Het is eind februari en de paddentrek staat weer op beginnen. Wat beweegt al die duizenden padden om massaal de weg op te gaan?

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Het is eind februari en de paddentrek staat weer op beginnen. Wat beweegt al die duizenden padden om massaal de weg op te gaan?"

Transcriptie

1 paddentrek

2 Paddentrek Het is eind februari en de paddentrek staat weer op beginnen. Wat beweegt al die duizenden padden om massaal de weg op te gaan? Wat ze beweegt? De voortplanting, en dat is een heel sterke drijfveer Zodra de temperatuur in het vroege voorjaar een aantal dagen boven de 7o C uitkomt komen de padden (Bufo bufo) in beweging. Massaal trekken ze naar de poelen en plassen om zich voort te planten. Meestal zijn dat de poelen waarin ze zelf geboren zijn. De mannetjes gaan het eerst op pad. Ze doen het een beetje kalm aan en treuzelen soms wat om de vrouwtjes op te wachten. Zodra het mannetje er eentje in de smiezen heeft, wordt zij stevig omarmd. Het mannetje is niet van plan om nog

3 los te laten en samen vervolgen ze hun weg. Bij gebrek aan vrouwtjes voegt er zich soms een derde Casanova bij die ook zijn liefdesgeluk wil beproeven. Mocht het onderweg niet lukken om met een vrouwtje mee te liften, dan heb je altijd nog een kans door straks bij de poel een vrouwtje bij de lurven te pakken. Je kunt de mannetjes makkelijk herkennen. Ze zijn een stuk kleiner en slanker dan de vrouwtjes. Die zijn een slag forser en omdat ze vol eitjes zitten, ook lekker gevuld. Deze blog gaat over de paddentrek. Eigenlijk is het een amfibieëntrek. Naast de gewone pad trekken de bruine kikker (Rana temporaria) en de heikikker ((Rana arvalis) ook rond deze tijd naar de voortplantingspoelen. De salamanders gaan iets later en nog later (april/mei) de rugstreeppad en de boomkikker. De bekende groene kikker trekt niet, die blijft zijn hele leven in en rond het water en overwintert in de modderige bodem. Niet allemaal tegelijk normaalverdeling Op de een of andere manier zorgt de natuur er voor dat de padden niet allemaal tegelijk op pad gaan. Er zit een soort normaalverdeling in de trek, beginnend met een aantal vroege vogels, vervolgens komt de grote massa en dan weer afnemend naar de laatkomers. Zo verdeelt de natuur het risico een beetje. Stel dat er toch nog een flinke vorstperiode komt of een ander onheil. Er is dan nog altijd een deel over die zich wel kan voortplanten om de soort in stand te houden. Ook de intensiteit van de trek varieert, dit is afhankelijk

4 van temperatuur en vochtigheid. Bij een temperatuur onder de 5oC hebben ze er weinig zin in, bij een lage luchtvochtigheid (< 75%) ook niet. Ideale omstandigheden zijn 8oC en een hoge luchtvochtigheid, een miezerig regentje is ideaal. De trek is dan massaal. De paddentrek duurt tot maximaal het einde van maart. Overigens is er een tendens, waarschijnlijk door het warmer worden van het klimaat, dat de paddentrek steeds vroeger begint. Verkeer Padden trekken in een rechte lijn naar de voortplantingswater. Dit maakt de paddentrek een risicovolle onderneming voor de individuele pad. Padden houden namelijk geen rekening met het verkeer, met als resultaat dat er jaarlijks duizenden padden worden doodgereden. Op sommige plaatsen zo erg dat er populaties gevaar lopen. Gelukkig zijn er op veel plekken in Nederland paddenwerkgroepen actief die met behulp van vrijwilligers de padden helpen met oversteken. Klik hier en kijk of er ook een groep bij jou in de buurt is. De dieren worden via schermen naar emmers geleid die vrijwilligers dagelijks aan de andere kant van de weg legen. Op sommige plekken zijn tunnels onder de weg aangelegd of wordt een weg tijdelijk afgesloten. Voortplanting Eenmaal aangekomen zal het vrouwtje de eitjes leggen. Het mannetje bevrucht de eitjes zodra ze het lichaam verlaten. Door de inwerking van het water ontstaat er een geleilaagje om het eitje heen. Dit laagje beschermt het eitje en kan ook als een soort lens dienen om de zonnewarmte te versterken. Je kunt de eitjes van een pad goed herkennen omdat padden lange snoeren met eitjes maken. Die snoeren zijn tussen de twee en

5 de vier meter lang. Een vrouwtje maakt meestal drie tot vier strengen. In totaal legt ze tussen de 3000 en 6000 eitjes. Een enkele keer Kikkers leggen hun eitjes in klompen, het bekende kikkerdril. Als je een paddenpoel weet en gaat kijken zie je vaak beide, snoeren en kikkerdril. Dat komt omdat de bruine kikker zich in dezelfde periode als de pad voortplant en vaak ook in dezelfde poelen. Niet alle kikkervisjes die na een dag of tien geboren worden worden volwassen pad of kikker. Er worden heel veel larven opgegeten door andere dieren. Vissen schijnen er niet zo dol op te zijn, veel waterinsecten daarentegen wel, zoals de geelgerande waterkever en zijn larven. Na de trek Na twee tot drie maanden, afhankelijk van het voedselaanbod en de temperatuur veranderen de kikkervisjes in een padje. De zwemstaart wordt steeds kleiner, eerst verschijnen de achterpootjes en als de voorpootjes er zijn kruipt het padje op het land, soms nog met een piepklein staartje dat hij als voedsel kan opgebruiken. Dit proces heet met een mooi woord metamorfose, gedaantewisseling. Dit gaat soms ook met honderden tegelijk, dit wordt wel paddenregen genoemd. Het duurt dan nog drie/vier jaar voordat ze zelf weer naar de poel trekken om zich voort te planten. Padden kunnen wel 17 tot 20 jaar oud worden. Na het leggen van de eitjes gaan de volwassen vrouwtjes ook het land weer op en gaan naar hun zomergebied. De mannetjes verlaten het laatst de poel, je weet maar nooit of er nog een vrouwtje komt..

6 Padden van het Enka terrein in Ede Wij wonen in Ede, vlak bij een van de grootste paddenpopulaties van Nederland. Jaarlijks trekken er meer dan dieren van de gebied rond Hoekelum naar de poelen op het Enka terrein. Hiervoor moet een weg overgestoken worden die veel paddenlevens heeft geëist. In het verleden werden de padden geholpen door vrijwilligers van de Dierenbescherming. Tegenwoordig zijn er twee tunnels onder de weg aangelegd in combinatie met een honderden meters lang waddenscherm. Op het voormalige Enka terrein worden momenteel veel woningen gebouwd. Hierdoor zijn veel van de natuurlijke poelen voor de padden verloren gegaan. De projectontwikkelaar heeft dit verlies gecompenseerd door het aanleggen van een drietal kunstmatige poelen, die jaarlijks door de padden en bruine kikkers worden gebruikt. Hieronder een foto impressie hoe dit er uit ziet en wat plaatjes rond de poelen in het voorjaar van 2015.

