Gelijkwaardigheid ventilatiesysteem

Transcriptie

1 Gelijkwaardigheid ventilatiesysteem Itho QualityFlow In t Hart van de Bouw

2 Gelijkwaardigheid ventilatiesysteem Itho QualityFlow Itho Daalderop Postbus AA SCHIEDAM Vertegenwoordigd door: de heer ir. W.L. Bastein Nieman Raadgevende Ingenieurs B.V. Vestiging Rijswijk Nassaukade 1 Postbus DT Rijswijk T(070) rijswijk@nieman.nl Uitgevoerd door: mw. ir. Vos de heer ir. H.J.J. Valk Referentie: Wr110094acA2.ccr Status: Definitief Datum: 4 april 2012

3 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Inleiding 1 Hoofdstuk 2 Regelgeving Artikel 1.5 Gelijkwaardigheid Afdeling 3.10 Luchtverversing van een verblijfsgebied, verblijfsruimte, toiletruimte en badruimte Bouwbesluit Hoofdstuk 3 Gelijkwaardigheid Inleiding Werking van het Itho QualityFlow Gelijkwaardigheid artikelsgewijs Randvoorwaarden Aanbevelingen Overige artikelen Bouwbesluit 10 Hoofdstuk 4 Conclusie en aanbevelingen 12 Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3 Tekst artikel 1.5 Gelijkwaardigheid Tekst artikel 3.10 Luchtverversing Omschrijving Itho QualityFlow

4 Itho QualityFlow. Hoofdstuk 1 Inleiding Nieman Raadgevende Ingenieurs heeft het ventilatiesysteem Itho QualityFlow beoordeeld. Deze rapportage kan gebruikt worden als onderbouwing bij een verzoek om beoordeling op basis van gelijkwaardigheid. Het ventilatiesysteem Itho QualityFlow (in het vervolg Itho QualityFlow) is een energiezuinig CO 2 - gestuurd ventilatiesysteem voor de woningbouw. Bij dit ventilatiesysteem wordt uitgegaan van het centraal toevoeren van de ventilatielucht in de woning. Vervolgens wordt de ventilatielucht door middel van overstroomvoorzieningen naar de verblijfsruimten, bad- en toiletruimten gebracht. Per verblijfsruimte, badruimte of toiletruimte vindt CO 2 -gestuurde afvoer van de ventilatielucht plaats. Er vindt warmteterugwinning plaats uit de afgevoerde ventilatielucht om de toevoerlucht voor te verwarmen. Door middel van een afstandsbediening kan de ventilatiestand gekozen worden (Eco-stand of Comfort-stand) en kan tijdelijk de ventilatiecapaciteit aangepast worden. Een uitgebreide beschrijving van het systeem is opgenomen in bijlage 3. In het Bouwbesluit 2003 zijn de eisen voor de ventilatievoorziening in een woning opgenomen in artikel Hierin is onder andere opgenomen dat toevoer van (verse) ventilatielucht in een verblijfsruimte rechtstreeks van buiten moet komen. Dit is bij het Itho QualityFlow niet het geval. De lucht wordt hier centraal in de woning toegevoerd en vervolgens via een overstroomvoorziening naar een verblijfsruimte gevoerd. Probleemstelling Is het toevoeren van ventilatielucht voor een verblijfsruimte via een verkeersruimte gelijkwaardig aan wat met het Bouwbesluit wordt beoogd? Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt een toelichting gegeven op de relevante regelgeving. Daarnaast wordt een doorkijk gegeven naar het herziene Bouwbesluit zoals dit naar verwachting vanaf 1 januari 2012 van kracht is. In hoofdstuk 3 wordt per onderdeel van de regelgeving aangegeven op welke wijze het Itho QualityFlow invulling geeft aan de gewenste prestatie van het systeem. Daarnaast worden een aantal randvoorwaarden gegeven waaraan het systeem moet voldoen. In hoofdstuk 4 wordt vervolgens de conclusie getrokken. Wr110094acA2.ccr - 4 april 2012 Pagina 1

5 Itho QualityFlow. Hoofdstuk 2 Regelgeving 2.1 Artikel 1.5 Gelijkwaardigheid In artikel 1.5 van Bouwbesluit 2003 is een zogenaamde gelijkwaardigheidsbepaling opgenomen. Toepassing van de gelijkwaardigheidsbepaling betekent dat een prestatie wordt geleverd die gelijkwaardig is aan hetgeen de wetgever met het desbetreffende voorschrift beoogd. De tekst van artikel 1.5 is opgenomen in de bijlage. Met gelijkwaardigheidsbepaling wordt voorkomen dat: 1. een goede oplossing op formele grond niet zou zijn toegestaan; 2. innovaties onnodig worden belemmerd; 3. te gedetailleerde voorschriften moeten worden gegeven; 4. bepalingsmethoden ook voor situaties moeten gelden waarvoor ze niet zijn ontwikkeld; 5. prestatie-eisen moeten worden gegeven voor situaties die vrijwel nooit voorkomen. In de volgende paragrafen wordt aangegeven voor welke artikelen uit BB2003 de gelijkwaardigheid wordt onderbouwd. Voor wat betreft de ventilatie van verblijfsgebieden, verblijfsruimten, badruimte en toiletruimte in een woonfunctie zijn de volgende voorschriften van toepassing volgens Bouwbesluit 2003 (incl. wijzigingen 1 januari 2011): - Afdeling 3.10 Luchtverversing van een verblijfsgebied, verblijfsruimte, toiletruimte en badruimte Daarnaast worden de overige aspecten uit het Bouwbesluit die worden beïnvloed door het systeem nader toegelicht in hoofdstuk 3. Dit betreffen met name de energieprestatie van het ventilatiesysteem en vanaf 2012 het geluid van de installatie in de eigen woning. 2.2 Afdeling 3.10 Luchtverversing van een verblijfsgebied, verblijfsruimte, toiletruimte en badruimte Afdeling 3.10 in het Bouwbesluit 2003 is onderdeel van het hoofdstuk gezondheid. De doelstelling van de artikelen in deze afdeling is het realiseren van een zodanige mate van luchtverversing dat het ontstaan van een voor de gezondheid nadelige kwaliteit van de binnenlucht voldoende wordt beperkt (artikel 3.46). De tekst van afdeling 3.10 is opgenomen in bijlage 2. De onderbouwing van gelijkwaardigheid richt zich met name op het realiseren van een zelfde mate van gezondheid. Er wordt uitgegaan van een verzoek om beoordeling tot gelijkwaardigheid voor een woonfunctie. De overige gebruiksfuncties zijn buiten beschouwing gelaten. In de toelichting van het Bouwbesluit wordt nader ingegaan op de bedoeling van een artikel. In de toelichting op artikel 3.47 (aanwezigheid voorziening luchtverversing) wordt aangegeven dat er door het stellen van een eis aan de aanwezigheid van een dergelijke voorziening een zekerheid wordt gesteld dat de noodzakelijke zuurstof wordt toegevoerd en kooldioxide, waterdamp, onaangename geurstoffen en Wr110094acA2.ccr - 4 april 2012 Pagina 2

