Herijking Natuur en milieu educatie Tiel

Transcriptie

1 Herijking Natuur en milieu educatie Tiel gemeente T i e l

2

3 Samenvatting Klimaatverandering, energiebesparing, natuurbehoud en waterberging. Voor deze en andere actuele vraagstukken volstaan technische oplossingen niet. De keuzes die mensen maken zijn net zo goed van belang. Natuur en milieu-educatie (NME) biedt hiervoor de basis. De gemeente Tiel gebruikt NME daarom om draagvlak te creëren voor actuele, duurzame beleidsdoelen. Dat gaat verder dan alleen milieuof klimaatbeleid; ook het tegengaan van overgewicht, kennis over gezonde voeding, draagvlak creëren voor ruimtelijke ingrepen, het stimuleren van duurzame mobiliteit en het tegengaan van zwerfvuil zijn onderwerpen die passen binnen de NME-thema's energie, groen en water. Ook laat NME kinderen in contact komen met de eigen leefomgeving, om de natuur te voelen, te zien en te ruiken. Dat is steeds harder nodig want kinderen staan verder van de natuur af dan ooit. De gemeente Tiel vindt het belangrijk om kinderen ervaringen in de natuur te bieden. Ook binnen NME zijn keuzes nodig. Naar het landelijke voorbeeld kiest de gemeente Tiel daarom voor een focus op jeugd en jongeren. Waar nu alleen nog de basisscholen structureel een aanbod krijgen, is het de wens dat NME in Tiel ook nieuwe doelgroepen weet te bereiken. Daarbij gaat het om de buitenschoolse opvang (zoals bij de Brede Scholen) en om het voortgezet onderwijs. Volwassenen worden bereikt met communicatie. Waar mogelijk, sluiten educatie en communicatie over duurzame beleidsdoelen op elkaar aan. NME is een middel ter ondersteuning van verschillende beleidsdoelen. Dit vraagt om het aanboren van ook andere financiële middelen dan het eigen beperkte budget vanuit milieu. Uitvoering van NME is steeds vaker op projectbasis. Dat vraagt om een goede afstemming van het aanbod op de vraag. 3

4

5 1 Inleiding De gemeente Tiel heeft er behoefte aan haar beleid rond natuur- en milieu-educatie (NME) opnieuw te formuleren en te verbinden met andere beleidsterreinen en beleidsinstrumenten. 1.1 Ontwikkelingen Verschillende ontwikkelingen geven aanleiding tot herijking van NME in de gemeente Tiel: Nationaal: Er is landelijk een beweging gaande om NME meer in het kader van beleidsondersteuning in te zetten. In maart 2008 verscheen in dat verband de LNV-nota Kiezen, leren en meedoen. Provinciaal: In het Gelders Milieu Beleidsplan 4 heeft de provincie haar visie op en plan van aanpak voor NME geactualiseerd. Regionaal: Beoogde centrale, regionale sturing van NME via Regio Rivierenland komt niet van de grond. Regio kenmerkt zich op het gebied van NME door verscheidenheid, zo blijkt uit rapport NME in Rivierenland uit juni Lokaal: NME is een belangrijk instrument om de doelstellingen voor klimaatbeleid en mogelijk andere beleidsterreinen te realiseren. Actualisatie en onderbouwing is van belang, zeker ook vanwege de bezuinigingsoperatie waar Tiel voor staat. 1.2 Onderzoeksvragen Tegen de achtergrond van de hierboven geschetste zaken zoekt de gemeente Tiel naar antwoorden op de volgende ondersoeksvragen: - Welke gemeentelijke doelstellingen vragen om de inzet van NME? - Welke middelen kunnen hiervoor worden gevonden? - Wat zijn kansrijke doelgroepen voor NME (en milieucommunicatie)? 5

