VOORGOED UIT DE CRISIS

Transcriptie

1

2 2011 Dominik Verhaegen ISBN: NUR: Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur.

3

4

5 Dominik Verhaegen VOORGOED UIT DE CRISIS

6

7 INLEIDING Het gaat niet goed met de traditionele westerse wereld. De macht verschuift langzaam maar zeker naar nieuwe economische spelers zoals China, Rusland, India en Brazilië. We slepen ons van zeepbel naar zeepbel en van crisis naar crisis. In 2008 haalde de financiële crisis het hele bankwezen onderuit. Lehman Brothers, Kaupthing Bank, Fannie Mae, Freddie Mac, Fortis, en vele anderen kwamen zwaar in de problemen, of gingen zelfs overkop. Overal ter wereld hebben de overheden banken van het faillissement gered. Nu zijn het de overheden zelf die in de problemen zitten. De Verenigde Staten kampen met een torenhoge schuld, die ze nooit zullen kunnen afbetalen. In Europa is de situatie al niet veel beter. Het voortbestaan van de Euro is lang niet meer vanzelfsprekend. Met de regelmaat van de klok keuren de Europese leiders nieuwe steunmaatregelen goed en worden er noodfondsen opgericht. De vastgoedzeepbel is nog niet verteerd of de zeepbel van de sociale netwerksites is al in de maak. Niet alleen op financieel vlak wankelt ons economisch model. We kampen ook met verzuring, vereenzaming en losgeslagen materialisme. Nergens zitten er meer mensen aan de antidepressiva. Nergens slikken meer kinderen Rilatine. INLEIDING 9

8 Zou het kunnen dat er echt iets is fout gelopen met ons economisch systeem? Zijn de maatregelen die men genomen heeft om de financiële crisis te bezweren voldoende, of is er eigenlijk iets meer fundamenteels aan de hand met onze economie? Is het logisch dat geld geld maakt of wordt in werkelijkheid waarde gecreëerd met de productie van goederen? Het minste wat we kunnen zeggen is dat we in uiterst interessante tijden leven. We staan op een keerpunt in de geschiedenis. Een revolutie zo groot als de industriële revolutie. VOORGOED UIT DE CRISIS start vanuit de actualiteit met een heldere analyse van ons economisch systeem. Op basis van deze analyse definiëren we de 7 bouwstenen van een nieuw duurzaam economisch model. 1. Nationaliseer de banken. 2. (Voor banken) Creëer bij elke nieuwe lening naast het geleende kapitaal ook de rente. 3. Investeer in de creatieve sectoren. 4. Ga voor kernenergie. 5. Nationaliseer de energiesector. 6. Volg de economische groei van China niet maar ga daarentegen voor duurzame groei. 7. Ga voluit voor Europa. Het resultaat is verrassend positief. De rol van de westerse wereld hoeft niet te zijn uitgespeeld. We moeten ook niet even snel groeien als de nieuwe economische spelers. We dienen het wel over een andere boeg te gooien. VOORGOED UIT DE CRISIS is geen evangelie. Ik geef uiteraard wel mijn visie 10 INLEIDING

9 op onze economie en maatschappij, en ik hoop dat je er enkele originele inzichten in terug vindt. Je mag er dus gerust het jouwe van denken. Dit is dan ook mijn voornaamste betrachting met dit boek. Economie anders bekijken en het debat verruimen. Dit boek is geschreven voor iedereen die beter wil begrijpen wat er vandaag aan de hand is en wat we moeten ondernemen om succes te hebben in de éénentwintigste eeuw. Voorkennis is niet vereist. Je zult er dan ook zaken in terugvinden die je wellicht al kende. Sla deze passages gerust over, en laat je leiden door die elementen die je aandacht trekken. Een citaat, een grafiek of tabel, het maakt niet uit, VOORGOED UIT DE CRISIS laat zich op vele manieren lezen. Wil je reageren op VOORGOED UIT DE CRISIS? Surf dan naar INLEIDING 11

