Module: Natuurbeheer, -behoud of ontwikkeling? - h45

Transcriptie

1 Auteur VO-content Laatst gewijzigd 26 August 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet. Wikiwijs Maken is een onderdeel van Wikiwijsleermiddelenplein, hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, vergelijkt, maakt en deelt.

2 Inhoudsopgave Organisaties Intro Vooraf Eindproduct Doelen-Concepten Kennisbank Werkwijze Verwerking Stap1 Stap2 Stap3 Stap4 Stap5 Stap6 Stap7 Stap8 Extra Toetsen Organisaties Antwoorden Verwerking Over dit lesmateriaal Pagina 1

3 Organisaties Intro Deze module gaat over het beheer van het Nederlandse landschap. Daarbij zijn veel natuur- en milieuorganisaties betrokken. Bekijk als introductie de filmfragmenten en bespreek de vragen in de klas. Bekijk de volgende filmfragmenten: a. In Nederland zijn talrijke natuur- en milieuorganisaties acties. b. Welke ken je? Op welk terrein zijn de genoemde organisaties actief? c. En weet jij welk ministerie verantwoordelijk is voor het beleid rondom natuur? I. Ministerie van Infrastructuur en Milieu. II. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. III. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. IV. Ministerie van Economische zaken, Landbouw en Innovatie. Pagina 2

4 Vooraf Eindproduct De module rond je af met het maken van een nieuwsbrief voor omwonenden over een gebied in de buurt dat de bestemming natuurgebied heeft gekregen of krijgt. Je onderzoekt de details over het gebied, neemt een interview af en maakt een kaart met Google Earth. De nieuwsbrief wordt beoordeeld door de docent biologie en eventueel de docent Nederlands. Doelen-Concepten Aan het eind van deze module Kun je: veranderingen van abiotische en biotische factoren in een ecosysteem beschrijven en de gevolgen daarvan; beschrijven welke rol abiotische en biotische factoren spelen bij de instandhouding en ontwikkeling van een ecosysteem; benoemen op welke wijze ecosystemen zich kunnen ontwikkelen; beargumenteren met welke maatregelen de mens de zelforganisatie van ecosystemen beïnvloedt. Pagina 3

5 Deelconcepten Primaire en secundaire successie, pioniersoort, climaxecosysteem, biodiversiteit, soortensamenstelling, rode lijst, verspreidingsgebied. Kennisbank KB: Stabiliteit in een ecosysteem KB: Verstoring van de stabiliteit van een ecosysteem KB: Ontwikkelingen in een ecosysteem Werkwijze De module 'Natuurbeheer, -behoud of ontwikkeling?' bestaat uit een groot aantal opdrachten. Op bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebt. Zo houd je goed overzicht. Download hier het Werkplan 'Natuurbeheer, -behoud of ontwikkeling?'. Werkvorm Je werkt bij het maken van de opdrachten veelal alleen en soms in tweetallen. Je wisselt de antwoorden uit in de klas. Benodigdheden: Werkblad Natuur- en Milieuorganisaties Werkblad Oostvaardersplassen Werkblad EHS Lijst soorten onder Ffw Sjabloon nieuwsbrief Tijd Voor deze module heb je ongeveer 7 slu nodig. Pagina 4

6 Verwerking Stap1 Opdracht 1 Natuur en milieu De begrippen natuur en milieu kom je regelmatig tegen. Maar wat betekenen deze woorden precies? Maak een woordweb met in het midden twee cirkels. Eén met het woord NATUUR de andere cirkel met het woord MILIEU. Schrijf de woorden die direct in je op komen bij de woorden natuur en milieu, in de bijpassende cirkel. Vergelijk je woordweb met één of meerdere klasgenoten. Maak hiermee een definitie voor NATUUR en een definitie voor MILIEU. Vergelijk je antwoord bij "Antwoorden Verwerking". Beheer van natuur en milieu De laatste eeuw heeft de mens veel invloed uitgeoefend op het milieu. Over hoe we precies met ons milieu omgaan zijn veel mensen het oneens. De overheid maakt beleid rondom natuur- en milieubeheer. Daarnaast zijn veel verschillende natuur- en milieuorganisaties actief, met allemaal verschillende doelstellingen. De maatregelen voor natuur- en milieubeheer leiden regelmatig tot conflicten, doordat mensen verschillende belangen hebben. Denk maar eens aan het belang dat een boer heeft met een stuk grond en de Vogelbescherming. Opdracht 2 Beheer van natuur en milieu Welke natuur- en milieuorganisaties ken je? Vul de tabel in met zes natuur- en milieuorganisaties die in Nederland actief zijn. Zet een kruisje of de organisatie zich richt op behoud van bepaalde soorten of ecosystemen of zich richt op milieu in het algemeen. Noteer de doelstelling (Wat willen ze bereiken?) van de organisatie of omschrijf waar de organisatie zich specifiek op richt. Stap2 Pagina 5