7

8

9 Alle in Nederland voorkomende amfibieën en reptielen staan in dit deze handige boekje + verkenningskaart van het KNNV.

10 sterrenbeeld orion Het Sterrenbeeld orion

11 In de winter staat het sterrenbeeld Orion prominent aan de zuidelijke hemel. Met het blote oog valt er al heel wat te zien aan Orion. In deze blog lopen we de belangrijkste bezienswaardigheden van dit prachtige sterrenbeeld langs. Orion de jager Het sterrenbeeld Orion is vanaf november t/m maart goed zichtbaar, dat wil zeggen na uur boven de horizon. Kijk naar het Zuiden en je kunt hem niet missen. De maanden januari en februari zijn het best. Orion is de jager die met zijn knots op het punt staat Taurus de stier, die vlak voor hem staat, te lijf te gaan. Achter hem zit zijn grote hond Canis Major. Zijn riem wordt gevormd door drie sterren op een rijtje. In zijn zwaard zit de Orionnevel, waarin jong heldere, blauwwitte sterren doorprikken. Betelgeuze

12 We beginnen onze tour door het sterrenbeeld Orion bij Betelgeuze. Betelgeuze vind je makkelijk linksboven in het sterrenbeeld. Het is die heldere oranje ster. Betelgeuze is een superreus die als hij in ons zonnestelsel zou staan tot Jupiter kan reiken. De naam Betelgeuze komt uit het Arabisch en betekent waarschijnlijk hand van de reus, dit is later abusievelijk vertaalt in oksel van de reus. Overigens hebben we de meeste namen van sterren te danken aan Arabieren. de Betelgeuze is de alfa ster (α Orionis) van het sterrenbeeld, dat wil zeggen de helderste. Betelgeuze is aan het eind van zijn leven, daarom heeft hij een oranje kleur. Hij zwelt enorm op en zal binnenkort exploderen en een supernova worden. Als dit gebeurt zal er een ster aan de hemel staan die vele malen helderder zal zijn dan Venus en het licht van de volle maan zal benaderen. Overigens is binnenkort in astronomische termen een relatief begrip, het kan nog wel tienduizenden jaren duren. Heel misschien maken we het nog mee in ons leven. Het licht van Betelgeuze doet er 600 jaar over om de aarde bereiken, dat is km. En dan te

13 bedenken dat astronomen Betelgeuze relatief dichtbij vinden staan. Zo dichtbij staat Betelgeuze dat het de enige ster is waarvan astronomen het oppervlakte kunnen bestuderen, dat dan weer wel. Laatste weetje: Betelgeuze is een veranderlijke ster. Dat wil zeggen dat hij in helderheid wisselt. Dus de ene keer helderder dan de andere. De schommelingen van Betelgeuze duren 200 tot 400 dagen. Rigel Rechts onderin naar het westen vind je de ster Rigel. Rigel is een stralende blauwwitte superreus, die naar schatting 900 lichtjaar ver weg staat (dus 1,5x de afstand van Betelgeuze, pak de rekenmachine er maar even bij ). Zijn lichtkracht is x sterker dan onze zon. Sterren die blauwwit zijn, zijn jonge sterren. Ook dit is weer relatief; Rigel is 10 miljoen jaar oud (ter vergelijking; onze Zon is 4,5 miljard jaar). Rigel is de tweede ster van Orion (Orionis β) en is een dubbelster. Hij heeft twee begeleiders, die je met het blote oog niet kunt zien. Rigel betekent in het Arabisch iets van voet van de reus. De riem van Orion De riem van Orion is het karakteristieke rijtje van drie sterren. Mintaka, Alnilam en Alnitak. De twee buitenste zijn dubbelsterren, je kunt dit met een telescoop van 100 mm of groter zien. Bij Alnitak staat de bekende Paardekop nevel. Voor de amateur astronoom een uitdaging, want het is een dichte, zwarte wolk van stof en gas die geen licht uitstraalt.

14 We laten het hierbij, want dit is een tour met het blote oog. Orionnevel Je pakt de middelste ster van de riem van Orion en gaat loodrecht naar beneden. Je komt dan bij de sterren die het zwaard van Orion vormen. Als het buiten voldoende donker is, zoek anders een zo donker mogelijke plek op, zie je een diffuus pluizig vlekje, midden in het zwaard. Dit is de Orionnevel. Een van de weinige nevels die je met het blote oog kunt zien. Kijk er eens naar met een verrekijker en je zit tientallen keren meer details, met een telescoop is het een van makkelijkste en grootste attracties voor de sterrenkijker. Met iedere vergroting laat hij nieuwe spannende details zien. Hij staat tussen de 1600 en 1900 lichtjaren van ons af. De Orionnevel is een enorme gloeiende gaswolk van 30 lichtjaar

15 doorsnee. In de wolk vliegt het gas alle kanten uit door gebieden waarin nieuwe sterren ontstaan. Nieuwe sterren ontstaan door het langdurig samenklonteren van (gas) deeltjes, maar dit is een heel ander onderwerp. De Orionnevel wordt ook wel de sterrenkraamkamer van Orion genoemd, omdat er zoveel nieuw sterren in ontstaan. Even buiten Orion Als je nog niet zo bekend bent met de sterrenhemel en je wilt je publiek na bovenstaande uitleg nog even laten zien dat je kennis echt wel wat verder reikt dan Orion alleen, maak dan de volgende twee korte uitstapjes. We gaan uit van de riem van Orion. Trek een denkbeeldige lijn naar boven (westen) en je komt bij een heldere oranje ster, dat is de Aldebaran, de helderste ster van het sterrenbeeld Stier (α Taurus). Aldebaran betekent oog van de stier. Trek de lijn nog wat verder door en je komt bij de Pleiaden, een sterrenhoop, ook wel zevengesternte genoemd. Zevengesternte, omdat je met het blote oog zeven sterren kunt onderscheiden (met een verrekijker of telescoop vele malen meer). Vervolgens trek je de lijn vanuit de riem naar beneden door en je komt bij een heel heldere ster, die Sirius heet (we kennen Sirius Zwart natuurlijk nog van de boeken van Harry Potter).

