Projectplan Breedband Platform Drenthe. Concept 1.0, 10 juni 2015

Transcriptie

1 Projectplan Breedband Platform Drenthe Concept 1.0, 10 juni

2 1. Inhoudsopgave 1. Inhoudsopgave Breedband: Waarom is het van belang?... 3 Internet is niet meer weg te denken uit onze moderne samenleving... 3 Breedband in Nederland: hoe werkt de markt en waarom is er in de buitengebieden een probleem?... 3 Waarom gaat dit wel werken als bewonersinitiatieven de schouders er onder zetten?... 4 En waarom is het zo belangrijk om dit nu te doen? Breedband in Drenthe: De stand van zaken... 5 Mogelijkheden voor de overheid om der realisatie van breedbandnetwerken te stimuleren Breedbandontwikkeling The Drenthe Way : positieve energie door en voor bewonersinitiatieven... 6 Social Return Breedbandplatform Drenthe Onze visie: Breedbandplatform als faciliterende kennispartner en coördinerende partij bij het bundelen van initiatieven Beoogde rol van het breedbandplatform Opstellen van een uitgebreide gebiedsanalyse en globaal netwerkontwerp voor alle witte en grijze gebieden in Drenthe Inrichten en optimaliseren civieltechnisch overleg Expertise, middelen en kennis in de voorbereiding, realisatie en aanlegfase Beoogde ondersteuning per procesfase Oriëntatiefase Planningsfase Opstellen en bundelen business case(s) Vraagbundeling Realisatie en aanleg netwerk Aanleg netwerk Rol van het breedbandplatform in het bundelen van business cases Expertise, middelen en kennis in de exploitatiefase Het verder versterken van de verbinddrenthe community en uitbreiden hiervan naar het brede publiek Organiseren kennissessies en gezamenlijke Pizza/Cola bijeenkomsten van bewonersinitiatieven. 22 Versterken 23 Ontwikkelen van een publiciteitscampagne gericht op het brede publiek ter ondersteuning van de vraagbundeling: ikverbinddrenthe.nl

3 12. Organisatie Breedbandplatform Drenthe Stichtingsstructuur en organisatie Samenwerking met de bewonersinitiatieven via de Raad van Advies Beoogde structuur breedbandplatform Financieringsmodel en lange termijn business model van het platform Breedband: Waarom is het van belang? Internet is niet meer weg te denken uit onze moderne samenleving Het Internet is diep doorgedrongen tot in de haarvaten van onze samenleving. In het persoonlijke leven, voor communicatie (whatsapp etc.), sociale netwerken (facebook, instagram, twitter etc.) en vrije tijdsbesteding (reizen, recreëren, hobby s, boekingen, films/series etc.) is het niet meer weg te denken. Maar ook in het zakelijke en professionele leven wordt Internet onmisbaar, denk hierbij aan bankieren, de communicatie met de belastingdienst, boekhouding en administratie, werken in de Cloud etc. Toegang tot breedband Internet neemt hierin, als faciliterende technologie, een steeds belangrijkere plaats in doordat de diensten, toepassingen en het gebruik in de afgelopen jaren meer en meer bandbreedte zijn gaan vragen. Daarnaast is het aantal apparaten dat gebruik maakt van Internet spectaculair gestegen; daar waar 7 jaar geleden er gemiddeld 2 PC s/laptops per huishouden aanwezig waren zijn er nu per lid van het huishouden minimaal 2 apparaten aanwezig die gebruik maken van Internet (smartphones, tablets, TV s etc.) Breedband in Nederland: hoe werkt de markt en waarom is er in de buitengebieden een probleem? De rijksoverheid in Nederland heeft besloten dat de realisatie van breedband netwerken een marktaangelegenheid is. Dit heeft er toe geleid dat in grote delen van Nederland snel en goed breedband voor handen is (Nederland staat wereldwijd in de top 5 als het gaat om de beschikbaarheid van snel Internet). Dit snelle Internet gaat via reeds lang aanwezige netwerken; het telefonie koper netwerk van KPN (DSL netwerken) en de kabelnetten (HFC) van de verschillende kabelexploitanten (Ziggo, UPC, COGAS etc). Technisch gezien levert dit voor Nederland in +- 95% van de aansluitingen voldoende bandbreedte op. Voor de laatste 5% geldt dat er of geen netwerk ligt (kabel) of dat de afstand tot de wijkcentrales te groot is om een goede snelheid te kunnen garanderen (kopernetwerk). Maar waarom vindt er dan geen upgrading van het netwerk plaats in het buitengebied? De bedrijven die achter de aanleg en exploitatie van de netwerken zitten zijn vrijwel allemaal 3

4 beursgenoteerde bedrijven. Dit betekent dat elke investering op korte termijn rendement en aandeelhouderswaarde moeten opleveren. Aansluitingen in het buitengebied worden door deze bedrijven als niet rendabel beschouwd omdat de terugverdientijd te lang is om de hoge investering te kunnen rechtvaardigen richting de aandeelhouders. Dit heeft tot gevolg dat er door marktpartijen weinig tot niets geïnvesteerd wordt in het upgraden en/of uitbreiden van de bestaande netwerken of de aanleg van nieuwe netwerken in het buitengebied. Door de aard van dit probleem is het ook niet aannemelijk dat dit binnen afzienbare tijd wel gaat gebeuren. Waarom gaat dit wel werken als bewonersinitiatieven de schouders er onder zetten? Daar zijn twee belangrijke redenen voor: Door als bewonersinitiatief de schouders er onder te zetten verandert er niets aan de (relatief) hoge kosten van de aanleg van het netwerk. Waardoor het dan toch mogelijk is om tegen (bijna) marktconforme tarieven een netwerk aan te leggen zit in het kunnen accepteren van een veel langere terugverdientijd (8-15 jaar) voor de netwerken. Door de investering over een langere periode uit te smeren zijn de maandbedragen die betaald moeten worden voor de eindgebruiker laag te houden. Daarnaast is het essentieel dat er een zo hoog mogelijk percentage aansluitingen op het netwerk gerealiseerd wordt. Door de investering in het netwerk over zo veel mogelijk aansluitingen te kunnen versleutelen, wordt de prijs per aansluiting lager. Voor beide redenen geldt het credo: Samen sterk. Door nu mee te doen en er voor te zorgen dat zoveel mogelijk mensen in het buitengebied ook mee gaan doen kan de impasse doorbroken worden. En waarom is het zo belangrijk om dit nu te doen? Zoals gezegd neemt Internet een steeds belangrijker plaats in de moderne maatschappij in. Met deze ontwikkeling neemt het dataverkeer ook in snel tempo toe. In 2015 wordt naar verwachting de 1 miljard terabyte (1 terabyte is bytes) aan Internet verkeer overschreden. Dit is 4x zoveel als in De verwachting is dat dit vervolgens jaarlijks met 30-40% blijft groeien. Om dit datagebruik te kunnen faciliteren zijn snelle verbindingen noodzakelijk. Zonder deze verbindingen kunnen huishoudens en bedrijven in de nabije toekomst niet meer mee in de moderne informatie maatschappij. Daarnaast is de rol die Internet gaat spelen in de leefbaarheid en economische ontwikkeling van het buitengebied van belang. Vooral voor gezinnen met kinderen in de tienerleeftijd wordt snel Internet een steeds belangrijkere vestigingsvoorwaarde. Er zijn ingrijpende ontwikkelingen in maatschappelijke sectoren als de zorg (op afstand) en het onderwijs die de aanwezigheid van breedband Internet noodzakelijk maken om goed te kunnen functioneren. 4

