MAAKBARE NATUUR variant De Grote Venne

Transcriptie

1 MAAKBARE NATUUR variant De Grote Venne Leerlingenhandleiding INHOUD Context 1: Natuurbeheer en natuurbeleid 2 Natuurgebieden 2 Natuur in Nederland 3 Natuurbeheer 5 Natuur maakbaar?? 7 Beleidsmedewerker Natuur 9 Samenvatting (schakelles) 10 Context 2: Boer zoekt grutto 12 Voorbereiding buitenopdracht 13 Buitenopdracht 15 Het plan 16 Eindtermen, wat moet je kunnen 17 Oefentoets 18

2 Maakbare natuur 2 Context 1 NATUURBEHEER EN NATUURBELEID Les 1 Natuurgebieden Wandelen met je ouders. Iedereen kent dat wel. Als puber moet je daar even niet aan denken. Je hebt wel wat anders te doen. Huiswerk maken, MSN, films downloaden en bekijken, sporten, naar feestjes gaan, shoppen, sleutelen aan de scooter. Toch zijn jullie regelmatig in de natuur geweest. 1. Wat versta jij onder een natuurgebied? 2. Wanneer was je voor het laatst in een natuurgebied? 3. Waar was dat? 4. Waarom gaan mensen denk je naar natuurgebieden? 5. Hiernaast staat een foto van een voetbalveld. Vind je dat een natuurgebied? Leg je antwoord uit. 6. Hieronder staan vier afbeeldingen van landschappen. Welke spreekt je het meest aan? Leg uit waarom je die foto hebt gekozen? A B C D

3 Maakbare natuur 3 Natuur in Nederland In Nederland houden veel mensen zich met natuur bezig. Natuurbeschermers, natuurbeheerders, overheid, provincie en gemeente. Natuur wordt beschermd en beheerd. Er worden plannen gemaakt om natuur te behouden want in ons kleine land is ruimte een schaars product en natuur heeft veel ruimte nodig. 7. Zoek in de Bosatlas van Nederland op wat het begrip natuur betekent. Noem twee betekenissen. 8. Het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie bepaalt het beleid van natuurgebieden in Nederland. Zoek op internet op: a. wie de verantwoordelijke bewindspersoon is voor het beleid van natuurgebieden b. welke overheden betrokken zijn bij het beleid van de natuurgebieden c. welke diensten het terreinbeheer van de natuurgebieden uitvoeren. Om met elkaar te praten over beheer en beleid moeten de mensen elkaars taal spreken. Om beslissingen te nemen over aankoop van meer natuurgebied of het beschermen van bedreigde soorten is het nodig een aantal begrippen te kennen. 9. Koppel de onderstaande begrippen aan een van de onderstaande omschrijvingen. Gebruik hierbij je biologieboek. a. Ecosysteem b. Levensgemeenschap c. Biodiversiteit d. Abiotische factor e. Biotische factor f. Voedselweb g. Soort h. Populatie i. Evenwicht j. Biotoop k. Habitat l. Successie m. Duurzame ontwikkeling n. Indicatorsoort o. Niche p. Producent q. Consument r. Reducent s. Mutualisme t. Parasitisme u. Commensalisme v. Predator w. Fotosynthese

4 Maakbare natuur 4 Omschrijving van de begrippen 1 Van successie in de ecologische zin is sprake wanneer een levensgemeenschap dankzij natuurlijke processen wordt opgevolgd door een volgende. Er wordt onderscheid gemaakt tussen primaire en secundaire successie. Van primaire successie is sprake wanneer er nog geen bodem aanwezig is, bijvoorbeeld op een kale rotsondergrond. Bij secundaire successie is er al wel een bodem aanwezig, bijvoorbeeld na houtkap: de beplanting is verdwenen, maar de bodem is er nog 2 Een min of meer begrensd gebied waarin abiotische en biotische factoren een eenheid vormen noem je een ecosysteem. 3 Predatie is het verschijnsel dat een dier (predator) een ander dier (prooi) eet 4 Invloeden die levend zijn of levend geweest zijn 5 De verscheidenheid aan soorten organismen in een ecosysteem 6 Een verzameling organismen die zich onderling kunnen voorplanten en vruchtbare nakomelingen kunnen krijgen. 7 Daarmee wordt de leefplek van een soort bedoeld 8 De planten en dieren (de biotische factoren) vormen binnen een ecosysteem de levensgemeenschap. 9 Samenlevingsvorm tussen twee soorten waarbij een van beide soorten - de parasiet - voordeel heeft, de andere soort (de gastheer) heeft nadeel. 10 Een populatie is een groep planten of dieren van dezelfde soort binnen een levensgemeenschap. 11 Schimmels en bacteriën die organische stoffen afbreken tot anorganische stoffen 12 Een biotoop (Grieks: bios - leven, topos - plaats) is een gebied met een uniform landschapstype waarin bepaalde organismen kunnen gedijen. 13 Samenlevingsvorm tussen twee soorten waarbij een van beide soorten heeft voordeel van de samenleving, de ander soort heeft geen voordeel, maar ook geen nadeel. 14 Wanneer in de loop van de tijd de populatiedichtheid een schommeling rond een bepaalde zelfde waarde vertoont, is er sprake van een biologisch evenwicht 15 Het eenvoudigste patroon is dat van een voedselketen: een reeks soorten, waarvan elke soort voedselbron is voor de volgende soort. In een voedselketen gaan voortdurend organische stoffen van organisme naar organisme. In een ecosysteem grijpen meerdere voedselketens in elkaar 16 Duurzame ontwikkeling is een concept waarin ecologische, economische en sociale belangen bij elkaar komen, voor zowel de huidige als de toekomstige generaties