16 Sirius is de α ster van het sterrenbeeld Hond en de helderste ster van de nachtelijke sterrenhemel. Er valt nog veel meer te vertellen over Orion, maar dan moet de tour met een verrekijker of telescoop. Wellicht volgende winter deel 2. Ontdek meer van de sterrenhemel met een sterrenkaart of planisfeer Een tekenbeet Teek Ixodus ricinus. (Foto onder Creative Commons Licence)

17 Tekenbeet Ziekte van Lyme Mensen die zich veel in de natuur bevinden hebben er vast al eens last van gehad: een teek. Een klein beestje dat zich vast bijt in de huid en na enige uren of zelfs dagen zich weer laat vallen. Je voelt niets van de beet, maar het kan wel grote gevolgen hebben. Zo veroorzaakt de teek de ziekte van Lyme. Tijdens de infectie van de ziekte van Lyme kunnen er klachten zoals koorts, hoofdpijn of last van de ogen voor komen. Later breidt zich dit uit tot klachten in de gewrichten, het hart of zenuwstelsel. Daarnaast kan de huid heel dun worden en kunnen hersens ontstoken raken. Teken-encefalitis virus Niet elke teek brengt deze ziekte voort, zo is uit onderzoek in Nederland gebleken dat gemiddeld 24% van de teken met Borrelia burgdorferi geïnfecteerd is. Naast het risico op de ziekte van Lyme heeft een nieuwe bedreiging ons land in 2016 bereikt. Hiermee wordt de teek nog gevaarlijk dan hij al was. Voor het eerst is een wandelaar (Utrechtse heuvelrug) ziek geworden door het teken-encefalitis virus. Bron: De Volkskrant Besmetting met dit virus leidt in de meeste gevallen tot griepachtige klachten. Maar in 10% van de gevallen tot een hersenvliesontsteking die kan verergeren en het hersenweefsel kan beschadigen. Bij besmetting met de ziekte van Lyme, waarbij besmetting soms pas na een dag optreedt, dringt het teken-encefalitis virus al na enkele minuten het lichaam van het slachtoffer binnen.

18 Verspreiding teken-encefalitisvirus in 2010 (bron: Eurosurveillance.com) In bovenstaande afbeelding is de verspreiding van het tekenencefalitisvirus af te lezen. De gevaren (en niet de Wijzen) komen in dit geval uit het Oosten. Wat aantekeningen: Noorwegen is nog zo goed als vrij van besmetting. Zweden valt ook nog mee: klein gebied aan de oostkust. Duitsland vooral in het zuiden. De tendens is echter wel duidelijk. Het tekenencefalitisvirus rukt op.

19 Krim-Congo virus In september 2016 dient zich een nieuw teek-gerelateerd gevaar aan in Europa. In Spanje overlijdt een een man aan de gevolgen van het Krim-Congovirus. Dit levensgevaarlijke virus wordt voornamelijk door teken overgedragen. Wie de pech heeft de ziekte op te lopen, heeft een kans van 30% om te overlijden. De 62-jarig man liep het virus op nadat hij door een teek is gebeten op een natuurwandeling in het zuiden van Spanje. Het virus kan zich ook verspreiden van mens op mens door contact met bloed of andere lichaamssappen. Het virus heeft zijn naam te danken omdat het ontdekt werd op De Krim en later werd de ziekte in Congo herkend. Laat duidelijk zijn dat er niet lichtvoetig om moet worden gegaan met beten van teken. Neem als je de natuur in gaat de juiste voorzorgsmaatregelen (kleding) en controleer je lichaam altijd na een wandeling. Denk er aan dat teken zich ongemerkt op je lichaam verplaatsen en een voorkeur hebben voor je warme plekjes. Verwijderen van een teek Rond het verwijderen van een teek bestaan veel misverstanden. De ene bron raadt af de teek te draaien, terwijl een andere bron weer aanraadt de teek te draaien. De meest effectieve manier om een teek te verwijderen is om dit te doen met een pincet met dunne uiteinden of met een speciale tekenverwijderaar. Hierbij moet er voor gezorgd worden dat de teek niet wordt vastgegrepen in het lichaam, aangezien de kans bestaat dat de teek wordt platgedrukt en zijn maaginhoud weer uitspuugt. Voorkomen is beter dan genezen Een tekenbeet kan het beste worden voorkomen door beschermende kleding te dragen. Eén van deze preventiemaatregelen is de

20 kleding van Rovince. Door het impregneren van de jassen en broeken en dergelijke zal een teek geen grip hebben. Zo kan het beestje zich niet voortbewegen van bijvoorbeeld de broekspijp naar het been. Het wordt altijd nog wel aangeraden om een hoofddeksel te dragen en de broekspijpen in de sokken te stoppen. Teken komen immers niet uit een boom, maar uit struiken of een laaghangende tak. Zo kan het gebeuren dat bij het bukken een beestje terecht kan komen op het hoofd. Meer informatie over teken en de gevolgen en beschermende kleding is te vinden op de website van Rovince.

Het is eind februari en de paddentrek staat weer op beginnen. Wat beweegt al die duizenden padden om massaal de weg op te gaan?

Het is eind februari en de paddentrek staat weer op beginnen. Wat beweegt al die duizenden padden om massaal de weg op te gaan? paddentrek Paddentrek Het is eind februari en de paddentrek staat weer op beginnen. Wat beweegt al die duizenden padden om massaal de weg op te gaan? Wat ze beweegt? De voortplanting, en dat is een heel

Nadere informatie

sterrenbeeld orion Het Sterrenbeeld orion

sterrenbeeld orion Het Sterrenbeeld orion sterrenbeeld orion Het Sterrenbeeld orion In de winter staat het sterrenbeeld Orion prominent aan de zuidelijke hemel. Met het blote oog valt er al heel wat te zien aan Orion. In deze blog lopen we de

Nadere informatie

Teek Ixodus ricinus. (Foto onder Creative Commons Licence)

Teek Ixodus ricinus. (Foto onder Creative Commons Licence) Een tekenbeet Teek Ixodus ricinus. (Foto onder Creative Commons Licence) Tekenbeet Ziekte van Lyme Mensen die zich veel in de natuur bevinden hebben er vast al eens last van gehad: een teek. Een klein

Nadere informatie

De Vuursalamander. Wat is een vuursalamander?

De Vuursalamander. Wat is een vuursalamander? Vuursalamander De Vuursalamander We hebben de vuursalamander niet voor niets als logo voor onze webwinkel gekozen. Met zijn felle kleuren is het een prachtig symbool wat voor moois de natuur kan voortbrengen.

Nadere informatie

putter Putter of distelvink

putter Putter of distelvink putter Putter of distelvink Het was een briljant idee en een echte uitdaging voor de afgelopen winter. Mooi plaatje schieten van een putter, klein beetje oppimpen met Photoshop en er dan een blogje over

Nadere informatie

Naam:_ KIKKERS. pagina 1 van 6

Naam:_ KIKKERS. pagina 1 van 6 Naam:_ KIKKERS _ De kikker is een amfibie. Er zijn veel soorten kikkers op de wereld. In Nederland zie je de bruine en de groene kikker het meest. De groene kikkers zijn graag veel in het water, de bruine

Nadere informatie

Schoolkamp en Teken Beatrixschool Haarlem

Schoolkamp en Teken Beatrixschool Haarlem Schoolkamp en Teken Beatrixschool Haarlem Voorwoord Kamperen is voor de Beatrixschool al ruim 30 jaar een traditie. Een prachtige traditie vergeleken met de schoolreisjes van deze tijd. Een pretpark is

Nadere informatie

Het is eind februari en de paddentrek staat weer op beginnen. Wat beweegt al die duizenden padden om massaal de weg op te gaan?