6 Itho QualityFlow. stofdeeltjes kunnen worden afgevoerd. Daarnaast worden eisen gesteld aan de minimaal te realiseren ventilatiecapaciteiten. Bij het bepalen van de noodzakelijke ventilatiecapaciteit moet worden uitgegaan van gelijktijdig gebruik van de verblijfsgebieden. De eisen worden gesteld per verblijfsgebied, uitgaande van vrije indeelbaarheid. De eisen gesteld aan een verblijfsruimte gelden uitsluitend als vangnet. Er wordt een eis gesteld aan de regelbaarheid om de bewoners de mogelijkheid te geven de voorziening in de gewenste stand in te stellen. Uit gezondheidsoogpunt is het niet toegestaan om de ventilatievoorziening af te sluiten. Er wordt een eis gesteld aan de richting van de luchtstroming. Dit is gedaan om te voorkomen dat bijvoorbeeld een afvoervoorziening als toevoer gaat werken. Ventilatielucht voor een verblijfsruimte moet in principe rechtstreeks van buiten worden toegevoerd. Dit mag voor woonfuncties beperkt worden tot ten minste 50% van de benodigde capaciteit. Dit is mede gemotiveerd vanuit het gebruik van een woning met afzonderlijke ruimten voor dag- en nachtgebruik (woon- en slaapkamers). Er worden eisen gesteld aan de plaats van de toe- en afvoervoorzieningen van de ventilatielucht om het gebruik van vervuilde lucht als ventilatielucht te voorkomen. 2.3 Bouwbesluit 2012 Op 1 januari 2012 treedt naar verwachting een nieuwe Bouwbesluit in werking: Bouwbesluit In het Bouwbesluit 2012 is het oude artikel 1.5 (Gelijkwaardigheidsbepaling) gewijzigd naar artikel 1.3. Inhoudelijk vindt er geen wijziging plaats. In het Bouwbesluit 2012 is artikel 3.10 (Luchtverversing verblijfsgebied, verblijfsruimte, badruimte, toiletruimte) samengevoegd met artikel 3.12 (Luchtverversing overige ruimten). De belangrijkste wijziging in het Bouwbesluit 2012 is dat voortaan de ventilatiecapaciteit wordt berekend aan de hand van het aantal personen dat in een ruimte of een gebied aanwezig is. Dit geldt echter niet voor de woonfunctie. Hier blijft de benodigde ventilatiecapaciteit bepaald worden aan de hand van de vloeroppervlakte. Een nieuw artikel dat is toegevoegd is artikel 3.29, vijfde lid: Een voorziening voor luchtverversing voor meer dan een verblijfsgebied heeft een capaciteit die niet kleiner is dan de hoogste waarde die volgens het eerste en derde lid geldt voor elk afzonderlijk verblijfsgebied. In aanvulling daarop is de capaciteit niet kleiner dan 70 % van de som van de waarden die volgens het eerste, derde en vierde lid gelden voor de op die voorziening aangewezen verblijfsgebieden. Wr110094acA2.ccr - 4 april 2012 Pagina 3

7 Itho QualityFlow. Het Itho QualityFlow heeft voldoende capaciteit om aan deze eis te voldoen. Bij iedere afzonderlijke bouwaanvraag wordt dit door de aanvrager aangetoond met een berekening. Een regelsysteem om de benodigde ventilatiecapaciteiten te verdelen over de verblijfsruimte is opgenomen in het systeem door de CO 2 -gestuurde afvoervoorzieningen. Hiermee wordt een ruimte te allen tijde geventileerd met de benodigde ventilatiecapaciteit. Wr110094acA2.ccr - 4 april 2012 Pagina 4

8 Itho QualityFlow. Hoofdstuk 3 Gelijkwaardigheid 3.1 Inleiding In deze beoordeling van gelijkwaardigheid wordt in dit hoofdstuk in gegaan op de verschillende aspecten die een rol spelen bij de eisen met betrekking tot luchtverversing. 3.2 Werking van het Itho QualityFlow Het Itho QualityFlow is een ventilatiesysteem waarbij de toe- en afvoer van ventilatie mechanisch plaats vindt. De toevoer voor ventilatielucht vindt mechanisch plaats in de centrale verkeersruimte van de woonfunctie. Door middel van overstroomvoorzieningen in de inwendige scheidingsconstructies tussen de verkeersruimten en de verblijfsgebieden kan de ventilatielucht verplaatsen naar de verblijfsgebieden. De overstroomvoorzieningen worden in de regel gevormd door de spleet onder de deur en een eventuele hangnaad. In alle verblijfsruimten (op basis van de omgevingsvergunning) vindt CO 2 gestuurde mechanische afvoer plaats. Naast een afvoervoorziening in de verblijfsruimten (waaronder de keuken) vindt Figuur 1: Schematische weergave Itho mechanische afvoer plaats in de badkamer (CO 2 - en RVgestuurd) en het toilet. Uit de mechanisch afgevoerde ventilatielucht vindt warmte terugwinning QualityFlow plaats. Deze teruggewonnen warmte wordt door middel van een warmtewisselaar toegevoegd aan de toe te voeren ventilatielucht. Dit principe is schematisch wegegeven in Figuur 0. Een nadere toelichting op het Itho QualityFlow is opgenomen in bijlage Gelijkwaardigheid artikelsgewijs In afdeling 3.10 worden eisen gesteld aan de luchtverversing. In deze paragraaf wordt artikelsgewijs toegelicht op basis waarvan het Itho QualityFlow voldoet aan het beoogde doel van het artikel. Hierbij wordt het systeem ter ondersteuning vergeleken met een referentiesituatie. Deze referentiesituatie betreft een woonfunctie (eengezinswoning) waarin gebruik wordt gemaakt van ventilatieprincipe C (volgens NPR 1088). De ventilatielucht wordt bij deze referentiewoning natuurlijk toegevoerd via roosters in de gevel en via overstroomvoorzieningen gebracht naar de verkeersruimte. Door mechanische afvoer in de keuken, badkamer en het toilet wordt de ventilatielucht naar buiten afgevoerd. In een aantal gevallen wordt het systeem daarnaast vergeleken met een gebalanceerd ventilatiesysteem (ventilatieprincipe D volgens NPR 1088). Hierbij wordt uitgegaan van mechanisch toegevoerde ventilatielucht in een verblijfsruimte en mechanische afzuiging in de keuken, de badkamer en het toilet Aanwezigheid luchtverversing en 3.53 Luchtkwaliteit. Wr110094acA2.ccr - 4 april 2012 Pagina 5

