Hebben wij genoeg aan het huidige alfabet?

Transcriptie

1 Hebben wij genoeg aan het huidige alfabet? Jordi van Putten / / JDE- VISD- 1 Periode B /15 Specialisatie: Visual design Docent: Dick Swart

2 Inhoudsopgave Inleiding 3 Het ontstaan van het huidige alfabet 4 Waarom gebruiken wij zoveel letters? 5 Waarom schrijven wij niet zoals we praten? 8 Conclusie 10 Bronnen 11 2

3 Inleiding. De manier waarop een woord geschreven wordt is gevormd door sociale, economische, educatieve, legale, religieuze en technische omstandigheden en is bepaald door tijd, samenleving en natuurlijk taal. Iedereen weet dat ze in China anders schrijven dan hier. Daar gebruikt men één karakter om een woord te beschrijven. Dit lijkt heel handig, maar zorgt voor een alfabet van ruim karakters. In Nederland lijken we aan zesentwintig letters genoeg te hebben om onszelf duidelijk te maken. Dit ging altijd goed, totdat de Engelse taal een grotere rol begon te spelen in de Nederlandse taal. Er kwamen nieuwe letterklanken bij, maar geen nieuwe letters. Één letter kan dus op verschillende manieren uitgesproken worden. Tijdens mijn werk in een verzorgingstehuis kwam ik erachter dat dit niet voor iedereen even logisch is. De mensen daar weten niet hoe een woord uitgesproken moet worden en proberen zelf maar wat. Goal wordt chool en Relax wordt Réélaks. Alsof een buitenlander de richting van je wilt weten. Alleen is er nu geen persoon een ander taalgebied binnen gekomen, er is een andere taal een taal binnen geslopen. Zulke uitzonderingen maken de Nederlandse taal lastig, voor ouderen én voor mensen die de taal nog willen leren. 3

4 Het onstaan van het Latijnse Alfabet Een alfabet is een reeks tekens die klanken verbeelden. Het alfabet is, zo n 2000 jaar voor Christus, in Egypte uitgevonden om te laten zien hoe woorden klinken. Dit alfabet, het Proto- Sinaïtisch schrift, was nog afgeleid van de Egyptische hiërogliefen en is nog steeds niet volledig ontcijferd. Het Fenicisch Alfabet, waar zowel het Griekse als het Latijnse alfabet van is afgeleid, ontstond zo n 800 jaar later. De Feniciërs hakten hun tekens in steen, waardoor de meeste tekens hoekig en recht oogden. Rond 800 voor Christus maakten de Grieken hun eigen taal vanuit het Fenicisch Alfabet. De letters van het Griekse Alfabet hebben veel overeenkomsten met de tekens van het Fenicisch alfabet en hebben zelfs dezelfde volgorde. Sommige Fenicische klanken werden niet gebruikt door de Grieken, waardoor het alfabet aangepast diende te worden. De Grieken voegden klinkers toe, waardoor het voor de Grieken makkelijker was om klanken op papier vast te leggen. De Feniciërs gebruikten geen klinkers. Het Griekse alfabet met 24 letters is de bron voor moderne schriften in Europa. Door verschillende dialecten in Griekenland ontstonden nieuwe schriften. Zoals het Latijnse alfabet wat wij gebruiken. De Latijnen, ook wel Romeinen genoemd, paste het Griekse alfabet een beetje aan. Ze veranderde letters en verwijderde er een aantal. In de loop der jaren werd het Latijnse alfabet steeds groter. Tot het de huidige stand van 26 letters bereikte. Door de uitbreiding van het Romeinse Rijk kwam het Latijnse alfabet in Europa terecht. Waar wij er nog steeds gebruik van maken. Soms had het Latijnse alfabet geen letter voor een klank. Het Latijnse alfabet werd dan weer aangepast om aan de hoeveelheid klanken van de eigen taal te voldoen. Zo werden sommige letters dus gecombineerd, of werden er accenttekens aan bestaande letters toegevoegd. 4

