Strategische Verkenningen

Transcriptie

1 Strategische Verkenningen juni 2009

2 Strategische Verkenningen

3 Samenstelling Afdeling Strategie en Onderzoek gemeente Leiden Foto omslag L. Lettinga Vormgeving en reproductie Grafisch Productie Centrum gemeente Leiden 2

4 Inhoudsopgave Voorwoord... 5 Leeswijzer... 7 Hoofdstuk 1: Leiden, Stad van Ontdekkingen De ontwikkelingsvisie in het kort Kennisstad in de Randstad Voortbouwen op Stad van Ontdekkingen Hoofdstuk 2: Trends en ontwikkelingen Demografische ontwikkelingen Ruimtelijke ontwikkelingen en trends Randstad Regionale Structuurvisie Holland Rijnland Oude Rijnzone Structuurvisie Leiden Programma Bereikbaarheid Ringweg Oost Rijnlandroute Parkeren RijnGouwelijn (RGL) Woningbouwproductie Bedrijvigheid Omgevingskwaliteit Klimaatbeleid en luchtkwaliteit Economische trends en ontwikkelingen Bedrijvigheid in Leiden Drie bedrijfstakken uitgelicht Werkloosheid in Leiden Sociaal-culturele trends Inleiding Jeugd en onderwijs Cultuur Welzijn en zorg Sport Bestuurlijke trends en dienstverlening Bestuur en samenwerking Dienstverlening Bedrijfsvoering Veiligheid en leefbaarheid Ontwikkeling veiligheid in Nederland Veiligheid in Leiden Leefbaarheid in Leiden Hoofdstuk 3: Karakterisering van Leiden Leiden als kennisstad Kennis, de sleutel tot internationaal opereren Relatie tussen Universiteit en Gemeente Meer dan Bioscience

5 3.1.4 Kenniswerkers wonen Leiden in de regio Hoofdstuk 4: De tien districten van Leiden Binnenstad-Zuid Binnenstad-Noord Stationsdistrict Leiden Noord Roodenburgerdistrict Bos- en Gasthuisdistrict Morsdistrict Boerhaavedistrict Stevenshofdistrict Merenwijkdistrict: Slaaghwijk en overige buurten Merenwijk Hoofdstuk 5: Bestaande kaders Visiestukken, kadernota s etc Programma 1: Bestuur en Dienstverlening: Programma 2: Veiligheid: Programma 3: Economie en Toerisme: Programma 4: Bereikbaarheid: Programma 5: Omgevingskwaliteit: Programma 6: Stedelijke Ontwikkeling: Programma 7: Jeugd en Onderwijs: Programma 8: Cultuur, Sport en Recreatie: Programma 9: Welzijn en Zorg: Programma 10: Werk en Inkomen: Programma Binnenstad: Hoofdstuk 6: De financiën van de gemeente Algemeen Financieel meerjarenbeeld Bestuursakkoord Kabinet en VNG d.d. 17 april Gevolgen voor de begroting Rekening Ontwikkeling financiële positie Het Grotestedenbeleid voor Leiden vanaf College Uitvoeringsprogramma Herijking subsidiebeleid Welke ruimte is er voor nieuw beleid en/of anders inzetten van middelen? Mogelijkheden voor nieuw beleid (in algemene zin) Mogelijke besteding deel van de NUON-gelden in de nieuwe raadsperiode Gemeentelijke belastingen en heffingen

6 Voorwoord Op 3 maart 2010 gaat de Leidse bevolking naar de stembus om een nieuwe gemeenteraad te kiezen. In de aanloop naar die verkiezingen zullen de deelnemende partijen verkiezingsprogramma s opstellen. De Strategische Verkenningen bevatten informatie die de opstellers van verkiezingsprogramma s kunnen gebruiken bij hun werk. De Strategische Verkenningen geven een overzicht van ontwikkelingen en trends die van belang zijn voor Leiden, ze geven een karakterisering van de stad en van de wijken waaruit de stad is opgebouwd, ze bieden een overzicht van bestaande kaders en visiestukken waarover de Raad zich al eerder heeft uitgesproken, en ze bevatten een beeld van de gemeentelijke financiën in de komende raadsperiode. Dit financiële beeld is gebaseerd op de Perspectiefnota zoals die door het college van B&W recent aan de gemeenteraad is verzonden. De gemeente Leiden staat aan de vooravond van een bijzondere raadsperiode. Zo zijn de vooruitzichten voor de reguliere gemeentelijke financiën bijvoorbeeld somber, als gevolg van de economische recessie en de zeer beperkte bevolkingsgroei die wordt verwacht. Tegelijkertijd kan Leiden een grote som geld tegemoet zien, als de gemeente de NUON-aandelen verkoopt. Het is aan de politieke partijen om te beslissen hoe daarmee om te gaan in het licht van de breed gedragen ontwikkelingsvisie Leiden, Stad van Ontdekkingen. Andere onderwerpen die naar verwachting veel aandacht zullen vergen, zijn de woningproductie, het programma Bereikbaarheid (RijnGouwelijn, Rijnlandroute, Ringweg-Oost, parkeren), het programma Binnenstad, de Oostvlietpolder en de verdere profilering van Leiden als kennisstad. De Strategische Verkenningen zijn een product van de ambtelijke organisatie. Na de verkiezingen van maart 2010 kunnen de Verkenningen desgewenst gebruikt worden voor de opstelling van het coalitieakkoord en het daaruit voortvloeiende collegeprogramma (al dan niet geactualiseerd als daar behoefte aan is). De Strategische Verkenningen zijn gebaseerd op onderzoeksgegevens en basisinformatie van de gemeente zelf. Ook is gebruik gemaakt van onderzoek waarin Leiden wordt vergeleken met andere steden. Bij het samenstellen van de Strategische Verkenningen is geprobeerd een zo groot mogelijke objectiviteit te betrachten. Het is uiteraard niet mogelijk geweest de teksten van kadernota s en andere richtinggevende stukken van de gemeente integraal over te nemen. Door samenvattingen te gebruiken is het mogelijk over veel verschillende onderwerpen informatie te geven. De metafoor van de samenstelling van een menu dringt zich hierbij op. De Strategische Verkenningen bevatten ingrediënten, maar de samenstelling van de gerechten, het menu en de entourage is aan de politieke partijen in Leiden, uitmondend in de verschillende partijprogramma s voor de komende gemeenteraadsverkiezingen. 5

7 Wij hopen dat deze verkenningen behulpzaam zijn bij het opstellen van de diverse partijprogramma s. Mochten de Verkenningen aanleiding geven tot vragen, dan verzoeken wij u contact op te nemen met onze afdeling Strategie en Onderzoek 1. juni 2009 P.I.M. van den Wijngaart, gemeentesecretaris / algemeen directeur mw. E.H.T. van der Vlist, griffier 1 Opmerkingen en vragen kunt u doorgeven aan Pieter van der Straaten, afdelingsmanager Strategie en Onderzoek, e- mailadres: P.van.der.Straaten@leiden.nl. 6