6

7 2 NME nader bekeken 2.1 Belang van NME Natuur- en Milieueducatie is bedoeld om bij mensen een positieve houding en gedrag ten aanzien van natuur en milieu te bewerkstelligen. Op die manier draagt NME bij aan ontplooiing, welbevinden en gezondheid van mensen en legt het een basis voor een natuur- en milieubewuste levensstijl. Veel actuele vraagstukken als klimaatverandering, energiebesparing, natuurbehoud, hebben direct te maken met keuzes die mensen maken. Het volstaat niet om te zoeken naar technologische, juridische en/of financiële oplossingen. Ook bewustwording en daarmee educatie zijn van belang. Daarnaast speelt dat uit verschillende onderzoeken blijkt dat jongeren steeds verder af komen te staan van natuur en milieu. Nu al komt meer dan de helft van de jongeren zelden of nooit in een beschermd natuurgebied. Ruim tweederde komt maar een paar keer per jaar of zelfs nog minder in het bos. Kinderen spelen niet meer zo vaak buiten en komen daardoor minder in contact met natuur. Dit draagt bij aan problemen als concentratieverlies, overgewicht, depressie en gebrek aan zingeving. Ruim 80% van de Nederlanders vindt het belangrijk om te leren over natuur en milieu. Van de mensen die kinderen hebben, vindt ruim 95% het belangrijk dat hun kinderen deze opvoeding krijgen. NME is opgenomen in de kerndoelen voor het basisonderwijs. Dit is geen garantie voor de uitvoering ervan. Daarbij zeggen de nieuwe kerndoelen niets over de uitvoering van buitenactiviteiten in de natuur. Bij veel scholen ontbreekt het de leerkrachten aan kunde, tijd, materialen en/of geschikte locaties om NME (buiten) te organiseren. 2.2 Reikwijdte NME Natuur- en Milieueducatie is een breed begrip waar veel soorten activiteiten voor diverse doelgroepen onder vallen. Het fundament van NME wordt gevormd door ecologische basisvorming. In deze nota wordt met ecologische basisvorming bedoeld het overdragen van feitelijke kennis over natuur of milieu. Het eigen gedrag is minder aan de orde. Hierbij valt te denken aan lessen over planten en dieren. NME-activiteiten waarbij de keuzes van het individu wel aan de orde komen (het zogeheten handelingsperspectief) kunnen door een gemeente ingezet worden om een eigen beleidsdoel te bereiken. Dit wordt beleidsinstrumenteel NME genoemd. Een voorbeeld hiervan is het klimaatbeleid. Een subdoel van klimaatbeleid is het bevorderen van energiezuinig gedrag, hetgeen door middel van gerichte projecten bij basisschoolleerlingen bevorderd kan worden. ecologische basisvorming beleidsondersteunende educatie/communicatie thema groen educatie (NME) thema energie thema water communicatie actuele ontwikkelingen jeugd jongeren volwassenen verband educatie en communicatie 7