5 Waarom gebruiken wij zoveel letters? Wij hebben minder karakters nodig dan Chinezen omdat wij letters gebruiken in plaats van karakters. Bij ons creëert de combinatie van verschillende letters een woord, daar waar in het Chinese schrift één karakter een woord creëert. Dit zorgt voor verschillende karakters waarvan de gemiddelde Chinese bevolking slechts de helft weet. In China beginnen kinderen op hun vierde al te leren lezen en zijn daar de rest van hun leven mee bezig. Met het Latijnse Alfabet hebben wij dit probleem niet omdat wij letters gebruiken. Letters staan niet voor woorden, maar voor klanken; klinkers en medeklinkers. Deze letterklanken kunnen in verschillende combinaties worden samengevoegd om woorden te maken. De klank van een letter verschilt per taal. In Nederland hebben we soms twee letters nodig om één klank te creëren. Denk aan au ou ie of oe. In het Engels heb je aan i genoeg om ai te horen. Deze twee talen maken beide gebruik van het, 26 letters grootte, Latijnse alfabet. Maar het kan ook anders. Het Hawaïaanse alfabet heeft bijvoorbeeld maar 13 tekens, omdat zij minder klanken in hun taal hebben. Nederlands heeft meer letters voor meer klanken. Dat betekent niet dat wij niet met minder letters hadden gekund. Dan zal je alleen wel consessies moeten doen. Als je een letter weglaat, moet je iets anders bedenken om die klank weer te kunnen geven. In het vorige hoofdstuk, over het ontstaan van het alfabet, zagen we drie verschillende manieren waarop dit kan. 1: Het aanpassen van een bestaande letter. Bijvoorbeeld door het toevoegen van een leesteken. 2: Je maakt een klank door twee of meer letters te combineren. 3: Een nieuwe letter ontwikkelen. De keuze maakt niet zoveel uit, als de afspraken maar duidelijk zijn. Laten we het alfabet eens kleiner maken. Een aantal letters zijn niet persé nodig. De letter C klinkt als een S, maar ook als een K. Dan kunnen wij dus net zo goed de S en de K gebruiken. Dat is al één letter minder. De X is niets meer dan een KS. De combinatie QU wordt KW. En zo zijn wij de C, de X en de Q al kwijt. 5

6 In de jaren 70 werd er geprobeerd om deze spelling toe te passen. Kadowinkel in het Sentrum. Het ziet er gek uit, maar dat is alleen omdat wij gewend zijn om het anders te schrijven. Hoe dan ook, we kunnen het lezen. We kunnen terugkijken in de geschiedenis van het alfabet om nog meer letters te schrappen. Zo kan de J ook weg. Deze letter was er in de middeleeuwen niet eens. Toentertijd zou ik Iordi geheten hebben omdat de J met een I vervangen werd. De Y is het zelfde als de IJ, en die kunnen beide weg door ze te vervangen met II. Kiikt zii altiid zo naar mii? - > Kijkt zij altijd zo naar mij? Als we de tweede optie, het combineren van letters, erbij halen kunnen we nog veel meer letters kwijtschelden. De N, S, T en D lijken misschien niet veel op elkaar, maar ze worden alle vier met de tong tegen de voortanden uitgesproken. In het Nieuw- Grieks werden er veel letter gecombineerd om klanken te vormen. Hier werd onder andere de D vervangen door NT en de S door TH. De TH- combinatie hebben we in het Nederlands niet nodig. Althans klinkt bijvoorbeeld hetzelfde als Altans. En Theorie klinkt hezelfde als Teorie. De D en de S kunnen dus ook al weg. De P, M, B en F worden alle vier met de lippen uitgesproken. Die kunnen we ook op de Nieuw- Griekse wijze schrijven. Door de F te schrijven als ph en de B te schrijven als MP. Als we het Nieuw- Grieks verder trekken komen we op de volgende vervangingen uit: b > mp c > k/th ch > kh d > nt f > ph g > nkh j > i qu > k+w s > th v > mph w > mphh x > k+th y/ij > ii z > nth 6

7 Sommige klanken kunnen dus weergegeven worden door verschillende letters te combineren. Door deze toepassingen hebben we een alfabet met 26 letters gereduceerd naar een alfabet met 13 letters! Dit moet dan wel opnieuw geleerd worden. Het liedje wat ik vroeger leerde om het alfabet te leren, moet aangepast worden: A B C D E F G H I J K L MNOP Q R S T U V W X Y Z doen ook nog mee A B C tot X Y Z dat zijn de letters van het alfabet Dit wordt nu: A E H I K L MNOP R T U ntoen ook nonkh mee A E H tot R T U ntat nthiin nte letterth mphan het alphampet Het heeft natuurlijk nog wat poetswerk nodig, maar het zou kunnen werken. Daarnaast ziet het er heel gek uit, maar dat is alleen omdat we anders gewend zijn. Enfin, het Nederlands zou kunnen met minder letters, we moeten het alleen goed afspreken met elkaar. 7