Het is eind februari en de paddentrek staat weer op beginnen. Wat beweegt al die duizenden padden om massaal de weg op te gaan? paddentrek Paddentrek Het is eind februari en de paddentrek staat weer op beginnen. Wat beweegt al die duizenden padden om massaal de weg op te gaan? Wat ze beweegt? De voortplanting, en dat is een heel

Nadere informatie

Klein hoefblad ( Tussilago farfara)

Klein hoefblad ( Tussilago farfara) Klein Hoefblad Klein hoefblad farfara) (Tussilago Klein hoefblad is een echte pionier. Als één van de eersten in bloei in maart of april (in een zachte winter al in februari). Klein hoefblad is ook een

Nadere informatie

Met de Kijker op Jacht, Universum 1, 2006 Door: Jeffrey Bout

Met de Kijker op Jacht, Universum 1, 2006 Door: Jeffrey Bout Met de Kijker op Jacht, Universum 1, 2006 Door: Jeffrey Bout Dag allemaal! Ook zo genoten van Mars eind vorig jaar? Wij wel! Mooie structuren waren er zichtbaar en sommigen hebben zelfs een heuse zandstorm

Nadere informatie

Kijk nooit met een telescoop zomaar naar de zon!!!

Kijk nooit met een telescoop zomaar naar de zon!!! Kijk nooit met een telescoop zomaar naar de zon!!! Een eenvoudige gids bij project sterren schitteren voor iedereen Wij beperken ons in eerste instantie tot de circumpolaire sterrenbeelden. Dat zijn de

Nadere informatie

4 Het heelal 6. De zon. De aarde. Jupiter. De maan. Ons zonnestelsel. Mars. Mercurius Venus

4 Het heelal 6. De zon. De aarde. Jupiter. De maan. Ons zonnestelsel. Mars. Mercurius Venus Inhoud 4 Het heelal 6 De zon 10 8 De aarde De maan Jupiter 18 12 Ons zonnestelsel 14 15 16 Mars Mercurius Venus 22 Saturnus Verre planeten 24 Satellieten van het zonnestelsel 20 26 Planetoïden 27 Kometen

Nadere informatie

Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk

Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk Werkstuk door Denise 1472 woorden 24 maart 2019 0 keer beoordeeld Vak Nederlands Het zonnestelsel Inhoudsopgave Inleiding Onderzoeksvraag Het ontstaan Planeten De

Nadere informatie

Informatieblad. Veilig en gezond werken. Lyme-ziekte. bron: website RIVM

Informatieblad. Veilig en gezond werken. Lyme-ziekte. bron: website RIVM Informatieblad Lyme-ziekte Veilig en gezond werken bron: website RIVM Wat u moet weten van tekenbeten en Lyme- ziekte Iedereen die op de één of andere manier met de natuur in aanraking komt, moet rekening

Nadere informatie

l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT AXOLOTL AMFIBIEËN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN

l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT AXOLOTL AMFIBIEËN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT AXOLOTL AMFIBIEËN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE AXOLOTL BIJ

Nadere informatie

Verwerkingsles biodiversiteit onderbouw

Verwerkingsles biodiversiteit onderbouw Verwerkingsles biodiversiteit onderbouw Doelen: Kinderen weten dat sommige dieren, zoals kikkers en vlinders, gedaanteverwisselingen doormaken tijdens hun leven Kinderen ontdekken dat rupsen en vlinders

Nadere informatie

UGP-folders. Tekenbeten

UGP-folders. Tekenbeten UGP-folders Tekenbeten Controleer de huid, na verblijf in de natuur, dagelijks zorgvuldig op de aanwezigheid van teken. Bekijk met extra aandacht de oksels, liezen, bilspleet en knieholten. Verwijder teken

Nadere informatie

Het Scalibor teken-abc

Het Scalibor teken-abc Scalibor Protectorband De doodsteek voor teken Beschermt ook tegen zandvliegen en de hartwormmug (Culex pp) Het Scalibor teken-abc Teken kunnen levensbedreigende ziekten overbrengen. Teken zijn spinachtige

Nadere informatie

Kikkers. Inleiding. Kikkers bij ons in de buurt

Kikkers. Inleiding. Kikkers bij ons in de buurt Kikkers Inleiding Vandaag wil ik jullie graag iets meer vertellen over de kikker. Iedereen van jullie kent wel de kikker, misschien woont er wel ergens één in jullie tuin? Zoals in onze tuin, daar woont

Nadere informatie

Een tekenbeet. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee!

Een tekenbeet. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee! Een tekenbeet U bent op de Spoedeisende Hulp (SEH) geweest in verband met een tekenbeet. De arts heeft de teek verwijderd. Noteer de datum in uw agenda en controleer de volgende weken de plaats van de

Nadere informatie

Quiz over tekenbeten. 1. Tot welke dierensoort behoort de Teek? A. Spinachtigen B. Insecten C. Krabben

Quiz over tekenbeten. 1. Tot welke dierensoort behoort de Teek? A. Spinachtigen B. Insecten C. Krabben Quiz over tekenbeten 1. Tot welke dierensoort behoort de Teek? A. Spinachtigen B. Insecten C. Krabben 2. Waar leven de teken? A. Op de stenen B. In gras en in bosjes C. Hoog in de bomen 3. Wat doet de

Nadere informatie

Spoedgevallen. Patiënteninformatie. EEN tekenbeet: paniek!

Spoedgevallen. Patiënteninformatie. EEN tekenbeet: paniek! Spoedgevallen Patiënteninformatie EEN tekenbeet: geen reden tot paniek! 1. Wat is een teek? Een teek is klein zwart diertje, niet veel groter dan een speldenkop. Je vindt ze vooral op lage begroeiing

Nadere informatie

Een teek? Pak m beet!

Een teek? Pak m beet! Een teek? Pak m beet! Informatie over teken en de ziekte van Lyme Een tekenbeet is meestal onschuldig, maar kán u ziek maken als de teek lang vastgebeten in uw huid zit. Geef de teek dus geen kans. Een

Nadere informatie

spoedgevallen informatiebrochure Een tekenbeet: geen reden tot paniek!

spoedgevallen informatiebrochure Een tekenbeet: geen reden tot paniek! spoedgevallen informatiebrochure Een tekenbeet: geen reden tot paniek! Inhoudstafel 1. Wat is een teek? 4 2. Wat doe je best na een tekenbeet? 5 3. Wat zijn de symptomen van de ziekte van Lyme? 5 4. Hoe

Nadere informatie

inhoud 1. Kom jij uit een ei? 2. Dieren uit een ei. 3. Vogels 4. Vissen 5. Insecten 6. Spinnen 7. Reptielen 8. Kikkers en padden 9.

inhoud 1. Kom jij uit een ei? 2. Dieren uit een ei. 3. Vogels 4. Vissen 5. Insecten 6. Spinnen 7. Reptielen 8. Kikkers en padden 9. Het ei inhoud. Kom jij uit een ei? 3. Dieren uit een ei. 5 3. Vogels 7 4. Vissen 8 5. Insecten 0 6. Spinnen 3 7. Reptielen 4 8. Kikkers en padden 5 9. Filmpje 6 Pluskaarten 7 Bronnen en foto s 9 Colofon