8 Naast natuur- en milieueducatie is er natuur- en milieucommunicatie. In deze nota wordt met educatie gedoeld op activiteiten die gericht zijn op jeugd en jongeren en met communicatie op activiteiten die gericht zijn op de volwassen inwoners. De effectiviteit van beide wordt vergroot als voor bepaalde beleidsdoelen zowel educatie als communicatie wordt ingezet. Op die manier komt de 'boodschap' beter aan. Hoewel er dus raakvlakken zijn tussen educatie en communicatie, gaat deze nota alleen over natuur- en milieueducatie. Onderdelen van milieucommunicatie zijn uitbesteed aan SDR, zoals de Week van de Vooruitgang (inclusief Op Voeten en Fietsen naar School), de Nacht van de Nacht, het Klimaatstraatfeest en de cursus energiebesparing. Deels gaat het om taken die SDR voor de gemeente doet in het kader van de algemene exploitatiesubsidie van per jaar en deels om extra taken. Andere communicatie-trajecten voert de gemeente zelf uit, zoals het Energie Convenant met het bedrijfsleven en de isolatie-actie voor particuliere huiseigenaren. 2.3 Huidige situatie NME Tiel Na het besluit van de Regio Rivierenland om vanaf 2004 NME niet langer als basistaak te zien, heeft de gemeente de jaarlijkse regionale bijdrage geoormerkt voor lokaal NME-beleid. Het gaat om 0,49 eurocent per inwoner oftewel per jaar. Stichting Duurzaam Rivierenland (SDR) biedt, in opdracht van de gemeente, hiervoor de basisscholen in Tiel een structureel basisaanbod, bestaande uit leskisten, materiaalzendingen en excursies/veldlessen. Deze nieuwe opzet van NME had voor de scholen enkele voordelen. Ze hebben een veel ruimer aanbod aan onderwerpen om uit te kiezen en kunnen zelf bepalen wanneer ze het aanbod toepassen. Van dit structurele basisaanbod maakten in het schooljaar Tielse basisscholen gebruik. In totaal zijn een kleine 3000 leerlingen bereikt met 18 veldlessen in de Passewaaij, 69 materiaalzendingen en 29 leskisten. Daarnaast wordt NME incidenteel ingezet als instrument om specifieke beleidsdoelen te behalen. Een voorbeeld hiervan is het regionale project Energiek Rivierenland, dat invulling geeft aan het klimaatbeleid en waaraan in het schooljaar scholen (6 vestigingen) deelgenomen. Dit project is uitgevoerd door Stichting Duurzaam Rivierenland. NME wordt niet gericht ingezet voor andere beleidsdoelen. Het huidige basisaanbod aan veldlessen, materiaalzendingen en leskisten is min of meer organisch tot stand gekomen. Bij de basisscholen neemt de interesse in het huidige aanbod af met name interesse in de leskisten. Die zijn vaak verouderd en sluiten didactisch te weinig aan bij het huidige onderwijs. Uit een eigen quick scan van SDR bleken twee zaken: inhoudelijk is er meer behoefte aan lesmateriaal dat uitgaat van beleving in plaats van kennisoverdracht, daarnaast dient lesmateriaal aangepast te worden aan nieuwe technologie zoals het digitale schoolbord. Voor middelbare scholieren is er op het moment in Tiel geen NME-aanbod. Milieucommunicatie wordt aangestuurd door de gemeentelijke afdeling Bouwen, Milieu & Monumenten met ondersteuning van de afdeling Communicatie en is per definitie beleidsondersteunend. Doelgroep zijn alle inwoners van Tiel, alle bezoekers en alle mensen die in Tiel werken. 8