5 Ook in de zakelijke markt, en dan vooral in de agrarische en de recreatiesector, wordt snel Internet steeds meer een randvoorwaarde om te kunnen overleven. Op al deze gebieden is de beschikbaarheid van snel Internet een belangrijke voorwaarde voor het behoud van de leefbaarheid in de buitengebieden. 3. Breedband in Drenthe: De stand van zaken Om een beeld te krijgen van de situatie in Drenthe is het goed om te kijken hoe de stand van zaken op dit moment is. Om dit te kunnen bepalen wordt onderscheid gemaakt in witte, grijze en zwarte gebieden. Witte gebieden Dit zijn gebieden waar geen breedbandinfrastructuur bestaat of waar particuliere investeerders niet van plan zijn binnen drie jaar deze infrastructuur aan te leggen. Grijze gebieden Dit zijn gebieden waar één breedbandnetwerkexploitant aanwezig is. Zwarte gebieden Dit zijn gebieden waar ten minste twee of meer exploitanten aanwezig zijn. Er is in deze gebieden geen sprake van marktfalen. Uit onderzoek blijkt dat in Drenthe minimaal woonaansluitingen, 710 bedrijven en 1770 bedrijven op witte bedrijventerreinen zijn die in het witte gebied vallen (waaronder 2840 agrarische bedrijven). Daarnaast zijn er ruim woningen en 3500 bedrijven die zich in grijs gebied bevinden. Er is becijferd dat er rond de 70 miljoen benodigd is voor de ontsluiting van de witte gebieden en nog eens 80 miljoen voor de grijze gebieden. Mogelijkheden voor de overheid om der realisatie van breedbandnetwerken te stimuleren Vanuit de Europese Commissie zijn richtlijnen gepubliceerd voor de mate waarin overheden de ontwikkeling van breedbandnetwerken in de witte, grijze en zwarte gebieden financieel mogen ondersteunen. Het is de overheid toegestaan om in de witte gebieden te investeren en/of financieren door middel van leningen en garantstellingen in de realisatie en aanleg van breedbandnetwerken; In grijze gebieden is goedkeuring vanuit Europa mogelijk als de betrokken overheid bewijst dat voor het bereiken van beleidsdoelstellingen een verbetering van het huidige netwerk of de aanleg van een tweede netwerk nodig is. Deze steun moet altijd vooraf goedgekeurd worden door de Europese Commissie; In de zwarte gebieden is overheidsingrijpen niet toegestaan; 5

6 Het is overheden daarnaast in zowel witte als grijze gebieden toegestaan om de ontwikkeling en opzet van bewoners initiatieven financieel te ondersteunen met procesgeld. Hier is in Drenthe in eerste instantie voor gekozen met de regeling Breedbandnetwerken. Om de realisatie van breedbandnetwerken in witte gebieden verder te kunnen ondersteunen wordt door de Provincie nu gewerkt aan een Breedbandfonds dat gaat werken met leningen en/of garantstellingen aan bewonersinitiatieven. Deze regeling wordt naar verwachting nog voor de zomer gepubliceerd. 4. Breedbandontwikkeling The Drenthe Way : positieve energie door en voor bewonersinitiatieven In het buitengebied van Drenthe gonst het van de energie en enthousiasme van bewonersinitiatieven om met elkaar een goede digitale bereikbaarheid nu en voor de toekomst mogelijk te maken. Men is het wachten totdat marktpartijen dit gaan verzorgen beu en steekt, naar goed Drents gebruik, de handen uit de mouwen om het zelf te gaan regelen. Uit een eerste analyse is gebleken dat Dit signaal is opgepikt door de provincie Drenthe, welke in 2014 het proces is gaan ondersteunen door de aanstelling van een kwartiermaker breedband; Evert Blansjaar en het openstellen van de subsidieregeling breedbandnetwerken. Hier is massaal gebruik van gemaakt, wat de urgentie van het probleem bij de bewoners van Drenthe onderstreept. Onder de bezielende leiding van de kwartiermaker Breedband is in het afgelopen jaar hard gewerkt aan het enthousiasmeren en van de grond trekken van bewonersinitiatieven. Dit heeft ertoe geleid dat er meer dan 20 initiatieven, in grootte variërend van 250 tot potentiele aansluitingen (wit en grijs), actief zijn met de realisatie van breedband. Hierin zijn een aantal initiatieven al bijna zover dat de schop de grond in kan, terwijl andere initiatieven nog aan het begin van het proces staan. Over de volle breedte is de bereidheid om elkaar te helpen en te leren van elkaar aanwezig. De coöperatieve realisatie van NGA netwerken is een complex proces, waarin zaken als Europese regelgeving, financieringsvraagstukken, technische en juridische aspecten mee spelen. Een bewonersinitiatief moet, met steun van de kwartiermaker en in de toekomst vanuit de Breedband Platform Drenthe, een flink aantal stappen doorlopen om te komen van eerste idee tot daadwerkelijke realisatie. Deze uitdaging wordt door vele Drentse bewonersinitiatieven energiek aangegaan. De kracht van de Drentse aanpak ligt in de nabijheid van de initiatieven tot de eindgebruikers. Men kent de bewoners en met elkaar komt men tot stappen en boekt men 6