5 Maakbare natuur 5 17 Een indicatorsoort is een soort die ons informatie geeft over een bepaalde eigenschap van een gebied. Het is een typerende soort van een specifieke biotoop en verraadt aldus de kwaliteit van die biotoop. 18 De functie van een soort in een ecosysteem noemt men de ecologische nis ofwel niche. 19 Groene planten(bladgroen/chlorofyl) maken organische stof uit anorganische stof 20 Vastleggen van zonne-energie in organische stof volgens de formule: 12 H 2 O + 6 CO 2 + licht C 6 H 12 O 6 (glucose) + 6 O H 2 O 21 Organisme zonder bladgroen die hun organische stoffen verkrijgen door andere organismen op te eten 22 Samenlevingsvorm tussen twee soorten waarbij beide soorten hebben voordeel van de samenleving. 23 Invloeden die afkomstig zijn uit de levenloze natuur 10. Zoek in de Bosatlas van Nederland of internet op wat Ecologische Hoofdstructuur (EHS) betekent. Les 2 Natuurbeheer Bij het nemen van beslissingen zijn altijd veel belangen in het geding. Gemeente, provincie en bewoners strijden om hun gelijk. Lees het artikel (hieronder en op de volgende bladzijde) en beantwoord de vragen 11 t/m 14. Grote karekiet verdrijft bewoners uit hun paradijs DE VOLKSKRANT, BINNENLAND, 4 MAART 2009 (PAGINA 02) Van onze verslaggeefster Anja Sligter Landjesbezitters zien ecolint helemaal niet zitten. Het is hier het tegenovergestelde van een camping. Als Ettie Bekker na de winter het gebied inrijdt, voelt ze het al. Het lege eeuwenoude landschap, de uiterst scherp meanderende beken, de weidevogels. We zijn er weer. Het is een gevoel van vrijheid en thuiskomen. De Oude Zeeweg voorheen een zandweg, nu van beton leidt naar haar terreintje, zonder nummer, aan het Veluwerandmeer. Erop staat een kleine chalet. Er is een pomp en verder niks. Vaak ben ik hier helemaal alleen.