Nadere informatie

Hoofdstuk 8. Samenvatting. 8.1 Sterren en sterrenhopen

Hoofdstuk 8. Samenvatting. 8.1 Sterren en sterrenhopen Hoofdstuk 8 Samenvatting Een verlaten strand en een onbewolkte lucht, zoals op de voorkant van dit proefschrift, zijn ideaal om te genieten van de sterren: overdag van de Zon de dichtstbijzijnde ster en

Nadere informatie

Met de Kijker op Jacht, Universum 4, 2004 Door Wouter Verheul

Met de Kijker op Jacht, Universum 4, 2004 Door Wouter Verheul Met de Kijker op Jacht, Universum 4, 2004 Door Wouter Verheul Nu de vakantie weer voorbij is, en de zomer op z'n einde loopt, zijn de Boogschutter en de Schorpioen met het centrum van de Melkweg onder

Nadere informatie

Limburgs Landschap. natuurboekje van

Limburgs Landschap. natuurboekje van Limburgs Landschap natuurboekje van lente 2009 Hoi! Kikkers en padden komen in de lente uit hun winterslaap. Sommige al in februari /maart, als het nog bibberkoud is. Zoals de bruine kikker. Of de bufo

Nadere informatie

Wat is de ziekte van Lyme?

Wat is de ziekte van Lyme? De ziekte van Lyme Wat is de ziekte van Lyme? De ziekte van Lyme is een infectieziekte die wordt veroorzaakt door de bacterie Borrelia burgdorferi. U kunt met deze bacterie besmet raken wanneer u door

Nadere informatie

Kennismaking Praktische Sterrenkunde

Kennismaking Praktische Sterrenkunde Kennismaking Praktische Sterrenkunde Introductie Practicum 1 Kennismaking Nachtelijke Hemel Inleveren 3 mei 2010 bij het college (als het slecht weer blijft wordt deze datum veranderd). 1 Introductie Een

Nadere informatie

Ik doe mijn spreekbeurt over de ruimte omdat ik het een interessant onderwerp vind en ik er graag meer over wilde weten.

Ik doe mijn spreekbeurt over de ruimte omdat ik het een interessant onderwerp vind en ik er graag meer over wilde weten. Boekverslag door J. 1981 woorden 29 juli 2003 6.3 208 keer beoordeeld Vak Nederlands Ik doe mijn spreekbeurt over de ruimte omdat ik het een interessant onderwerp vind en ik er graag meer over wilde weten.

Nadere informatie

Amfibieën. Les 1 Kenmerken amfibieën en de kikker. 1. De leerkracht vertelt dat de les gaat over hoe je amfibieën kunt herkennen.

Amfibieën. Les 1 Kenmerken amfibieën en de kikker. 1. De leerkracht vertelt dat de les gaat over hoe je amfibieën kunt herkennen. Amfibieën Les 1 Kenmerken amfibieën en de kikker Inhoud 1. De leerkracht vertelt dat de les gaat over hoe je amfibieën kunt herkennen. Hulpmiddel Prezi les 1: http://prezi.com/hwpatwdyvqpv/?utm_campaign

Nadere informatie

Een tekenbeet, altijd vervelend, soms ook gevaarlijk, maar eenvoudig te voorkomen.

Een tekenbeet, altijd vervelend, soms ook gevaarlijk, maar eenvoudig te voorkomen. Een tekenbeet, altijd vervelend, soms ook gevaarlijk, maar eenvoudig te voorkomen. Teken kunnen levensbedreigende ziekten overbrengen. Teken zijn spinachtige beestjes die zich vanuit de struiken op uw

Nadere informatie

p a h sc d n a L s rg u b im L

p a h sc d n a L s rg u b im L Limburgs Landschap natuurboekje van lente 2009 Hoi! Kikkers en padden komen in de lente uit hun winterslaap. Sommige al in februari /maart, als het nog bibberkoud is. Zoals de bruine kikker. Of de bufo

Nadere informatie

Nieuwsbrief 42 Maart - April 2008 DE WEEK VAN DE TEEK

Nieuwsbrief 42 Maart - April 2008 DE WEEK VAN DE TEEK Nieuwsbrief 42 Maart - April 2008 DE WEEK VAN DE TEEK Naar aanleiding van de internationale week van de teek (30 maart tot en met 6 april) is het interessant om de gevaren van teken op landbouwgebied even

Nadere informatie

VAN STEELPAN NAAR LEEUW

VAN STEELPAN NAAR LEEUW ROUTE 1 VAN STEELPAN NAAR LEEUW SPRING VAN DE STEELPAN NAAR ZEVEN PATRONEN AAN DE STERREN HEMEL, WAARONDER POLARIS (DE NOORDELIJKE POOLSTER). SPOT ONDERWEG TWEE STERRENSTELSELS. DE LENTEHEMEL IS HET BESTE

Nadere informatie

inhoud 1. De mier 2. De teek 3. De regenworm 4. De pissebed 5. De hoofdluis 6. De vlieg 7. De mug 8. De vlo 9. Filmpje Pluskaarten Colofon

inhoud 1. De mier 2. De teek 3. De regenworm 4. De pissebed 5. De hoofdluis 6. De vlieg 7. De mug 8. De vlo 9. Filmpje Pluskaarten Colofon Kleine beestjes inhoud. De mier 2. De teek 4. De regenworm 5 4. De pissebed 6 5. De hoofdluis 7 6. De vlieg 8 7. De mug 9 8. De vlo 0 9. Filmpje Pluskaarten 2 Colofon 4 Bronnen en foto s 5 . De mier Een

Nadere informatie

Ik heb een tekenbeet In het kort

Ik heb een tekenbeet In het kort TEKENBEET Ik heb een tekenbeet In het kort In de natuur geweest? Controleer uzelf en uw kinderen op teken, vooral de oksels, liezen, knieholtes, bilspleet, nek en achter de oren. Verwijder teken zo snel

Nadere informatie

dag en nacht Vragen behorende bij de clip dag en nacht op

dag en nacht Vragen behorende bij de clip dag en nacht op RUIMTE Naam: dag en nacht Vragen behorende bij de clip dag en nacht op www.schooltvbeeldbank.nl 1. Planeten Uit hoeveel planeten bestaat ons zonnestelsel? De aarde en dan nog.. planeten. (vul aantal in)

Nadere informatie

Hoofdstuk 1: Veldkenmerken en voorkomen 3. Hoofdstuk 2: Voedsel en vijanden 4. Hoofdstuk 3: Voortplanting en verwanten 6

Hoofdstuk 1: Veldkenmerken en voorkomen 3. Hoofdstuk 2: Voedsel en vijanden 4. Hoofdstuk 3: Voortplanting en verwanten 6 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 1 Literatuurlijst 1 Inleiding 2 Hoofdstuk 1: Veldkenmerken en voorkomen 3 Hoofdstuk 2: Voedsel en vijanden 4 Hoofdstuk 3: Voortplanting en verwanten 6 Hoofdstuk 4: Verzorging

Nadere informatie

De ziekte van Lyme is een infectieziekte. Een andere naam die ook wel eens gebruikt wordt, is borreliose.