8 Waarom schrijven we niet gewoon zoals we praten? Dan hebben we geen uitzonderingen meer en nooit spellingsproblemen. Het zogenaamde Fonetische Spelling klinkt ideaal. Er is zelfs een International Phonetic Alphabet (IPA), een serie van tekens waarbij elke letter voor één enkele klank staat. Er zijn dan dus geen uitzonderingen, dubbele letters, lettercombinaties of lettertekens. Met het International Phonetic Alphabet kan elke taal worden geschreven. Of in het fonetisch: mɛt ət ɪntəɹˈnæʃənəl fəˈnɛtɪk ˈælfəbɛt kɑn ɪn prɪnˈsipə ˈɛlkə taːl ˈʋɔrdə χəˈsχreːfə. International Phonetic Alphabet in het kort: Het IPA is in 1886 opgesteld door een groep taaldocenten en was gebasseerd op het Romaanse Alfabet. In 1888 werd het aangepast zodat het Fonetisch Alfabet voor alle talen mogelijk was. De letters van het alfabet zijn opgedeeld in zo n drie groepen: Pulmonische medeklinkers (medeklinkers gevormd door lucht uit de longen te stoten), niet- pulnomische medeklinkers (klanken waarvan de luchtstroom niet van de longen komt) en klinkers. 8

9 Helaas is dit systeem is om 4 redenen niet echt geschikt voor schriftelijke communicatie. 1. Uitspraak varieert van mens tot mens De eerste moeilijkheid is: wiens uitspraak kies je als standaard? Niemand praat precies hetzelfde als zijn buurman. 2. Uitspraak verandert door de tijd De uitspraak van een taal varieert niet alleen van mens tot mens, maar verandert ook continu door de tijd. Dat brengt ons tot de vraag: welk tijdstip neem je als standaard voor de spelling? 3. Spelling reflecteert de ontstaansgeschiedenis van woorden Het behoud van een zogenaamde historische spelling bij leenwoorden, uit andere en oudere talen, speelt ook een grote rol bij onze spelling. Bij het leren van de taal wordt het prettig gevonden dat we, zoals bij een woord als Pretentieus, het oorspronkelijke Latijn (praetensus) is terug te herkennen. Mede omdat daarmee de connectie met diezelfde woorden in andere talen helderder is. 4. Spelling reflecteert hoe woorden zijn opgebouwd Woorden hebben niet alleen een uitspraak, maar zijn opgebouwd vanuit kleine woordstukjes. Ook morfemen genoemd. Een morfeem is een deel van een woord met een eigen betekenis en rol. Een woord als on- ge- ïnteresseer- d- heid bestaat uit vijf van zulke morfemen die allemaal hun functie in de taal hebben. Spelling gebaseerd op uitspraak, zonder woordopbouw, wordt moeilijker. Daarom maken de meeste talen gebruik van zulke woordopbouw. 9

10 Hoe moeten we het dan doen? Fonetisch spellen maakt het allemaal niet veel duidelijker; maar historische spelling eigenlijk ook niet. Neem bijvoorbeeld het Tibetaanse Schrift, dat sinds de 9 e eeuw niet meer in spelling is veranderd. Tibetanen hoeven niet om de zoveel jaar een nieuwe spelling te leren, maar moeten modern- Tibetaanse woorden wel helemaal terugherleiden tot een spelling van meer dan een millenium oud. Zoals we het nu aanpakken, blijkt het makkelijkst. Het toevoegen van nieuwe tekens, zoals voor de Engelse G, is dus niet nodig. Wel zou je een leesteken aan de G kunnen toevoegen voor zulke situaties. mensen zeggen Spaghetti met een Engelse G, ikzelf met een Nederlandse. Wat wordt de standaard? Er zullen op deze manier altijd onregelmatigheden en achterstallig onderhoud in de spelling blijven zitten maar het kan nog stukken erger. 10

11 Bronnen: 1) Bakker, D. (2013) taalcanon.nl/vragen/letters- wat- zijn- dat- eigenlijk/ 2) Lernout, G. (2004) Een beknopte geschiedenis van Het Boek 3) Mombaerts, M., & Vossen, M. (2010) Goed voor Druk 4) Oostendorp, M. Van. (2003) Verandering en Verloedering. 5) Sacks, D. (2004) Letter Perfect: Marvelous History of Our Alphabet From A to Z 6) Stroop, J. (2003) Waar gaat het Nederlands naartoe? 7) Walker, S. (2001) Typography and Language: in everyday life 8) Onzetaal.nl onzetaal.nl/dossiers/dossiers/spelling/geschiedenis- van- de- nederlandse- spelling/ 11