7 voortgang. Er is breed draagvlak voor de ontwikkeling en sympathie voor de leefbaarheidsdoelstellingen van de initiatieven. Toch zijn er een aantal essentiële zaken waar de initiatieven goede antwoorden op moeten hebben om de kans van slagen zo groot mogelijk te maken. Op het moment dat men concreet voor de keuze gesteld wordt om een nieuwe aansluiting via de bewoners coöperatie af te gaan nemen komen ineens hele concrete vragen naar boven. Ten eerste de vraag die elke eindgebruiker stelt: Wat krijg ik dan en wat kost dat?. Dat lijkt een simpel te beantwoorden vraag, maar achter deze twee vragen zit een wereld aan vragen verscholen rondom het wijzigen van adressen, het (interactieve) televisie aanbod wat men in de nieuwe situatie krijgt, de wijzigingen in de aansluitingen in huis etc. etc. Om tot succes te komen is het de kunst om, als bewonersinitiatief, op deze twee vragen (en dus ook de achterliggende vragen) een helder en bevredigend antwoord te kunnen geven. Door de krachten te bundelen en met elkaar kennis en ervaringen uit te wisselen kunnen de initiatieven in Drenthe elkaar versterken en aanvullen. Het breedband platform Drenthe kan hierin, ondersteunend aan de bewonersinitiatieven, zaken faciliteren en organiseren om het proces van eerste initiatief tot de succesvolle realisatie van snel Internet zo efficiënt mogelijk te laten verlopen. Zo kunnen de bewonersinitiatieven zich vooral richten op het essentiële proces van draagvlak creëren en vraagbundeling. Uit de inventarisatie die gedaan is bij de initiatieven blijkt dat er een behoefte bestaat aan een duidelijke en heldere voorlichting en ondersteuning bij het proces. Daarnaast zoekt men contact met en goede voorbeelden van de initiatieven die het proces al succesvol doorlopen hebben. Door deze aanpak en alle daarbij behorende ondersteuning gestructureerd aan te gaan bieden wil het breedbandplatform helpen om een versnelling aan te brengen in de processen voor alle bewonersinitiatieven. Het doel van het platform is dan ook om het voor de initiatieven mogelijk te maken om een helder, realistisch en realiseerbaar antwoord te geven op de genoemde twee vragen (wat krijg ik en wat kost het). Uit de inventarisatie blijkt dat de bewonersinitiatieven in Drenthe in diverse stadia van ontwikkeling zijn: De koploper initiatieven zijn, met een hoge mate van zelfwerkzaamheid en ondersteund door de kwartiermaker, gekomen zijn tot het opstellen van een business case voor hun aansluitgebied en zijn gestart met de concrete vraagbundeling. Deze business cases zijn voorgelegd aan potentiele financiers. Uit hun reactie blijkt dat zij een aantal aanvullende eisen stellen ten aanzien van de business case, de vraagbundeling en het beheer en onderhoud van de gerealiseerde netwerken; 7

8 Van deze koploperinitiatieven is Roderwolde zo ver dat men nog voor de vakantie de financiering rond denk zou kunnen hebben en gestart kan worden met de realisatie. Deze pilot zal als voorbeeld gaan fungeren dat de aanpak loont en kan werken. Een aantal initiatieven is zover dat men werkt aan een eerste ronde van vraaginventarisatie en voorlichting; De overige initiatieven zitten nog in de opstartfase van het opzetten van een breedbandwerkgroep; De vraag voor ondersteuning vanuit de verschillende initiatieven is daarom ook divers. Daarom kiezen we met het platform voor een brede aanpak volgens het cafetaria model zodat initiatieven, ongeacht in welke fase zich men bevindt, voor ondersteuning bij het platform terecht kunnen. Onze insteek is om initiatieven op een dusdanige manier te ondersteunen dat zij zich vooral kunnen richten op de essentiële succesfactor voor de realisatie van breedband: De vraagbundeling. Social Return Voor de social return of investment zijn twee aspecten belangrijk: kennisontwikkeling werkgelegenheid. Bij de uitrol van NGA-netwerken kan worden gedacht aan directe arbeid in de vorm van ontwerp, aanleg en beheer van de NGA-netwerken. Bij de gunning hiervan zal worden gestimuleerd om arbeid in Drenthe te activeren. Veel belangrijker is of zijn de spin-offs in het stimuleren of introduceren van breedbanddiensten en nieuwe toepassingen in Drenthe die directe gevolgen hebben op het sociale, maatschappelijke en economische terrein. Zoals aangegeven is breedband geen doel op zich maar een middel. Ook al wordt het breedband netwerk niet aangelegd is het toch belangrijk om met (nieuwe) diensten in te spelen op thema s die passen binnen een leefbare en werkzame provincie als Drenthe. Dit kan door het organiseren van kennis, capaciteit en het initiëren van projecten en showcases in samenwerking met maatschappelijke instanties en direct betrokken initiatieven binnen verschillende sociale en maatschappelijke sectoren. Op dit moment lijkt de meest preferente rol het faciliteren van initiatieven die tot doel hebben de sociale cohesie en de leefbaarheid op het platteland te versterken. Het Breedbandplatform kan bijdragen in het organiseren van thematische workshops op het gebied van zorg, wonen, leren en werken in Drenthe. Met het organiseren van deze workshops zal niet alleen worden ingespeeld op de vraag maar worden vooral direct verschillende doelgroepen uit de gemeente en de bewonersinitiatieven betrokken bij het 8

9 organiseren en de uitvoering hiervan. Tegelijkertijd kan dit een positieve invloed hebben op de slaagkans van de business case voor NGA netwerken omdat bewoners het belang van breedband meer in gaan zien. Voorbeeld thema s zijn: Tabletcafé voor ouderen Zorgdiensten op afstand Werken in Drenthe Cultuur en toerisme Overheidsdiensten dichtbij huis 5. Breedbandplatform Drenthe Zoals hiervoor beschreven heeft de provincie Drenthe haar rol als aanjager en co-financier van de ontwikkeling van NGA netwerken in Drenthe duidelijk neergezet. Door de kwartiermaker breedband is een goede organisatie neergezet van de bewonersinitiatieven en is de energie op lokaal niveau gebundeld. Samen met de kwartiermaker zal de komende maanden; tot en met september, gewerkt worden aan het neerzetten van een meer structurele inhoudelijke en procesmatige begeleiding van de initiatieven. Dit vindt zijn beslag in het Breedbandplatform Drenthe met een brede samenwerking tussen bewonersinitiatieven, gemeenten, marktpartijen, experts en financiers. Op korte termijn zal de focus van het breedbandplatform vooral liggen op Het bieden van professionele ondersteuning aan bewonersinitiatieven bij het proces van de voorbereiding en realisatie van de NGA breedbandnetwerken; Het komen tot afspraken met relevante partijen om, ten behoeve van de bewonersinitiatieven de aanleg, beheer en onderhoud en exploitatie van de netwerken zo efficiënte mogelijk in te richten; Naarmate er meer initiatieven tot daadwerkelijke aanleg van netwerken komen zal de focus verschuiven naar een het organiseren en faciliteren in het opzetten van professioneel onderhoud, beheer en exploitatie van de gerealiseerde netwerken namens de bewonersinitiatieven. Na drie jaar moet het platform in staat zijn om op eigen benen te staan. Dit kan door aantoonbare meerwaarde te bieden voor de bewonersinitiatieven, die daarvoor een kleine vergoeding aan het platform betalen. Als de belangrijkste taken van het platform worden gezien: 9