De ziekte van Lyme is een infectieziekte. Een andere naam die ook wel eens gebruikt wordt, is borreliose. Ziekte van Lyme Borreliose, Lyme-borreliose, erythema migrans Wat is de ziekte van Lyme? De ziekte van Lyme is een infectieziekte. Een andere naam die ook wel eens gebruikt wordt, is borreliose. Hoe krijgt

Nadere informatie

Een. hoort erbij! Over dieren uit een ei. groepen 3-5

Een. hoort erbij! Over dieren uit een ei. groepen 3-5 Een hoort erbij! Over dieren uit een ei groepen 3-5 1. Een ei hoort erbij Veel dieren leggen eieren: vogels en vissen. Maar ook insecten leggen kleine eitjes. Uit dat eitje komt een klein diertje. Dat

Nadere informatie

Eigenlijk is een tekenbeet geen. snuitvormig orgaan vol bloed. Zo

Eigenlijk is een tekenbeet geen. snuitvormig orgaan vol bloed. Zo Tekenbeten en. Bron: ARBO Geen echte beet. In OHV nr.77 heeft al eens iets gestaan over Lyme, maar onderstaand stuk is door artsen geschreven en is, met toestemming van de Arbo Management Groep te Utrecht,

Nadere informatie

De mooiste 10 objecten aan de sterrenhemel met elke sterrenkijker op elke avond Door Jeffrey Bout

De mooiste 10 objecten aan de sterrenhemel met elke sterrenkijker op elke avond Door Jeffrey Bout De mooiste 10 objecten aan de sterrenhemel met elke sterrenkijker op elke avond Door Jeffrey Bout Veel mensen die net een sterrenkijker hebben gekocht vragen zich af wat er nu allemaal mee te zien valt.

Nadere informatie

CONTROLEER ALTIJD OP TEKENBETEN ALS JE IN DE NATUUR GEWEEST BENT.

CONTROLEER ALTIJD OP TEKENBETEN ALS JE IN DE NATUUR GEWEEST BENT. CONTROLEER ALTIJD OP TEKENBETEN ALS JE IN DE NATUUR GEWEEST BENT. Heb je genoten van de natuur (bos, park,...)? Fijn! Genieten van de natuur is gezond. Maar wees niet gek! Doe de tekencheck! Van een tekenbeet

Nadere informatie

Hoe meten we STERAFSTANDEN?

Hoe meten we STERAFSTANDEN? Hoe meten we STERAFSTANDEN? (soorten sterren en afstanden) Frits de Mul Jan. 2017 www.demul.net/frits 1 Hoe meten we STERAFSTANDEN? (soorten sterren en afstanden) 1. Afstandsmaten in het heelal 2. Soorten

Nadere informatie

Teek-it-easy Een spel over... teken!

Teek-it-easy Een spel over... teken! Teek-it-easy Een spel over... teken! Deelnemers Spel Begeleiding Aantal Leeftijd Doelgroep Spelsoort Duur Aantal 10 of meer 10-12 jaar JRK-groep Binnen rustig 45 min. à 1u30 1 à 2 13-15 jaar Scholen Varia

Nadere informatie

KleinKracht Karin Heesakkers 2006-2011 www.kleinkracht.nl

KleinKracht Karin Heesakkers 2006-2011 www.kleinkracht.nl De zon is een ster, net als alle andere sterren aan de hemel. Zij staat alleen veel dichter bij ons en daarom zien we haar als een schijfje aan de hemel. Een ster is een grote gasbol waar binnenin kernfusie

Nadere informatie

bètavakken, VMBO Economie, VMBO Groen, VMBO Techniek, VMBO Zorg, zaakvakken. VO

bètavakken, VMBO Economie, VMBO Groen, VMBO Techniek, VMBO Zorg, zaakvakken. VO TekenQuiz Vakgebied: Leerniveau: bètavakken, VMO conomie, VMO Groen, VMO Techniek, VMO Zorg, zaakvakken. VO antal items: 15 Max. aantal punten: 44 ls je de bronnen uit het artikel op Onderwijsvanmorgen.nl

Nadere informatie

Bijlage VMBO-KB. biologie CSE KB. tijdvak 2. Deze bijlage bevat informatie. 800045-2-739b

Bijlage VMBO-KB. biologie CSE KB. tijdvak 2. Deze bijlage bevat informatie. 800045-2-739b Bijlage VMBO-KB 2008 tijdvak 2 biologie CSE KB Deze bijlage bevat informatie. 800045-2-739b Ziek van de natuur Lees eerst informatie 1 tot en met 4 en beantwoord dan vraag 38 tot en met 49. Bij het beantwoorden

Nadere informatie

Een pad kan oud worden

Een pad kan oud worden Paddentrek Het is weer zover! De buitentemperatuur s nachts is boven 7 graden C en er valt een mals regentje neer. De gewone padden ( Bufo bufo) warmen op worden wakker en trekken naar het water om zich

Nadere informatie

Limburgs Landschap. natuurboekje van

Limburgs Landschap. natuurboekje van Limburgs Landschap natuurboekje van lente 2012 Hoi! Salamanders zien eruit als dino s in het klein. Het zijn prehistorische beestjes die al miljoenen en miljoenen jaren op onze aardbol wonen. Ze waren

Nadere informatie

[Blaren & Teken] NUTTIGE INFORMATIE VOOR MEERDAAGSE PROGRAMMA S

[Blaren & Teken] NUTTIGE INFORMATIE VOOR MEERDAAGSE PROGRAMMA S [Blaren & Teken] NUTTIGE INFORMATIE VOOR MEERDAAGSE PROGRAMMA S Blaren Over blaren wordt soms wat aanmatigend gedaan. Laat je niets wijsmaken door andere wandelaars die menen dat zij dé oplossing hebben

Nadere informatie

SPREEKBEURT Chinese vuurbuiksalamander

SPREEKBEURT Chinese vuurbuiksalamander SPREEKBEURT Chinese vuurbuiksalamander l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n REPTIELEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER

Nadere informatie

Bijlage VMBO-GL en TL

Bijlage VMBO-GL en TL Bijlage VMBO-GL en TL 2008 tijdvak 2 biologie CSE GL en TL Deze bijlage bevat informatie. 800045-2-617b Ziek van de natuur Lees eerst informatie 1 tot en met 4 en beantwoord dan vraag 36 tot en met 52.

Nadere informatie

Sterren en sterevolutie Edwin Mathlener

Sterren en sterevolutie Edwin Mathlener Sterren en sterevolutie Edwin Mathlener Kosmische raadselen? Breng ze in voor de laatste les! Mail uw vragen naar info@edwinmathlener.nl, o.v.v. Sonnenborghcursus. Uw vragen komen dan terug in de laatste

Nadere informatie

Informatiebrief tekenbeten en Lyme

Informatiebrief tekenbeten en Lyme Informatiebrief tekenbeten en Lyme Teken Wat zijn teken? Teken lijken op kleine platte spinnetjes. Ze komen in het hele land voor in bossen, duinen, heidegebieden, beschutte weilanden, parken en tuinen.