8 Leeswijzer Een haastige lezer zal met behulp van de inhoudsopgave snel zijn weg kunnen vinden in deze Strategische Verkenningen. De rustige lezer die deze Verkenningen van voor naar achter doorleest, zal de volgende hoofdstukken tegenkomen: Hoofdstuk 1 (Leiden, Stad van Ontdekkingen) bevat informatie over de ontwikkelingsvisie van de stad. In de afgelopen jaren is deze visie vaak gebruikt als toetssteen voor nieuw beleid. Hoofdstuk 2 bevat informatie over trends en ontwikkelingen die voor de gemeente Leiden relevant zijn. In dit hoofdstuk komen ook onderwerpen aan bod waarover de gemeenteraad zich al eerder heeft uitgesproken, bijvoorbeeld door een kadernota vast te stellen. Dergelijke nota s worden beschreven in hoofdstuk 5. In hoofdstuk 2 wordt telkens duidelijk verwezen naar de relevante passages in hoofdstuk 5. Hoofdstuk 3 bevat een karakterisering van Leiden als kennisstad en van de samenwerking van Leiden met buurgemeenten in de Leidse regio en in Holland Rijnland. Hoofdstuk 4 (De 10 districten van Leiden) bevat voor elk van de districten een aparte paragraaf met enkele kerngegevens en met informatie over onderwerpen die relevant zijn voor dat district. Hierbij kan het gaan om onderwerpen die aan de orde zijn gekomen in de districtraad. Hoofdstuk 5 (Bestaande kaders) biedt een overzicht van de bestaande beleidskaders. Per hoofdstuk van de programmabegroting is een selectie gemaakt van al vaststaand en/of richtinggevend beleid. Naar verwachting zullen in de komende raadsperiode voor een deel van de beleidskaders nadere besluiten genomen worden, bijvoorbeeld als gevolg van een afgesproken evaluatie of in de vorm van uitvoeringsbesluiten. Hoofdstuk 5 bevat veel verwijzingen naar passages in andere hoofdstukken. Hoofdstuk 6 bevat informatie over de financiën van de gemeente met het oog op de komende raadsperiode. Dit hoofdstuk is mede gebaseerd op de Perspectiefnota zoals deze door het college ter vaststelling is verzonden aan de gemeenteraad. De tekst van bovenstaande hoofdstukken is doorspekt met aandachtspunten die extra worden benadrukt. Deze aandachtspunten vergen naar het oordeel van de opstellers van deze Verkenningen belangrijke politieke keuzen tijdens de komende raadsperiode. Overigens wordt het raadplegen van de Atlas voor gemeenten 2009 warm aanbevolen door de opstellers van deze Strategische Verkenningen. In deze atlas wordt op een groot aantal actuele punten, Leiden vergeleken met de andere 49 grote gemeenten in Nederland. 7

9

10 Hoofdstuk 1: Leiden, Stad van Ontdekkingen Leiden, Stad van Ontdekkingen is de titel van de ontwikkelingsvisie die de stad in 2004 heeft opgesteld. Inmiddels is Stad van Ontdekkingen een ingeburgerde uitdrukking geworden. Dat geeft aan dat het motto van de Ontwikkelingsvisie zijn plek heeft gevonden in de stad en de regio. 1.1 De ontwikkelingsvisie in het kort 2 Leiden heeft een lange historie als bolwerk van kennis, en wil zich daarmee sterker gaan profileren. De maatschappij wordt meer en meer een kennissamenleving, de economie meer en meer een kenniseconomie. In de kennisstad draait het om onderwijs en onderzoek op alle niveaus. Tegelijkertijd zet Leiden in op kwaliteit: op een aantrekkelijk historisch centrum, een prettige leefomgeving, comfortabele woningen en goede voorzieningen. Leiden heeft alles in zich om daarbij een toonaangevende speler te zijn: een traditie van kennis en wetenschap, gecombineerd met een jonge, hoog opgeleide en creatieve bevolking. Kracht van de stad Leiden is een authentieke Hollandse stad met een rijke traditie op het gebied van kennis, wetenschap, cultuur en internationale betrekkingen. De combinatie van de cultuurhistorie en het potentieel aan mogelijkheden voor de kennissamenleving maken de stad uniek. Leiden heeft: een prachtige historische binnenstad met veel water en zo n 3000 monumenten, waaronder de oudste schouwburg van Nederland; een strategische ligging in de Randstad, dichtbij water, snelwegen, spoorlijnen en de internationale luchthaven Schiphol; een relatief jonge, hoog opgeleide en creatieve bevolking met een opvallend hoog aandeel westerse allochtonen. Bovendien is Leiden onderdeel van een stedelijk gebied dat groter is dan de gemeentegrenzen aangeven. De stad en de regio werken nauw samen. Toch zijn er ook factoren die de ontwikkeling bemoeilijken. Leiden heeft als dichtstbevolkte stad van Nederland een groot gebrek aan ruimte. Het ruimtegebrek staat soms noodzakelijke ontwikkelingen in de weg op het gebied van woningbouw, bedrijvigheid, recreatie, openbare ruimte en maatschappelijke voorzieningen. Al met al is het passen en meten om ambities tot uitvoering te brengen. Wellicht dat samen met de regio een oplossing gevonden kan worden voor het ruimtegebrek van de stad Leiden. Wonen en werken Leiden zal moeten proberen om mensen aan zich te binden, ook jonge gezinnen en veelverdieners. Daarvoor moet Leiden investeren in de kwaliteit van de stad: Aantrekkelijke woningen. Leiden investeert in goede levensloopbestendige stadswoningen; Een prettige leefomgeving met voldoende groen en water. Leiden investeert in de openbare ruimte; 2 De tekst in deze paragraaf is overgenomen uit Stad van Ontdekkingen (1e herziene druk 2007, gemeente Leiden) 9