9 Itho QualityFlow. In de toelichting van artikel 3.47 is opgenomen dat het doel van de ventilatievoorziening is het toevoeren van noodzakelijke zuurstof en het afvoeren van kooldioxide, waterdamp, onaangename geurstoffen en stofdeeltjes. Het centraal toevoeren van ventilatielucht heeft geen invloed op de hoeveelheid aanwezige zuurstof in de lucht. De hoeveelheid zuurstof van de toegevoerde lucht is gelijk aan lucht zoals deze door een rooster (systeem C) of door de mechanische toevoer (systeem D) wordt binnengelaten. In artikel 3.53 wordt gesteld dat ten minste 50% van de ventilatiecapaciteit rechtstreeks van buiten moet worden toegevoerd. De overige 50% mag via andere verblijfs- en verkeersruimten worden toegevoerd. De bedoeling hierachter is dat minimaal 50% van de lucht nog niet gebruikt is. Dat wil zeggen dat er nog geen zuurstof aan de lucht onttrokken is en dat er nog geen vervuiling van de lucht heeft plaatsgevonden met kooldioxide, waterdamp etc. Bij het Itho QualityFlow wordt de verse lucht van buiten toegevoerd via een centrale verkeersruimte. In deze verkeersruimte vinden weinig / geen activiteiten plaats. Hierdoor wordt geen zuurstof onttrokken aan de lucht. Ook wordt de lucht niet vervuild, aangezien er geen activiteiten plaats vinden. Na het verplaatsen van de lucht vanuit deze ruimte naar een verblijfsruimte is de kwaliteit van de lucht in principe niet afgenomen. Het afvoeren van ventilatielucht wordt bij het Itho QualityFlow mechanisch gedaan in elke verblijfsruimte, de badkamer en de toiletruimte. Dit betekent dat de vervuilde lucht direct wordt afgevoerd op de plaats waar de vervuiling heeft plaatsgevonden. Ter vergelijking wordt de kwaliteit van de lucht beoordeeld van een eengezinswoning met natuurlijke toevoer via roosters in de gevel. Bij het ontwerp volgens NEN 1087 van een ventilatiesysteem C vindt de toevoer van de lucht plaats via roosters in de gevel. Om de totale benodigde voorzieningen te bepalen wordt gekeken naar de toevoer, de afvoer en de overstroomvoorzieningen. Door het aangeven van de luchtstroomtrajecten kunnen de capaciteiten van de voorzieningen worden bepaald waarbij rekening wordt gehouden met de eisen uit artikel Een voorbeeld van een woning met twee bouwlagen en de luchtstroomtrajecten is aangegeven in Figuur 2. Via overstroomvoorzieningen wordt de lucht verplaatst vanuit de slaapkamers naar de woonkamer, waarbij voor de woonkamer de capaciteit wordt bepaald met behulp van de 50% regel. Figuur 2: Luchtstroomschema tweelaagse woning Wr110094acA2.ccr - 4 april 2012 Pagina 6

10 Itho QualityFlow. In werkelijkheid zal de ventilatiesituatie die ontstaat afhankelijk zijn van de optredende temperatuur- en drukverschillen. Op de eerste verdieping met de slaapkamers bijvoorbeeld zal in werkelijkheid aan de lijzijde van de woning een onderdruk in de slaapkamer ontstaan. De roosters aan deze zijde zullen hierdoor gaan werken als afvoervoorziening. De lucht die hiervoor nodig is, komt uit de slaapkamer aan de loefzijde, waar de roosters als toevoervoorziening werken. De lucht wordt door de overstroomvoorzieningen van de loef- naar de lijzijde gevoerd. De lucht wordt eerst in de slaapkamer aan de loefzijde gebruikt, daarna via de verkeersruimte, en vervolgens nogmaals gebruikt in de slaapkamer aan de lijzijde. Deze situatie is toegestaan door de regelgeving. In vergelijking hiermee wordt de lucht bij het Itho QualityFlow kwalitatief ruim voldoende toegevoerd in de verblijfsruimten. De kwaliteit van de lucht zoals toegevoerd in een verblijfsruimte is bij het Itho QualityFlow gelijk aan de kwaliteit van direct toegevoerde lucht. De kwaliteit is zelfs hoger indien een goede filtering wordt toegepast ter plaatse van de toevoervoorziening. Ook neemt de zekerheid van (voldoende) toevoer toe bij mechanisch toegevoerde lucht. Ten opzichte van het ventilatiesysteem C levert de mechanische toevoer meer zekerheid van verse lucht in de woning. Deze situatie is vergelijkbaar met ventilatiesysteem D. Afvoer vindt bij het Itho QualityFlow plaats daar waar de vervuiling plaats vindt. Hiermee voldoet de kwaliteit van de lucht aan de beoogde doelstelling van de regelgeving Capaciteit De aan te brengen capaciteit van het Itho QualityFlow is vergelijkbaar met het systeem C. De minimale capaciteiten voor een verblijfsgebied en/of verblijfsruimte volgens het Bouwbesluit blijven gehanteerd. Bij de omgevingsvergunningsaanvraag voor een specifiek project zal door de aanvrager met een berekening worden aangetoond dat de afvoercapaciteit per verblijfsruimte ten minste zo groot is als de capaciteit conform Bouwbesluit. De afvoer wordt echter gestuurd op basis van de CO 2 -concentratie. Dit betekent dat er alleen op momenten dat het nodig is, wordt afgezogen met de benodigde capaciteit om de CO 2 -concentratie naar het gewenste niveau te verlagen. Indien nodig is de afzuigcapaciteit de Bouwbesluit-capaciteit. Door de CO 2 -concentratie leidend te laten zijn voor de toe te passen ventilatiecapaciteit ontstaat een grotere maat van zekerheid voor het bereiken van het beoogde doel (voldoende luchtverversing) dan in de referentiesituatie. Voor dit artikel wordt geen verzoek tot gelijkwaardigheid ingediend, bij het Itho QualityFlow is de benodigde capaciteit is te allen tijde aanwezig, alleen de regeling van het optreden van de benodigde capaciteit wordt automatisch uitgevoerd Thermisch comfort De luchtsnelheid zoals deze in de leefzone optreedt als gevolg van de toe- en voervoorzieningen van ventilatielucht zijn vergelijkbaar met een traditioneel systeem. De luchtsnelheid zal niet groter zijn dan 0,2 m/s. Wr110094acA2.ccr - 4 april 2012 Pagina 7