10

11 Inhoud DEEL 1 - ONZE ECONOMIE ANDERS BEKEKEN HOOFDSTUK 1 - Crisis HOOFDSTUK 2 - Economische groei HOOFDSTUK 3 - Geld: The origin of pieces HOOFDSTUK 4 - Van hightech naar toxisch HOOFDSTUK 5 - De geldbug HOOFDSTUK 6 - De opwarming van de aarde DEEL 2 - DE 7 BOUWSTENEN BOUWSTEEN 1 - Creëer ook de rente BOUWSTEEN 2 - Nationaliseer de Banken BOUWSTEEN 3 - Creatieve Economie BOUWSTEEN 4 - Kernenergie is groen BOUWSTEEN 5 - Nationaliseer de energiesector BOUWSTEEN 6 - Duurzame Groei BOUWSTEEN 7 - Voluit voor Europa BESLUIT Bronnen INHOUD 13

12

13 DEEL 1 - ONZE ECONOMIE ANDERS BEKEKEN

14

15 HOOFDSTUK 1 - Crisis 2008 zal de geschiedenisboeken ingaan als het jaar waarin de grootste crisis sinds de Tweede Wereldoorlog uitbrak. In de VS waar de crisis aanvankelijk losbarstte waren de gevolgen dan ook onmiddellijk zichtbaar. In de ooit zo bruisende shopping malls kreeg je een desolaat gevoel. Veel gezinnen verloren hun huis, hun werk en moesten hun toevlucht zoeken tot noodhulp. Er werden tentenkampen opgericht om de gezinnen op te vangen die uit hun huis waren gezet. Het leek wel of er een oorlog was uitgebroken. Na de val van de Berlijnse Muur was het voor ons allen bewezen dat de planeconomie niet werkte. We besloten dat de vrijemarkteconomie het perfecte systeem was. We gingen er ook van uit dat de westerse vrijemarkteconomie zelfregulerend was. Regels en overheidscontrole waren bijgevolg overbodig en te vermijden. De macht verschoof van de overheden naar de zakenwereld en de industrie. Geld maakt geld, en perceptie werd realiteit. HOOFDSTUK 1 - Crisis 17

16 1. De financiële wereld in crisis In 2007 waren de eerste tekenen van een nakende financiële crisis al zichtbaar. Toch duurde het nog tot midden 2008 vooraleer alles in een stroomversnelling kwam. We zetten de belangrijkste gebeurtenissen even op een rijtje: De Verenigde Staten Op 7 september 2008 nam de Amerikaanse overheid het zeggenschap over de hypotheekbanken Fannie Mae en Freddie Mac. De financiële positie van deze banken was onhoudbaar geworden. Enkele dagen later, op 15 september, vroeg de grote effectenbank Lehman Brothers Chapter 11 aan. De dag erop, op 16 september 2008, verstrekte de Amerikaanse centrale bank, de Federal Reserve, een lening van 85 miljard dollar aan verzekeraar AIG, die door het faillissement van Lehman Brothers haar verplichtingen niet meer kon nakomen. Europa In België kreeg Fortis de financiering voor de overname van ABN Amro niet rond. Op 28 september beslisten de Belgische, Nederlandse en Luxemburgse overheden 11,2 miljard euro te investeren in het noodlijdende Fortis. Op 3 oktober kondigde de Belgische regering aan dat ze de Nederlandse activiteiten van Fortis afsplitst en aan de Nederlandse regering verkoopt. Die betaalde 16,8 miljard voor Fortis Nederland en ABN Amro. Ook IJsland werd getroffen. Eind september raakte bekend dat de Glitnir Bank zou worden genationaliseerd. Op 9 oktober nam de IJslandse toezichthouder Kaupthing Bank over. Ierland, de Keltische Tijger van weleer kwam er ook niet zonder kleerscheuren vanaf. Allied Irish Bank en Bank of Ireland werden elk door een kapitaalinjectie van 3,5 miljard euro van het faillissement 18 HOOFDSTUK 1 - Crisis