11 Goede voorzieningen. Leiden investeert in maatschappelijke voorzieningen op het gebied van onderwijs, zorg, cultuur en sport en met name: Goede bereikbaarheid. Het spreekt voor zich dat de gemeente de onderlinge balans van deze investeringen in de gaten houdt. De ontwikkeling van de stad zal zich zowel aan de randen (knooppunten) als in het hart voltrekken. Daardoor is bereikbaarheid op alle niveaus een belangrijke opgave, rekening houdend met het karakter van de verschillende stadsdelen. Aandachtspunt: ontwikkelingsvisie Leiden, Stad van Ontdekkingen 1.2 Kennisstad in de Randstad Een sterke kenniseconomie is een belangrijke basis voor een blijvende welvaart voor de inwoners van dit deel van de Randstad. Leiden sluit met zijn ontwikkelingsvisie bovendien aan op de wens, de Europese Unie tot één van de meest competitieve en dynamische kenniseconomieën in de wereld te laten zijn. Leiden heeft alles in zich een toonaangevende speler op dat vlak te zijn en te blijven, ook in deze tijd van economische recessie: een traditie van vrijheid, kennis en wetenschap, en een jonge, hoogopgeleide en creatieve bevolking. Door voort te bouwen op de ontwikkelingsvisie Leiden, Stad van Ontdekkingen kan Leiden de kansen benutten die voortvloeien uit de gunstige ligging in de Randstad. Die kansen hangen samen met de prachtige historische binnenstad en met de aanwezigheid van de Universiteit en van andere kennisinstellingen. In de afgelopen decennia is gewerkt aan de versterking van de positie van de Leidse regio in Randstadverband. Leiden functioneert daarin als een scharnierpunt, zowel ruimtelijk als sociaal-economisch, tussen de Noord- en de Zuidvleugel van de Randstad. De Randstad biedt voor Leiden een groot potentieel publiek. In een straal van 30 kilometer van Leiden: wonen ruim drie miljoen mensen, ongeveer 20% van Nederland; zijn zo n bedrijven en instellingen gevestigd (ook 20% van NL); die werk geven aan anderhalf miljoen werknemers (ook 20% van NL); wordt 20% van het Bruto Binnenlands Product gerealiseerd; liggen ongeveer 100 gemeenten, waarvan twee van de vier grote steden (Den Haag en Rotterdam) en nog vier andere gemeenten met meer dan inwoners (Leiden zelf, Haarlem, Zoetermeer en Haarlemmermeer); bevindt zich 50 km kustlijn; bevindt zich de grootste zeehaven van Europa; ligt het grootste vliegveld van Nederland; is het politieke bestuurscentrum van Nederland gevestigd; ligt km verharde weg; zijn drie universiteiten (Leiden, Delft en Rotterdam) gehuisvest; worden 30 evenementen uit de Nederlandse Top-100 georganiseerd; bevinden zich 500 toeristische accommodaties (hotels, bungalowparken). 10

12 De stad Leiden heeft bewoners en bezoekers veel te bieden. De stad is een aantrekkelijke plek om te wonen. Uit een vergelijking van de 50 grootste gemeenten van Nederland (Atlas voor gemeenten ) blijkt verder dat de werkgelegenheid in de stad in de afgelopen tien jaar veel sneller is gegroeid dan de bevolking. Leiden heeft van de 50 steden het op een na hoogste percentage hoogopgeleiden. Bovendien heeft Leiden op Utrecht en Amsterdam na het grootste aandeel werkenden in de creatieve klasse 4. Dit laatste is onder meer te danken aan de aanwezigheid van de universiteit en aan de ontwikkeling van het Bio Science Park. Per saldo zijn er maar weinig mensen die voor werk en inkomen afhankelijk zijn van een uitkering of van gesubsidieerde arbeid (slechts 5 van de 50 steden doen het nog beter). Voor Leiden zijn de volgende conclusies getrokken door Atlas voor gemeenten 2009: Leiden is een aantrekkelijke stad (universiteit, historie, cultuur, horeca) en heeft daardoor een grote aantrekkingskracht op kansrijke bevolkingsgroepen. Dit levert weer een gunstig vestigingsklimaat voor bedrijven op. De werkloosheid in Leiden is laag. Ook op cultureel en culinair gebied heeft Leiden veel te bieden. Naar verhouding heeft Leiden na de vier grote steden de meeste musea. De stad telt veel rijksmonumenten. Het aantal restaurants per inwoners is hoog en hetzelfde geldt voor de aantallen klassieke concerten en theatervoorstellingen. De aantrekkelijkheid van Leiden als woonplaats heeft ook een keerzijde. De huizenprijzen zijn bijvoorbeeld bijzonder hoog (slechts vijf steden zijn duurder per vierkante meter woonoppervlak). Ook hebben Leidenaren relatief veel last van files als ze voor hun werk de stad uit moeten. 1.3 Voortbouwen op Stad van Ontdekkingen Na de opstelling van de Ontwikkelingsvisie Leiden, Stad van Ontdekkingen is de gemeente begonnen met de implementatie ervan. Dit heeft geleid tot allerlei verschillende activiteiten. De Woonvisie, de Hoogbouwvisie en de (regionale) Structuurvisie zijn vastgesteld of worden naar verwachting nog dit jaar vastgesteld, de Stadspartners zijn opgericht, die gezamenlijk de citymarketing van Leiden ter hand hebben genomen, en er zijn verschillende conferenties georganiseerd. De gemeente werkt aan de programma s Binnenstad en Bereikbaarheid. Meer kwaliteit in de binnenstad en een betere bereikbaarheid komen de Leidenaren ten goede. Hiermee zullen bezoekers Leiden bovendien beter weten te vinden. Dat zal helpen het culturele en economische klimaat (verder) te versterken. 3 Bron: Atlas voor gemeenten Atlas voor gemeenten hanteert een brede definitie van de creatieve klasse, die beroepen omvat als wetenschappers en onderzoekers, innovatieve ict-ers, ingenieurs, journalisten, musici, schrijvers, kunstenaars. Ook worden uitvoerders van creatieve ideeën in kennisintensieve economische sectoren tot de creatieve klasse gerekend: managers, specialisten, assistenten en verkopers van creatieve ideeën in de wetenschap, de geneeskunde, de high-tech en ict, financiële, organisatorische, bedrijfskundige en juridische dienstverlening en creatieve sectoren zoals design en kunst. 11

13

14 Hoofdstuk 2: Trends en ontwikkelingen 2.1 Demografische ontwikkelingen Bevolkingsafname in afgelopen jaren De bevolkingsomvang van Leiden is in de laatste vijf jaar gedaald, van begin 2004 tot begin dit jaar. Daarmee is Leiden de 22 ste gemeente van Nederland, gemeten naar inwonertal. De bevolkingsomvang is in vijf jaar met personen gedaald (1,6%). In de bevolkingsprognose uit de Strategische Verkenningen van werd nog uitgegaan van groei. In die verkenningen werd gebruik gemaakt van een van de prognoses uit de Ontwikkelingsvisie. Die waren gemaakt op basis van o.a. historische bevolkingsgegevens van Leiden van de jaren 2000 t/m Achteraf gezien blijkt met name de grote toename van de bevolking in 2003 (meer dan duizend personen) niet trendmatig te zijn geweest. Die toename hing samen met de opening van een asielzoekerscentrum en met strengere regels van de IB-groep voor uitwonende studenten. Zij moesten zich inschrijven om een beurs voor uitwonenden te krijgen. Beide zaken hadden een eenmalig effect maar werkten wel sterk door in de gemaakte prognoses. Het asielzoekerscentrum dat medeveroorzaker was van de sterke bevolkingsgroei in 2003, is inmiddels gedeeltelijk gesloten. Dat heeft bijgedragen aan de afname van de bevolkingsomvang van de laatste jaren: exclusief het asielzoekerscentrum is de daling in Leiden de laatste vijf jaar niet 1,6% maar 1,3% ( personen). Een andere oorzaak voor de recente bevolkingsdaling is de achterblijvende woningproductie: de woningvoorraad nam niet toe met 2,4 duizend woningen (waarvan in de vorige verkenningen was uitgegaan) maar slechts met 804 woningen (het saldo van de verschillende soorten toevoegingen en onttrekkingen). Ontwikkeling aantal woningen 5, 2004 tot en met 2008 ontwikkeling voorraad woningen 2004 t/m 2008 Aantal woningen begin Toevoeging totaal Nieuwbouw Toevoeging overig Onttrekkingen totaal 942 sloop, afbraak of brand 829 overig Administratieve correcties -24 Aantal woningen eind Ontwikkeling Bron: CBS (2008: voorlopige cijfers). 5 Naast de woningen op 1 januari 2009 zijn er in Leiden wooneenheden (= zelfstandige woonruimte maar keuken en/of badkamer worden gedeeld met anderen) en plaatsen in bijzondere woongebouwen (= gebouw voor huisvesting institutionele huishoudens, bv. verzorgingstehuizen of internaten) De aantallen in deze categorieën woonruimten zijn de laatste vijf jaar nauwelijks veranderd. Het totale aantal woonruimten per 1 januari 2009 is derhalve Door splitsing van een woning of door bestemmingswijziging (bv. verbouw van een kantoor tot woning). 7 door samenvoeging van meer woningen tot een woning of door bestemmingswijziging. 13