11 Itho QualityFlow. De leefzone bevindt zich op 1 meter uit de gevel en 0,2 m uit de wanden van een ruimte. Ter plaatse van de leefzone is de lucht vanuit de overstroomvoorziening voldoende verminderd om geen tochtklachten te krijgen. Ter plaatse van het afzuigventiel is de luchtsnelheid hoger. De afzuigventielen bevinden zich echter niet in de leefzone. Het Itho QualityFlow is voor dit artikel niet anders dan een ander ventilatiesysteem Regelbaarheid De toevoervoorzieningen van een ventilatiesysteem moeten regelbaar zijn in ten minste 3 standen. Bij het Itho QualityFlow wordt de afvoer van ventilatielucht op basis van de CO 2 -concentratie in de verblijfsruimten geregeld. Er wordt geventileerd naar behoefte. De toevoer van ventilatielucht wordt automatisch afgestemd door het systeem op de benodigde hoeveelheid. De mate van ventilatie kan wel beïnvloed worden. Door middel van een timer kan extra geventileerd worden als hieraan behoefte is. Deze ventilatie wordt tevens doorgezet als het CO 2 -niveau laag genoeg is. Een nadere toelichting op de werking van deze regeling is opgenomen in bijlage 3. Bij het Itho QualityFlow wordt de capaciteit automatisch geregeld op basis van de CO 2 -concentratie. Hiermee wordt te allen tijde voldoende geventileerd. Door middel van een aantal instellingen kan de ventilatiecapaciteit tijdelijk handmatig worden ingesteld. Hiermee wordt op basis van gelijkwaardigheid voldaan aan de doelstelling van het artikel dat er verschillende standen beschikbaar zijn om naar wens te kunnen ventileren. Het afsluiten van de ventilatiecapaciteit is niet mogelijk Stromingsrichting De stromingsrichting bij toepassing van het Itho QualityFlow betreft altijd de toevoer van verse lucht naar een verblijfsruimte, badruimte of toiletruimte. Er vindt geen luchtstroming plaats vanuit een badruimte of toiletruimte naar de verkeersruimte of een verblijfsruimte. Deze natte ruimten worden naar behoefte geventileerd en staan daarmee op onderdruk. De ventilatie ter plaatse van natte ruimten werkt in principe niet anders dan bij een ventilatiesysteem C met natuurlijke toevoer en mechanische afvoer. Door de afzuigvoorzieningen in de verblijfsruimten staan deze ruimten in principe op onderdruk. Hierdoor zal de stromingsrichting van de lucht van de toevoervoorziening naar de verblijfsruimte plaats vinden. De bedoeling achter het artikel is het voorkomen van ongewenste verspreiding van vervuilde lucht. Door de afzuiging van de lucht in alle verblijfsruimten, de badruimte en toiletruimte wordt verspreiding van vervuilde lucht bij toepassing van het Itho QualityFlow voorkomen. De stromingsrichting voldoet daarmee aan de doelstelling van het artikel. Ter vergelijking wordt de kwaliteit van de lucht beoordeeld van een eengezinswoning met natuurlijke toevoer via roosters in de gevel. Zoals bij artikel 3.47 is aangegeven is het mogelijk dat er door de winddruk een andere ventilatierichting ontstaat. Hierbij wordt de stromingsrichting van en naar de verblijfsruimten bepaald door de winddruk. Deze situatie is toegestaan door de regelgeving. Uitgaande van het Itho QualityFlow wordt te allen tijde een stromingsrichting naar een verblijfsruimte gerealiseerd. Wr110094acA2.ccr - 4 april 2012 Pagina 8

12 Itho QualityFlow Plaats van de opening De locatie van de toevoervoorziening en de afvoervoorziening moet zodanig geplaatst zijn dat er wordt voldaan aan de verdunningsfactor. Hierin is het Itho QualityFlow vergelijkbaar met een standaard gebalanceerd ventilatiesysteem. Op projectbasis zullen deze voorzieningen moeten worden uitgewerkt. Om de gelijkwaardigheid van het Itho QualityFlow te borgen, worden een aantal randvoorwaarden gesteld en aanbevelingen gegeven om de beoogde doelstellingen te realiseren. Deze randvoorwaarden en aanbevelingen worden in de volgende paragrafen toegelicht. 3.4 Randvoorwaarden De randvoorwaarden voor de gelijkwaardigheid van het Itho QualityFlow betreffen: - de CO 2 -gestuurde mechanise afzuiging in iedere verblijfsruimte en iedere natte ruimte; - de locatie van de toevoervoorziening; - de luchtdichtheid woning; - de aanwezigheid te openen ramen; Onderdeel van het Itho QualityFlow is de CO 2 -gestuurde mechanische afzuiging. Per afvoerventiel wordt de CO 2 -concentratie gemeten en op basis daarvan wordt de afzuigcapaciteit voor dit ventiel bepaald. Bij een te hoge CO 2- concentratie wordt de capaciteit verhoogd. Deze regeling is benodigd om te allen tijde de luchtkwaliteit te borgen. Door de CO 2 -gestuurde mechanische afzuiging wordt vervuilde lucht gesignaleerd en afgevoerd. Hiermee wordt overstroming naar een andere (verblijfs)ruimte voorkomen en blijft de luchtkwaliteit in alle verblijfsruimten gegarandeerd. Een randvoorwaarde voor de gelijkwaardige oplossing is dan ook het toepassen van de CO 2 -gestuurde mechanische afzuiging per verblijfsruimte. De toevoervoorziening mag niet zodanig gesitueerd zijn dat afdekking van de voorziening door inrichting van de woning mogelijk is. De toevoervoorziening moet te allen tijde beschikbaar zijn. Geschikte locaties voor de toevoervoorziening zijn boven een deur of boven de trap. Een randvoorwaarde voor de voorgestelde gelijkwaardige oplossing is dan ook het plaatsen van de toevoervoorziening op een plaats die in praktisch gebruik niet afgedekt zal worden. Dit moet op projectbasis worden bepaald en nader worden onderbouwd. Voor het voorbeeldproject in de bijlage is gekozen voor het plaatsen van de toevoer boven de trap. Om de werking van het Itho QualityFlow te garanderen wordt uitgegaan van een goede luchtdichtheid van de woning. Om ongewenste luchtstromingen te voorkomen en de luchtkwaliteit te garanderen wordt uitgegaan van een woning met een karakteristieke luchtdichtheid q v;10,kar 0,625 dm 3 /sm 2. Een lagere luchtdichtheid heeft een verdere verbetering van de effectiviteit van de ventilatie met het Itho QualityFlow tot gevolg Uit het oogpunt van energiezuinigheid wordt geadviseerd de luchtdichtheid verder te optimaliseren. Ten overvloede wordt opgemerkt dat te allen tijde te openen ramen in een verblijfsruimte aanwezig moeten zijn. Volgens afdeling 3.11 Spuiventilatie moet elke verblijfsruimte voorzien zijn van een voldoende grote spuivoorziening. Het Itho QualityFlow is geen vervanging of invulling van deze prestatie- Wr110094acA2.ccr - 4 april 2012 Pagina 9