Nadere informatie

Lente. groep 3, 4 en 5

Lente. groep 3, 4 en 5 Lente groep 3, 4 en 5 Inhoud Lente 3 1. Langer licht 4 2. Bollen 5 3. Wakker worden 6 4. Frisse blaadjes 7 5. Kikkerdril 8 6. Op reis 9 7. In de wei 10 8. Er op uit! 11 9. Filmpjes 12 Werkblad lente 14

Nadere informatie

Colofon. www.stichtinggezondheid.nl. Dit e-book is een uitgave van Stichting Gezondheid. Teksten: Stichting Gezondheid

Colofon. www.stichtinggezondheid.nl. Dit e-book is een uitgave van Stichting Gezondheid. Teksten: Stichting Gezondheid Colofon Dit e-book is een uitgave van Stichting Gezondheid Teksten: Stichting Gezondheid Vormgeving: Michael Box (Internet Marketing Nederland) Correspondentie: Stichting Gezondheid (Stefan Rooyackers)

Nadere informatie

Werkstuk Biologie De lymneziekte en teken

Werkstuk Biologie De lymneziekte en teken Werkstuk Biologie De lymneziekte en teken Werkstuk door een scholier 1833 woorden 14 mei 2003 6,3 12 keer beoordeeld Vak Biologie De Lymeziekte Wat is een teek? Teken zijn kleine, geleedpotige (spinachtige)

Nadere informatie

Lichtvervuiling: Welk filter gebruik ik op mijn telescoop?

Lichtvervuiling: Welk filter gebruik ik op mijn telescoop? Lichtvervuiling: Welk filter gebruik ik op mijn telescoop? Infrarood opname van de paardenkopnevel met de ruimtetelescoop Hubble Lichtvervuiling: Welk filter gebruik ik op mijn telescoop? In deze blogpost

Nadere informatie

SPREEKBEURT NEONTETRA

SPREEKBEURT NEONTETRA SPREEKBEURT NEONTETRA l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n VISSEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE NEONTETRA BIJ

Nadere informatie

Voorbereiding post 4. Van ven en veen Groep 3-4

Voorbereiding post 4. Van ven en veen Groep 3-4 Voorbereiding post 4 Van ven en veen Groep 3-4 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de Powerpointserie als voorbereiding op post 4: Van ven en veen voor groep 3 en 4. Inhoud: Algemeen Verhaal Spel

Nadere informatie

SPREEKBEURT Vissengroep Harnasmeervallen

SPREEKBEURT Vissengroep Harnasmeervallen SPREEKBEURT Vissengroep Harnasmeervallen l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n VISSEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER

Nadere informatie

T2b L1 De ruimte of het heelal Katern 1

T2b L1 De ruimte of het heelal Katern 1 Het heelal of de kosmos is de ruimte waarin de zon, de maan en de sterren zich bevinden. Het heelal bestaat uit een oneindig aantal hemellichamen waarvan er steeds nieuwe ontdekt worden. De hemellichamen

Nadere informatie

Sterrenkaart groep 3-4

Sterrenkaart groep 3-4 Sterrenkaart groep 3-4 Als je naar de sterren kijkt, komen vanzelf veel vragen bovendrijven. Hoeveel sterren zijn er? Waar bestaan sterren uit? Hoe ver weg zijn ze? Hoe groot is het heelal? In deze les

Nadere informatie

6.1. Boekverslag door K woorden 22 mei keer beoordeeld

6.1. Boekverslag door K woorden 22 mei keer beoordeeld Boekverslag door K. 1555 woorden 22 mei 2002 6.1 301 keer beoordeeld Vak ANW 1. Inleiding Ik doe mijn werkstuk over ons zonnestelsel, omdat het me boeit wat er verder is dan onze aarde. Ook doe ik mijn

Nadere informatie

Informatie: zoetwaterdiertjes

Informatie: zoetwaterdiertjes Informatie: zoetwaterdiertjes In het zoete water wonen heel veel diertjes. Ze zien er best schattig uit, maar pas op! Leven in een sloot is heerl gevaarlijk. Kijk maar eens naar dit diertje. Het is de

Nadere informatie

bosschap bedrijfsch3p ver. brs en natuur

bosschap bedrijfsch3p ver. brs en natuur bosschap bedrijfsch3p ver. brs en natuur Waarom deze voorlichting van het Bosschap? De ziekte van Lyme komt steeds vaker voor. Vooral wie veel in het groen is, loopt risico. ledereen die werkzaam is in

Nadere informatie

Doe- pad Watertorenweg

Doe- pad Watertorenweg Doe- pad Watertorenweg Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 3-4 Colofon Deze lesbrief in opgesteld door De Hortus, Centrum voor Natuur en Mileu, in opdracht van de Gemeente Harderwijk. Wij

Nadere informatie

SPREEKBEURT BIDSPRINKHAAN

SPREEKBEURT BIDSPRINKHAAN SPREEKBEURT BIDSPRINKHAAN l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n ONGEWERVELDEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE BIDSPRINKHAAN

Nadere informatie

Presentatie bij de cursusbrochure Sterrenkunde voor Jongeren

Presentatie bij de cursusbrochure Sterrenkunde voor Jongeren JongerenWerkGroep voor Sterrenkunde Presentatie bij de cursusbrochure Sterrenkunde voor Jongeren 1 Inhoud Wat is de JWG Sterren en dwaalsterren Alles draait! De zon en de maan Het zonnestelsel Buiten het

Nadere informatie

Laat je niet beetnemen

Laat je niet beetnemen Lesbrief bij de website Laat je niet beetnemen Mei 2010 M. Visser van Dam / A.C. Wieringa NVLP RIVM Juliana van Stolbergschool Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Informatie over de website 3. Werken met de

Nadere informatie

Inhoud. Waar komt de teek voor? Hoe ziet een teek eruit? Levenscyclus teek. De teek op jacht

Inhoud. Waar komt de teek voor? Hoe ziet een teek eruit? Levenscyclus teek. De teek op jacht Inhoud 1.Teken en de ziekte van Lyme 2.Ervaringen en onderzoek in de sector 3.Relatie met het werk 4.Preventie Preventie van tekenbeten en de ziekte van Lyme tijdens het werk in de Bos - en Natuursector

Nadere informatie

Limburgs Landschap. natuurboekje van

Limburgs Landschap. natuurboekje van Limburgs Landschap natuurboekje van zomer 2009 Hoi! Sommige kriebelbeestjes hebben een druppeltje bloed nodig om te leven. Zoals muggen en steekvliegen. Die ken je natuurlijk. Maar heb je wel eens een

Nadere informatie

Een. hoort erbij! Over dieren uit een ei. groepen 5-6. uitgave 2013

Een. hoort erbij! Over dieren uit een ei. groepen 5-6. uitgave 2013 Een hoort erbij! Over dieren uit een ei uitgave 2013 groepen 5-6 inhoud blz 1 Een ei hoort erbij 3 2 De kip en het ei 4 3 Eitjes op een blad 5 4 Eieren op het strand 6 5 Op zoek naar een ei 7 6 Eitjes