10 een centraal informatiepunt voor alle belanghebbenden in de provincie Drenthe te zijn; de verbinding tussen de initiatieven en de provincie: o om effectieve en eenduidige afspraken te maken o op zo efficiënt en effectief mogelijke financiële instrumenten in te zetten voor de realisatie van breedbandnetwerken in de witte gebieden in de provincie Drenthe. Het stimuleren en faciliteren van de uitwisseling van ervaringskennis van bestaande initiatieven (kruisbestuiving) inhoudelijke begeleiding en procesondersteuning te geven aan bewonersinitiatieven te bieden op onder meer juridisch, administratief, financieel en technisch gebied; bevorderen van de standaardisering bij de uitrol van breedbandnetwerken in Drenthe; Collectieve raamovereenkomsten maken met financiers, aannemers, beheerders en (diensten) leveranciers om schaalvoordelen te kunnen realiseren. 6. Onze visie: Breedbandplatform als faciliterende kennispartner en coördinerende partij bij het bundelen van initiatieven De realisatie van onafhankelijke NGA netwerken is een uiterst complexe aangelegenheid waarbij met heel veel partijen afspraken gemaakt moeten worden om te komen tot een goed functionerend netwerk met een breed aanbod aan diensten en een goede klantenservice. Voor een aantal van deze afspraken is het efficiënter en goedkoper, zo niet noodzakelijk, om deze te maken op collectief niveau. Bij de realisatie van onafhankelijke NGA netwerken moet rekening gehouden worden met een op het eerste gezicht paradoxale situatie. Een klein schaalniveau bij de vraagbundeling is een belangrijke voorwaarde voor succes bij het halen van het vereiste percentage aansluitingen. Voor een financierbare business case is het echter van belang dat er een bepaalde schaalgrootte is in het aantal aansluiting/en. Dit houdt in dat processen op elkaar afgestemd moeten gaan worden, zonder dat de vaart en energie er bij individuele initiatieven uit gaat. Het platform kan hierin een coördinerende rol spelen. Om het proces voor heel Drenthe in een stroomversnelling te brengen gaat het platform bij alle processtappen (van eerste aanzet tot realisatie, beheer en onderhoud van de netwerken) ondersteunende kennis, expertise en faciliteiten aanbieden, waarvan bewonersinitiatieven gebruik kunnen maken. Het doel van de ondersteuning door het platform is dat initiatieven die gebruik maken van de diensten van het platform bepaalde garanties hebben dat, als de vraagbundeling slaagt en voldaan wordt aan de doelstellingen 10

11 van het opgestelde Business Plan, de financiering, realisatie en beheer en onderhoud van de netwerken ook geborgd zijn en dat men snel tot uitvoering kan komen. Hierbij zal het breedbandplatform een onafhankelijke rol spelen, gebaseerd op een breed draagvlak bij de verschillende stakeholders (gemeenten, provincie en bewonersinitiatieven). Het platform moet er primair zijn voor de bewonersinitiatieven, waarbij deze laatsten via de Raad van Advies invloed uit kunnen oefenen op de richting en werkwijze van het platform. In al haar diensten streeft het platform naar maximale doelmatigheid voor de individuele bewonersinitiatieven door op overkoepelend niveau raamwerkafspraken te maken met leveranciers van kennis, diensten en financiering. De prijs/kwaliteit verhouding en relevantie voor de bewonersinitiatieven zijn hierbij het vertrekpunt voor het platform. 7. Beoogde rol van het breedbandplatform De missie van het platform is om de bewonersinitiatieven technisch en procesmatig te ondersteunen bij de organisatie, realisatie, aanleg en beheer van aan te leggen NGA netwerken. Het platform doet dit op een manier dat de initiatieven een duidelijk beeld hebben van alle stappen die gezet moeten worden. Door hierin een goede begeleiding te geven kunnen de initiatieven zich zo veel mogelijk richten op het proces van vraagbundeling om de noodzakelijke hoeveelheden aansluitingen te halen voor een sluitende business case. In dit proces is het de bedoeling dat de initiatieven die in een later stadium gestart zijn, door de ondersteuning door het platform, versneld door het proces van eerste aanzet tot realisatie van het NGA netwerk heen kunnen gaan doordat men zelf geen wielen meer hoeft uit te vinden. Het platform ziet hierin de volgende hoofdtaken: 1. Het maken van een detailplanning in de vorm van een gebiedsanalyse voor heel Drenthe. Hieruit zal duidelijk moeten worden hoe een optimaal netwerkontwerp voor heel Drenthe neergelegd kan worden en hoe de gerealiseerde netwerken vanuit de bewonersinitiatieven hier het best in te passen zijn. Mogelijk kan hieruit ook afgeleid worden in welke mate individuele business cases verbeterd zouden kunnen worden door de realisatie van een Drentse hoofd infrastructuur; 2. Het bieden van expertise, middelen en kennis in de verschillende fasen van het proces dat bewonersinitiatieven doorlopen om te komen tot de realisatie en aanleg van NGA netwerken. Dit doet het platform hoofdzakelijk door afspraken te maken met onafhankelijke experts die, via het platform, ingehuurd kunnen worden door bewonersinitiatieven; 3. Het neerzetten en managen van een framework van afspraken voor het ondersteunen van bewonersinitiatieven in de exploitatiefase, uitmondend in een standaard beheerplan; 11