13 Itho QualityFlow. eis. In het Bouwbesluit 2012 is deze randvoorwaarde tevens opgenomen als eis dat in elke verblijfsruimte een te openen raam aanwezig moet zijn. 3.5 Aanbevelingen Naast de randvoorwaarden worden tevens een aantal aanbevelingen gedaan voor het verder optimaliseren van een woonfunctie waarin het Itho QualityFlow is toegepast. Deze aanbevelingen betreffen: - het toepassen van een bypass voor zomerventilatie; - de geluidoverdracht via overstroomvoorzieningen. Het Itho QualityFlow werkt in principe als een gebalanceerd ventilatiesysteem (systeem D) met warmteterugwinning. Dit betekent dat er uit de afgevoerde lucht warmte terug wordt gewonnen en toegevoegd wordt aan de toevoerlucht. Om het risico op oververhitting te beperken wordt dan ook geadviseerd het systeem te voorzien van een bypass voor zomerventilatie. Overigens is het denkbaar dat er situaties zijn dat een dergelijk bypass minder gewenst is, bijvoorbeeld bij passieve koeling die als regeneratie dient voor een bodemenergiesysteem. Dat valt verder buiten de scope van dit rapport. Om geluidsoverdracht via grote overstroomvoorzieningen te voorkomen, wordt de maximale capaciteit voor een overstroomvoorziening onder een deur door gesteld op 20 dm 3 /s (= ca. 2 cm overstroomvoorziening bij een dagmaat van 90 cm (effectieve spleet incl. vloerafwerking)). Bij een grotere capaciteit is een aanvullende voorziening nodig als overstroomvoorziening. 3.6 Overige artikelen Bouwbesluit Naast de directe relatie met artikel 3.10 uit het Bouwbesluit, zijn er eveneens enkele andere artikelen die beïnvloed worden door het toepassen van het Itho QualityFlow. Onderstaand wordt de relatie met deze artikelen nader toegelicht. Afdeling 3.3 Geluidwering tussen verblijfsruimten van dezelfde gebruiksfunctie In deze afdeling wordt gesteld dat de karakteristieke luchtgeluidisolatie-index tussen verblijfsruimten van dezelfde woonfunctie ten minste -20dB moet bedragen. Praktisch gezien betekent dit het toepassen van 2 binnendeuren tussen 2 verblijfsruimten. Ter plaatse van de binnendeuren mogen niet te grote naden, kieren en overstroomvoorzieningen aanwezig zijn. In Bouwbesluit 2012 komt dit artikel te vervallen. Geadviseerd wordt echter daar waar mogelijk binnen een project rekening te houden met de praktische eis van twee deuren tussen verblijfsruimten om klachten van bewoners over gehorigheid in de eigen woning te voorkomen. Afdeling 3.2 Bescherming tegen geluid van installaties (BOUWBESLUIT 2012) In Bouwbesluit 2012 wordt in deze afdeling een artikel toegevoegd over het installatiegeluid-niveau van een mechanische voorziening voor luchtverversing, warmteopwekking of warmteterugwinning. Het installatiegeluid-niveau van deze voorzieningen mag in een verblijfsgebied van de gebruiksfunctie op eigen perceel niet hoger zijn dan 30dB. Wr110094acA2.ccr - 4 april 2012 Pagina 10

14 Itho QualityFlow. Bij het ontwerpen van het kanalenstelsel, de opstelplaats van de voorziening en de afscherming van de voorziening moet rekening worden gehouden met deze eis. Afdeling 5.3 Energieprestatie Een onderdeel voor het bepalen van de energieprestatiecoëfficiënt is het energiegebruik voor ventilatie (incl. ventilatoren). Voor het bepalen van deze post is het Itho QualityFlow ten minste vergelijkbaar met een ventilatiesysteem D (gebalanceerde ventilatie) met warmteterugwinning. Het energieverbruik als gevolg van ventilatie kan op dezelfde wijze worden bepaald als bij systeem D. Het energieverbruik voor de ventilatoren is tevens vergelijkbaar met systeem D: een toevoerventilator en een afvoerventilator. Overige artikelen Bouwbesluit Binnen het Bouwbesluit worden tevens eisen gesteld op het gebied van veiligheid, bruikbaarheid en milieu. Daarnaast worden meer eisen gesteld op het gebied van gezondheid en energie. Deze eisen blijven onverkort van toepassing bij een woonfunctie waarbinnen het Itho QualityFlow wordt toegepast. Het toepassen van het ITHO QUALITYFLOW heeft geen invloed op het voldoen aan deze eisen. Wr110094acA2.ccr - 4 april 2012 Pagina 11