17 gered. Ook het Franse Société Générale ontsnapte op het nippertje aan een ramp. Honderden andere hypotheekbanken en kredietverzekeraars maakten een bruuske landing. De hele financiële wereld stond in een mum van tijd in brand. Een vastgoedcrisis in de VS mondde uit in een wereldwijde economische crisis zonder voorgaande. 2. Overheden in de problemen Overheden over de hele wereld hebben de schade zoveel mogelijk proberen te beperken. Voor het eerst hoorden we termen als Deficit spending. Plots was het gerechtvaardigd een zwaar overheidstekort op te bouwen. Banken werden genationaliseerd of van het faillissement gered. Deze kapitaalinjecties wegen dan ook zwaar op de financiële gezondheid van onze overheden. Zo zwaar zelfs dat vele overheden nu zelf in de problemen zijn geraakt. Griekenland was het eerste Euroland dat door de knieën ging. In de lente van 2010 beslisten de Europese regeringsleiders dan ook het noodlijdende Griekenland 80 miljard euro te lenen. Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) leende Griekenland nog eens 30 miljard. Athene moest in ruil drastisch bezuinigen en zijn torenhoog tekort omlaag brengen. De Europese Unie richtte kort hierna een noodfonds op om als EU gezamenlijk landen in financiële problemen te steunen. Het noodfonds bevat in totaal 750 miljard euro afkomstig van de Eurolanden, de Europese Commissie en het IMF. Dit noodfonds was bovendien een krachtig signaal naar de financiële markten die hun geloof in de euro aan het verliezen waren. Eind 2010 was het de beurt aan Ierland om Europese noodhulp aan te vragen. De EU keurde een pakket financiële steunmaatregelen aan Ierland goed ter waarde van 85 miljard euro. HOOFDSTUK 1 - Crisis 19

18 Portugal was na Ierland en Griekenland het derde land dat zijn toevlucht moest zoeken tot de Europese noodsteun. Spanje werd vaak in één adem genoemd met die landen. In de zomer van 2011 brak de Eurocrisis voorgoed los. Griekenland was zo goed als failliet. Een aanpassing van de terugbetalingsvoorwaarden van de Griekse schuld was onvermijdelijk geworden. Dit kan door de looptijd van de leningen te verlengen, door de rentevoet aan te passen, of door bepaalde schulden kwijt te schelden. Zolang Griekenland in de euro zit heeft Griekenland immers geen mogelijkheid tot devaluatie. De financiële instellingen die Griekenland het geld aan een zeer hoge rente geleend hebben, verzetten zich heftig tegen deze schuldherschikking, met als voornaamste argument dat ze zelf opnieuw in de problemen zouden komen. Het zijn toch deze banken die zeer hoge rentevoeten hebben gevraagd omdat ze zich van dit risico bewust waren? Lenen aan hoge tarieven om zo een mooi jaarverslag te kunnen neerleggen is blijkbaar geen probleem. De bonus opstrijken die verbonden is aan dit zogezegd mooi resultaat blijkt al evenmin een probleem te zijn. Maar toestemmen in een schuldherschikking, een risico dat gekend en ingecalculeerd was? Ho maar. Dan komen we terug in de problemen. Het volgende slachtoffer in de rij was Italië. Italië kampt met een hoog begrotingstekort en een overheidsschuld die de helft groter is dan die van Griekenland, Ierland, Portugal en Spanje samen. Indien Italië echt in de problemen zou raken, is de kans dat Italië de hele Eurozone met zich mee zou trekken zeer reëel. In oktober 2011 vond een Europese top plaats met als inzet de redding van de Euro. Ongeveer de helft van de Griekse staatsschuld werd kwijtgescholden. Het noodfonds werd opgetrokken tot miljard euro miljard van de belastingbetaler. 20 HOOFDSTUK 1 - Crisis

