N.6. CHRISTELIJKE THEOLOGEN OVER HET JODENDOM ANDERE STEMMEN

Transcriptie

1 N.6. CHRISTELIJKE THEOLOGEN OVER HET JODENDOM ANDERE STEMMEN Inhoud: Voorwoord 1.Vroege kerk 2. Middeleeuwen 3. Tot de Sjoa 4. Na de Sjoa 5. Karl Barth 6. A. van de Beek 7. Anderen

2 N.6.3. THEOLOGEN TOT DE SJOA Johannes de Heer ( ) Johannes de Heer maakte in 1910 al een reis van ongeveer een maand naar Palestina. Hij was overtuigd van de spoedige wederkomst van Christus. Daarbij verdiepte hij zich sterk in de vraag naar de samenhang van het wereldgebeuren met de bijbelse profetieën. In zijn blad besteedde hij veel aandacht aan het herstel van Israël, dat hij letterlijk verwacht door een terugkeer naar Palestina, gevolgd door een geestelijk herstel in de vorm van het Duizendjarig Rijk: Israël was en is en zal zijn het middelpunt van het wereldgebeuren. Hij is de maatstaf, waarnaar de volken gemeten zullen worden. Johannes de Heer was een verwoed tegenstander van de traditionele vervangingstheologie en een fervent bestrijder van het anti-judaïsme, terwijl hij geen heil zag in jodenzending. Wel verkondigde hij dat het volk Israël als geheel uiteindelijk Jezus als zijn davidische koning zal erkennen. Maar uiteindelijk zal het volk Israël, aan het einde der tijden, het heil van God aan de wereld brengen. Dan eerst zullen hele volken zich tot God bekeren. Daarnaast onderkende Johannes de Heer dat de weg van Israël naar de toekomst een andere is dan die der christelijke gemeente, waarbij het doel gemeenschappelijk is. De vloek die Israël over zich heeft uitgeroepen bij de verwerping van Messias Jezus duurt niet eeuwig. God heeft halten geplaatst, waardoor die vloek een keer heeft genomen. Als keerpunten noemt hij (dit schreef hij in 1918!): - de verwachting van de terugkeer van het volk naar zijn land; - de eden die God gezworen heeft met betrekking tot Zijn beloften aan Israël; - het te verwachten herstel van het koningschap; - de in 1897 op gang gekomen zionistische beweging, waarvan hij verwacht dat deze nationale beweging een geestelijk herstel tengevolge zal hebben, zodat Israël in de armen van Jezus zal worden gevoerd; - de verwachting dat Israël weer orgaan wordt, waardoor God Zijn heil aan de wereld brengt. Het zal duidelijk zijn dat Johannes de Heer in zijn tijd een uitzondering was op de regel. N.6.2

3 N.6.3

4 N.6.6. A. van de Beek Dr. A. (braham)van de Beek (geb. in 1946) was hoogleraar Theologie, eerst in Leiden, later aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Bovendien was hij directeur van het International Reformed Theologisch Institute bij de V.U. Hij is nu geëmiriteerd. Van de Beek publiceerde een groot aantal (niet altijd onomstreden) studies over fundamentele thema s in de theologie. Hierna is een overzicht gegeven van wat hij tot nu toe geschreven heeft. Bram van de Beek werkt o.m. aan een reeks theologische boeken, waarin de kernpunten van het christelijk geloof aan de orde moeten komen. De overkoepelende titel van de reeks is Spreken over God. In 1998 verscheen het eerste deel, Jezus Kurios. In 2002 verscheen het tweede deel, De kring om de Messias Israël als volk van de lijdende Heer. Dit boek riep zo veel reacties op dat hij zich gedrongen voelde een verduidelijking op dit boek te schrijven, onder de titel, Te veel gevraagd? Israël in het christelijke denken, Verschenen boeken (nog niet volledig) * Wonderen en wonderverhalen, Nijkerk, * Ontmaskering Christelijk geloof en cultuur, 2 e druk, Meinema, * Spreken over God, deel 1.1. Jezus Kurios, Meinema, * Spreken over God, deel 1.2. De kring over de Messias Israël als volk van de lijdende heer, Meinema, * Te veel gevraagd? Israël in het christelijke denken (vervolg op De kring van de Messias), * Spreken over God, deel 2, Lichaam en Geest van Christus De theologie van de kerk en de Heilige Geest, Meinema, Algemeen De theologie van Van de Beek heeft twee kenmerken: zijn cultuurpessimisme en zijn hoge christologie, vanuit de uitspraken van het concilie van Chalcedon. De vroege kerk is zijn leidraad. Daarmee staat hij voluit in de reformatorische traditie. In die theologie ontkent of negeert hij Israël niet, zoals heel lang in deze traditie gebruikelijk is geweest, maar probeert hij het een eigen plaats te geven. Opvallend daarbij is zijn radicale opvatting aangaande Kerk en Israël. Hij zet de theologische bezinning van de afgelopen eeuw zo ongeveer op de kop. Zijn benadering is: Door Jezus als gezondene van God de Vader te verkondigen, wordt de Vader de juiste plaats gegeven. Christus is ook voor Zijn volk gestorven, want zij kunnen de Wet niet volledig houden. Op grond van zijn theologisch denken schroomt Van de Beek daarom zelfs niet om te pleiten voor zending onder de Joden. De kring om de Messias De navolgende schets van zijn denken aangaande Israël is mede gebaseerd op het boek De kring om de Messias Israël als volk van de lijdende Heer. (Het boek zelf is in par.f.4.8 behandeld.) Met dit boek feitelijk de eerste all-round (christelijk) dogmatische studie over Israël baarde hij indertijd veel opzien. Het leidde zelfs tot een vervolg-studie als verduidelijking, Te veel gevraagd? Israël in het christelijke denken. Israël past niet op de wereldkaart, aldus Van de Beek. Toen Abraham de belofte kreeg dat zijn nageslacht het land zou krijgen, lag meteen het probleem op tafel: De Kanaänieten woonden toen in het land. Na de verlossing uit de slavernij in Egypte moest het land op gewelddadige wijze veroverd worden en de hele (stads)bevolking uitgeroeid worden, behalve als ze zich onderwierpen (hetgeen niet is uitgevoerd). Met welk recht? Goddelijk recht? Dit herhaalde zich N.6.4