15 In slechts een van de tien Leidse districten is de bevolking in de laatste vijf jaar toegenomen. Dat is het Roodenburgerdistrict waarin de nieuwbouwwijk Roomburg recent is opgeleverd. Alle andere districten namen af in bevolkingsomvang. Voor een aantal districten komt dat doordat er in de afgelopen jaren veel is gesloopt, maar dat geldt niet voor de Merenwijk en de Stevenshof. In die wijken hebben de laatste jaren veel kinderen het ouderlijk huis verlaten, bijvoorbeeld om te gaan studeren. Bevolkingsomvang per district, Roodenburgerdistrict Bos- en Gasthuisdistrict Merenwijkdistrict Binnenstad-Noord Leiden Noord Stevenshofdistrict Morsdistrict Binnenstad-Zuid Boerhaavedistrict Stationsdistrict 1 jan jan Bron: GBA Nauwelijks bevolkingsgroei in komende jaren De Leidse bevolking zal in de periode tot 2025 naar verwachting groeien naar 117,7 duizend personen. Dat is een groei van ongeveer negenhonderd personen in vergelijking met begin Deze prognose is gebaseerd op informatie van het CBS en Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), inclusief de prognose van de toename van het aantal woningen in Leiden (+4,2 duizend tot ). Dat de bevolking maar zo weinig groeit, komt vooral doordat het aantal eenpersoonshuishoudens de komende jaren zeer sterk toeneemt: van 30,9 duizend naar 35,5 duizend (een toename van 4,6 duizend ofwel +15%). Het aantal meerpersoonshuishoudens daalt tot 2025 met ongeveer zevenhonderd, van 30,5 duizend tot 29,8 duizend (-2,3%). Anno 2009 wordt ruim een derde van de Leidse woningvoorraad (33,8%) bewoond door een of twee 50-plussers. Dat is een gemiddelde voor heel Leiden. In de Merenwijk exclusief de Slaaghwijk is dit percentage het hoogst van alle Leidse wijken: 45,6%. In de nabije toekomst zal het aantal een- en tweepersoonshuishoudens van 50-plussers ook in andere wijken gaan stijgen omdat mensen steeds langer zelfstandig blijven wonen (momenteel wonen zeven van elke acht 75-plussers in Leiden zelfstandig) en omdat zij steeds ouder worden. Zij kunnen ook langer zelfstandig blijven wonen als het 8 Cijfers gebaseerd op de Regionale bevolkings- en huishoudensprognose van het CBS en Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), uitgekomen juli De raming van de ontwikkeling het aantal woningen in Leiden komt overeen met het aantal woningen dat Leiden met Holland Rijnland heeft afgesproken te zullen bouwen in de periode , minus het aantal woningen dat is gerealiseerd in de periode Zie ook paragraaf 2.2. BOA heeft de bevolkingsprognoses licht bijgesteld omdat inmiddels de werkelijke bevolkingsaantallen voor 2009 bekend zijn. Voor hoe dat is gedaan zie: Feitenblad Bevolkingsprognose Holland Rijnland in: 14

16 aantal levensloopgeschikte woningen toeneemt. Daarmee moet rekening worden gehouden bij woningbouwplanningen en prognoses: iedere eengezinswoning die levensloopgeschikt is gebouwd, zal een groot gedeelte van haar bestaan niet door een gezin met kinderen worden bewoond, maar door een of twee 50-plussers die er tot het einde hunner dagen blijven wonen, nadat hun kinderen het ouderlijk huis hebben verlaten. De woningbezetting van zo n huis is dus een stuk minder dan vier personen. 9 Verband tussen ontwikkeling aantal inwoners aantal huishoudens aantal inwoners per huishouden +8% +6% +4% +2% 0% -2% huishoudens inwoners inwoners / huishouden +6,4% +0,7% -4% -6% ,3% Aandachtspunt: relatie woningproductie en bevolkingsomvang Leidse bevolking ontgroent en vergrijst Zoals hierboven vermeld is de groei van de totale bevolking tot 2025 gering (+0,7%). In die periode verandert de omvang van verschillende leeftijdsgroepen in de bevolking wel zeer sterk: het aantal 20-minners daalt van 24,4 naar 22,5 duizend (ontgroening). Dat is een afname met 1,9 duizend (-7,7%). het aantal 20- t/m 64-jarigen daalt van 78,3 naar 73,1 duizend. Dat is een afname met 5,2 duizend (-6,7%). het aantal 65-plussers stijgt van 14,1 naar 22,1 duizend (vergrijzing). Dat is een groei met 8,0 duizend (+56,3%). Door de vergrijzing zal het beroep op de WMO groter worden, het aantal klanten dat een of meer voorzieningen ontvangt uit de WMO zal stijgen van ruim vierduizend tot 5,7 duizend in Illustratief in dit verband is het boekje dat verscheen naar aanleiding van het 30-jarig bestaan van de Merenwijk: in de inleiding daarvan staat dat de Merenwijk een wijk is voor 20 duizend inwoners, anno 2009 wonen er echter nog geen 15 duizend inwoners omdat al zoveel kinderen daar het ouderlijk huis hebben verlaten. 10 Anno 2009 maakt 9,5% van de 65- t/m 74-jarigen en 36,1% van de 75-plussers gebruik van een of meer WMOvoorzieningen; aanname is dat deze percentages gelijk blijven voor de toekomstige ouderen. 15

