/ mei 2004

Transcriptie

1 Muzenstraat 61 Postbus BC Den Haag telefoon (070) fax (070) mevrouw mr. M.C. van der Laan staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Postbus BJ DEN HAAG / mei 2004 advies Cultuurnota SEZ/JOC/ één 40066/2004 Geachte mevrouw Van der Laan, Op 19 april jl. verscheen het advies van de Raad voor Cultuur over de Cultuurnota 'Spiegel van de cultuur'. Gelet op dit advies hechten het Interprovinciaal Overleg (IPO) en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) er aan om thans reeds een eerste reactie aan u te doen toekomen. De essentie daarvan is dat wij van oordeel zijn dat een integrale sectoroverstijgende visie bij de Raad ten onrechte ontbreekt. Ook wordt geen rekening gehouden met de cultuurprofielen van de mede-overheden en de geografische spreiding van voorzieningen. Voorts plaatsen wij kanttekeningen bij de adviezen over een aantal specifieke sectoren. Wij eindigen met enkele algemene opmerkingen die provincies en gemeenten raken. Gelet op de korte duur van het Cultuurnotatraject verzoeken wij u dringend om met dit alles bij uw meningsvorming nu al rekening te houden vooruitlopend op ons bestuurlijk overleg met u op 16 juni a.s. Bij onze brief hebben wij uw adviesaanvraag aan de Raad d.d. 18 december 2003 (kenmerk ACB/2003/64070) in ogenschouw genomen alsmede uw Uitgangspuntenbrief voor de Cultuurnota, uw Beleidsbrief Cultuur 'Meer dan de som' en onze reacties daarop. Algemene opmerkingen 1. Integrale visie ontbreekt Het IPO en de VNG hebben met gemengde gevoelens kennis genomen van het advies van de Raad voor Cultuur. De Raad legt het zwaartepunt bij de sectorale adviezen en laat de kans liggen om een brede integrale visie te geven op de culturele infrastructuur. Expliciete, inhoudelijk gemotiveerde keuzes zijn in het advies helaas maar weinig te vinden. Juist in een tijd van beperkte financiële middelen is een integrale benadering niet alleen gewenst, maar ook noodzakelijk. Het ontbreken van een sectoroverstijgende benadering leidt in sommige gevallen tot een opvallend verschil in advisering tussen sectoren. Een voorbeeld ter illustratie. Waar de Raad in het advies over Muziek en Muziektheater duidelijk een opbouw in de sector aangeeft, de problematiek ook op