5 in de zes eeuw v,g,j, na de terugkeer uit de Babylonische ballingschap en in de 20 e eeuw g.j. na de pogroms in Oost-Europa en de Grote Vernietiging in Europa. Ook toen was er geen plaats voor dat volk in het Beloofde Land. Het is altijd het land waar anderen al wonen en aanspraak op maken. Het thuis van Israël is nooit het eigen thuis. Dat geldt voor Israël in het beloofde land, maar ook voor Israël, zoals het is verstrooid onder de volken. Maar hoe zit het dan met de mensen die er wonen? De opdracht van Israël is de strijd tegen de afgoden. Het land Kanaän is de plaats om de Tora te doen. De Kanaänieten de inwoners van het land hebben het recht op het land verspeeld als gevolg van hun afgodendienst. Maar dat gaat niet zonder strijd. Daarmee is de geschiedenis van Israël een geschiedenis van lijden. Het is de geschiedenis van een volk dat er volgens veel mensen niet behoort te zijn. In par.f.4.8 is dit nader uitgewerkt. Juist daarin is het joodse volk de geschiedenis van de God die er niet behoort te zijn. De God van Israël is ook de wereld te veel. Hoogtepunt van deze geschiedenis is de verhoging van de Messias van Israël aan het kruis. Daar wordt Israël s God, die zijn volk heeft gekozen, ten diepste gekend. Wat het land betreft, zal Israël moeten leren hetgeen voor de priesters gold, nl. dat de Eeuwige hun erfdeel is. Als Israël zich leert verstaan als de eerste kring om de priesterlijke Messias, dan dient dat uiteindelijk hun vrede. In het verband van Israël als het volk van de lijdende Heer, spreekt Van de Beek een aantal keren over Jz.24:9, U zult niet in staat zijn de eeuwige te dienen, want Hij is een heilige God, Hij duldt niemand naast zich. Hij zal uw overtredingen en zonden niet vergeven. God is een mens teveel. Hij vraagt alles en dat kunnen wij niet geven. Horen bij God heeft te maken met de dood. Dat zie je in het Nieuwe Testament terug bij de doop. Paulus zegt dat de doop betekent dat je sterft om bij God te horen. Deze tekst is voor Van de Beek een kerntekst in zijn theologie. Hij durft zelfs te zeggen: Als de Joden de Wet volledig kunnen houden, heb ik als Christen geen been meer om op te staan. Dan is Christus tevergeefs gestorven. Deze uitspraak wordt op diverse plaatsen in zijn boek geciteerd. Het zal duidelijk zijn dat hij van joodse zijde vooral op dit punt is aangevallen, omdat Joden ervan overtuigd zijn dat er rechtvaardigen zijn die zich aan alle geboden hebben gehouden. Het is wel een typisch protestants-gereformeerde uitspraak: onbekwaam tot enig goed (H.C.zo.3). In het theologisch denken van Van de Beek is Christus de scharnier van de geschiedenis. Zonder Christus geen verzoening, geen Israël, geen mensheid. Daarom legt hij ook een verband tussen Israël s ongehoorzaamheid en hun slavernij, ballingschap en Auschwitz. Auschwitz als godsoordeel, de joodse blindheid voor de eigenlijke bedoeling van God met de wereld. Christus is het Lam dat in Zijn lijden en kruisdood de zonde van de wereld wegdraagt. Het bovenstaande werkt hij in drie stellingen uit: a. Christus is de vervulling van heel de Tora en dus van het land. b. Wij kunnen niet zonder een perspectief van aardse realisatie. c. Vasthouden aan het aardse land staat in het perspectief van ongeloof. Israël is nooit in te passen in de schema s van de volken. Het blijft altijd een vreemd volk. En Jeruzalem wordt nooit een gewone stad. Het is de stad van God, waar Hij zich openbaarde, omdat Hij deze stad had verkoren om daar te wonen. Zolang Israël niet het midden van de wereld is en de volken Sion niet zoeken, blijft Israël een steen des aanstoots. Zolang Christenen zich niet bekeren en zo leven dat Israël tot jaloersheid wordt gewekt, houden zij het conflict in stand. De eerste taak van de Christenen is daarom niet om zich te bemoeien met de politiek van Israël, maar om zich te bekeren tot de God van Israël. En zij kunnen zich alleen tot de God van Israël bekeren door opnieuw te leren wat het betekent met Christus te sterven. Alle christelijke zelfhandhaving en dagdromerij moet eerst sterven. Christus en Israël Alleen vanuit Jezus kunnen we over Israël praten. Jezus en Israël zijn namelijk onlosmakelijk met elkaar verbonden. Daarin gaat hij heel ver en m.i. te ver. Van de Beek geeft toe dat hij schrijft met de bijbedoeling die Heidenchristenen altijd eigen is: zich in te vechten in het volk van God. Ook daaraan zullen we nog moeten sterven, zegt hij. Zijn boek is het verslag van dat N.6.5