7 Verstoring door abiotische factoren De stabiliteit van een ecosysteem kan op tal van manieren worden verstoord, zowel door biotische als door abiotische factoren. In module 1 kwam verstoring door abiotische factoren al even aan bod. In module 3 lees je meer over de verstoring door biotische factoren. Mensen hebben gezorgd dat abiotische factoren op veel plaatsen zijn veranderd door een groeiende bevolking, het uitbreiden van landbouwgebieden, industrie en bebouwing. Daardoor zijn voor veel organismen de tolerantiegrenzen bereikt of gepasseerd, met de dood als gevolg. Door de dood van individuen en onvoldoende immigratie en geboorte, krimpen populaties van soorten. Op een gegeven moment kan de genetische variatie in de populatie zo klein worden dat de populatie verdwijnt. Maar ook de natuur zelf zorgt voor een verandering van abiotische factoren. Bestudeer de Kennisbank: KB: Verstoring van de stabiliteit van een ecosysteem Opdracht 1 Abiotische verstoring a. Neem de zinnen over en vul de juiste woorden in op de stippellijn. Kies uit: verzuring - verdroging - broeikaseffect - vermesting Menselijke activiteiten hebben een grote invloed op de natuurlijke omgeving. Op wereldschaal leidt de verhoogde uitstoot van CO2 als gevolg van het verbranden van fossiele brandstoffen tot het (1).... In zwaar geïndustrialiseerde gebieden zorgt (2)... voor een verandering van de lucht- en bodemsamenstelling, waardoor planten en bomen worden aangetast. Een vergroting van de voedselrijkdom beïnvloedt de waterkwaliteit en zorgt voor een afname in de diversiteit van planten en dieren. Dat is meestal het gevolg van (3).... Een ander probleem in veel natuurgebieden is (4)... als gevolg van een daling van het grondwater ten behoeve van bouw- of landbouwactiviteiten. b. Noem drie voorbeelden waarbij abiotische factoren veranderen door de mens. c. Noem drie voorbeelden waarbij abiotische factoren veranderen door de natuurlijke oorzaken. d. Beantwoord de volgende eindexamenvraag: Havo Biologie vraag 2 Stap3 Pagina 6

8 EHS en ecoducten De natuur in Nederland is behoorlijk versnipperd. Individuen van populaties kunnen elkaar niet meer bereiken om zicht voort te planten. De genetische variatie komt hiermee in gevaar en dus ook het voortbestaan van de populatie. Om (verdere) versnippering tegen te gaan wordt gewerkt aan de aanleg van de Ecologische Hoofdstructuur. Een voorbeeld van een verbinding is de aanleg van een ecoduct. Bekijk de volgende filmfragmenten: Bestudeer de Kennisbank: KB: EHS en ecoducten Beantwoord de volgende vragen op het werkblad EHS. Opdracht 1 EHS Beantwoord de volgende vragen. Maak gebruik van de gegeven bronnen. Bronnen: Dossier Natura Nederland: De Ecologische Hoofdstructuur - a. Inventariseer welke maatregelen de afgelopen jaren zijn genomen om de EHS te realiseren. b. Maak een gedetailleerde kaart van de (geplande) EHS in jouw provincie. c. Zoek enkele maatregelen die zijn uitgevoerd om de EHS vorm te geven in jouw provincie. Verzamel hierover informatie, zoals krantenkoppen, afbeeldingen, foto s, tekeningen, enzovoort. Bespreek de antwoorden in de klas en bevestig het materiaal op een kaart van de provincie op de juiste locatie. Kun je hieruit een conclusie trekken over de EHS in jouw provincie? Opdracht 2 Ecoduct Bekijk het filmfragment: Pagina 7

