer Bij dementie is er sprake van een globale achteruitgang van de cognitieve functies, zoals het geheugen of de taalfuncties. Deze achteruitgang leidt tot functionele beperkingen in

Nadere informatie

DOCTORS FOR MOZAMBIQUE STICHTING JAARREKENING 2014

DOCTORS FOR MOZAMBIQUE STICHTING JAARREKENING 2014 DOCTORS FOR MOZAMBIQUE STICHTING JAARREKENING 2014 Vastgesteld door het bestuur op 11 maart 2015 INHOUDSOPGAVE JAARVERSLAG VAN HET BESTUUR 3 BALANS PER 31 DECEMBER 2014 6 STAAT VAN BATEN EN LASTEN 2014

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting en discussie

Nederlandse samenvatting en discussie 9. Nederlandse samenvatting en discussie Chapter 9 In dit proefschrift is het onderzoek beschreven naar de hartfunctie tijdens sepsis en de invloed van beademing op het hart als de werking van het hart

Nadere informatie

Paranormaal of psychisch gestoord? Wat te doen als er problemen zijn?

Paranormaal of psychisch gestoord? Wat te doen als er problemen zijn? Paranormaal of psychisch gestoord? Wat te doen als er problemen zijn? door Kees Aaldijk transpersoonlijk coach en therapeut 06-142 742 93 www.transpersoonlijk.nl gepubliceerd in Spiegelbeeld januari 2010

Nadere informatie

Snel en effectief ingrijpen dankzij ziekte-overstijgend immunologisch onderzoek. Een betere aanpak van chronische ziekten

Snel en effectief ingrijpen dankzij ziekte-overstijgend immunologisch onderzoek. Een betere aanpak van chronische ziekten Snel en effectief ingrijpen dankzij ziekte-overstijgend immunologisch onderzoek Een betere aanpak van chronische ziekten Samenvatting Het probleem Door de vergrijzing van de bevolking groeit het aantal

Nadere informatie

Stichting Vrienden van Dôme

Stichting Vrienden van Dôme Stichting Vrienden van Dôme Jaarverslag 2016 1 Inhoud Samenvatting 2016 en verwachtingen 2017 3 Doelstelling Stichting Vrienden van Dome 4 Samenstelling bestuur 4 Public relations 5 Fondsenwerving 6-7

Nadere informatie

Leven met MS. De behandelmogelijkheden

Leven met MS. De behandelmogelijkheden 3 Leven met MS De behandelmogelijkheden bij RRMS Inhoud 1. Inleiding 4 2. Doel van de behandeling 7 3. Vroeg en effectief behandelen 9 4. Geneesmiddelen gericht op het afremmen van het ziekteproces (immunomodulatie)

Nadere informatie

Vetverbranding in de hersenen?

Vetverbranding in de hersenen? Wetenschappelijk nieuws over de Ziekte van Huntington. In eenvoudige taal. Geschreven door wetenschappers. Voor de hele ZvH gemeenschap. Kan een synthetische olie helpen om de hersenen van voedsel te voorzien

Nadere informatie

Inhoudsopgave. De organisatie... 3 GESCHIEDENIS... 3 VISIE... 3

Inhoudsopgave. De organisatie... 3 GESCHIEDENIS... 3 VISIE... 3 Inhoudsopgave De organisatie... 3 GESCHIEDENIS... 3 MISSIE... 3 VISIE... 3 De omgeving... 4 SAMENWERKING... 4 LEERSTOEL... 4 ACTIVITEITEN... 4 Financieel... 5 FONDSENWERVING... 5 VERANTWOORDING... 5 ANBI...

Nadere informatie

Vetmoleculen en de hersenen

Vetmoleculen en de hersenen Wetenschappelijk nieuws over de Ziekte van Huntington. In eenvoudige taal. Geschreven door wetenschappers. Voor de hele ZvH gemeenschap. Speciale 'hersen-vet' injectie heeft positief effect in ZvH muis

Nadere informatie

Nanodeeltjes in de strijd tegen Alzheimer

Nanodeeltjes in de strijd tegen Alzheimer Nanodeeltjes in de strijd tegen Alzheimer Medicatie bij de ziekte van Alzheimer is vooral gericht op symptoombestrijding. Kan dat niet anders, vroegen wetenschappers van de Universiteit Twente zich af.

Nadere informatie

INFORMATIEBRIEF EN TOESTEMMINGSFORMULIER VOOR GEZONDE VRIJWILLIGERS

INFORMATIEBRIEF EN TOESTEMMINGSFORMULIER VOOR GEZONDE VRIJWILLIGERS INFORMATIEBRIEF EN TOESTEMMINGSFORMULIER VOOR GEZONDE VRIJWILLIGERS Titel van het onderzoek: De rol van de vorming van neutrofiele extracellulaire traps (NETs) in sikkelcelziekte. Geachte heer/mevrouw,

Nadere informatie

Als we iets weten... kunnen we ook iets doen. Wetenschapskatern 2010

Als we iets weten... kunnen we ook iets doen. Wetenschapskatern 2010 Als we iets weten... kunnen we ook iets doen. Wetenschapskatern 2010 Voorwoord Voorwoord De Stichting MS Research subsidieert wetenschappelijk onderzoek naar multiple sclerose (MS) en geeft voorlichting

Nadere informatie

LEVENSLOOP 24 uur in actie tegen kanker

LEVENSLOOP 24 uur in actie tegen kanker Stichting tegen Kanker en het lokale Levensloop vrijwilligerscomité organiseren LEVENSLOOP 24 uur in actie tegen kanker VIEREN HERINNEREN STRIJDEN STK008_Levensloop_Broch_NL_03.indd 1 26/04/13 12:14 Levensloop,

Nadere informatie

Chapter 6. Nederlandse samenvatting

Chapter 6. Nederlandse samenvatting Chapter 6 Nederlandse samenvatting Chapter 6 122 Nederlandse samenvatting Het immuunsysteem Het immuunsysteem (of afweersysteem) beschermt het lichaam tegen lichaamsvreemde en ziekmakende organismen zoals

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING 188 Type 1 Diabetes and the Brain Het is bekend dat diabetes mellitus type 1 als gevolg van hyperglykemie (hoge bloedsuikers) kan leiden tot microangiopathie (schade aan de kleine

Nadere informatie

hoofdstuk 11 9/21/00 1:12 PM Pagina 203 Samenvatting in het Nederlands

hoofdstuk 11 9/21/00 1:12 PM Pagina 203 Samenvatting in het Nederlands hoofdstuk 11 9/21/00 1:12 PM Pagina 203 Samenvatting in het Nederlands hoofdstuk 11 9/21/00 1:12 PM Pagina 204 204 SAMENVATTING IN HET NEDERLANDS Inleiding Het humaan immuundeficiëntie virus (HIV) is de

Nadere informatie

Wat doet het Diabetes Fonds precies?

Wat doet het Diabetes Fonds precies? Het Diabetes Fonds 1 miljoen Nederlanders heeft diabetes, een ziekte die je je gezondheid en toekomst afneemt. Onacceptabel, vindt het Diabetes Fonds. Daarom ziet het Diabetes Fonds het als zijn belangrijkste

Nadere informatie