9 3 NME en beleidsdoelen 3.1 Landelijke beleidsdoelen De ministerraad heeft begin 2008 op voorstel van het ministerie van LNV, VROM en OCW ingestemd met de nota 'Kiezen, leren en meedoen'. De nota bevat voorstellen om NME te versterken. Door nu in te zetten op NME wil het kabinet zoveel mogelijk burgers verantwoordelijkheid laten nemen voor natuur en milieu. NME geeft zorg voor natuur, milieu en dierenwelzijn een plaats in keuzes en gedrag. Het stelt mensen in staat om uiting te geven aan hun wensen op dit terrein en om zélf invloed uit te oefenen op de kwaliteit van hun omgeving. Dit is de centrale ambitie van het nieuwe landelijke NME-beleid. Het rijk werkt met speerpunten, waaronder: de keuze voor een aantal thema's die als houvast dienen voor de inhoud; groen, water en energie de focus op jeugd en jongeren. Want als je hen nu een nieuw perspectief biedt, draagt dat bij aan duurzame keuzes als ze volwassen zijn. 3.2 Provinciale beleidsdoelen De provincie Gelderland heeft haar visie op NME geactualiseerd in het Gelders Milieu Plan 4. Met NME streeft de provincie na om de verantwoordelijkheid van met name kinderen en jongeren voor een duurzame leefomgeving te bevorderen. De provincie zet zelf in op: het subsidiëren van het IVN als tweedelijnsorganisatie voor de ondersteuning van het NME-veld de mogelijkheid voor NME-organisaties om projectsubsidies aan te vragen via de subsidieregelingen Klimaat en Vitaal Gelderland. De gemeente Tiel heeft diverse beleidsdoelen waarbij NME als beleidsondersteunend instrument kan worden ingezet: Klimaatbeleid Met het Klimaatbeleidsplan heeft de gemeente zich ten doel gesteld om de CO2-uitstoot te beperken tot het niveau in 1990 en om in 2020 tien procent van de energiebehoefte op duurzame wijze op te wekken. Voor beide doelstellingen is draagvlak bij de inwoners essentieel. De gewenste energiebesparing vraagt om gedragsverandering, terwijl de inzet van duurzame energie leidt tot een ander uiterlijk van de omgeving (zonnepanelen, windmolens etc). Aanpassingen in de leefomgeving zijn ook nodig vanwege onder meer de wateropgave die voortvloeit uit de klimaatverandering. Begrip voor de noodzaak draagt bij aan acceptatie. Duurzame mobiliteit Duurzame mobiliteit is gewenst omwille van het sparen van fossiele brandstoffen, een betere luchtkwaliteit en minder geluidhinder. Ook de bereikbaarheid en de gezondheid zijn ermee gediend als meer mensen de auto vaker laten staan. Dit vraagt om gedragsverandering. Bij bovenstaande onderwerpen is de impact het grootst als milieucommunicatie en -educatie op elkaar zijn afgestemd. Natuurbeleving Natuur- en milieu-educatie kan tegenwicht bieden aan de tendens dat kinderen steeds minder vaak in de natuur komen en minder vaak buiten spelen. Naast het feit dat bewegen en buitenlucht goed is voor de gezondheid, kunnen dergelijke ervaringen in de natuur leiden tot meer verbondenheid met de eigen omgeving. 3.3 Tielse beleidsdoelen NME kan volgens de gemeente Tiel voor twee hoofddoeleinden worden ingezet: Ecologische Basisvorming: zorgen voor kennis van en daarmee respect voor de eigen leefomgeving. Hierbij geldt dat het ervaren en beleven van de natuur meer impact heeft dan louter kennisoverdracht, oftewel: NME is zien, voelen en ruiken. Beleidsondersteunend: bieden van inzicht in de gevolgen eigen keuzes. De huidige manier van consumeren en produceren heeft grenzen. NME geeft mensen inzicht en kennis om keuzes te maken. Keuzes die goed zijn voor hun eigen leefomgeving én voor natuur en milieu, kortom voor een duurzame toekomst. Hierbij geldt dus dat er een handelingsperspectief moet zijn. Met andere woorden: weten is doen! Nieuwe ontwikkelingen De ontwikkelingen binnen de gemeente kunnen er in de loop van tijd voor zorgen dat er nieuwe beleidsdoelen worden geformuleerd die gebaat zijn met NME. Te denken valt aan de zorg voor zwerfafval. 9

10

11 4 Doelgroepen van NME In navolging van rijk en provincie en aansluitend op de bestaande situatie, kiest ook de gemeente Tiel voor een focus op jeugd en jongeren. Het onderwijs is hiervoor een goede ingang, maar niet de enige. De basisscholen in Tiel vormen nu de enige afnemer van door de gemeente ondersteund NME in Tiel. De vorming van brede scholen kan hierbij een extra impuls bieden. De landelijke doelstelling is dat minimaal 20% van de brede scholen NME-activiteiten moet agenderen. Daarnaast is er landelijk steeds meer ervaring met het aanbieden van NME-activiteiten in de buitenschoolse opvang. De keuze voor NME op een brede school en/of de kinderopvang betekent voor de organisatie een mogelijkheid om zich als groene organisatie positief te onderscheiden. Voor de kinderen betekent het een extra kans om in contact te komen met de groene omgeving. Vanuit de gemeente is er alleen incidenteel contact met het voortgezet onderwijs over natuur- en milieu-educatie (bij voorbeeld over het vertonen van An Inconvenient Truth, de film van Al Gore). Landelijk zijn er voldoende aansprekende voorbeelden te vinden van projecten op milieugebied voor het voortgezet onderwijs. Het wordt dan ook als een gemis ervaren dat de doelgroep 12- tot 18-jarigen in Tiel nu niet met beleidsondersteunend NME wordt bereikt. 11