9 Beantwoord samen de volgende vraag: a. Wat is het doel van de aangelegde ecoducten? Welk voordeel levert het de aanwezige populaties op? Stap4 Tegenstrijdig belangen In stap 3 heb je gekeken naar de EHS. Voor de aanleg wordt landbouwgrond omgezet in natuurgebied. Natuurlijk is niet iedereen het hiermee eens. Bij natuurbeheer spelen tegenstrijdige belangen vaak een rol. Opdracht 1 Natuurbeheer Lees het artikel Pleidooi intensieve landbouw valt slecht. Maak een overzicht van betrokkenen en hun belangen. Bespreek de antwoorden in de klas. Opdracht 2 Belangen Welke tegenstrijdige belangen zul je tegenkomen bij het opstellen van een plan voor: a. Behoud en voorkomen van achteruitgang van weidevogels b. Betreden of juist niet betreden van kwetsbare natuurgebieden c. Aanleg van weg door of tunnel onder een natuurgebied Denk daarbij aan de doelstellingen van de (huidige) eigenaren van de gebieden, omwonenden, bedrijven in omgeving, natuurorganisaties en andere belangenverenigingen en overheidsinstanties. De klas wordt verdeeld over de drie thema s (a, b of c). In de groep denk je eerst gezamenlijk na over de 3 tot 4 betrokkenen bij dit thema. Ieder groepslid (of tweetal) onderzoekt de belangen van één van de betrokkenen bij het thema van de groep. In de groepen a, b en c worden de verschillende belangen uitgewisseld en wordt gezamenlijk een overzicht gegeven gemaakt van betrokkenen en hun belangen. Geef voor elke betrokkene de belangen en in ieder geval één reëel argument. Pagina 8

10 Lever dit ter beoordeling in bij de docent. Stap5 Successie Of er nu net een weg is aangelegd, een nieuwe wijk is gebouwd of een stuk landbouwgrond dat aan de natuur wordt teruggegeven, het terrein zal zich ontwikkelen volgens een voorspelbaar patroon. Die volgorde van veranderingen wordt in de ecologie successie genoemd. Bestudeer de Kennisbank: KB: Ontwikkelingen in een ecosysteem Opdracht 1 Ecologische termen Noteer de definities van de volgende ecologische termen: pionierecosysteem diversiteit primaire successie eindstadium/climaxecosysteem secundaire successie biodiversiteit Opdracht 2 Vegetatie Bekijk het filmfragment: Welke type vegetatie (planten) zie je langs de rivier de Waal ontstaan? I. Pioniervegetatie II. Climaxvegetatie Opdracht 3 Pioniersecosysteem In tweetallen Zoek een voorbeeld in je eigen omgeving van een pioniervegetatie en een climaxvegetatie. Maak hiervan foto s. In de klas worden de foto s verzameld en besproken. Je kunt ook foto s op internet zoeken. Zoek wel naar voorbeelden in Nederland! Pagina 9

11 Opdracht 4 Climaxecosysteem Bekijk het filmfragment: Beantwoord tijdens of na de film onderstaande vragen: a. In de film wordt gesproken over gelaagdheid van vegetatie. Je ziet hier een grafiek. Welke conclusies kun je trekken uit deze grafiek? Welke lijn geeft de relatieve luchtvochtigheid aan? Welke de relatieve lichtintensiteit? b. Wat zijn de positieve en negatieve gevolgen van het afbranden van regenwoud? Denk hierbij aan de verschillende belangen van mensen. c. Wat maakt dat de regenwouden vatbaarder zijn voor brand dan vroeger? Noem drie redenen. d. Welke landbouwgewassen verbouwen boeren op voormalig regenwoud? e. Leg uit waarom juist het kappen en afbranden van tropisch regenwoud zo schadelijk is. f. Wat is het belang om de biodiversiteit op aarde hoog te houden? Omschrijf dit in je eigen woorden. Opdracht 5 Pionierecosysteem en climaxecosysteem Wat kun je zeggen over de gelaagdheid, biomassa en humuslaag in een pionierecosysteem en climaxecosysteem? Neem onderstaande tabel over en vul deze verder in: pionierecosysteem climaxecosysteem gelaagdheid biomassa Pagina 10