15 Itho QualityFlow. Hoofdstuk 4 Conclusie en aanbevelingen Nieman Raadgevende Ingenieurs heeft voor het ventilatiesysteem Itho QualityFlow een beoordeling op basis van gelijkwaardigheid opgesteld. Het toevoeren van ventilatielucht voor een verblijfsruimte via een verkeersruimte in combinatie met afvoer in alle verblijfsruimten, levert een ten minste gelijkwaardige luchtverversing op als met de voorschriften uit Bouwbesluit 2003 en Bouwbesluit 2012 wordt beoogd, mits er aan een aantal randvoorwaarden wordt voldaan. Deze randvoorwaarden zijn opgenomen in deze rapportage. Er wordt voldaan aan de functionele eisen van de verschillende artikelen zoals deze in het Bouwbesluit zijn opgenomen. Nieman Raadgevende Ingenieurs is van mening dat het voorgestelde ventilatiesysteem Itho QualityFlow een gelijkwaardig niveau van ventilatie biedt. De bedoeling achter de eisen uit het Bouwbesluit is het realiseren van voldoende ventilatie in verblijfsruimten. Aan deze doelstelling wordt voldaan. Rijswijk, 4 april 2012, Nieman Raadgevende Ingenieurs B.V. mw. ir. M. Vos ir. H.J.J. Valk Wr110094acA2.ccr - 4 april 2012 Pagina 12

16 Itho QualityFlow Bijlage 1 Tekst artikel 1.5 Gelijkwaardigheid Aan een in het tweede tot en met zesde hoofdstuk gesteld voorschrift dat moet worden toegepast om te voldoen aan een met betrekking tot een bouwwerk of een gedeelte daarvan gestelde eis, behoeft niet te worden voldaan, voorzover anders dan door toepassing van dat voorschrift het bouwwerk of het betrokken gedeelte daarvan ten minste dezelfde mate van veiligheid, bescherming van de gezondheid, bruikbaarheid, energiezuinigheid en bescherming van het milieu biedt, als is beoogd met het betrokken voorschrift. Wr110094acA2.ccr - 4 april 2012

17 Itho QualityFlow Bijlage 2 Tekst artikel 3.10 Luchtverversing Nieuwbouw Artikel 3.46 stuurartikel Lid 1. Een te bouwen bouwwerk heeft een zodanige voorziening voor luchtverversing van een verblijfsgebied, een verblijfsruimte, een toiletruimte en een badruimte, dat het ontstaan van een voor de gezondheid nadelige kwaliteit van de binnenlucht voldoende wordt beperkt. Lid 2. Voorzover voor een gebruiksfunctie in tabel en tabel voorschriften zijn aangewezen, wordt voor die gebruiksfunctie aan de in het eerste lid gestelde eis voldaan door toepassing van die voorschriften. Lid 3. Het eerste lid is niet van toepassing op de gebruiksfuncties waarvoor in tabel en tabel geen voorschrift is aangewezen. Tabel gebruiksfuncti e leden van toepassing grenswaarden aanwezighei d capaciteit(verblijfsgebied/ruimt e) capaciteit(verblijfsgebied/ruimte) artikel lid [dm3/s per. m2] 1 woonfunctie a woonfuncti , e gelegen in 9 een woongebou w b woonfuncti , e van een 8 woonwagen c andere , woonfunctie 9 Andere gebruiksfuncties dan de woonfunctie zijn niet nader opgenomen. [dm3/s [dm3/s per ] m2] 7 0, 7 7 0, 8 7 0, 7 [dm3/s ] Wr110094acA2.ccr - 4 april 2012

18 Itho QualityFlow Tabel gebruiksfunctie leden van toepassing thermisch comfort regelbaarheid stromingsrichting plaats van de opening luchtkwaliteit artikel lid * woonfunctie a woonfunctie gelegen * in een woongebouw b woonfunctie van een * woonwagen c andere woonfunctie * Andere gebruiksfuncties dan de woonfunctie zijn niet nader opgenomen. Artikel 3.47 aanwezigheid Lid 1. Een verblijfsgebied en een verblijfsruimte hebben een voorziening voor luchtverversing, bestaande uit een component voor toevoer van verse lucht en een component voor afvoer van binnenlucht. Lid 2. Een toiletruimte en een badruimte hebben een voorziening voor luchtverversing, bestaande uit een component voor toevoer van verse lucht en een component voor afvoer van binnenlucht. Wr110094acA2.ccr - 4 april 2012

19 Itho QualityFlow Artikel 3.48 capaciteit(verblijfsgebied/ruimte) Lid 1. Een voorziening voor luchtverversing voor een verblijfsgebied heeft een volgens NEN 1087 bepaalde capaciteit van ten minste de grenswaarde, als aangegeven in tabel Lid 2. Een voorziening voor luchtverversing voor een verblijfsruimte heeft een volgens NEN 1087 bepaalde capaciteit van ten minste de grenswaarde, als aangegeven in tabel Lid 3. Een voorziening voor luchtverversing voor een verblijfsgebied of een verblijfsruimte, met een opstelplaats voor een kooktoestel of met een opstelplaats voor een warmwatertoestel heeft een volgens NEN 1087 bepaalde capaciteit van ten minste 21 dm³/s. Bij de toepassing van dit voorschrift blijven buiten beschouwing: a. een opstelplaats voor een kooktoestel met een nominale belasting van meer dan 15 kw en b. een opstelplaats voor een warmwatertoestel met een nominale belasting van meer dan 15 kw of voor een warmwatertoestel dat geen open verbrandingstoestel is. Lid 4. Een voorziening voor luchtverversing voor een toiletruimte heeft een volgens NEN 1087 bepaalde capaciteit van ten minste 7 dm³/s. Een voorziening voor luchtverversing voor een badruimte heeft een volgens NEN 1087 bepaalde capaciteit van ten minste 14 dm³/s. Dit geldt ook voor een met een toiletruimte samengevoegde badruimte. Lid 5. Een voorziening voor luchtverversing voor meer dan een verblijfsgebied heeft een capaciteit die niet kleiner is dan de hoogste waarde die volgens het eerste en derde lid geldt voor elk afzonderlijk verblijfsgebied. Lid 6. Een voorziening voor luchtverversing voor meer dan een verblijfsgebied of verblijfsruimte heeft een capaciteit die niet kleiner is dan de totale waarde die volgens het eerste, tweede en derde lid geldt voor alle verblijfsgebieden en verblijfsruimten, die op de voorziening zijn aangewezen. Lid 7. In afwijking van het vijfde lid, heeft een voorziening voor luchtverversing voor meer dan een gemeenschappelijk verblijfsgebied een capaciteit die niet kleiner is dan de totale waarde die volgens het eerste en derde lid geldt voor alle gemeenschappelijke verblijfsgebieden die op de voorziening zijn aangewezen. Artikel 3.49 thermisch comfort De toevoer van verse lucht veroorzaakt in de leefzone van een verblijfsgebied voor het verblijven van mensen een volgens NEN 1087 bepaalde luchtsnelheid die niet groter is dan 0,2 m/s. Wr110094acA2.ccr - 4 april 2012