6 Maakbare natuur 6 Het landje heeft ze ooit samen met haar man gekocht. Haar kinderen zijn er opgegroeid. Het lag dicht bij huis en werk en toch buiten. Toen de oudste 14 was, zijn we gaan kamperen in Frankrijk. We vonden dat hij ook eens gewoon op vakantie moest. Dat haar zoon bioloog is geworden, is niet voor niks. Het landje heeft zijn heilzame werk gedaan. Bekker is samen met 75 anderen in het bezit van een stukje paradijs. Ze liggen in clusters van vijf tussen Nunspeet en Elburg. De meeste landjes hebben een inhammetje voor een boot en een steiger die tot voorbij de rietkraag in het meer staat. Er wordt gezeild en gesurft, maar nauwelijks bij elkaar gebuurt. De bezitters van de landjes zijn einzelgängers, natuurzoekers. Het is hier het tegenovergestelde van een camping. Gepensioneerd leraar Sjoerd Harmens is er elke zomer zes weken lang. Heerlijk om met niemand te hoeven praten. Tijmen van de Bunte werkt er elke dag in zijn moestuin. De landjesbezitters zijn bang. Vandaag wordt in de Commissie Landelijk Gebied en Water van de provincie Gelderland over hun lot gesproken. De provincie heeft plannen voor een ecolint aan de stille kant van het Veluwerandmeer: een brede rietstrook voor moerasvogels. In het kader van de Europese richtlijn Natura 2000 zijn de randmeren aangewezen om het aantal zeldzame planten en dieren te verhogen. Van de gemeenteraad van Elburg mogen de landjes blijven. Tegen het college in koos de raad voor recreatie in plaats van natuur. Onderzoeken tonen namelijk aan dat een ecolint geen reële optie is. Het is een illusie, zeggen ook de landjesbezitters. Ettie Bekker: Voor moerasvogels moet je zomers laagwater en s winters hoogwater hebben. Dat is hier omgedraaid. Dit waterpeil wordt kunstmatig hoog gehouden om de vaargeul bevaarbaar te houden. Funest voor de beoogde komst van de grote karekiet en roerdomp, bevestigt ook het laatste onderzoek van Wageningen Universiteit. De beslissing is nu aan de provincie, die hoe dan ook meer ruimte voor de natuur wil maken: Zal Gelderland Elburg overrulen? Voor gedeputeerde Harry Keereweer is het inderdaad tijd voor vergaande stappen. Deze gemeenteraad heeft tegen alle afspraken in besloten tot recreatie. Dat is strijdig met de natuurontwikkeling. Het halen van natuurdoelstellingen in Nederland is een enorm gepuzzel op de vierkante millimeter, schildert D66-Statenlid Fleur van der Schalk het terugkerende spanningsveld. Je loopt altijd tegen wonen, werken of recreëren op. Ze rekent op een oplossing. Want de landjesmensen doen helemaal niemand kwaad. Integendeel: ze willen alles doen om zich aan te passen aan de natuur. Gedeputeerde Keereweer hoopt er alsnog met de bewoners uit te komen. Hij beklemtoont dat de provincie er veel geld voor overheeft om de landjes op te kopen. Daarna hoeven de mensen niet direct weg. Ze mogen er met een persoonsgebonden gedoogbeschikking tot hun dood blijven zitten.

7 Maakbare natuur Zoek in de Bosatlas van Nederland op of de in het artikel genoemde oeverlanden tussen Elburg en Nunspeet in de EHS zouden passen. Leg je antwoord uit. 12. In het artikel wordt gesproken over de Europese richtlijn Natura Zoek op wat dat is. 13. Geef een korte samenvatting van het probleem rond de grote karekiet. Geef in je beschrijving duidelijk aan welke drie belangengroepen/organisaties er worden genoemd in het artikel. 14. Stel je bent beleidsmedewerker van de provincie Gelderland. Welke beslissing zou jij steunen. Leg je beslissing uit. Les 3 Natuur maakbaar?? Veel ecosystemen in Nederland worden in stand gehouden door de mens. Denk maar aan de heidevelden. Het laatste stadium van de successie, oerbos, komt in Nederland niet meer voor. Het is verdwenen door de druk van de ontwikkeling. De duinen met zijn dynamiek is nog het meest natuurlijke stukje natuur in Nederland. Toch ontstaat er soms spontaan een natuurgebied, de Oostvaardersplassen, een natuurgebied van internationaal formaat. 15. Bekijk de film Leven in kuddes, kuddebeheer Oostvaardersplassen en beantwoord de onderstaande vragen. a. Welke drie soorten grote grazers komen in het gebied voor? b. Hoe zijn de Oostvaardersplassen ontstaan? c. Welke ecosystemen komen in de Oostvaardersplassen voor? d. Zijn de grote grazers er vanzelf gekomen? Leg uit. e. Welke rol spelen de grote grazers bij het in stand houden van het gebied.? Leg uit hoe ze dat doen. f. Leg uit welke sleutelrol de grauwe gans heeft in dit gebied. g. Welke instantie beheert het gebied? h. Wanneer kan je spreken van een stabiele kudde? Is de kudde op het moment van het maken van de film stabiel? i. Wat bepaalt de hoeveelheid grote grazers?