19 De kostprijs van een hoog debiteurenrisico Overheden lenen regelmatig geld om tekorten te compenseren. Door de slechte financiële situatie van Griekenland was het risico dat Griekenland zijn schulden niet meer zou kunnen terugbetalen fors gestegen. Dit risico is in de financiële wereld gekend als het debiteurenrisico. Banken rekenen dit risico door in de rentevoet. Hierdoor kreeg Griekenland alleen nog leningen vast aan woekertarieven. Om het debiteurenrisico te bepalen geven ratingbureaus zoals Standard & Poor s de uitgevers van schuldpapier een kredietwaardigheidsscore. De hoogste score is triple A (AAA), gevold door AA, A, BBB, BB, B, CCC, CC, C. Er zijn ook tussenliggende scores zoals AA+ en AA-. Deze score geeft de zekerheid aan dat de uitgever van het schuldpapier zijn lening zal terugbetalen. Alle scores vanaf BBB geven aan dat de instelling kredietwaardig is. Scores lager dan BBB duiden aan dat de uitgever van het schuldpapier waarschijnlijk zijn schuld niet zal kunnen aflossen. Banken houden rekening met de kredietwaardigheidsscore bij het bepalen van de rentevoet voor een lening. Zo zal een overheid of bedrijf met een AAA score aan een veel gunstiger tarief kunnen lenen dan een overheid of bedrijf met een BB score. Griekenland kreeg van Standard & Poor s een BB- score, Ierland een BBB+, Portugal een BBB- score, en België een AA + score. Men gaat er dus van uit dat Griekenland en Portugal hun schuld niet zullen terugbetalen. HOOFDSTUK 1 - Crisis 21

20 De Griekse en Ierse Crisis De Griekse crisis is van een andere orde dan de Ierse. De Griekse overheid boekte gemiddeld een begrotingstekort van 5% over de periode , en loog daar permanent over. De Ierse overheid boekte in diezelfde periode bijna steeds begrotingsoverschotten. De Ierse banken gingen zich daarentegen te buiten aan een kredietexpansie die leidde tot de grootste vastgoedzeepbel in Euroland. De Ierse overheid is dan ook tussenbeide moeten komen. Geld en geldhoeveelheid staan in relatie tot de onderliggende producten. Wanneer de geldhoeveelheid de onderliggende productie fel overstijgt spreken we van een zeepbel of bubble. Devaluatie laat dan ook toe de geldhoeveelheid aan te passen aan de reële productie. Omdat Ierland en Griekenland in de euro zitten kunnen zij niet devalueren, tenzij we met z n allen de euro zouden devalueren. 22 HOOFDSTUK 1 - Crisis

21 3. Een ontspoord economisch systeem De crisis wordt nog al te makkelijk afgeschilderd als een financiële crisis. De ellende is zogezegd een gevolg van complexe financiële producten en het ineenstorten van de vastgoedmarkt zou dan ook de grootste boosdoener zijn. We nemen in dit boek een andere positie in. De oorzaak van de crisis zit in een ontspoord financieel en economisch systeem. Dit maakt deze crisis dan ook anders dan de voorgaande. We hebben nu te maken met een systeemcrisis. Deze crisis zou dan ook wel eens het einde kunnen inluiden van de vrijemarkteconomie zoals we die de laatste 60 jaar gekend hebben. Dit wil evenwel niet zeggen dat we zullen overschakelen naar een planeconomie. We dienen echter wel te bepalen hoe de vrijemarkteconomie moet evolueren om voorgoed uit de crisis te raken. In dit boek analyseren we daarom ons economisch systeem vanuit een heel aparte invalshoek. We gaan op zoek naar de echte oorzaken. En wat blijkt? Er is iets aan de hand met ons geld. HOOFDSTUK 1 - Crisis 23