17 Ontwikkeling aantal 20-minners, Ontwikkeling aantal 65-plussers, Duizenden ,4 24,0 23,7 22,5 Duizenden ,1 16,8 19,3 22, t/m 9 jaar 10 t/m 19 jaar 65 t/m 74 jaar 75+ In de prognoses van het CBS en het PBL is ook aandacht besteed aan de ontwikkeling van de omvang van de drie verschillende herkomstgroepen: het aantal Leidenaren met Nederlandse wortels (autochtonen) daalt van 85,0 duizend in 2009 tot 82,9 duizend in 2025 het aantal Leidenaren van niet-westerse herkomst stijgt licht van 17,3 duizend naar 18,0 duizend het aantal Leidenaren van westerse (allochtone) herkomst stijgt van 14,5 naar 16,8 duizend. Ontwikkeling Leidse bevolking naar herkomst, autochtoon niet-westers allochtoon westers allochtoon 17,3 18,0 14,5 16,8 85,0 82, Duizenden Invloed economische recessie op bevolkingsomvang De economische recessie kan op verschillende manieren een rol spelen bij de bevolkingsontwikkeling op de korte termijn. Een paar mogelijke gevolgen: Het aantal geboorten kan op korte termijn achterblijven bij de prognoses doordat mensen de vervulling van hun kinderwens tijdelijk uitstellen tot betere tijden. Dat kan op de korte termijn leiden tot minder inwoners dan voorspeld. Ook is het mogelijk dat de recessie ervoor zorgt dat studerende kinderen tijdelijk op latere leeftijd het ouderlijk huis verlaten. Dit zou op de korte termijn leiden tot meer inwoners dan voorspeld in wijken met opgroeiende kinderen. Daar staat tegenover dat relatief minder studenten van buiten Leiden in Leiden zouden kunnen komen wonen. 16

18 in een studentenstad als Leiden speelt verder mee dat wellicht meer mensen een of meer kamers in hun woning gaan verhuren aan studenten. Ook dat zou op de korte termijn leiden tot meer inwoners dan voorspeld. tenslotte zal de recessie ook invloed hebben op immigratie en emigratie. Of dat per saldo voor de korte termijn leidt tot minder of meer mensen is niet te voorspellen. De economische recessie zal geen invloed hebben op de toename van het aantal ouderen: de 50- en 60-plussers van vandaag worden de 60- en 70-plussers van de komende jaren. 17

19 18

20 2.2 Ruimtelijke ontwikkelingen en trends Randstad 2040 Het kabinet wil dat de Randstad zich ontwikkelt tot een topregio in Europa. Een impuls van de Randstad is volgens het Rijk nodig in verband met de achteruitgang van leefbaarheid, klimaatverandering, bereikbaarheidsproblemen, een aanhoudend grote ruimtevraag en druk op onze de concurrentiepositie. Het kabinet heeft haar toekomstbeelden over de ontwikkeling van de Randstad vastgelegd in de Structuurvisie Randstad In de structuurvisie is opgenomen dat er woningen moeten bijkomen in de Randstad, waarvan in de grote steden, hoofdzakelijk als hoogbouw. Om het Groene Hart als groen middengebied van de Randstad te behouden, wil het Rijk dat provincies en gemeenten aan de randen van steden grote stadsparken aanleggen. Om de bereikbaarheid te verbeteren wordt ingezet op een betere aansluiting op het internationale spoorwegnet, en moeten meer treinen tussen steden gaan rijden Regionale Structuurvisie Holland Rijnland Zie ook Hoofdstuk 5 (Bestaande kaders) De gemeenten van Holland Rijnland hebben de structuurvisie voor de Randstad doorvertaald naar een concept Regionale Structuurvisie. Daarin zijn de ambities en keuzes van Holland Rijnland vastgelegd. Uitgangspunten hierbij zijn een evenwichtige ontwikkeling van wonen, recreatie en infrastructuur en intensief, meervoudig en duurzaam ruimtegebruik. Holland Rijnland kiest ervoor om de Bollenstreek en het Veenweide- en Plassengebied open te houden en nieuwe bebouwing zoveel mogelijk te concentreren in de bestaande aaneengesloten stedelijke agglomeratie. Daarnaast wil de regio de centrumfunctie van Leiden verder versterken met een betere bereikbaarheid. Om aan de vraag naar woonruimte te voldoen en om de beroepsbevolking te behouden, willen de gemeenten in Holland Rijnland in de periode 2000 t/m 2019 circa nieuwe woningen toevoegen (dus netto, nieuwbouw minus sloop). In staat vermeld wat dit betekent voor de woningproductie in Leiden. De Regionale Structuurvisie heeft geen formeel juridische status. Het is een document waarin de 12 gemeenten afspraken maken over ruimtelijk en functioneel gebruik van de ruimte in het gebied van Holland Rijnland en zich door zelfbinding verplichten deze na te komen. Doorwerking richting burgers en ondernemers moet plaatsvinden via de gemeentelijke bestemmingsplannen Oude Rijnzone Waar de Regionale Structuurvisie van Holland Rijnland vooral gaat over het gebied ten westen en noorden van Leiden, zijn er ook ontwikkelingen buiten Leiden ten oosten van de stad. De Oude Rijnzone is het gebied langs de rivier de Oude Rijn, grofweg tussen Leiden en Bodegraven. De gemeenten Leiden, Leiderdorp, Zoeterwoude, Rijnwoude, Alphen aan den Rijn, Bodegraven, de Provincie Zuid-Holland en het Hoogheemraadschap van Rijnland werken samen om de ontwikkeling van de Oude Rijnzone in tal van opzichten te stimuleren. Hierbij zijn ook verschillende organisaties van bewoners en gebruikers betrokken. De betrokken partijen spannen zich gezamenlijk in om te komen tot herstructurering en integrale ontwikkeling van de Oude Rijnzone, gericht op een verbetering van de kwaliteit. Deze regionale samenwerking maakt het mogelijk te werken aan maatregelen die voorheen niet haalbaar leken. 19

21 Voor Leiden is in de Oude Rijnzone vooral de ontwikkeling van bedrijventerrein Groenendijk in de gemeente Rijnwoude van belang. Groenendijk (net ten oosten van Heineken bij Zoeterwoude) is mede bedoeld voor de opvang van het tekort aan bedrijventerreinen in de Leidse regio. Groenendijk kan ruimte bieden aan bedrijven die meer ruimte nodig hebben dan op de Leidse bedrijventerreinen beschikbaar is, en die willen verhuizen. De ontwikkeling van Groenendijk kan bijdragen aan doorstroom en verschuivingen binnen de Leidse bedrijventerreinen, aan realisatie van het ambitieuze woningbouwprogramma voor Leiden en aan behoud van werkgelegenheid en het voorzieningenniveau. Aandachtspunt: samenwerking met buurgemeenten gericht op bedrijventerrein Groenendijk Structuurvisie Leiden Zie ook Hoofdstuk 5 (Bestaande kaders) en Leiden stelt naar verwachting in de loop van 2009 ook een structuurvisie vast voor het eigen grondgebied. Deze bevat verschillende scenario s voor de ontwikkeling van de stad tot 2020 met een doorkijk naar De scenario s zijn uitwerkingen van de ontwikkelingsvisie Leiden, Stad van Ontdekkingen. In de Structuurvisie kan de samenhang tussen het beleid voor wonen, werken, milieu, groen en water, verkeer en vervoer en voorzieningen inzichtelijk worden gemaakt. De Structuurvisie is daarmee richtinggevend voor ruimtelijke ontwikkelingen en het toekennen van bestemmingen. Daarmee stelt de structuurvisie kaders voor vast te stellen bestemmingsplannen. Die bestemmingsplannen zijn juridisch bindend. Leiden heeft de ambitie zich te ontwikkelen tot een sterke(re) kennisstad op het kruispunt van duinen, plassen en polders. Om dat te kunnen doen zijn de volgende punten van belang: de historische binnenstad beter op de kaart zetten (zie ook ); het Bio Science Park verder ontwikkelen; de bereikbaarheid verbeteren; het groen en het water in en rondom de stad versterken en met elkaar verbinden; veranderingen van Stationsgebied, Transvaal en de Vondellaan en op De Waard benutten voor versterking van de kennisstad; projecten voor de verbetering van woningen en de leefomgeving in Zuid-West, de Kooi, de Mors en Slaaghwijk voortzetten of starten. De structuurvisie beschrijft op welke wijze bovenstaande aandachtspunten kunnen worden uitgewerkt. Aandachtspunt: Structuurvisie van Leiden Programma Bereikbaarheid Zie ook Hoofdstuk 5 (Bestaande kaders) Verbetering van de bereikbaarheid is een kernelement van de ontwikkelingsvisie Leiden, Stad van Ontdekkingen. De kadernota Bereikbaarheid geeft een samenhangende visie op de bereikbaarheid van Leiden voor de komende tien jaar voor auto s, fietsers, voetgangers en openbaar vervoer. 20