20 Itho QualityFlow Artikel 3.50 regelbaarheid Lid 1. Een component voor toevoer van verse lucht is door de gebruiker regelbaar in het gebied van 0% tot 25% van de capaciteit als bedoeld in artikel De voorziening laat in de nulstand niet meer door dan 10% van de capaciteit. De fijnregeling heeft, bepaald volgens NEN 1087, naast de nulstand, ten minste twee instelstanden die onderling ten minste 10% van de capaciteit verschillen. De luchtvolumestroom door een zelfregelende voorziening mag over het drukverschil van 1 Pa tot 25 Pa niet meer dan 20% van de nominale capaciteit verschillen. Lid 2. In afwijking van het eerste lid, behoeft een overstroomcomponent als bedoeld in NEN 1087 niet regelbaar te zijn. Lid 3. Een opening van een voorziening voor luchtverversing is niet afsluitbaar. Wr110094acA2.ccr - 4 april 2012

21 Itho QualityFlow Artikel 3.51 stromingsrichting Lid 1. De volgens NEN 1087 bepaalde richting van de luchtstroming voor de toevoer van verse lucht gaat vanuit een voorziening voor luchtverversing naar een verblijfsgebied of een verblijfsruimte. Bij het bepalen van de richting van de luchtstroming blijven bouwwerken en daarmee gelijk te stellen belemmeringen die op een ander perceel liggen, buiten beschouwing. Lid 2. De volgens NEN 1087 bepaalde richting van de luchtstroming voor de toevoer van verse lucht gaat vanuit een voorziening voor luchtverversing naar een toiletruimte of een badruimte. Bij het bepalen van de richting van de luchtstroming blijven bouwwerken en daarmee gelijk te stellen belemmeringen die op een ander perceel liggen, buiten beschouwing. Lid 3. De volgens NEN 1087 bepaalde richting van de luchtstroming voor de afvoer van binnenlucht gaat vanuit een verblijfsgebied of een verblijfsruimte naar de voorziening voor luchtverversing. Bij het bepalen van de richting van de luchtstroming blijven bouwwerken en daarmee gelijk te stellen belemmeringen die op een ander perceel liggen, buiten beschouwing. Lid 4. De volgens NEN 1087 bepaalde richting van de luchtstroming voor de afvoer van binnenlucht gaat vanuit een toiletruimte of een badruimte naar de voorziening voor luchtverversing. Bij het bepalen van de richting van de luchtstroming blijven bouwwerken en daarmee gelijk te stellen belemmeringen die op een ander perceel liggen, buiten beschouwing. Artikel 3.52 plaats van de opening Lid 1. Een instroomopening voor de toevoer van verse lucht van een voorziening voor luchtverversing als bedoeld in artikel 3.47, is zodanig geplaatst, dat de volgens NEN 1087 bepaalde verdunningsfactor van de rook en verdunningsfactor van de binnenlucht die afkomstig is van een uitmonding van: a. een voorziening voor de afvoer van rook, en b. een voorziening voor luchtverversing voor de afvoer van binnenlucht, niet groter zijn dan voor die afvoervoorziening is aangegeven in tabel Bij het bepalen van de plaats van de instroomopening blijven uitmondingen van een voorziening voor de afvoer van rook en uitstroomopeningen voor de afvoer van binnenlucht van een voorziening voor luchtverversing, die op een ander perceel liggen, buiten beschouwing. Lid 2. Een uitmonding voor de afvoer van binnenlucht van een voorziening voor luchtverversing als bedoeld in artikel 3.47, is zodanig geplaatst, dat de volgens NEN 1087 bepaalde verdunningsfactoren van de binnenlucht ter plaatse van een instroomopening van: Wr110094acA2.ccr - 4 april 2012

22 Itho QualityFlow a. een voorziening voor de toevoer van verbrandingslucht, die via een verblijfsgebied of een verblijfsruimte naar een verbrandingstoestel stroomt, en b. een voorziening voor luchtverversing voor de toevoer van verse lucht naar een verblijfsgebied of een verblijfsruimte, niet groter zijn dan voor de afvoervoorziening is aangegeven in tabel Bij het bepalen van de plaats van een uitmonding blijven buiten beschouwing instroomopeningen van een voorziening voor de toevoer van verbrandingslucht en van een voorziening voor luchtverversing voor de toevoer van verse lucht, die op een ander perceel liggen. Voorts blijven buiten beschouwing instroomopeningen van een voorziening voor de toevoer van verbrandingslucht, die liggen in een uitwendige scheidingsconstructie van een verblijfsgebied anders dan voor het verblijven van mensen, en voorzieningen voor het snel kunnen afvoeren van sterk verontreinigde lucht. Lid 3. Bij het bepalen van de verdunningsfactoren als bedoeld in het eerste en tweede lid, blijven bouwwerken en daarmee gelijk te stellen belemmeringen, die op een ander perceel liggen, buiten beschouwing. Lid 4. Een instroomopening en een uitstroomopening van een voorziening voor luchtverversing liggen, gemeten loodrecht op de uitwendige scheidingsconstructie van een gebruiksfunctie, op een afstand van ten minste 2 m van de perceelsgrens. Indien het perceel waarop de gebruiksfunctie ligt, grenst aan een openbare weg, openbaar water of openbaar groen, wordt die afstand aangehouden tot het hart van die weg, dat water of dat groen. Wr110094acA2.ccr - 4 april 2012

23 Itho QualityFlow Tabel 3.52 Verdunningsfactoren voor verschillende soorten afvoeren. Luchtverversing 0,01 rookafvoer voor met gas gestookte toestellen 0,01 rookafvoer voor toestellen met andere brandstoffen 0,0015 Artikel 3.53 luchtkwaliteit Lid 1. De toevoer van verse lucht naar een niet-gemeenschappelijk verblijfsgebied vindt rechtstreeks of via een ander niet-gemeenschappelijk verblijfsgebied of via een niet-gemeenschappelijke verkeersruimte plaats. Ten minste 50% van een toevoercapaciteit bepaald volgens artikel 3.48, vindt rechtstreeks van buiten plaats. Lid 2. De toevoer van verse lucht naar een gemeenschappelijk verblijfsgebied vindt rechtstreeks van buiten plaats. Lid 3. De toevoer van verse lucht naar een verblijfsgebied vindt rechtstreeks van buiten plaats. Lid 4. De afvoer van binnenlucht uit een verblijfsgebied of een verblijfsruimte waarin zich een opstelplaats voor een kooktoestel, als bedoeld in artikel 3.48, derde lid, bevindt,vindt rechtstreeks naar buiten plaats. Ten minste 21 dm³/s van de capaciteit van de afvoer van binnenlucht uit een verblijfsgebied of een verblijfsruimte waarin zich een opstelplaats voor een kooktoestel, als bedoeld in artikel 3.48, derde lid, bevindt, wordt rechtstreeks naar buiten afgevoerd. Lid 5. De afvoer van binnenlucht uit een toiletruimte of een badruimte vindt rechtstreeks naar buiten plaats. Lid 6. De afvoer van binnenlucht uit een ruimte vindt rechtstreeks naar buiten plaats. Wr110094acA2.ccr - 4 april 2012