12 4. Het verder versterken van de verbinddrenthe community en uitbreiden daarvan naar het brede publiek ( ik verbinddrenthe campagne ); Deze proposities worden in de volgende vier hoofdstukken nader toegelicht 8. Opstellen van een uitgebreide gebiedsanalyse en globaal netwerkontwerp voor alle witte en grijze gebieden in Drenthe Door het op laten stellen van een gebiedsanalyse en een globaal netwerkontwerp voor heel Drenthe kan een soort ideaalplaatje worden weergegeven voor Drenthe qua netwerktopologie. Dit kan als een soort benchmark en kennisdatabase gaan dienen voor bewonersinitiatieven. Dit dient de volgende doelen: Het inzichtelijk maken van een geoptimaliseerd NGA netwerk (incl. backbone en backhaul verbindingen) voor heel Drenthe, waardoor samenwerking tussen verschillende initiatieven gestimuleerd wordt op basis van mogelijke kostenbesparingen in de realisatie; Het aanreiken van bouwblokken bij het opstellen van een business case door bewonersinitiatieven; Een kostenreductie bij het opstellen van de diverse business cases omdat een deel van de data al beschikbaar is; Inzicht geven in het deel van de aansluitingen dat een grote impact heeft op de gemiddelde kosten van business cases; Optimalisering van business cases over vraagbundelingsinitiatieven heen met als doel een gunstiger business case voor alle betrokkenen; Inrichten en optimaliseren civieltechnisch overleg Een ander belangrijk doel van het laten opstellen van deze analyse en netwerktopologie is om in het overleg met diverse partijen over slim meeleggen van infrastructuur te kunnen putten uit het bestaande netwerkontwerp. Doordat dit er is, wordt heel snel duidelijk waar en hoe gemeentelijke/provinciale infrastructurele werken (wegonderhoud, kanalen etc.) die worden uitgevoerd kunnen worden benut om verbindingen slim mee te kunnen leggen. Netwerkbeheerders en grondroerders erkennen dat voor een efficiënte uitvoering een regisseur nodig is en dat de opbrengst van goede regie uiteindelijk groter is dan het tijdelijke eigenbelang. Een goede regisseur komt de effectiviteit van samenwerken ten goede en daar zijn zowel netwerkbeheerders als grondroerders bij gebaat. De afstemming van werkzaamheden voorkomt onnodige kosten. Voorwaarde is wel dat de regie onafhankelijk is. De activiteiten van het Breedbandplatform in het kader van dit onderdeel van deze taak betreffen: Onafhankelijke regisseursrol bij slimme meelegtrajecten; 12

13 Richtlijnen voor uniformiteit en kwaliteit. Richtlijnen voor capaciteit van de mee te leggen infrastructuur Kosten voor de vooraanleg Naast het slim meeleggen wil het platform door op structurele basis te overleggen met de relevante afdelingen binnen gemeenten, ook het proces van vergunningen, grond voor POP locaties, leges etc. versnellen op het moment dat business cases uitgewerkt worden en/of NGA netwerken in bepaalde gebieden in Drenthe uitgerold gaan worden. De onderwerpen die in dit overleg op de agenda komen zijn Samenwerking tussen de bewonersinitiatieven, het platform en de gemeenten; Mogelijke dekking van de kosten voor vooraanleg (in de vorm van leningen, subsidies of garantstellingen); Pro activiteit en efficiëntie ten behoeve van aanleg; Advies en bewaking met betrekking tot PoP-locaties; Efficiëntie ten aanzien van toestemming, vergunningen en leges. Coördinatie ten aanzien van gemeentegrens overschrijdende netwerken. 9. Expertise, middelen en kennis in de voorbereiding, realisatie en aanlegfase Het proces om te komen tot realisatie en aanleg van NGA netwerken vindt plaats in een aantal fasen. Vanuit het platform willen wij deze fasen helder afbakenen zodat bewonersinitiatieven duidelijkheid krijgen over welke stappen gezet moeten worden en welke deliverables en GO-NOGO momenten hieraan kunnen worden gekoppeld. Daarnaast wil het platform garanties bieden dat als initiatieven de stappen goed hebben doorlopen er aan het einde van het proces, mits de vraagbundeling succesvol wordt afgerond, de financiering, aanleg en beheerplan geborgd is. De rol van het platform in deze is om, in elke fase, expertise aan te bieden door: Het via de website en mail beschikbaar maken van standaarddocumentatie ter ondersteuning van bewoners initiatieven; Vaste afspraken te maken met kennispartners voor technische en inhoudelijke ondersteuning van bewonersinitiatieven tegen vaste prijzen en voorwaarden; Kruisbestuiving van kennis tussen de initiatieven bevorderen door kennisdeling sessies, een goede gezamenlijke kennisdatabase en de website verbinddrenthe.nl Afspraken te maken met financiers over op te leveren business cases en beheerplannen om te komen tot een aantal financieringsproposities; Het inrichten van een vast planningsoverleg met de diverse betrokken diensten vanuit de deelnemende gemeenten in Drenthe; 13

14 Vaste afspraken te maken met diverse aannemers, providers, beheerpartijen en dienstenleveranciers voor levering over alle in Drenthe gerealiseerde NGA netwerken; Beoogde ondersteuning per procesfase Elk proces voor de ontwikkeling van NGA netwerken begint bij een constatering, dat het ontbreken van een goede internetaansluiting een beperkende factor is in de leefbaarheid en dynamiek in de woon-en werkomgeving. Vanaf daar begint de ontdekkingsreis die uiteindelijk moet leiden tot de realisatie en aanleg van een netwerk dat snel Internet mogelijk maakt. De start hiervoor ligt in Drenthe altijd bij de individuele bewonersinitiatieven. In elke fase worden door de bewonersinitiatieven dezelfde stappen gezet. Per stap wordt hieronder aangegeven wat de stap inhoudt, welke deliverables en GO-NOGO beslissingen hieraan gekoppeld zijn, wat de rol van het platform is en wie het uitvoert. Onderstaande fasering is een vereenvoudiging van de werkelijkheid en geeft tegelijkertijd weer hoe complex de materie is. Om de zaken te structureren is het nodig dat het voor initiatieven duidelijk wordt welke stappen genomen moeten worden en wat men tijdens deze stappen idealiter moet doen en communiceren om de kans op succes zo groot mogelijk te maken. Bij elke stap wordt aangegeven wat de ondersteunende rol van het platform in deze fase in kan houden en wie daar namens het platform verantwoordelijk voor is. 1. Oriëntatiefase In de oriëntatiefase worden door de bewoners initiatieven de volgende stappen gezet. Deze fase is onder leiding van de kwartiermaker breedband door vrijwel alle bewonersinitiatieven in Drenthe als succesvol afgerond. Opstarten initiatiefgroep (vaak vanuit lokale vereniging dorpsbelangen). Voorlichting door het platform over de voor en nadelen van NGA networks en waarom het belangrijk is om hier iets mee te gaan doen i. Gesprek met trekker breedbandplatform Doornemen van het gehele stappenplan met vertegenwoordigers van de initiatiefgroep i. Uitgevoerd door trekker platform Organisatie eerste bewonersavond met primaire interessemeting en inventarisatie voor belangstellenden voor het vormen van een werkgroep i. Georganiseerd door het bewonersinitiatief dat zorgt voor PR en uitnodigingen in de gemeenschap en introductie van het initiatief zelf richting de bewoners. Het platform verzorgt in samenwerking met kennispartners een presentatie over voordelen en toepassingen van snel Internet voor de zorg, leefbaarheid, onderwijs, recreatie, agrarische sector etc. Per initiatief wordt gekeken welke thema s het meest aansluiten bij de doelgroep en het specifieke gebied. Opzetten van een methode om een initiële interessemeting uit te voeren onder de bezoekers van de bewonersavond 14