8 Maakbare natuur 8 j. Welke soort dieren ontbreken in het voedselweb? Wie/wat vervangt deze niche k. Wat is de politieke opdracht van de beheerder? l. Wat vind je van het doodschieten van de dieren? Is dat nodig? Leg uit waarom je dat vindt. m. Wat gebeurt er met de dode grazers? Leg het belang ervan uit. n. In de film spreken ze van het doodschieten van een Heckrund aan het einde van zijn verhaal. Wat bedoelen ze hiermee? Wat bedoelen ze met het begin? Waarop slaat dat? 16. Zoek op wat onder successie wordt verstaan. 17. Hoe is de successie verlopen in de Oostvaardersplassen? Begin je uitleg met een drooggemalen stuk zeebodem. Welke soorten komen in het pioniersecosysteem voor? 18. Welke abiotische factoren spelen een rol in de dynamiek van het gebied? Geef bij elke factor een toelichting. 19. Zoek in je boek informatie over populatiegroei en populatiedichtheid. Wat is populatiedichtheid? 20. Hebben de grote grazers in de Oostvaardersplassen natuurlijke vijanden? 21. Op een gegeven moment blijft het aantal grote grazers in de kudde stabiel. Geef in een grafiek aan hoe de populatiedichtheid van Heckrunderen in de loop van de tijd zal verlopen. Zet op de x-as de tijd en op de y-as de poulatiedichtheid van de Heckrunderen. 22. Welke drie factoren beïnvloeden de populatiedichtheid van de grote grazers in de Oostvaardersplassen? Huiswerk Essay schrijven 23. De winter van was erg heftig voor de grazers in de Oostvaardersplassen. Er was een verhitte discussie over het wel of niet bijvoeren van de grazers. De discussie haalde de Tweede Kamer. Je krijgt van de docent een aantal (verwijzingen naar) artikelen over de grote grazers in de Oostvaardersplassen. Lees die artikelen en schrijf een kort essay (ongeveer 150 woorden) met argumenten voor en tegen het bijvoeren. Breng je eigen mening onder woorden. Geef minstens twee bronnen aan die je hebt geraadpleegd.

9 Maakbare natuur 9 Les 4 en 5 Beleidsmedewerker Natuur Nu jullie kennis hebben gemaakt met natuurbeheer in verschillende natuurgebied is het tijd geworden dat jullie zelf een natuurgebied gaan bestuderen. Jullie worden even beleidsmedewerkers van ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Het ministerie heeft besloten nog wat geld ter beschikking te stellen voor het aankopen van enkele hectares natuurgebied. Om versnippering te voorkomen heeft men gekozen om bestaande gebieden uit te breiden. Aangezien er vele natuurgebieden zijn, wil men eerst meer informatie hebben, zodat een verantwoorde keus gemaakt kan worden. De opdracht aan de beleidsmedewerkers van het ministerie is om gebieden die al bestaan te analyseren op hun natuurwaarde. Het ministerie heeft een selectie gemaakt van een aantal waardevolle natuurgebieden en wil deze gebieden onderzocht hebben. Maak in overleg met je medeleerlingen en de docent een keus voor één van de onderstaande natuurgebieden. ECOSYSTEEM Getijdengebied zout Getijdengebied zoet Zeekleigebied Duinen Rivierengebied Zandgronden Beekdalen Hoogveen Laagveen Heuvelland Natuurgebied 1 Waddenzee 2 Oosterschelde 3 Biesbosch 4 Lauwersmeer 5 Noord Hollands Duinreservaat 6 Amsterdamse Waterleidingduinen 7 Gelderse Poort 8 Hoge Veluwe 9 Sallandse Heuvelrug 10 Drentse Aa 11 Fochteloerveen 12 Bargerveen 13 Naardermeer 14 Weerribben 15 Geuldal

10 Maakbare natuur Voer de opdracht met zijn drieën uit. Verdeel de taken. De onderdelen komen in een PowerPoint die jullie gaan presenteren. In deze analyse moet komen: een omschrijving van het ecosysteem (ecosystemen) in het natuurgebied een lijst van de belangrijkste soorten die in het gebied leven; verdeel deze soorten in producenten, consumenten en reducenten een overzichtelijk voedselweb waarin de voedselrelaties tussen deze soorten duidelijk worden de abiotische factoren die een belangrijke rol spelen in dit ecosysteem een fotogalerij informatie over de organisatie die het natuurgebied beheert beheersmaatregelen (minimaal vijf) die nodig zijn in het natuurgebied om het te laten voortbestaan met uitleg waarom die nodig zijn het stadium van successie in het ecosysteem (ecosystemen) met uitleg; in geval van meerdere ecosystemen neem je de belangrijkste vergelijkbare natuurgebieden in Nederland en Europa; noem er een aantal beschrijving van een zelf te organiseren excursie naar het gebied; jullie ontvangen de verschillende beleidsmedewerkers van het ministerie, welke onderdelen laten jullie zien? uitleg waarom het zo belangrijk is dat dit gebied uitbreiding krijgt de rol die het natuurgebied speelt in de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Les 6 en 7 De presentaties 25. Welk natuurgebied krijgt het geld voor uitbreiding? Aan welke criteria moet het natuurgebied voldoen om geld te krijgen? Vooraf stellen we in de klas een scorelijst samen. Dit zijn de criteria. Tijdens de presentaties verdedigen de makers hun natuurgebied. De andere leerlingen noteren punten in de scorelijst tijdens de presentaties om te beslissen welke natuurgebieden gekozen gaan worden. De scorelijst gebruiken jullie om tot een keuze te komen. Jullie moeten één gebied uitkiezen. Jullie moeten je keuze motiveren.