6 stervensproces. Daarom ligt alle gewicht op het lijden, op het kruis, op het de ganse dag gedood worden om Godswil (Ps.44). Met dit boek wil Van de Beek de nabijheid van God en Israël onderstrepen. Christus mogen zich niet langer het dichtst bij Hem beschouwen en de Joden aan de andere kant. De God van Israël is niet los verkrijgbaar, je krijgt Zijn volk de Joden er altijd bij. En wie hen kwetst, kwetst Hem zelf. Dit brengt mee dat je het geloof in Jezus misbruikt wanneer je de Joden in zijn naam haat en beschuldigt. Van de Beek wil met dit ook niet aan zieltjeswinnerij doen, al klinkt dat soms wel zo. Het boek wil een uiting zijn van de verwondering dat God zozeer te midden van Zijn volk is, dat Hij het diepste van hen deelt. Dat doet Hij in het lijden en in het oordeel van dat volk. Dat is een God die Heidenen moed geeft: de God die zich vereenzelvigt met degenen die de Tora niet houden. Christenen hebben Joden niets te verwijten. Het gaat veel meer om de verwondering over God, van wie Israël belijdt dat Hij één is, die als roepende en Schepper trouw blijft voor altijd, zelfs al moet Hij er zwaar voor boeten. De vraag van Van de Beek aan de Joden is: Is deze God niet zichtbaar in de gekruisigde Jezus. De lijdende Christus wordt gezien als de vervulling van Tora en Profeten, als de vervulling van Israël. Joden moeten zich tot Christus bekeren en met Hem sterven. En voorzover dat niet gebeurt? Van de Beek constateert dan: Israël blijft grotendeels blind voor wat er gebeurd is met Christus. Zij verstaan hun eigen Schrift niet meer. Het is onmogelijk om Auschwitz en Golgotha tegen elkaar uit te spelen. Dat mogen Joden niet en dat mogen Christenen niet. Als Joden dat doen om het geheimenis van Auschwitz te bewaren, sluiten ze de grote Zoon van Israël uit en breken ze de eenheid, die uiteindelijk de eenheid van God en de eenheid van het volk is. Als Christenen dit doen, maken ze Jezus los van zijn volk en hebben ze het over een andere Messias dan die van Israël s God. Het gaat hierbij niet minder dan God in zijn heerlijkheid. Dat kan ons mensen, Christenen en Joden, te veel gevraagd zijn, maar dat is juist onze zonde. Maar Van de Beek oordeelt even hard over de Kerk door Golgotha en Auschwitz met elkaar te verbinden. Daarom is Auschwitz het voorland van de Kerk. En daar wil de kerk nog steeds niet aan, de kerk van Heidenchristenen. Van de Beek zelf trouwens ook niet, maar hij moet bij Yad Wasjem erkennen dat als de relatie van de kerk met het joodse volk iets voorstelt, zij de volgende keer met Israël mee de gaskamers ingaat. Als haar dit niet overkomt, hoort ze niet bij Jezus, niet bij Israël en niet bij de God van Israël. Ondanks de doop is zij dan nog volkomen heidens gebleven. N.B.: De vraag blijft: Wat kan dit boek bewerkstelligen in een klimaat van opkomend antisemitisme door een nieuwe Haman? Het is een gevaarlijk boek. N.6.6

7 N.4.7. ANDEREN H. Berkhof ( ) De theoloog H. Berkhof heeft als eerste na-oorlogse theoloog Israël een plek gegeven in een dogmatiek. Hij zag Israël als een proeftuin, waarin God een verbond met de mens probeerde te verwezenlijken. Maar dat mislukte. Uiteindelijk komt dan Christus, die wel de ware verbondspartner is en vervolgens gaat het heil ook naar de heidenen. Deze gedachtegang van Berkhof is lineair: de tijdsvolgorde is bepalend. Israël is in die optiek een voorbij fenomeen, als blijkt dat de proeftuin mislukt is. Het is in zekere zin twee losstaande fases, waarvan de eerste is afgesloten. Vervolgens komt dan de kerk min of meer in de plaats van Israël. N.6.7