12 humuslaag Meer oefenen Maak de eindexamenopgaven: Havo Biologie vraag 38 Havo Biologie vraag 1 Stap6 Ingrijpen van de mens en natuurbeheer Overal op aarde, in alle ecosystemen, is de invloed van de mens merkbaar. In Nederland is geen stukje natuur meer dat geen invloed van de mens ondervindt. Door het ingrijpen van de mens zijn er steeds minder climaxvegetaties te vinden. Maar door het ingrijpen van de mens zijn ook prachtige stukken natuur ontstaan! Denk maar eens aan de heidevelden, ontstaan door het afplaggen van veen. Wanneer een gebied is aangewezen als natuurgebied dan zal de beheerder zich steeds afvragen: laten we de natuurlijke successie zijn gang gaan of grijpen we in? Beïnvloeden van natuurlijke successie Het natuurbeheer op heidevelden is gericht op het tegenhouden van de natuurlijke successie. Plaggen, maaien, branden en begrazing zijn daarvoor de mogelijkheden en gericht op het voedselarm maken en houden van de bodem. Als er te veel voedingsstoffen in de lucht en bodem zitten, wordt heide verdrongen door andere planten, zoals pijpestrootje en braamstruiken. Opdracht 1 Beheersmaatregelen In tweetallen Pagina 11

13 Kies één van de beheersmaatregelen en bereid met elkaar een presentatie voor van maximaal 10 minuten voor je klasgenoten. Overleg met je docent wanneer welk groepje de presentatie gaat geven. De groepjes ldie niet presenteren leveren wel hun presentatie in. Zij vormen het kritische publiek! Begrazing wordt niet alleen ingezet op heidevelden. Bekijk het volgende filmfragment: Maak met behulp van de informatie uit dit filmpje drie vragen die op een SE gesteld zouden kunnen worden over Begrazing. En stel ze na afloop van je presentatie. a. Het terughalen van eerdere vegetatie kan ook door het afplaggen van stukken grond. Bekijk het volgende filmfragment: b. Wat is het nut van afplaggen voor de biodiversiteit van planten en dieren? Zet de gevolgen van afplaggen op een rij. c. Begrazen en afplaggen zijn slechts voorbeelden van beheersmaatregelen. Welke kun je nog meer vinden, gebruik hiervoor de bronnen. d. Wat wordt met deze maatregelen bereikt voor de natuur? e. Waar en in welke ecosystemen worden deze maatregelen toegepast? Bronnen: Opdracht 2 Soortenbescherming Soms worden maatregelen uitgevoerd ter bescherming van specifieke soorten. Een voorbeeld van een maatregel van soortenbescherming, is het afzetten en markeren van broedplaatsen van weidevogels, zodat de nesten met eieren niet worden beschadigd. Sommige diersoorten doen het goed in Nederland. Een voorbeeld zijn de vleermuizen. Andere diersoorten, zoals de dagvlinder, hebben het moeilijk. Ook enkele diersoorten die afhankelijk zijn van voedselarme bodem, staan op het punt uit Nederland te verdwijnen. In agrarische gebieden gaat het niet goed met enkele soorten weidevogels. Opdracht 2A In tweetallen Flora en fauna zijn beschermd in de Flora en Faunawet (Ffw). Daarnaast zijn Rode Lijsten ontwikkeld. Op welke manier zijn het damhert en de ree beschermt in de Ffw? Opdracht 2B Kies één organisme uit de Rode Lijsten en onderzoek hoe het staat met de populaties hiervan in Nederland en de bescherming hiervan door de Ffw. Maak een poster over deze twee organismen waarin de stand van zaken in Nederland duidelijk wordt. De poster hgeeft in ieder geval informatie over: Soortbeschrijving De leefgebieden Het voorkomen De bedreigingen voor de soort Mogelijke beheermaatregelen ter bescherming van de soort Pagina 12