15 i. Uitgevoerd door trekker platform Deliverable: GO/NOGO: Oprichting van werkgroep NGA netwerk Opkomst bewonersavond en uitkomst interessemeting 2. Planningsfase In de planningsfase gaat de werkgroep aan de slag met de verdere planning van het proces om te komen tot realisatie en aanleg van het NGA netwerk. Hierin zijn de volgende stappen te onderscheiden: Communicatieplan opstellen, inclusief planning, begroting, website, communicatiemiddelen etc i. Het platform ondersteund hierin door het beschikbaar stellen van een standaard format voor het opstellen van het communicatieplan en het beschikbaar stellen van expertise ter ondersteuning in dit proces ii. Het platform stelt, op basis van eerder opgedane ervaringen van bewonersinitiatieven, een document ter beschikking mbt. de organisatie van het bewonersinitiatief in werkgroepen etc. Subsidieaanvraag indienen bij de provincie (zolang de subsidie nog open staat) i. Het platform kan samen met de initiatieven de subsidieaanvraag opstellen Deliverables: GO/NOGO: Communicatieplan en organisatie bewonersinitiatief helder Subsidie aanvraag (bij provincie of gemeente) Subsidieaanvraag goedgekeurd Financiering rond (in fase nadat de subsidie is uitgeput) 3. Opstellen en bundelen business case(s) Om een realistische inschatting te kunnen maken van de kans van slagen van een bewonersinitiatief is het essentieel om een business case op te laten stellen. Bij voorkeur worden in deze business case een aantal scenario s opgesteld. Om de business case te maken is externe expertise noodzakelijk. Dit kan via het platform geregeld worden, waarbij het platform samenwerkingsovereenkomsten heeft met 3-4 partijen die een business case op kunnen stellen. De bewonersinitiatieven kunnen zelf kiezen met welke van deze experts ze in zee gaan. Vanuit het platform wordt gegarandeerd dat de business cases van experts verbonden aan het platform door toekomstige financiers geaccepteerd worden. In dit proces worden de volgende inhoudelijke stappen genomen: Afbakening gebied (mede op basis van het Drenthe brede CAPEX document) i. Uitgevoerd door experts verbonden aan het platform 15

16 Opstellen gebiedsanalyse i. Uitgevoerd door experts verbonden aan het platform Technische uitgangspunten bepalen (100% dekking homes passed of niet, wel of geen hybride netwerk etc.) i. Experts in overleg met bewonersinitiatief en breedbandplatform Op basis van gebiedsanalyse en gemaakte keuzes mbt. de uitgangspunten wordt vervolgens de business case uitgewerkt, inclusief het definiëren van succesparameters i. Via stelt het platform standaard documenten ter beschikking met betrekking tot de technische en functionele uitgangspunten. Deze kunnen door de initiatieven gebruikt worden om de voorwaarden nader te specificeren. Vanuit het platform kan ondersteuning worden geboden bij het uitwerken van deze documenten; ii. Het platform heeft afspraken met 3-4 partijen die dit proces volgens vaste prijzen en doorlooptijden (afhankelijk van de grootte van het gebied) kunnen uitvoeren op dusdanige wijze dat de resulterende business case per definitie geaccepteerd worden door mogelijke financiers; Onderzoeken mogelijkheden tot samenwerking en samenvoegen van financiële business cases in verschillende vraagbundelingsgebieden. i. Het platform inventariseert op basis van de Drenthe brede gebiedsanalyse in hoeverre samenwerking met andere initiatieven voor de business case voor de verschillende initiatieven gunstiger kan maken; Afspraken met gemeenten over efficiënte inzet van faciliterende middelen i. Door actief medewerking te verlenen bij het verlenen van vergunningen, beschikbaar stellen van locaties voor POP voorzieningen, meeleggen van glasvezel bij wegonderhoud etc., kunnen gemeenten een belangrijke rol spelen in het reduceren van de kosten van de business case. Voor deze fase worden (vooraf) vanuit het platform concrete afspraken gemaakt met de deelnemende gemeenten; Afspraken met financiers over de voorwaarden waaronder financiering kan worden verkregen voor de voorliggende business case i. Het platform maakt standaard afspraken met de BNG, diverse commerciële banken, de provincie en mogelijke andere financiers over de voorwaarden waaronder deze willen financieren. Initiatieven kunnen vervolgens onder deze voorwaarden hun eigen (gebundelde) case(s) inbrengen. ii. Deze voorwaarden worden op helder en inzichtelijk gemaakt voor alle bewonersinitiatieven, inclusief voor en nadelen van de mogelijke financieringsvormen; Opstellen van een standaard beheerplan, dat aansluit bij de eisen die financiers stellen, voor het beheer en onderhoud van het NGA netwerk in de exploitatiefase. 16