11 Maakbare natuur 11 Les 8 Schakelles: We maken een samenvattend overzicht van wat jullie in de eerste context geleerd hebben. Dat kun je daarna gebruiken als steun bij het werken in de tweede context. Werk in een groep van drie leerlingen. Maak een lijst van de begrippen die in de afgelopen lessen zijn behandeld. Maak kleine kaartjes. Kies vier of vijf kleuren. Schrijf op elk kaartje een begrip. Begrippen die bij elkaar horen schijf je op dezelfde kleur. Op een groot A3 vel papier gaan jullie de begrippen rangschikken. Overleg met elkaar wat bij wat hoort. Zorg voor een systematisch overzichtelijk geheel. Bedenk met elkaar wat het verband is tussen het ene en het andere begrip. Laat eerst jullie opzet zien aan de docent. Plak de kaartjes vast op het grote vel. Teken de pijlen en schrijf bij elke pijl wat het verband is tussen de begrippen.

12 Context 2 BOER ZOEKT GRUTTO in De Grote Venne

13 Maakbare natuur 13 CONTEXT 2 BOER ZOEKT GRUTTO Voorbereiding buitenopdracht Ter voorbereiding op de buitenopdracht van les 9 wordt de presentatie Boer zoekt grutto vertoond. Huiswerk Voorbereiding buitenopdracht 26. Lees het artikel Behoud weidevogels is kwestie van kiezen op de volgende bladzijde. Beantwoord dan de volgende vragen: a. Waar komt die ophef voor de grutto eigenlijk vandaan? b. Noteer de huidige beheersmaatregelen op het weidevogelgebied c. Op welke punten faalt dit beheer? d. Op welke punten moet het beheer worden aangepast volgens dhr. Schekkerman? e. Waarop berust zijn advies eigenlijk? f. Welke instanties/groeperingen in Nederland hebben met deze aanpassingen te maken? g. Welke reacties verwacht je vanuit deze instanties/groeperingen? Foto boven: Foto rechtsboven: Foto rechtsonder: grutto scholekster tureluur

14 Maakbare natuur 14 Behoud weidevogels is kwestie van kiezen Maaike Bezemer Dertig miljoen euro wordt er jaarlijks in het behoud van weidevogels gestoken, maar nog steeds neemt het aantal grutto s, tureluurs, scholeksters en kieviten af. Scholekster Nederland houdt alleen weidevogels over als het kiest voor ander beheer. Overal een beetje aan bescherming doen, komt op de lange termijn neer op het weggooien van geld, zegt onderzoeker Hans Schekkerman. Dinsdag promoveert hij op het onderwerp aan de Rijksuniversiteit Groningen. De weidevogelexpert pleit voor een beperkt aantal topgebieden: open graslanden waar de waterstanden hoog zijn en waar op een ouderwetse manier wordt geboerd, zonder al te veel bemesting. Het heeft geen zin op de huidige schaal, voor hectare, subsidie te verstrekken aan boeren die later maaien en nesten beschermen, concludeert Schekkerman na jarenlang weidevogelonderzoek. Zelfs de nieuwste vondst valt tegen: mozaïekbeheer, waarbij boeren gezamenlijk een lappendeken creëren van wel en niet gemaaid, intensief en extensief bemeste grond. Want hoe gevarieerder hoe beter; volwassen vogels en kuikens kunnen dan zowel schuilen als eten. Schekkerman: De inzet helpt wel, maar nog te weinig kuikens overleven om de afname van de populatie te stoppen. Vooral de teloorgang van de grutto is kwalijk omdat Nederland internationaal verantwoordelijk is voor die soort. Ongeveer de helft van de Europese populatie broedt hier. Midden jaren zestig telde Nederland nog meer dan gruttopaartjes, inmiddels ligt hun aantal rond de Hoofdschuldig is het intensieve gebruik van grasland. Volwassen vogels kunnen op bemeste grond volop wormen vinden. Maar een bottleneck blijkt het tekort aan insecten voor kuikens. Bijna alle weidevogels zijn nestvlieders; jongen moeten zichzelf voeden met vliegjes, spinnen, kevers en langpootmuggen. Een gruttojong uit het ei weegt 30 gram en moet in 24 dagen tijd kunnen opvliegen en een gewicht hebben van 200 gram. Hiervoor zijn ruim insecten nodig. Schekkerman vergeleek bemest boerenland met een natuurreservaat. In niet gemaaid en minder bemest land zitten twee tot drie keer zoveel insecten. Probleem van bemest gras is ook dat het te dicht en hoog is: kuikens kunnen er amper doorheen. Ook zijn sommige rovers zoals roofvogels toegenomen, terwijl er door vroegere maaidatums minder dekking is voor kuikens. Volgens Schekkerman ontkomt de overheid niet aan het aanwijzen van een beperkt aantal geschikte gebieden. Nu wordt bij subsidieverstrekking alleen naar maaidata gekeken, maar je zou de weides ook floristisch moeten keuren, of er bijvoorbeeld pinksterbloemen in staan. Dergelijke eisen, weinig bemesting en een hoge waterstand zijn lastig te verenigen met een modern melkveebedrijf. Zeker gezien de huidige melkprijzen is het niet lucratief om later te maaien. De inkomstenderving zal bij gruttoboeren hoger uitvallen waardoor de subsidie ook verder omhoog moet. Dat red je niet voor het hele Nederlandse weidegebied. Toplocaties zijn nu al aan te wijzen, bijvoorbeeld in het Groene Hart, Waterland of de Arkemheen-Eempolder. Ook grote delen van Friesland zijn geschikt. Toch zet het ministerie van LNV nog in op hectare weidevogelgebied en ook daarbuiten kunnen gruttoboeren zich nog aanmelden. Schekkerman: Ik snap dat het lastig is om het beleid om te gooien. Je bedankt boeren en talloze agrarische natuurverenigingen die zich jarenlang hebben ingezet. In andere regio s zullen mensen juist meer moeten doen. Ook zal het aantal grutto s mogelijk nog verder afnemen. Maar dat is beter dan dat je op de lange duur helemaal geen weidevogels overhoudt. Trouw,