22 De gemeenteraad heeft eind 2008 ingestemd met een uitgebreid pakket van maatregelen om de bereikbaarheid te verbeteren (RV ). In de komende jaren wordt zeer fors geïnvesteerd in de bereikbaarheid van Leiden. De maatregelen zijn gericht op de verkeerscirculatie, de bereikbaarheid van de binnenstad, van het Bio Science Park en vanuit de regio, de verkeersveiligheid en de leefbaarheid. De gemeente krijgt hierbij financieel steun van de provincie. Samen investeren de beide partijen een kwart miljard euro. Aandachtspunt: Eerder genomen raadsbesluiten over bereikbaarheid De investeringen passen binnen de ambitie van de Kadernota om een samenhangende visie te geven op de toekomstige bereikbaarheid van Leiden. De nota is een aanvulling op het Gemeentelijk Verkeers- en Vervoersplan, Leiden, stad in beweging, uit Dit plan behoeft een aanvulling omdat recent de raad heeft besloten over de tracés van de RijnGouwelijn en Ringweg Oost. Deze besluiten hebben hun weerslag op de bereikbaarheidsvisie. Verder is het parkeerbeleid in de nota nader uitgewerkt. Veel bewoners en organisaties klagen al langere tijd over parkeeroverlast in hun woonwijk. Voor die problemen worden parkeerregulerende oplossingen voorgesteld. Met vaststelling van de Kadernota Bereikbaarheid zijn de kaders geschetst voor verkeers- en parkeerbeleid. Deze onderwerpen zullen terugkomen en verder uitgewerkt worden in onder andere de projecten RijnGouwelijn, Ringweg Oost, het verkeerscirculatieplan, onderzoek naar (on)mogelijkheden van bussen uit de Breestraat, parkeerprojecten, enz. Deze onderzoeken zullen in 2009 starten of weer verder gaan. Belangrijke onderwerpen in de Kadernota zijn een ringstructuur, waarvan de Rijnlandroute en de Ringweg Oost belangrijke onderdelen zijn, verbeterde parkeergelegenheid in en om de stad, een visie op het openbaar vervoer en een netwerk van fietsroutes. Al de maatregelen die in de Kadernota Bereikbaarheid worden voorgesteld, dragen niet alleen bij aan een betere verkeersdoorstroming, maar ook aan de verhoging van verkeersveiligheid en van de kwaliteit van de leefomgeving. Aandachtspunt: Ringstructuur, parkeren, openbaar vervoer, fietsroutes De in de Kadernota geformuleerde doelstelling van Leiden is om doorgaand verkeer door het historische centrum te beperken. Dat betekent zo veel mogelijk vermindering van het aantal doorgaande autobewegingen. Uitgangspunt is dat de binnenstad voor bevoorrading en bestemmingsverkeer (bewoners en bezoekers) goed bereikbaar moet blijven. Om deze doelstelling te bereiken zijn aan de rand van de binnenstad (onder- of bovengrondse) parkeergarages nodig en dienen de routes door het centrum onaantrekkelijk voor doorgaand autoverkeer te worden. Ook de Singels horen in principe bij de binnenstad. Om doorgaand verkeer door de binnenstad terug te dringen heeft Leiden een ringweg nodig, niet al te ver van het centrum. Indien de ring te ver naar buiten wordt gesitueerd verliest ze haar functie om de binnenstad te ontlasten. In de kadernota wordt voorgesteld deze zogenoemde binnenring te laten lopen via de Willem de Zwijgerlaan, Ringweg Oost, Churchilllaan, Dr. Lelylaan, Plesmanlaan, Schipholweg. Omdat de capaciteit van de binnenring beperkt is, zal het nodig zijn om de binnenring aan te vullen met een tweede ring. Deze zogenoemde buitenring verwerkt het verkeer aan de randen van de stad en ontlast daardoor de stadswijken rondom het centrum. In de kadernota wordt 21

23 voorgesteld deze buitenring te laten lopen via de Plesmanlaan, Schipholweg, Willem de Zwijgerlaan, N445, N446, A4, Rijnlandroute, A44. De Kadernota doet ook uitspraken over Openbaar Vervoer op hogere schaalniveaus. Zo wordt voor de treinverbinding met Utrecht voor de korte termijn minimaal uitgegaan van handhaving van de huidige frequenties. Voor de langere termijn is de ambitie een verbetering van de kwaliteit van de dienstverlening, bijvoorbeeld in de vorm van een intercityverbinding Leiden-Utrecht (uitbreiding van de huidige spitsvoorziening in de daluren) Ringweg Oost Ringweg Oost is één van de projecten die bijdraagt aan een betere bereikbaarheid. Een goede ringstructuur verbetert niet alleen de bereikbaarheid van Leiden, maar ook die van Leiderdorp. Daarom werken Leiden en Leiderdorp samen in het project Ringweg Oost. Aan de oostkant van Leiden ontbreekt een schakel in het hoofdwegennet. Om van zuid naar noord te komen, maken automobilisten veel gebruik van centrumstraten als de Hooigracht en de Zijlsingel, of zij kiezen voor een route door Leiderdorp. De hoge verkeersdruk op deze routes zorgt vrijwel dagelijks voor files en doet afbreuk aan het woon- en leefklimaat. De gemeenten Leiden en Leiderdorp hebben onderzoek gedaan naar de mogelijke tracés van een Ringweg Oost. In december 2008 hebben beide gemeenteraden een besluit genomen over het voorkeurstracé. Beide gemeenteraden hebben gekozen voor Variant Zijldijk (met tunnel onder De Zijl). Omdat de financiering van Ringweg Oost op dit moment nog niet volledig is geregeld, is voor de gemeenteraad van Leiden de variant Sumatrastraat /Zijldijk nog niet afgevallen. Deze variant kent geen tunnel onder de Zijl, maar maakt gebruik van de Sumatrabrug en de Spanjaardsbrug, met eenrichtingsverkeer op (delen van) de Sumatrastraat, de Lage Rijndijk en de Zijldijk. De gemeenteraad van Leiderdorp heeft uitgesproken deze variant als eindoplossing onaanvaardbaar te vinden. 22