17 Gesprekken met providers (dienstenpakketen en actieve laag) over de voorwaarden waaronder deze hun diensten over de netwerken aan willen bieden i. Het platform maakt afspraken met aanbieders van laag 2 en laag 3 diensten waaruit de bewonersinitiatieven een keuze kunnen maken op het moment dat het dienstenaanbod bepaald gaat worden. Het uitgangspunt hierbij is dat men blijft voldoen aan een open netwerk structuur. ii. Op publiceert het platform alle lopende afspraken met providers, belichters etc. Vaststellen van de rol en functie van de coöperatie. Hierin zijn vragen met betrekking tot wel of geen buitengebied toeslag, wat is de rol van de coöperatie tijdens de exploitatiefase, hoe wordt de vraagbundeling ingestoken etc. aan de orde i. Het platform kan technische en procesmatige ondersteuning bieden aan de initiatieven bij het voorbereiden van het oprichten van de coöperatie ii. Op worden standaard oprichtingsaktes, inclusief voorbeeldstatuten etc. gepubliceerd; Vaststellen propositie (dienstenpakket en prijs); i. Op basis van de technische uitgangspunten, de business case, de gekozen financieringsvorm en afspraken met de dienstenaanbieders kunnen bewonersinitiatieven een concreet dienstenpakket en prijs vaststellen waarmee de vraagbundeling kan worden ingezet. Hierin wordt een onderscheid gemaakt tussen langlopende kosten (buitengebied toeslag, lidmaatschap coöperatie) en kortlopende kosten (abonnement dienstenaanbieder); Deliverables: GO/NOGO: Gebiedsanalyse Businesscase Dienstenpakket en prijs Realistische en haalbare business case en prijsstelling 4. Vraagbundeling Als uit fase 3 blijkt dat er een haalbare business case is kan men overgaan tot het oprichten van de coöperatie i. Het platform faciliteert zoals weergegeven in fase 3 Marktconsultatie: Om met overheidssteun (waaronder ook garantstellingen vallen) een netwerk te kunnen realiseren zijn initiatieven verplicht om een marktconsultatie uit te voeren om marktpartijen de mogelijkheid te geven kenbaar te maken dat men binnen 3 jaar in het gehele aansluitgebied van 17

18 plan is een NGA netwerk aan te gaan leggen. Dit moet volgens vaste procedures. i. Het platform faciliteert hierin door het opstellen van de marktconsultatie formulieren en het publiceren en behandelen van de uitvraag via en de website van de provincie Drenthe Vraagbundeling: Deze fase draait om het binnenhalen van de handtekeningen onder contracten voor de dienstenpakketen en prijzen zoals vastgesteld in fase 3. Concreet gaan in deze fase de ambassadeurs/vrijwilligers van de bewonersinitiatieven aan de slag om op evenementen (dorpsbraderie, dorpsfeest, bewonersavonden etc.) en van deur tot deur het benodigde aantal handtekeningen op te halen om de business case financierbaar te maken. i. Het platform ondersteund hierin door het beschikbaar stellen van standaard contracten voor afname van diensten bij dienstenleveranciers inclusief overeenkomsten voor buitengebied toeslagen die verschuldigd zijn aan de coöperaties; ii. Daarnaast kan het platform ondersteunen in de vorm van het regelen van sprekers voor bewonersavonden, het beschikbaar stellen van informatiemateriaal over het belang van snel Internet voor zorg, leefbaarheid en bedrijfsleven en mogelijk een Drenthe brede publiciteitscampagne gericht op de gewone Drenten ; Deliverables: GO/NOGO: Coöperatie is opgericht De marktconsultatie is uitgevoerd en afgerond De stukken voor de vraagbundeling zijn compleet Het aantal benodigde handtekeningen om de business case te realiseren is binnen gehaald 5. Realisatie en aanleg netwerk Opstellen beheerplan: voor een goed functionerend netwerk is een beheerplan essentieel. Ook financiers eisen inzage in het lange termijn beheerplan voordat men overgaat tot de financiering van NGA netwerken. Het platform gaat hierin faciliteren door: i. Het afsluiten van een raamcontract met een beheeraannemer die verantwoordelijk zal zijn voor het beheer en onderhoud van alle in Drenthe gerealiseerde NGA netwerken. Hierbij wordt gewerkt naar een voor coöperaties standaard tarief voor beheer en onderhoud per aansluiting; ii. Het opstellen en publiceren van een standaard beheerplan met daarin in ieder geval model Service Level Agreements tussen coöperaties (als eigenaar van het passieve netwerk), belichters en dienstenaanbieders voor beheer van het netwerk en storingsafhandeling. 18

19 Op basis van de getekende contracten zal in eerste instantie de financiering rondgemaakt moeten worden. Dit zal in de meeste gevallen een combinatie van een aanspraak op het breedbandfonds Drenthe, garantstellingen door lokale en regionale overheden tbv. een lening bij de BNG en mogelijk bij andere banken en/of andere financieringsvormen (voor de grijze gebieden) i. Het platform ondersteunt de initiatieven bij het afsluiten van leningen, de overeenkomsten die gesloten moeten worden bij de financiële instellingen en het opstellen van de aanvraag bij het provinciefonds; Nadat de financiering rond is gemaakt kan gestart worden met de aanbesteding van het netwerk. Dit gaat conform een aantal vaste stappen. De coöperatie is de formele partij die de aanbesteding uitvoert, waarbij aan het platform verbonden onafhankelijke experts begeleiding kunnen bieden. i. Nader uitwerken van een marktconform programma van eisen; ii. Publiceren van aanbesteding en/of offerteverzoeken aan geselecteerde aannemers voor de aanleg; iii. Beantwoorden vragen van aannemers volgens vastgestelde procedures; iv. Selectie van aanleggende aannemer; Deliverables: Financieringscontracten Bankleningen Garantstellingen overheden Provinciaal fonds Eigen bijdrage bewoners/obligaties Pakket van Eisen en RFP (incl. opleverprotocollen etc) Aanbesteding uitvoeren Afsluiten aanlegcontract met aannemer Oplevering en acceptatie van het gerealiseerde netwerk GO/NOGO: Realisatie is mogelijk binnen het gestelde budget 6. Aanleg netwerk Als de aanleggende aannemer is geselecteerd en gecontracteerd kan overgegaan worden tot de aanleg van het netwerk. Dit proces kent de volgende stappen: i. Start uitrol en bouw netwerk ii. Oplevering netwerk iii. Testen functionaliteit en kwaliteit van het netwerk iv. Acceptatie netwerk door de coöperatie v. Activering netwerk In deze fase kunnen de coöperaties ondersteuning van het platform krijgen in de vorm van technische experts die de functionaliteits-en kwaliteitstesten uitvoeren na oplevering van het netwerk. Dit resulteert in een acceptatierapport gericht aan de coöperatie. 19