15 Maakbare natuur 15 Een boer in de omgeving van Castricum heeft een bedrijf met 8 ha veeteeltgebied. Zijn bedrijf grenst aan het natuurgebied de Grote Venne, ten zuiden van het JPThijsse College. In dit natuurgebied broeden o.a. grutto s. De grutto is een indicatorsoort van veenweidegebied. De grutto heeft het moeilijk en staat op de rode lijst van bedreigde dieren. Na het zien van een voorlichtingsfilm over de achteruitgang van weidevogels in Noord-Holland besluit hij een aantal hectare weidegrond om te bouwen naar een natuurvriendelijke omgeving voor weidevogels. De boer wil een stuk van zijn gebied laten aansluiten bij het bestaande natuurgebied de Grote Venne. 27. Welke beweegreden zou de boer nog meer kunnen hebben om weidegrond op te geven voor natuurgebied? Les 9 Buitenopdracht Om inzicht te krijgen in het bestaande natuurgebied voor weidevogels gaan jullie dit gebied verkennen. Uitvoeren op het fietspad tussen de weilanden. Als je met je rug naar de provinciale weg staat, is de weide links boerenland en de weide rechts het natuurgebied de Grote Venne. 1. Maak een plattegrond. Fietspad in het midden. Links en rechts van het pad de weilanden intekenen. Teken afrastering, sloten, boerderijen, bruggetjes. Geef met een windroos de windrichtingen aan. 2. Zoek met de verrekijker naar vogels. Welke soorten zijn er. Gebruik de zoekkaart. 3. Noteer de soorten en de aantallen per soort. 4. Geef aan in de plattegrond waar welke soort zit. 5. Noteer de verschillen tussen het boerenland en het natuurgebied. Let daarbij op: abiotische factoren(waterniveau in de sloot, licht, grondwaterstand, mineralen in de bodem, temperatuur) biotische factoren(hoogte en kleur van het gras, aanwezigheid van andere soorten planten en dieren, humus, afrastering de oevers van de sloten in beide gebieden

16 Maakbare natuur 16 Les 10 en 11 Het plan Om subsidie aan te vragen moet de boer een plan indienen bij het ministerie van Infrastructuur en Milieu 28. Waarom heeft de boer subsidie nodig? De boer laat een plan ontwerpen door een ecologisch onderzoeksbureau. Het ecologische onderzoeksbureau heeft meerdere opdrachten uitgevoerd. Om inzicht te krijgen in de kwaliteit van het bureau zie onderstaande website / document De boer wil 8 ha landbouwgrond aan laten sluiten bij het natuurgebied de Grote Venne. Jullie zijn met drie leerlingen per groep een ontwerpbureautje en gaan in opdracht van de boer het plan ontwerpen en bedenken. Dit verslag lever je in. 30. In het verslag komen de volgende onderdelen: Voorkant Inhoudsopgave Inleiding. Wie zijn jullie, wat is de opdracht, hoe pakken jullie het aan? Programma van eisen. Waar moet het nieuwe natuurgebied voor zorgen? Huidige situatie. Uitleg waarom de huidige weide niet voldoet aan een weidevogelvriendelijke omgeving. Informatie over de grutto is onmisbaar omdat deze een symboolfunctie heeft voor de achteruitgang van alle weidevogels. Zie bijvoorbeeld Verzamel zoveel mogelijk informatie over het ecosysteem veenweide. Ecologische motivatie Hierin staat de natuurwaarde van het gebied beschreven. De volgende begrippen moeten worden toegepast in de situatie van De Grote Venne : a. biotoop b. biotische factoren c. abiotische factoren d. voedselweb e. ecosysteem f. levensgemeenschap g. biodiversiteit h. indicatorsoort Plattegrond (legenda, windroos, verzorging) Beschrijving van de gewenste inrichting van het gebied i. evenwicht j. duurzame ontwikkeling k. ecologische hoofdstructuur Beschrijving van de beheermaatregelen (maaien, begroeiing, waterstanden, bemesting etc.) en waarom voor deze maatregelen gekozen is.