12

13 5 Financiering van NME in Tiel 5.1 Huidige financiering Op dit moment worden de NME-activiteiten door slechts enkele financiers betaald. Gemeente De gemeente Tiel investeert op het moment per jaar via een rechtstreekse subsidie aan SDR (Stichting Duurzaam Rivierenland) voor het verzorgen van een structureel basisaanbod NME aan het basisonderwijs in Tiel. Provincie/regio Daarnaast is er regionaal en provinciaal geld om op Tielse basisscholen een klimaatprogramma uit te voeren in de schooljaren en (Het gaat globaal per schooljaar om ). Gemeente SDR voert daarnaast een aantal taken uit voor de gemeente op grond van de algemene exploitatiesubsidie ad Het gaat ondermeer om de Week van de Vooruitgang, de Nacht van de Nacht en de Warme Truiendag. Voor andere activiteiten als Klimaatstraatfeest en de cursus energiebesparing wordt SDR apart gecontracteerd. Het geld komt uit de projecten of uit de reguliere milieu-begroting. De beoogde landelijke bijdrage in de vorm van een SLOK-subsidie is niet gekomen, omdat het landelijke geld op was. 5.2 Mogelijke financiering Landelijke overheid In het kader van de nota Kiezen, leren en meedoen is er 20 miljoen euro voor beleidsondersteunend NME. Dit subsidiebedrag wordt verdeeld onder regie van Agentschap NL (voorheen SenterNovem). Alleen gemeentes of samenwerkingsverbanden van gemeentes komen ervoor in aanmerking. Aanvragen dienen te voldoen aan het zogeheten Arrangementenmodel, een door Agentschap NL ontwikkeld protocol waarin groot gewicht wordt toegekend aan werkprocessen, continuïteit en innovatie. Van deelnemende gemeenten wordt een co-financiering van 50% verwacht. Provincie Gelderland In het Gelders Milieubeleidsplan 4 biedt de provincie NMEorganisaties de mogelijkheid om projectsubsidies aan te vragen via de subsidieregelingen Klimaat en Vitaal Gelderland. Voortgezet onderwijs Maatschappelijke stages worden onderdeel van landelijk opgelegd onderwijsbeleid voor leerlingen in het voortgezet onderwijs. Scholen hebben moeite met het vinden van geschikte stageplaatsen. Aanpakken van groen in de natuur en de openbare ruimte is een veel gebruikte oplossing. Maatschappelijke stages kunnen met geld van school georganiseerd en begeleid worden vanuit het NME-centrum. Ook dat is beleidsondersteunend NME. Buitenschoolse opvang/brede scholen In de buitenschoolse opvang is behoefte aan activiteiten in de vakantieperiodes. Het aanbieden van activiteiten in de natuur is een mogelijkheid. Daarnaast kan groen en natuur een thema zijn waarmee een brede school/buitenschoolse opvang zich wil profileren. Gemeente Voor de financiering van beleidsondersteunend NME zijn in Tiel mogelijk lokaal geldbronnen te vinden binnen bestaande projecten en via niet-nme-geldstromen. Voorbeelden: o De realisatie van de wateropgave biedt wellicht kansen voor financiering en dus inzet van ondersteunend NME o Bij nieuw- of verbouwplannen van (brede) scholen kan een deel van het beschikbaar budget mogelijk gereserveerd worden voor een andere inrichting van schoolpleinen. Nieuwe partners Wellicht is het mogelijk voor specifieke projecten andere partners te vinden. Voorbeelden: LTO (organisatie van land- en tuinbouwers) werkt via informatie over voedsel en via boerderijbezoek aan imagoverbetering van de landbouw. De GGD in Tiel gaat zich in de strijd tegen jeugdobesitas richten op bewegen en buiten spelen. NME kan daarin beleidsondersteunend zijn, door activiteiten te organiseren en begeleiden. Financiering kan wellicht komen uit projectgeld. 5.3 Geen financiering Regio Rivierenland Bij Regio Rivierenland is er geen formatie en geen budget meer voor NME. Van structurele, met beleid verbonden educatie over leefomgeving, duurzaamheidsthema's, natuur- en milieu via de Regio Rivierenland is geen sprake. Gemeenten voor Duurzame Ontwikkeling Voor het gesubsidieerde Witte Vlekkenplan van Gemeenten voor Duurzame Ontwikkeling (GDO) komt Tiel niet in aanmerking, omdat er al voorzien wordt in natuur- en milieu-educatie. 13