20 GO/NOGO: Netwerk aangelegd conform PvE Met de afronding van deze fase komt een eind aan de voorbereiding en realisatiefase Rol van het breedbandplatform in het bundelen van business cases Zoals gezegd ligt de kern tot succes bij het op zo lokaal mogelijk uitvoeren van de vraagbundeling. Doordat de vraag uit bekende bron komt en er duidelijk wordt dat het initiatief breed gedragen wordt in de eigen gemeenschap zijn bewoners sneller geneigd om zich in te schrijven. Dit aspect is in Drenthe heel sterk aanwezig, en dat moet ook zo blijven. Om te komen tot een succesvolle financiering zal echter bekeken moeten worden in hoeverre verschillende initiatieven op business case niveau gebundeld moeten worden. Financiële instellingen verlangen een bepaalde schaalgrootte voordat men een business case wil financieren. Daarom is het van belang dat er vanuit een goed overzicht van de status van de verschillende initiatieven gekeken wordt hoe dit op zo n manier kan gebeuren dat de vereiste schaalgrootte bereikt wordt, maar dat er geen situatie ontstaat dat initiatieven op elkaar moeten gaan wachten. Het Breedbandplatform wil deze rol invullen door aan de voorkant voeling en connectie te houden met alle bewonersinitiatieven, en tegelijkertijd logische connecties maakt op het niveau van de business case. Dit houdt in dat het platform ook versnelling probeert aan te brengen in de ontwikkeling van initiatieven zodat deze beter op elkaar aansluiten. 10. Expertise, middelen en kennis in de exploitatiefase De technische levensduur van een NGA netwerk is jaar. Al die tijd zal de exploitatie en het beheer van het netwerk geregeld moeten worden. Het is onmogelijk en onwenselijk dat individuele bewonerscoöperaties het beheer en onderhoud zelf gaan regelen. Dit moet, via het platform, belegd worden bij professionele organisaties die bewezen hebben dat ze NGA netwerken kunnen exploiteren, beheren en onderhouden. Het platform kan de coöperaties in de exploitatie en beheerfase zoveel mogelijk ontzorgen op de volgende gebieden: Ondersteuning bij de activering en aansluiting: Na de oplevering van het netwerk is het aan de dienstenaanbieders om snel en adequaat de dienstverlening te starten en, waar nodig technisch advies en ondersteuning te bieden aan de klanten. De manier waarop dit gebeurd is onderdeel van de standaard afspraken die het platform maakt met de diverse aanbieders. 20

21 Modellen ontwikkelen en aanreiken voor het efficiënt inrichten van de front office en klantenservice: De dienstenaanbieders zijn verantwoordelijk voor de inrichting van de klantenservice. Dit maakt onderdeel uit van de vaste set van afspraken die het platform maakt met de geselecteerde dienstenaanbieders. De onderlinge Service Level Agreements tussen de dienstenaanbieders, de beheerders van de actieve laag en de beheer aannemer zijn hierin leidend. Modellen ontwikkelen en aanreiken voor de organisatie van de back office en administratietussen de coöperaties en de dienstenaanbieders: Een goede leden/abonnementen administratie is voor de coöperaties van groot belang. In de meeste gevallen zal de facturering van de klant voor het gehele bedrag, inclusief de bijdrage voor de coöperatie, door de dienstenaanbieder gedaan worden. Deze moet de bedragen voor de beheerder van de actieve laag (als men dit niet zelf doet) en voor de coöperatie (lidmaatschap, beheer en onderhoudsbijdrage) afdragen op basis van het aantal betalende klanten. Dit houdt in dat er een open en transparante administratie bijgehouden moet worden van het aantal leden dat gebruik maakt van het netwerk van de coöperaties als basis voor de afdracht van de dienstenaanbieders aan de coöperaties. i. Het platform zal hierin ondersteunen door een standaard model te (laten) ontwikkelen voor de ledenadministratie van de coöperaties die aansluiten bij de abonnement administratie van de verschillende providers. Desgewenst kunnen coöperaties dit ook uitbesteden aan het platform, die dit bij voldoende animo vanuit de coöperaties efficiënt kan uitbesteden aan een te selecteren partner. Het, in overleg met alle stakeholders, selecteren en contracteren van een beheeraannemer voor de passieve laag van alle netwerken in Drenthe Om het fysieke en organisatorische beheer en onderhoud van de gerealiseerde netwerken in Drenthe op een efficiënte manier te organiseren streeft het platform ernaar om een raamcontract af te sluiten met een vaste beheeraannemer voor onderhoud, beheer, reparaties en juridische verhaling bij schade aan het netwerk. Coöperaties die een netwerk, volgens een marktconform pakket van eisen, hebben aangelegd kunnen gebruik maken van de diensten van deze aannemer voor een vast bedrag per aansluiting. Door de bundeling van de vraag kan dit voor een lager bedrag dan wanneer men dit per individueel netwerk doet. Idem van een partij voor het beheer, onderhoud en upgrading van de actieve laag. De actieve laag is het meest volatiel wat nieuwe ontwikkelingen betreft. Het platform streeft ernaar om een state of the art dienstverlening te blijven bieden over de Drentse netwerken. Daarom gaat het platform een aanbieder (of meerdere) selecteren die voor aangesloten coöperaties de actieve laag kan gaan beheren, 21

22 inclusief het upgraden van deze laag op basis van de nieuwste beschikbare technologieën. Actief de markt volgen voor het verder uitbreiden van de dienstenpakketten. Het platform zal zich, naast de vaste afspraken met partijen voor onderhoud, beheer en exploitatie, ook gaan richten op het toevoegen van nieuwe dienstenaanbieders over de netwerken in Drenthe. Dit zal het platform doen op verzoek van en in samenspraak met de aangesloten coöperaties. (Rol van de Raad van Advies) 11. Het verder versterken van de verbinddrenthe community en uitbreiden hiervan naar het brede publiek De kern van de Drentse aanpak is dat de ontwikkeling van NGA netwerken vanuit de bewoners zelf is opgepakt. Er wordt met groot enthousiasme en inzet gewerkt door de bewonersinitiatieven en de kwartiermaker in de organisatie van bewonersavonden, kennissessies, het inrichten van een Google drive met kennisdocumenten etc. Er zijn op deze manier grote stappen gezet. Het breedbandplatform wil dit verder versterken en ondersteunen door een aantal dingen structureel op te gaan pakken. Het streven is om een verbinddrenthe community te creëren waarin mensen in een open setting kennis en ervaringen kunnen delen. Organiseren kennissessies en gezamenlijke Pizza/Cola bijeenkomsten van bewonersinitiatieven Om de uitwisseling van kennis en ervaringen tussen de bewonersinitiatieven te stimuleren gaat het breedbandplatform op regelmatige basis kennis sessies en netwerk bijeenkomsten organiseren. De kennissessies zullen georganiseerd worden rondom bepaalde thema s of onderwerpen zoals: Communicatieplannen Financiering Techniek Effectieve vraagbundeling etc Tijdens deze sessies zal, naast een presentatie door experts, vooral ruimte zijn voor inhoudelijke verdieping en het stellen van vragen/uitwisselen van kennis. De Pizza/Cola bijeenkomsten zijn informeel van aard, waarbij het op een laagdrempelige manier kunnen delen van kennis en ervaring tussen bewonersinitiatieven centraal staat. 22