24 De gemeenteraden van Leiden en Leiderdorp hebben voor de vervolgfase een aantal aandachtspunten benoemd. Dit betreft verkeersveiligheid (met name voor fietsers die de ringweg moeten oversteken), de inpassing en afscherming van de weg in verband met visuele hinder, geluidhinder en behoud van groen. Ook de effecten op het gebied van luchtkwaliteit en geluidhinder zijn aandachtspunt, niet alleen in de eindsituatie (2020), maar ook direct na realisatie van de weg. Ook moet rekening worden gehouden met de effecten voor de scheepvaart. Aandachtspunt: Ringweg-Oost Rijnlandroute De aanleg van de Rijnlandroute is voor de bereikbaarheid van Leiden van groot belang. De bereikbaarheid van de stad en van andere gemeenten in de regio per auto staat al jaren onder druk. De besluitvorming over de Rijnlandroute volgt de systematiek van het Meerjarenprogramma Infrastructuur Ruimte en Transport (MIRT). Deze bestaat grofweg bestaat uit drie fasen: verkenning (aantonen nut- en noodzaak), planstudie (uitwerken varianten) en uitvoering. Bij uitbreiding van infrastructuur geldt dat tijdens de planstudie een zogenoemde Milieu Effect Rapportage (MER) opgesteld moet worden. Het project bevindt zich op dit moment in deze fase. Drie alternatieven van de Rijnlandroute zullen er in het kader van de MER worden uitgewerkt. Dit zijn: Het voorkeurstracé (ook wel bekend als het N11-West tracé), incl. verdiepte en/of ondergrondse ligging; Het nulplus tracé (een sterke upgrading van de bestaande N206/Churchilllaan door Leiden); Het spoortracé (een geboorde tunnel onder het spoor Alphen Leiden). 23

25 Voor Leiden is het vooral van belang of er vanaf de Rijnlandroute afslagen richting de stad komen om de verkeersdruk in woonwijken te verminderen. De MER-procedure zal het gehele jaar 2009 in beslag nemen. In mei 2009 hebben Provinciale Staten de richtlijnen voor de project-mer vastgesteld. Naast de MER-procedure vindt er in 2009 een integrale verkenning plaats naar het geheel aan projecten in de regio Holland Rijnland (Rijnlandroute, RijnGouwelijn, Valkenburg, Greenport Duin- en Bollenstreek, Leiden BioScience en het Hoofdwegennet), conform het verzoek van de Tweede Kamer tijdens het Nota Overleg MIRT op 17 december In het kader van deze verkenning is ook de zogenoemde buitenom-variant (vanaf de A44 onderlangs het plangebied Valkenburg) onderwerp van 24

26 studie, zoals blijkt uit het antwoord van minister Eurlings (V&W) op vragen van Kamerleden Aptroot en Neppérus 11 Het kabinet neemt naar verwachting in oktober 2009 een besluit over de hoogte van de rijksbijdrage aan de Rijnlandroute. Aandachtspunt: Rijnlandroute Parkeren Zie ook Hoofdstuk 2 (Trends en ontwikkelingen) (Kernwinkelgebied en bronpunten ) en Hoofdstuk 5 (Bestaande kaders) Voor de bereikbaarheid van Leiden vormt het gebrek aan voldoende parkeervoorzieningen een knelpunt. Zo is er in Leiden een tekort aan goed bereikbare, goed gelegen parkeerplaatsen voor bezoekers van het centrum. Bij bezoekers van het centrum heeft de stad een slecht parkeerimago. Er is een tekort aan ruimte voor parkeerplaatsen voor werknemers en bezoekers van voorzieningen. Ook is er sprake van een hoge parkeerdruk in woonwijken en gebrek aan parkeerplaatsen voor bewoners. De Kadernota Bereikbaarheid bevat een aantal oplossingsrichtingen voor de parkeerproblematiek. Zo komt er een parkeergarage bij de Morspoort en het P&R-terrein bij de Haagweg blijft tot 2022 gehandhaafd, inclusief natransport met shuttlebusjes. Daarnaast worden openbare parkeerplaatsen gecreëerd door afspraken over medegebruik van particuliere garages en terreinen. In eerste instantie wordt aan de volgende voorzieningen gedacht: de universiteitsgarage aan de Maliebaan en de in aanbouw zijnde garages van de ROC Lammenschans en Achmea Dullaertlaan. Bij het project Kooiplein wordt een openbare parkeergarage gebouwd. Duidelijk is geworden dat kostbare, gebouwde parkeervoorzieningen, zonder parkeerrestricties in de omgeving (de schil rondom het centrum), voor gemeente noch voor marktpartijen rendabel te realiseren zijn. Zonder parkeerrestricties, zullen de nieuwe voorzieningen voor de gemeente niet kostenneutraal kunnen geschieden. In Transvaal wordt daarom betaald parkeren ingevoerd na oplevering van de Morspoortgarage. In een groot aantal andere woonwijken zal parkeeroverlast worden ingedamd door (een experiment met) een blauwe zone. Verder wordt onderzocht in hoeverre de voordelen van de Stichting Stadsparkeerplan Leiden voor de stad behouden en vergroot kunnen worden. Aandachtspunt: Kosten van parkeervoorzieningen in relatie tot parkeerregulering RijnGouwelijn (RGL) De gemeenteraad van Leiden heeft op 16 december 2008 de Tweede Bestuursovereenkomst RijnGouwelijn-Oost (BO II) tussen de Provincie Zuid-Holland en de gemeente Leiden vastgesteld. Deze BO II betreft het trajectdeel RGL op het grondgebied van de gemeente Leiden. In deze privaatrechtelijke overeenkomst is de definitieve keuze voor een tracé via de Hooigracht Langegracht vastgelegd. Daarnaast is hiermee het ruimtelijk en financieel kader voor de RijnGouwelijn geregeld. Verder betreft het afspraken met betrekking tot de risicoverdeling, verantwoordelijkheden en wederzijdse verplichtingen. Hiernaast regelt deze overeenkomst bijdragen van de provincie Zuid- Holland aan de Ontsluiting BioSciencePark ( 10 miljoen) en de Ringweg-Oost ( 27,5 miljoen). In de BO II zijn verder clausules opgenomen over sancties in geval van het niet nakomen van de 11 zie: 25