14

15 6 Visie op NME in Tiel Tegen de achtergrond van de landelijke, provinciale en regionale ontwikkelingen en de lokale situatie kan er een visie op NME in Tiel worden vastgesteld: VISIE NME in Tiel: - is geworteld in ecologische basisvorming; - beperkt zich tot de drie thema's groen, water en energie; - richt zich vooral op jeugd en jongeren; - is waar mogelijk verbonden met de eigen omgeving; - biedt waar mogelijk handelingsperspectief; - sluit waar mogelijk aan op gemeentelijke beleidsdoelen, ook waar die niet direct aan milieubeleid gebonden zijn; en - sluit waar mogelijk aan op gemeentelijke milieucommunicatie; en - wordt gefinancierd uit alle denkbare bronnen. DOELSTELLING De gemeente Tiel wil haar inwoners bewustmaken van belangrijke maatschappelijke kwesties rond milieu, leefbaarheid en duurzaamheid en hun eigen oplossende rol daarbinnen. NME in al zijn breedte, van ecologische basisvorming tot beleidsondersteunend NME, is daar een instrument voor. SUBDOELEN - actualiseren huidige aanbod - verbreden NME naar andere gemeentelijke beleidsterreinen dan milieu - zorgen voor aansluiting tussen milieucommunicatie en educatie - uitbreiden van de doelgroep basisscholen naar kinder- en buitenschoolse opvang en naar voortgezet onderwijs - zorgdragen voor een planmatige monitoring van het bereik van NME 15

16

17 Bijlage 1 Profiel Tiels NME Voorgenomen en lopende projecten kunnen met Profiel Tiels NME gemakkelijk geanalyseerd en vergeleken worden. Profiel project doelgroep accent O ecologische basisvorming O beleidsondersteuning inbedding: aansluiting met lokale weinig O O O O O O O veel overheidscommunicatie? aansluiting op gemeentelijke O groen O water thema s? O energie O anders: bijdrage aan beleidsondersteuning weinig O O O O O O O veel inhoud: gericht op omgeving? weinig O O O O O O O veel gericht op beleving? weinig O O O O O O O veel handelingsperspectief? weinig O O O O O O O veel kwaliteit: gecertificeerd aanbod? O nee O ja, door: modulair aanbod O nee O ja doorlooptijd totaal in weken: wijze van aanbieden O incidenteel O structureel waardering door scholen laag O O O O O O O hoog financiering en borging: financiering O op projectbasis bedrag O structureel borging laag O O O O O O O hoog 17

18 Colofon Gemeente Tiel Dit is een uitgave van de afdeling Bouwen, Milieu en Monumenten Achterweg 2 Postbus 6325, 4000 HH Tiel Tel. (0344) fax: (0344) gemeente@tiel.nl internet: Druk: Repro gemeente Tiel September 2010