24 Itho QualityFlow Bijlage 3 Omschrijving Itho QualityFlow In deze bijlage is een omschrijving opgenomen van het ventilatiesysteem Itho Demand Flow D (Itho DFD). Daarnaast zijn de principetekeningen van de installatie opgenomen. Toelichting ventilatiesysteem Het Itho DFD bestaat uit de volgende componenten: - Centrale mechanische toevoer; - CO 2 -gestuurde mechanische afvoer (in verblijfsruimten); - CO 2 en RV-gestuurde mechanische afvoer in de badruimte; - CO 2 -gestuurde mechanische afvoer in het toilet; - Bedieningspaneel regeling. Het Itho DFD is een ventilatiesysteem waarbij de toe- en afvoer van ventilatie mechanisch plaats vindt. De toevoer voor ventilatielucht vindt mechanisch plaats in de centrale verkeersruimte van de woonfunctie, bijvoorbeeld de verkeersruimte op de eerste of tweede verdieping van de woonfunctie. Door middel van overstroomvoorzieningen in de inwendige scheidingsconstructies tussen de verkeersruimten en de verblijfsgebieden kan de ventilatielucht verplaatsen naar de verblijfsgebieden. De overstroomvoorzieningen worden in de regel gevormd door de spleet onder de deur en een eventuele hangnaad. De lucht wordt hiermee vanuit de verkeersruimte naar de slaapkamers, de woonkamer en eventuele andere verblijfsruimten verplaatst. In alle verblijfsruimten (de slaapkamers, de woonkamer en eventuele andere kamers) vindt CO 2 gestuurde mechanische afvoer plaats. Ook de keuken (eventueel in combinatie met de woonkamer) is een van deze verblijfsruimten en hier vindt dan ook mechanische afvoer plaats. Naast een afvoervoorziening in de verblijfsruimten vindt mechanische afvoer plaats in de badkamer (RV-gestuurd) en het toilet. Uit de mechanisch afgevoerde ventilatielucht vindt warmte terugwinning plaats. Deze teruggewonnen warmte wordt door middel van een warmtewisselaar toegevoegd aan de toe te voeren ventilatielucht. De sturing van de afvoervoorzieningen werkt volledig automatisch. De benodigde afvoercapaciteit in een verblijfsruimte wordt op basis van de CO 2 -concentratie in de ruimte bepaald. De capaciteit van het systeem kan gedeeltelijk worden beïnvloed. Een toelichting op deze regelbaarheid wordt in de volgende paragraaf beschreven. Op de tekeningen in deze bijlage is de werking van het systeem schematisch weergegeven. Wr110094acA2.ccr - 4 april 2012

25 Itho QualityFlow Toelichting regelbaarheid Het Itho DFD werkt volledig automatisch. Echter, de mate van ventilatie kan wel beïnvloed worden. Dit kan door middel van een draadloze basis bediening. De instelling die wordt gekozen via de basis bediening geldt voor het hele systeem. Er kan gekozen worden voor de volgende standen: Eco ppm Comfort ppm Koken (HR-wasemkap) Timer Eco of Comfort In de Eco-stand wordt net zolang geventileerd totdat het CO 2 -niveau onder de 1200 ppm is gedaald. Hierbij zal er meer of minder geventileerd worden, afhankelijk van de hoeveelheid CO 2 in de ruimte. Dit gebeurt geheel automatisch. Als vergelijking kan worden aangegeven dat het CO 2 -niveau van de buitenlucht tussen de 350 en 450 ppm ligt, afhankelijk van de omgeving en het jaargetijde. In de Comfortstand wordt er meer geventileerd tot een CO 2 -niveau tot 1000 ppm. In het toilet wordt altijd een CO 2 -percentage van 800 ppm aangehouden. Basis bediening Demand Flow. In de natte ruimten zoals de badkamer, het toilet, de opstelplaats voor een wasmachine en de keuken zal er altijd een minimum ventilatie aanwezig zijn. In de Eco-stand zal dit 5 m 3 /h per ruimte zijn en in de Comfort-stand zal dit 10 m 3 /h zijn. Koken Door een keer op de knop Koken te drukken zal het afzuigpunt in de keuken gedurende een half uur veel lucht (125 m 3 /h) gaan afvoeren. Op dit afzuigpunt kan ook de HR-wasemkap worden aangesloten. Door 2x op deze knop te drukken zal dit 1 uur duren. Door op de knop "Eco" of "Comfort" te drukken wordt dit onderbroken. Timer De Timer-stand zorgt ervoor dat gedurende een bepaalde tijd in de woonkamer of de keuken extra wordt geventileerd (nachtventilatie). Dit is vooral handig als u bijvoorbeeld een feestje heeft gehad en u wilt in de woonkamer wat extra ventileren ook als het CO 2 -percentage laag genoeg is omdat u bijvoorbeeld op de slaapkamers aanwezig bent. Als er één keer op de timerfunctie gedrukt wordt, ventileert het systeem in de woonkamer (of keuken bij een open keuken) 3 uur in hogere ventilatiestand. Bij twee keer drukken wordt 6 uur en bij 3 keer drukken wordt er 9 uur lang in een hogere stand geventileerd. Uiteraard blijft de ventilatie in de overige ruimten in de woning op basis van CO 2 -ventileren. Ook deze timer kan worden onderbroken door op de "Eco" of "Comfort" knop te drukken. Wr110094acA2.ccr - 4 april 2012

26

27 Vestiging Utrecht Atoomweg 400 Postbus AA Utrecht T Vestiging Zwolle Dr. Van Lookeren - Campagneweg 16 Postbus DC Zwolle T Vestiging Rijswijk Nassaukade 1 Postbus DT Rijswijk T Vestiging Eindhoven Verdunplein 17 Postbus BJ Eindhoven T In t Hart van de Bouw