27 afgesproken termijnen voor het opleveren van de gemeentelijke producten (bestemmingsplan, 1e fase Ringweg-Oost, etc.). Momenteel is de Leidse organisatie ingericht om tot de eerder genoemde producten te komen. Daarnaast werkt de gemeente Leiden actief mee aan het definitief ontwerp, aangezien 75 % van de fysieke projectenportefeuille op de een of andere manier samenhangt met de RijnGouwelijn. Naar verwachting wordt het definitief definitieve ontwerp eind 2009 binnen de vastgestelde ruimtelijke en financiële kaders afgerond. Vanaf medio 2010 staat de oplevering van de bestemmingsplannen gepland en worden eventuele aanvullende uitvoering- en beheerovereenkomsten voorgelegd aan het college en gemeenteraad. Uitgangspunt voor het ontwerp van de RijnGouwelijn is altijd de bestaande situatie, ofwel vastgesteld beleid, geweest. Er is bijvoorbeeld met betrekking tot het buslijnennetwerk rekening gehouden met eventuele lijnvoering via de Hooigracht, maar uitgangspunt is dat het merendeel van de lijnvoering via de Breestraat blijft plaats vinden. Dit houdt in dat eventuele meerkosten veroorzaakt door een eventuele wijziging in het kader van Programma Binnenstad toegerekend dienen te worden aan dit programma. Dit zelfde geldt voor scopewijzigingen veroorzaakt door nieuwe projecten of nieuw beleid op de rest van het tracé. Aandachtspunt: RijnGouwelijn Woningbouwproductie In regio Holland Rijnland is de woningmarkt gespannen. Stagnatie in de doorstroming in de sociale sector en de, tot vrij recent, steeds verder stijgende koopprijzen zijn hier het gevolg van. Uit een analyse van de woningmarkt van Holland Rijnland (bron: Regionale Structuurvisie) blijkt dat het bouwtempo in de afgelopen jaren is achtergebleven bij het afgesproken woningbouwprogramma. Dat leidde tot een verhoging van de druk op de woningmarkt. Het prijsverschil tussen huur en koop is toegenomen. Hierdoor komen jonge gezinnen en starters in de knel of trekken weg uit de regio. De 12 gemeenten in Holland Rijnland hebben afgesproken in de periode netto woningen te realiseren. Het Leidse aandeel over die periode komt uit op een opgave van woningen netto, waarvan minimaal 20% sociale woningbouw. In de periode heeft Leiden netto ruim 1500 woningen gerealiseerd. Om aan de regionale doelstellingen te kunnen voldoen, zal Leiden dus nog ongeveer 4200 woningen netto moeten realiseren in de periode (ruim tweeënhalf keer zo veel als in het afgelopen decennium). Dit komt overeen met een toename van het aantal woningen in Leiden met ongeveer 8%. Aandachtspunt: woningbouwambities Aangezien er ook een sloopopgave ligt, betekent het dat om netto 4200 woningen te realiseren, er bruto meer nieuwbouw gerealiseerd moet worden. Volgens de prognose bedraagt de sloopopgave ca. 280 over periode , maar deze kan hoger uitvallen). De nieuwbouwopgave bedraagt volgens de prognose ca woningen studenteneenheden over periode Het vergt een 26

28 flinke inspanning van diverse partijen om de afgesproken woningbouwaantallen te realiseren. Hier dient de nodige aandacht én draagvlak voor te zijn. Er zijn nog maar weinig woningbouwlocaties in de stad waar in de komende tien jaar grote aantallen nieuwbouwwoningen opgeleverd worden. Nieuw Leyden (nog ca. 250), Groenoordhallen (500), Kooiplein (600) en Lammenschans (2000 studenteneenheden) zijn de belangrijkste. Voor het overige gaat het om een groot aantal zogenoemde snipperlocaties in de stad. Doordat er geen uitleggebieden zijn en er gebouwd wordt in het stedelijk gebied, vraagt dit de komende jaren om een aanzienlijke herstructureringsopgave, met name in de verouderde woonwijken Leiden Noord en Zuidwest. De kwaliteit van de bestaande voorraad is tot nu toe onderbelicht. Corporaties hebben recent het voornemen uitgesproken (concept-prestatieafspraken) om in de periode circa woningen te renoveren. Dit is een flinke slag. Over de particuliere huurvoorraad is (helaas) weinig bekend qua precieze samenstelling, het functioneren van deze markt, de mutatiegraad, de bouwtechnische kwaliteit en de toekomstverwachtingen. In de Leidse Woonvisie is opgenomen dat hiernaar onderzoek zal plaatsvinden. Dit heeft tot nu toe niet plaatsgevonden. Op verschillende plekken in Leiden is door de jaren heen hoogbouw verschenen, en gezien de druk op de ruimte mag aangenomen worden dat dit de komende jaren vaker voor zal komen. Nieuwe initiatieven voor hoogbouw leiden vaak tot discussie. Hoogbouw biedt immers kansen maar ook bedreigingen. Hoogbouw kan een belangrijk middel zijn om de identiteit van een stad te versterken, om letterlijk vorm te geven aan stedelijkheid. Hoogbouw is een verhaal van zien (uitzicht) en gezien worden (het silhouet van de stad). Maar hoogbouw kan ook letterlijk en figuurlijk zijn schaduw op de stad werpen, het uitzicht belemmeren of de horizon vervuilen. Om die discussie in goede banen te leiden is de Hoogbouwvisie opgesteld. De Hoogbouwvisie geeft in globale zin antwoord op de vraag waar hoogbouw gewenst is en tot welke hoogte gebouwd kan worden. De Hoogbouwvisie concludeert dat hoogbouw wenselijk is in de omgeving van de stations en bij de haltes van RijnGouwelijn die het dichtst bij de afslagen van de snelwegen liggen. Hoogtes van rond de 70 meter (accenten) zijn hier mogelijk. Omdat de A4 grenst aan het Groene Hart, wordt daar afgezien van hoogbouw. Aandachtspunt: hoogbouw in relatie tot woningbouwambities Leiden bouwt minder sociale nieuwbouwwoningen dan de omliggende regiogemeenten (20% versus 30% van de nieuwbouw), omdat het aandeel sociale woningen in de bestaande woningvoorraad van Leiden groter is dan bij de buren. De middeldure en dure huur- en koopwoningen zijn ondervertegenwoordigd in Leiden. In de Woonvisie van de gemeente Leiden is afgesproken meer woningen te bouwen die betaalbaar zijn voor jonge gezinnen. Voor midden en hogere inkomens ligt het accent vooral op realisatie van kwalitatief hoogwaardige woningen in het centrumstedelijk woonmilieu. Dit woonmilieu kenmerkt zich door een menging van winkels, uitgaansleven, cultuur, kantoren en wonen. Veel hoogbouw, rond 70 woningen per hectare, dicht bij openbaar vervoer. Aandachtspunt: regionale afspraken productie sociale huurwoningen Ook heeft de Woonvisie als doel levensloopbestendige woningen te realiseren in alle prijsklassen. Op het gebied van Duurzaam Bouwen geldt voor nieuwbouwprojecten het zogenoemde Dubo-pluspakket, 27