2 - 2 - provinciaal en lokaal niveau schetst en de positie van het Rijk markeert, beperkt de Raad zich bij de Beeldende Kunst en Vormgeving ten onrechte tot het louter afstoten van een aantal Beleidsinstrumenten zoals de kunstenaarsinitiatieven en de presentatie-instellingen aan de medeoverheden. 2. Geografische spreiding niet gewogen Wij zijn verheugd dat de Raad erkent dat spreiding van instellingen en activiteiten voorwaarde is om te kunnen spreken van een nationale culturele infrastructuur. Dat is winst. Helaas voegt de Raad de daad niet bij het woord. De cultuurprofielen van de convenantspartners worden als abstract terzijde geschoven en de Raad is van mening dat het beoordelen van de aanvragen in het licht van regionale spreiding buiten zijn verantwoordelijkheid valt. Het IPO en de VNG stellen vast dat de Raad hiermee voorbij gaat aan uw van concrete aandachtspunten voorziene verzoek in de adviesaanvraag van 18 december 2003 om de profielen te betrekken en rekening te houden met regionale effecten bij de beoordeling van de aanvragen van instellingen. Wij betreuren het dat de Raad in zijn advies niet inhoudelijk ingaat op de prioriteiten van de convenantspartners. Deze hebben met inachtneming van de taakverdeling tussen overheden gemotiveerd aangegeven welke culturele gaten er in hun infrastructuur zijn en welke inspanning zij in dit opzicht van het Rijk wensen. In een aantal gevallen willen zij gelet op de veranderde en veranderende omstandigheden in hun gebied ook nieuwe ontwikkelingen van rijkswege laten honoreren. De Raad had gemotiveerd moeten aangeven of en in welke mate er inderdaad de geconstateerde gaten zijn alsook of de gewenste ontwikkelingen terecht zijn. Indien de Raad deze witte vlekken en ontwikkelingen onderschrijft, zou de Raad bij de beoordeling van aanvragen van de instellingen hiermee rekening moeten houden. In reactie op uw Uitgangspuntenbrief deel I d.d. 22 augustus 2003 (kenmerk: 40126/03) benadrukten het IPO en de VNG dat een goed geografisch gespreid aanbod alleen kan worden gerealiseerd als naast spontaan ingediende aanvragen van instellingen, ook aanvragen voor een bepaalde sector of voor een bepaald deel van het land worden gestimuleerd. Dit hebben wij meermalen herhaald in het bestuurlijk overleg met u. In het verlengde hiervan bepleiten wij om middelen te reserveren voor initiatieven en programma s die passen binnen de prioriteiten van de cultuurconvenantspartners. Sectorale adviezen 1. Muziek en muziektheater De Raad agendeert voor de komende periode onder meer een besteldiscussie voor de orkesten. Het IPO en de VNG stellen vast dat de orkesten een turbulente tijd achter de rug hebben. Wij zijn van mening dat deze sector de komende jaren het beste tot zijn recht komt met rust aan het front. Bovendien heeft de Commissie Hierck zich bij de laatste Cultuurnota over het bestel gebogen, terwijl de Dales-norm geldt voor de financiën. Daarnaast woedt er nog een discussie over de omroeporkesten. De sector zelf is nu aan zet om eventuele veranderingen in te zetten als de inhoudelijke ontwikkeling of het publiek daarom vraagt. Wij maken ons ernstige zorgen over de effecten van de generieke korting van 4,3 procent op de orkesten en opera. Orkesten hebben nu eenmaal een bepaalde bezetting nodig. Bovendien is door het Rijk in het verleden al naar de efficiency gekeken. De korting zal naar verwachting een cumulatief effect hebben op orkesten. Naast de directe bezuiniging van 4,3 procent zal als gevolg van de bezuiniging op de opera het aantal speelbeurten van orkesten zeer waarschijnlijk teruglopen De praktijk zal naar verwachting zijn dat deze korting wordt afgewend op lokale podia, want de ervaring leert en ook de Raad stelt dat het verwerven van andere dan publieksinkomsten problematisch is. Zoals bekend bevinden deze podia zich in moeilijk vaarwater met name vanwege

3 - 3 - hogere kosten door algemene en specifieke wetgeving. De publieksinkomsten zijn sinds 1996 al verdubbeld, ver boven het prijsindexcijfer: ook hieraan zit een grens. 2. Beeldende kunst en vormgeving De Raad wijst alle kunstenaarsinitiatieven die een aanvraag hebben ingediend af. Daarnaast worden de meeste aanvragen van presentatie -instellingen niet gehonoreerd. Wel constateert de Raad dat een aantal aanvragers de functie vervult van knooppunt in een landelijk gespreid dekkend netwerk van voorzieningen. Het gaat naar onze mening bij de Cultuurnota-subsidiëring om een visie op de opbouw van een sector en de positie van het Rijk hierin. De opbouw van de beeldende kunst betreft in het kort: opleidingen 1e en 2e fase, werkplaatsen, kunstenaarsinitiatieven, presentatie-instellingen en expositieruimten voor moderne beeldende kunst zoals musea en kunsthallen. Wij zijn van oordeel dat het zogeheten middensegment, te weten kunstenaarsinitiatieven en presentatie-instellingen van landelijke betekenis, hierin een plek moet kunnen krijgen. Nu lijkt het alleen te zullen gaan om een basis- en een topsegment. Zeker gelet op het feit dat de drie overheden bestuurlijk de gezamenlijke verantwoordelijkheid hebben uitgesproken voor het beeldende kunst- en vormgevingsbestel waarbij de medeoverheden zorgdragen voor de (boven)lokale en regionale voorzieningen en activiteiten, is het niet reëel dat de kunstenaarsinitiatieven en de voor de beeldende kunst sector belangrijke presentatie-instellingen voor hun voortbestaan louter afhankelijk worden van de financiering van de medeoverheden. Wij zijn van mening dat het Rijk ook hier zijn verantwoordelijkheid dient te nemen. Wij willen graag met u van gedachten wisselen over de keuzes van de Raad in relatie tot het beleidskader Geldstroom Beeldende Kunst en Vormgeving, dat recent door de bestuurlijke partners is bekrachtigd. In de bijlage treft u reeds een uitgebreide toelichting onzerzijds aan. 3. Musea Ook voor deze sector stelt de Raad een besteldiscussie voor. Het IPO en de VNG onderschrijven de noodzaak hiertoe. In het bestuurlijk overleg hebben wij hierop reeds herhaaldelijk aangedrongen. We nemen aan deze discussie graag deel en bepleiten een spoedige start. We geven u in overweging om een commissie van deskundigen een onafhankelijk advies uit te laten uitbrengen over de (on)mogelijkheden voor een andere inrichting van het museumbestel. 4. Mobiel erfgoed VNG en IPO maken zich zorgen over de toekomst van het mobiel erfgoed. De Raad constateert terecht dat het gaat om een kwetsbare categorie monumenten die, in tegenstelling tot gebouwd erfgoed, niet beschikt over een wettelijk beschermde status. Hoewel het cultuurhistorisch belang van deze groep monumenten inmiddels breed wordt onderschreven, kan de Raad door het ontbreken van een inventariserend onderzoek de aanvragen in dit segment niet beoordelen. Deze situatie gold ook al voor de vorige Cultuurnotaperiode. Op korte termijn is helderheid over de vraag wat de topstukken zijn van het mobiele erfgoed dringend gewenst. 5. Podiumkunsten: Fonds voor Podiumprogrammering en Marketing Wij delen de analyse dat het Fonds nog niet werkt zoals beoogd is. Zoals bekend, buigt een ambtelijke werkgroep bestaande uit bestuurlijke partners en een vertegenwoordiger van FPPM, zich over de invoering van een nieuwe systematiek voor landelijke programmerings- en marketingsubsidies (FPPM- en consulentenfuncties). De afspraak komt voort uit een gezamenlijke verantwoordelijkheid van OCW, IPO, VNG en FPPM voor de ontwikkeling van de kleinschalige podiumkunsten. Een eindrapportage ligt ter besluitvorming voor in het bestuurlijk OCW, IPO en VNG op 16 juni a.s.