17 Maakbare natuur 17 EINDTERMEN MAAKBARE NATUUR Wat je moet kunnen: A1.1 Informatievaardigheden doelgericht informatie zoeken, beoordelen, selecteren en verwerken. A1.2 Communiceren adequaat schriftelijk, mondeling en digitaal in het publieke domein communiceren. A2.2 Ontwerpen in contexten op basis van een gesteld probleem een technisch ontwerp voorbereiden, uitvoeren, testen en evalueren en daarbij relevante begrippen, theorie en vaardigheden en valide en consistente redeneringen hanteren. A2.4 Natuurwetenschappelijk instrumentarium in contexten voor de natuurwetenschappen relevant instrumentarium hanteren, waar nodig met aandacht voor risico s en veiligheid; daarbij gaat het om instrumenten voor dataverzameling en bewerking, vaktaal, vakconventies, symbolen, formuletaal en rekenkundige bewerkingen. A2.5 Waarderen en oordelen in contexten een beargumenteerd oordeel geven over een situatie in de natuur of een technische toepassing, en daarin onderscheid maken tussen wetenschappelijke argumenten, normatieve maatschappelijke overwegingen en persoonlijke opvattingen. A3.3 Ecologisch denken in contexten op het gebied van duurzaamheid redeneringen hanteren waarbij uitgewerkt wordt wat de gevolgen van interne of externe veranderingen in een levensgemeenschap of ecosysteem zijn. C.3. Zelforganisatie van ecosystemen met behulp van de concepten dynamiek en evenwicht in contexten op het gebied van duurzaamheid en wereldbeeld benoemen op welke wijze ecosystemen zich kunnen ontwikkelen en beargumenteren met welke maatregelen de mens de zelforganisatie van ecosystemen beïnvloedt. D.4 Interactie in ecosystemen met behulp van de concepten voedselrelatie en interactie met (a-) biotische factoren in contexten op het gebied van duurzaamheid, energie en voedselproductie benoemen welke relaties tussen populaties in ecosystemen bestaan en beargumenteren op welke wijze vraagstukken die daar betrekking op hebben kunnen worden benaderd. F.3 Biodiversiteit De kandidaat kan met behulp van het concept biodiversiteit in contexten op het gebied van duurzaamheid benoemen op welke wijze de diversiteit van populaties en ecosystemen binnen het systeem Aarde varieert.

18 Maakbare natuur 18 OEFENTOETS Wasbeer doet het goed in Nederland De wasbeer is een soort die van nature voorkomt in Canada. 1. Wat is de beschrijving van een soort? 2. Tot welke groep dieren behoort de wasbeer? 3. Wat weet je van de wasbeer? Ooit gezien? Bekijk het onderstaande filmpje 4. Vind je dat de wasbeer in Nederland thuishoort? Lees het artikel op de volgende bladzijde en beantwoord vervolgens de onderstaande vragen. 5. Maak een voedselweb waarin de wasbeer voorkomt. 6. Welke organisatieniveaus worden in het artikel beschreven? 7. Heeft de wasbeer natuurlijke vijanden? 8. In het artikel is men bang voor een plaag van wasberen in Nederland. Hoe kan een plaag ontstaan? 9. Wat zal er met de wasbeer gebeuren als deze niet gevangen wordt? Geef in een grafiek aan hoe de populatiedichtheid zal verlopen. 10. Beschrijf een methode hoe je de grootte van de populatie wasberen in een gebied zou kunnen bepalen. 11. De wasbeer is een invasieve soort. Wat betekent dat?