14 Bronnen: Lijst Flora en fauna wet Rode lijsten - minez.nederlandsesoorten.nl Nederlands soortenregister - Compendium voor de leefomgeving - Stap7 De natuur zijn gang laten gaan In de vorige stappen is vooral aandacht geweest voor het behouden van waardevolle natuurgebieden. Daarvoor zijn beheermaatregelen nodig, zoals begrazing en afplaggen. Als dat niet gebeurt veranderen veel gebieden in Nederland in loofbos door natuurlijke successie. Er zijn ook mensen die de natuur, eventueel na een ingreep, zijn gang willen laten gaan. Opdracht 1 Examenvraag Bron: havo examen 21 juni 2000 tijdvak 2 Stel dat jij in een beleidscommissie voor de Veluwe zit. Je hebt dan te maken met de discussie over natuurontwikkeling of natuurbehoud voor dit gebied. Argumenten die door de verschillende leden in de beleidscommissie genoemd worden, zijn: In een climaxstadium is er een grotere diversiteit. Het voorkomt het uitsterven van bepaalde soorten in Nederland. Er vindt successie plaats. Bijzondere ecosystemen blijven zo bestaan. Plaats de genoemde argumenten zodanig in een tabel dat duidelijk wordt welk argument voor natuurontwikkeling pleit en welk argument voor natuurbehoud pleit. Voor natuurontwikkeling Voor natuurbehoud Argument... Argument... Argument... Argument... Opdracht 2 Oostvaardersplassen - 1 Bekijk het volgende filmfragment: En beantwoord in tweetallen de vragen op het werkblad Oostvaardersplassen Gebruik zo nodig de bronnen. In module 3 ga je verder met deze opdracht. Pagina 13

15 Bronnen: Staatsbosbeheer - Stap8 Ruimte voor de natuur Bekijk het volgende filmfragment: Opdracht 1 Natuur in de omgeving Zoek een gebied (in de buurt) dat recentelijk een bestemming als natuurgebied heeft gekregen of nog zal krijgen. Ga na: wat de kenmerken zijn van het natuurgebied wie de beheerder of ontwikkelaar is wie overige betrokkenen zijn wat het doel en bestemming is van het gebied welke beheersmaatregelen zijn of worden genomen welke moeilijkheden en kansen zich voordoen Neem eventueel contact op met de gebiedsbeheerder voor een interview of een excursie met de klas. Maak een kaart met behulp van Google Earth van het gebied. Verwerk de gevonden informatie en de ecologische theorie uit module 2 in een nieuwsbrief bestemd voor de omwonenden. Gebruik hiervoor het sjabloon nieuwsbrief. Bronnen: nl.wikipedia.org Extra Pagina 14

16 Afleveringen Bekijk de volgende filmfragmenten: Pagina 15

17 Toetsen Organisaties Toetsen De opdracht sluit je af met het maken van twee toetsen. De toetsen bestaan uit gesloten en open vragen. De gesloten vragen worden nagekeken door de computer. De open vragen moet je zelf scoren. Als je alle vragen beantwoord hebt, zie je je score. Je krijgt van de vragen die je fout hebt, het goede antwoord te zien. Klik op knoppen om de toetsen te starten. Stabiliteit en verstoring van de stabiliteit van een ecosysteem kn.nu/kup6x 1 In het gebied rond de Oostvaardersplassen lopen wilde paarden. Zij krijgen in de zomer veel nakomelingen, maar in de winter sterven veel dieren van de honger. De populatie wordt dan weer even groot als hij was. Hier is sprake van: a. Dynamisch evenwicht b. Emigratie c. Hoog sterftecijfer d. Onvoldoende draagkracht van het ecosysteem 2 Alhoewel sommige exoten veel schade aan een ecosysteem kunnen toebrengen, hebben nieuwe soorten over het algemeen weinig kans in een stabiel ecosysteem. Pagina 16

18 Geef hiervoor een verklaring. 3 Bekijk de onderstaande grafiek. De grafiek geeft het verloop van de populatiegrootte van twee populaties weer: die van een prooidier en zijn predator in een bepaald ecosysteem. Vier leerlingen doen een uitspraak over deze grafiek. Welke leerling doet een juiste uitspraak? a. An: De groene lijn staat voor de prooidieren want die zijn kleiner b. Ben: De groene lijn staat voor de predatoren want de pieken gaan steeds vooraf aan de pieken van de blauwe lijn c. Cor: De biomassa van een predator is groter dan van een prooidier, dus de blauwe lijn geeft de predatoren weer" d. Daan: De groene lijn geeft de predatorpopulatie weer want hun biomassa is kleiner dan die van de prooidieren, en de pieken van de groene lijn volgen op die van de blauwe lijn." 4 Menselijke activiteiten hebben een grote invloed op de natuurlijke omgeving. Op wereldschaal leidt de verhoogde uitstoot van CO2 als gevolg van het verbranden van fossiele brandstoffen tot het. In zwaar geïndustrialiseerde gebieden zorgt voor een verandering van de lucht- en bodemsamenstelling, waardoor planten en bomen worden aangetast. Een vergroting van de voedselrijkdom beïnvloedt de waterkwaliteit en zorgt voor een Pagina 17