4 - 4 - Tot slot 1. Institutionele overhead In het bestuurlijk overleg hebben wij aangegeven dat overkoepelende en ondersteunende landelijke instellingen van nut zijn met name voor kleinschalige kwetsbare (boven)lokale instellingen. Toch zijn wij van mening dat met name in de sectoren muziek en amateurkunst nog inhoudelijke winst is te behalen door samenvoegingen. 2. Bezuinigingen mede -overheden De Raad stelt herhaalde malen dat gemeenten en provincies fors bezuinigen op de uitgaven voor cultuur. Dat is echter een vertekend beeld van de werkelijkheid. De CBS-cijfers tonen aan dat de gemeentelijke uitgaven tot en met 2003 elk jaar met meer dan het indexcijfer stijgen tot ruim een miljard. Ook bij provincies is sprake van een stijging. Overigens, dat neemt niet weg dat voor gemeenten en provincies financieel moeilijke tijden aanbreken. 3. Spoedig ook ambtelijk overleg Er is bestuurlijk overleg met u afgesproken op 16 juni a.s. Ter wille van een gedegen voorbereiding daarvan dringen wij aan op een spoedig ambtelijk overleg met uw departement over de inhoud en consequenties van het Raadsadvies. Namens de VERENIGING VAN NEDERLANDSE GEMEENTEN, OVERLEG, Namens het INTERPROVINCIAAL dr. W. Kuiper, lid directieraad. drs. G. Beukema, algemeen directeur.