19 Maakbare natuur 19 Zo leuk en onschuldig is de wasbeer niet DE VOLKSKRANT, BINNENLAND, 8 JULI 2008 (PAGINA 03) Van onze verslaggever Peter de Waard AMSTERDAM De wasbeer doet het goed in Nederland. Dit is niet alleen een bedreiging voor de weidevogels deze rover eet graag eieren maar ook voor mensen. De wasbeer kan een parasiet bij zich dragen die vooral voor kinderen levensgevaarlijk is. Het dier kan zich snel voortplanten en is een opportunist. De wasbeer zoekt naar voedsel waar dit het makkelijkst te vinden is. En dat is vaak in de buurt van mensen, zegt David van Gennep van de Stichting AAP, een opvangadres voor exotische dieren. De in Almere gevestigde stichting heeft 22 wasberen in de opvang zitten. Deze wasberen zijn door dierenambulances aangeleverd na meldingen van burgers. De wasbeer komt van nature alleen in Noord-Amerika voor, waar het dier op sommige plekken een plaag is. In Europa is de wasbeer een zogenoemde invasieve exoot. Ze zijn vlak voor de Tweede Wereldoorlog uitgezet in Duitsland. Rudolf Hess na Hitler de machtigste nazi vond het wel een interessant dier om op te jagen. Deze kolonie is zich later over Duitsland gaan verspreiden, aldus Van Gennep. Inmiddels zijn ze de grens met Nederland overgestoken. Ze komen vooral in het oosten voor, maar ze zijn nu ook al in Dronten gesignaleerd. Ook wasberen die als huisdier zijn gehouden, en vervolgens zijn ontsnapt of uitgezet, handhaven zich in de natuur. De wasbeer oogt als een grappig dier. Er zijn mensen die er 100 euro voor neertellen om er een thuis te hebben. Maar het is geen geschikt huisdier. Vaak doen mensen ze de deur uit waarna ze verwilderen. Dat brengt gevaren met zich mee. Niet alleen voor de wildstand, maar ook voor mensen. Van Gennep: Het is een animala non grata. Ze eten van alles, van schaaldieren tot fruit, maar ook de eieren van op de grond broedende water- en weidevogels. De wasbeer kan daarnaast ook nog een spoelworm met zich meedragen die voor het dier zelf onschuldig is. Maar de larven van deze spoelworm zijn niet zo onschuldig. Via de ontlasting van de wasbeer komen de larven bijvoorbeeld in een zandbak terecht, waarna ze binnendringen bij kinderen en daar het hersenweefsel vernielen, aldus Van Gennep. Volgens Van Gennep overlijden in de VS geregeld kinderen aan een door deze larven veroorzaakte hersenbeschadiging. Hij durft niet te schatten hoeveel wasberen op dit moment in Nederland in het wild leven. We zouden het graag willen weten. Het gaat eerder om tientallen of mogelijk honderd dan om duizenden. Maar laten we ingrijpen voordat het ook hier een echte plaag wordt.

20 Maakbare natuur 20 Discrimineer de wasbeer niet De Volkskrant, Intermezzo, 12 juli 2008 (pagina I28) Zo leuk en onschuldig is de wasbeer niet, was de kop van een artikel (Binnenland, 8 juli). De wasbeer kan een parasiet bij zich dragen die vooral voor kinderen levensgevaarlijk is. Zo lang er geen paginagroot artikel op de voorpagina verschijnt over onze trouwe viervoeters, die nog steeds ongehinderd onze parken, stranden, stoepen en bossen mogen volkakken, lijkt dit op z n minst ernstige discriminatie van de wasbeer. Het is nog steeds niet politiek correct om te zeggen dat de uitwerpselen van honden (die ook vol zitten met deze levensgevaarlijke parasieten) nu toch echt niet meer ongestraft overal gedeponeerd kunnen worden. De viscerale larvae migrans kan ook door spoelwormeieren van de hond of kat veroorzaakt worden. Aangezien er veel meer katten in zandbakken spitten en veel meer honden in parken poepen, waar kinderen vervolgens (ongemerkt) doorheen lopen, is procentueel het risico om dit syndroom van een kat of hond te krijgen natuurlijk veel groter dan van een wasbeer. In theorie zou het levensgevaarlijk kunnen zijn, als dit syndroom inderdaad naar de hersenen gaat. De kans hierop is echter gering, en verhoudingsgewijs tot de kans om dit van een hond of kat te krijgen natuurlijk nihil gezien de verhouding van miljoenen katten en honden tot enkele tientallen wasberen. De wasbeer zou niet zomaar als een serieus probleem voor de volksgezondheid mogen worden afgeschilderd. Dit probleem is er wel, maar niet in de vorm van wasberenpoep. Dorothée Balhuizen, Rotterdam, dierenarts Hierboven staat een ingezonden brief aan de volkskrant nadat het artikel is verschenen. 12. Leg uit waarom volgens de dierenarts de wasbeer geen gevaar is voor de volksgezondheid. 13. Waarom zal men in het eerste artikel de wasbeer als een bedreiging af willen schilderen? 14. Wat vind je? Mag de wasbeer blijven? Geef een argument voor en tegen.