19 afname in de diversiteit van planten en dieren. Dat is meestal het gevolg van. Een ander probleem in veel natuurgebieden is als gevolg van een daling van het grondwater ten behoeve van bouw- of landbouwactiviteiten. 5 De klimaatsverandering als gevolg van het broeikaseffect kan grote gevolgen hebben voor zowel ecosystemen als afzonderlijke soorten in Nederland. Drie stellingen: 1. Als abiotische factoren zoals de temperatuur veranderen, zullen sommige soorten uit het ecosysteem verdwijnen omdat hun tolerantiegrenzen overschreden worden. 2. Vaak zal het verdwijnen van één soort gevolgen hebben voor andere soorten in het ecosysteem, bijvoorbeeld als er een voedselrelatie tussen de soorten is. 3. Als gevolg van het verdwijnen van soorten komen er niches vrij in het ecosysteem. Die kunnen worden bezet door nieuwe soorten, zoals exoten. a. alleen 1 b. alleen 2 c. 2 en 3 d. 1, 2 en 3 6 De nijlbaars werd in de jaren 50 van de vorige eeuw uitgezet in het Victoriameer, één van de grootste meren in Afrika. Het was de bedoeling om de vis te gebruiken voor de commerciële visserij, maar de introductie had een catastrofaal effect op het lokale visbestand. Vele honderden plaatselijke soorten zijn nu uitgestorven in het meer. Waardoor kan een exoot als de nijlbaars zich vaak ongebreideld uitbreiden, ten koste van soorten die er van nature voorkomen? Maak in je antwoord gebruik van de termen niche en natuurlijke vijand (predator). Ontwikkeling van ecosystemen kn.nu/64pey 1 Pagina 18

20 Een indelingscriterium voor ecosystemen is of ze stabiel of dynamisch zijn. Je ziet een aantal ecosystemen. Welke ecosystemen zijn dynamisch? a. braakliggend terrein b. duinen c. koraalrif d. loofbos e. schorren f. tropisch regenwoud g. waterplas met verlanding h. woestijn 2 Wat is in Nederland meestal het eindresultaat van succesie? a. moeras b. bos c. weiland d. heide 3 Een pionierecosysteem en een climaxecosysteem kenmerken zich door verschillende eigenschappen. Welke eigenschappen zijn kenmerkend voor een climaxecosysteem? Pagina 19

21 a. veel soorten b. weinig soorten c. veel biomassa d. weinig biomassa e. instabiel f. stabiel 4 Voor planten in de kruidlaag van een bos is licht vaak de beperkende factor in hun groeimogelijkheden. Noem een mogelijke strategie die planten in de kruidlaag kunnen hebben om genoeg te hebben aan de geringe hoeveelheid licht. Pagina 20

22 Antwoorden Verwerking Intro IV. Ministerie van Economische zaken, Landbouw en Innovatie. Stap 1 Opdracht 1 Natuur en milieu Vergelijk je antwoord: In de ruimste betekenis van het woord zou je onder natuur kunnen verstaan: alle organismen en hun omgeving. Milieu is de omgeving waarin zich iets bevindt: leefomgeving. Stap 2 Opdracht 1 Abiotische verstoring a. 1. broeikaseffect 2. verzuring 3. vermesting 4. verdroging b. Aanleg van wegen, bouw, spoorwegen, aanleg straatverlichting, waterwinning, bemesten van grond, enz. c. Sterke regenval, stormschade, overstroming, aardbeving, enz. Stap 5 Opdracht 2 Vegetatie I. Pioniervegetatie Stap 7 Opdracht 1 Examenvraag Voor natuurontwikkeling Voor natuurbehoud Argument 1 Argument 3 Argument 2 Argument 4 Pagina 21

23 Over dit lesmateriaal Colofon Auteur VO-content Laatst gewijzigd 26 August 2016 om 15:34 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau HAVO 4; Leerinhoud en Interactie; Systeem; Wisselwerking met abiotische en biotische omgeving; doelen Biologie; Eindgebruiker leerling/student Moeilijkheidsgraad gemiddeld Studiebelasting 7 uur en 0 minuten Trefwoorden leerlijn, reangeerbare leerlijn, rearrangeerbare Pagina 22