5 - 5 - Bijlage bij IPO/VNG-brief d.d. 13 mei 2004 inzake advies Cultuurnota Toelichting op het IPO- en VNG-oordeel inzake het Cultuurnota-advies van de Raad voor Cultuur, sector Beeldende Kunst en Vormgeving Aanleiding De Raad voor Cultuur heeft op 19 april 2004 zijn Cultuurnota-advies over de sector beeldende kunst en vormgeving uitgebracht. Met betrekking tot dit advies hebben het IPO en de VNG ten aanzien van de positie en beoordeling van de werkplaatsen, kunstenaarsinitiatieven en presentatieinstellingen een aantal principiële bezwaren. In deze bijlage zetten we deze bezwaren uiteen. Om onze punten goed in beeld te krijgen is het noodzakelijk om daarbij de (door het Rijk gefinancierde) infrastructuur van de beeldende kunst- en vormgevingssector als geheel te betrekken. Positie van de werkplaatsen in relatie tot de opleidingen Visie op de werkplaatsen In het advies van de Raad wordt melding gemaakt van de idee dat de werkplaatsen steeds dichter komen te staan bij het reguliere onderwijs. Te weten de eerste en tweede fase van het kunstvakonderwijs. Naar onze mening zou opnieuw naar de positie van deze twee schakels in de infrastructuur op het gebied van de ontwikkeling van de kunstenaar moeten worden gekeken. Wij zijn van mening dat de werkplaatsen nog steeds een belangrijke bijdrage leveren aan de ontwikkeling van toptalent. Daarnaast kan, gezien de ontwikkelingen van de afgelopen jaren binnen het kunstvakonderwijs (bezuinigingen, verkorten van opleidingen e.d.) de huidige eerste fase niet worden vergeleken met de vroegere opleidingen. Om hetzelfde eindniveau te behalen als vroeger is het vaak noodzakelijk om een tweede fase te volgen. Een werkplaats start dus met een ander instapniveau dan een tweedefase opleiding. Daarnaast vergaren kunstenaars die een plaats hebben binnen een werkplaats meer institutionele erkenning dan kunstenaars die een tweedefase opleiding doen aan één van de opleidings-instituten. Mede doordat de begeleidende kunstenaars/docenten over het algemeen meer erkenning genieten dan kunstenaars/docenten aan een tweedefase opleiding. Dit valt ook op te maken uit het feit dat deelnemers aan o.a. de Ateliers en de Rijksacademie automatisch een stipendium ontvangen. Huidige situatie Opleiding 1 e fase 2 e fase Werkplaats

6 - 6 - Wenselijke situatie Opleiding 1 e fase 2 e fase Werkplaats Kunstenaarsinitiatieven en presentatie -instellingen (middensegment) De Raad stelt dat op basis van het door hem gehanteerde beoordelingskader', het vooradvies ten aanzien van de kunstenaarsinitiatieven en de verruiming van de mogelijkheden bij de Mondriaan Stichting alle kunstenaarsinitiatieven ditmaal zijn afgewezen. Daarnaast heeft hij, zo stelt de Raad, uitgebreid stilgestaan bij de presentatie-instellingen. Op basis van een strikte toepassing van de kwaliteitscriteria en de vraag of het gaat om landelijke betekenis en belang, wijst de Raad op één na alle aanvragen af. Ook van die instellingen die, volgens de Raad, een bijdrage leveren van belang voor de dynamiek in het veld en die een knooppunt zijn in een landelijk gespreid netwerk dat als geheel van waarde is. Met betrekking tot het voortbestaan van deze instellingen wordt naar middelen uit de Geldstroom BKV verwezen. Visie op positie van de kunstenaarsinitiatieven en presentatie-instellingen. Het IPO en de VNG delen deze visie zoals in het vooradvies is aangegeven maar ten dele. Daarnaast valt het gehanteerde beoordelingskader te betwisten. Wij zijn van mening dat bij de positionering van kunstenaarsinitiatieven en presentatie-instellingen binnen het Cultuurnota-advies, ook ten opzichte van andere sectoren zoals dans en theater, te weinig is gekeken naar de huidige infrastructuur voor beeldende kunst en vormgeving en hoe deze over Nederland is gespreid. De drie overheden (Staatssecretaris, IPO en VNG) hebben bestuurlijk afgesproken dat zij een gezamenlijke verantwoordelijkheid hebben met betrekking tot het beeldende kunst- en vormgevingsbestel. Wanneer het huidige advies van de Raad zou worden overgenomen betekent dit evenwel dat de instellingen die in het middensegment gepositioneerd zijn, voor hun voortbestaan volledig zijn aangewezen op de mede-overheden. Dit is ons inziens niet reëel. Huidige infrastructuur voor beeldende kunst en vormgeving De huidige infrastructuur van de beeldende kunst en vormgeving kan op verschillende manieren worden bekeken. De wijze waarop institutionele erkenning wordt verzameld (vanuit het veld), de infrastructuur voor de productie- en afzetketen en de wijze waarop het geheel wordt gefinancierd. De infrastructuur voor de beeldende kunst en vormgeving start bij de opleiding. De opleidingen (eerste en tweede fase) plus de werkplaatsen richten zich primair op de productie en ontwikkeling van professionele beeldende kunst, onder begeleiding van professionals. Dit zou men de basisvoorzieningen c.q. het basissegment in de beeldende kunst en vormgeving kunnen noemen. Een tussenvorm, waarbij zowel geproduceerd als gepresenteerd wordt zijn de kunstenaarsinitiatieven.

7 - 7 - Aan de presentatiekant zijn opgenomen presentatie-instellingen en expositieruimten voor moderne beeldende kunst zoals musea en kunsthallen. Het primaire doel van deze organisaties is naast het produceren en/of presenteren van professionele beeldende kunst en vormgeving het houden van discours over hedendaagse beeldende kunst en vormgeving. Kunstenaarsinitiatieven en presentatie-instellingen vormen het middensegment. Het zogenaamde topsegment wordt hier gevormd door de grote gerenommeerde expositieruimten zoals de musea voor moderne beeldende kunst en de zogenaamde kunsthallen. Er dient te worden opgemerkt dat met betrekking tot het topsegment de ondersteuning van het Rijk helaas in gebreke blijft. Het Rijk financiert overwegend landelijke musea vanuit de cultuurhistorische invalshoek. Dat betekent dat ook de topinstellingen voor hun financiering voor een belangrijk deel afhankelijk zijn van gemeenten en provincies. Dit alles overziend moet geconstateerd worden dat wanneer de staatssecretaris de beeldende kunstsector eenzelfde serieuze positie wil toekennen als bijvoorbeeld de theatersector zij hier ook haar verantwoordelijkheid dient te nemen. Dit houdt in dat het Rijk voor zichzelf een rol moet erkennen binnen de opbouw van de sector en binnen elk der segmenten, te weten het basis-, midden- en topsegment, zou moeten aangeven welke organisaties van landelijke betekenis zijn. Bij de Cultuurnota kan dit reeds gebeuren ten aanzien van het basis- en middensegment, terwijl gelet op de financiële aspecten het topsegment kan worden meegenomen in een bredere ook door de Raad gewenste discussie over het museumbestel. Onderstaand in schema's eerst een vergelijking tussen de opbouw in de beeldende kunst- en vormgevingssector enerzijds en de theatersector anderzijds en vervolgens een idee voor de gewenste situatie in de beeldende kunst. Beeldende kunst en vormgeving Opleiding 2 e fase Initiatieven Presentatie-instellingen Werkplaatse Musea bk productie en ontwikkeling productie/ presentatie presentatie en discours

8 - 8 - Theater Opleiding 2 e fase Productiehuis Productie kernen Werkplaatse Kleine gezelschappen Grote gezelschappen productie en ontwikkeling presentatie Gewenste situatie Beeldende kunst en vormgeving Opleiding 2 e fase werkplaatsen Initiatieven Productie huis = begeleid initiatief Presentatie-instellingen Musea bk productie en ontwikkeling productie/ begeleid presentatie en discours presentatie productie/ presentatie Nadere toelichting op de kunstenaarsinitiatieven Wij zijn van mening dat wanneer kunstenaarsinitiatieven zijn uitgegroeid naar een 'productiehuis model' het mogelijk moet zijn om opgenomen te worden in de Cultuurnota. Een 'productiehuis model' moet hier dan gezien worden als een organisatie die de mogelijkheid biedt aan jonge en zelfstandig opererende beeldend kunstenaars en/of vormgevers zich onder begeleiding gedurende een korte periode (veelal korter dan de werkplaatsen) verder te ontwikkelen en te presenteren. De organisatie dient vanuit een heldere en sterke artistieke visie te worden geleid, waardoor een landelijke uitstraling kan ontstaan. Een dergelijke organisatie verdient een plaats in de door het Rijk gefinancierde beeldende kunstinfrastructuur en niet vanuit de Geldstroom BKV. Dit omdat het Rijk verantwoordelijk wordt geacht voor organisaties met een nationale en internationale uitstraling. De mede-overheden zijn verantwoordelijk voor de financiering van organisaties met een bovenlokale of regionale functie. Met betrekking tot de spreiding zou het wenselijk zijn dat in alle landsdelen minstens één kunstenaarsinitiatief zou uitgroeien naar een mogelijke nieuwe organisatievorm zoals het 'productiehuis model'. Wij zijn overigens van oordeel dat thans al enkele kunstenaarsinitiatieven aan de door ons geschetste voorwaarden voldoen. IPO/VNG, 13 mei 2004