Nadere informatie

6,5. Werkstuk door een scholier 1826 woorden 27 november keer beoordeeld. Natuurkunde. De Dierenriem

6,5. Werkstuk door een scholier 1826 woorden 27 november keer beoordeeld. Natuurkunde. De Dierenriem Werkstuk door een scholier 1826 woorden 27 november 2001 6,5 79 keer beoordeeld Vak Natuurkunde De Dierenriem Er is veel onderzoek gedaan aan het ontstaan van de dierenriem. Eén van de theorieën wijst

Nadere informatie

5. Hoe komt het dat de brulkikker niet meer in Nederland voorkomt?

5. Hoe komt het dat de brulkikker niet meer in Nederland voorkomt? Lesbrief Help, een brulkikker! Wat weet je al? 1. Welke namen zijn genoemd voor deze kikker? 2. Wat eet deze kikker? 3. Waar komt deze kikker van oorsprong vandaan? 4. Hoe is deze kikker in Nederland gekomen?

Nadere informatie

SPREEKBEURT GEELWANG-, GEELBUIK- en ROODWANGSCHILDPAD

SPREEKBEURT GEELWANG-, GEELBUIK- en ROODWANGSCHILDPAD l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT GEELWANG-, GEELBUIK- en ROODWANGSCHILDPAD REPTIELEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE

Nadere informatie

1. Het Heelal. De aarde lijkt groot, maar onze planeet is niet meer dan een stip in een onmetelijke ruimte.

1. Het Heelal. De aarde lijkt groot, maar onze planeet is niet meer dan een stip in een onmetelijke ruimte. De aarde 1. Het Heelal De aarde lijkt groot, maar onze planeet is niet meer dan een stip in een onmetelijke ruimte. De oerknal Wetenschappers denken dat er meer dan 15 miljoen jaar geleden een enorme ontploffing

Nadere informatie

De ruimte. Thema. Inhoud

De ruimte. Thema. Inhoud Thema De ruimte Inhoud 1. Het heelal 2. Het ontstaan van het heelal en het zonnestelsel 3. Sterren en sterrenstelsels 4. De zon 5. De planeten van ons zonnestelsel 6. De stand van de aarde de maan de zon

Nadere informatie

Teek some time for. De teek - Verspreiding. De teek - Stamboom. Teken en de ziekte van Lyme. De schapenteek Ixodes ricinus 06/06/2011

Teek some time for. De teek - Verspreiding. De teek - Stamboom. Teken en de ziekte van Lyme. De schapenteek Ixodes ricinus 06/06/2011 Teken en de ziekte van Lyme Teek some time for De ecologie van de ziekte van Lyme De ziekte van Lyme in Nederland Algemeen publiek Groensector Preventie Fedor Gassner Stichting voor duurzame ontwikkeling

Nadere informatie

Stilleestoets Hoe gevaarlijk is een tekenbeet?

Stilleestoets Hoe gevaarlijk is een tekenbeet? Stilleestoets Hoe gevaarlijk is een tekenbeet? De stilleestoets bestaat uit het lezen van een tekst en het maken van een opdracht. Leerlingen mogen niet van tevoren ingelicht worden over deze opdracht,

Nadere informatie

Contentkalender Facebook campagne tekenbeten.be

Contentkalender Facebook campagne tekenbeten.be Contentkalender Facebook campagne tekenbeten.be Volg ons op www.facebook.com/tekenbeten : controleer, verwijder en volg op Belang campagne Plan je een bezoek aan de natuur? Fijn! Genieten van de natuur

Nadere informatie

Basiscursus Sterrenkunde. Sterrenwacht Tweelingen, Spijkenisse 8 Mei 2019

Basiscursus Sterrenkunde. Sterrenwacht Tweelingen, Spijkenisse 8 Mei 2019 Basiscursus Sterrenkunde Sterrenwacht Tweelingen, Spijkenisse 8 Mei 2019 Deze les Zijn er nog vragen n.a.v. de vorige les? Deze les: Ontstaan zonnestelsel De Zon Ons zonnestelsel binnen het sterrenstelsel

Nadere informatie

Hoe meten we STERAFSTANDEN?

Hoe meten we STERAFSTANDEN? Hoe meten we STERAFSTANDEN? Frits de Mul voor Cosmos Sterrenwacht nov 2013 Na start loopt presentatie automatisch door 1 Hoe meten we STERAFSTANDEN? 1. Afstandsmaten in het heelal 2. Soorten sterren 3.

Nadere informatie

De teek. Weetje! vrouwtje. mannetje. eitjes. Bijna mensen worden jaarlijks besmet met de borrelia (Lyme) bacterie

De teek. Weetje! vrouwtje. mannetje. eitjes. Bijna mensen worden jaarlijks besmet met de borrelia (Lyme) bacterie Ziekte van Lyme Ziektes die overgebracht worden door een teek, waarvan de ziekte van Lyme de bekendste is, komen steeds vaker voor in Nederland. Alleen al in Nederland worden jaarlijks ruim 1 miljoen mensen

Nadere informatie

inhoud 1. Dieren op reis 2. Waarom dieren reizen 3. Op zoek naar eten 4. Op zoek naar een broedplek 5. Weg uit de kou 6. Filmpje Pluskaarten Bronnen

inhoud 1. Dieren op reis 2. Waarom dieren reizen 3. Op zoek naar eten 4. Op zoek naar een broedplek 5. Weg uit de kou 6. Filmpje Pluskaarten Bronnen Dieren op reis inhoud 1. Dieren op reis 3. Waarom dieren reizen 4 3. Op zoek naar eten 5 4. Op zoek naar een broedplek 9 5. Weg uit de kou 13 6. Filmpje 14 Pluskaarten 15 Bronnen 17 Colofon en voorwaarden

Nadere informatie

SPREEKBEURT GEELWANG-, GEELBUIK- en ROODWANGSCHILDPAD

SPREEKBEURT GEELWANG-, GEELBUIK- en ROODWANGSCHILDPAD SPREEKBEURT GEELWANG-, GEELBUIK- en ROODWANGSCHILDPAD l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n REPTIELEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE

Nadere informatie

Werkstuk Natuurkunde Negen planeten

Werkstuk Natuurkunde Negen planeten Werkstuk Natuurkunde Negen planeten Werkstuk door een scholier 1608 woorden 3 januari 2005 5,7 93 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Planeten Ontstaan van het zonnestelsel Vlak na een explosie, de Big Bang

Nadere informatie

Kijk een kikker. Achtergrond informatie bij de lespakketten. Maak kennis met kikkers van Nederland! Kennis maken. Observeren.

Kijk een kikker. Achtergrond informatie bij de lespakketten. Maak kennis met kikkers van Nederland! Kennis maken. Observeren. Kijk een kikker Maak kennis met kikkers van Nederland! Achtergrond informatie bij de lespakketten Kennis maken Observeren Leren BIJLAGEN - Algemene informatie over Nederlandse amfibieën voor docenten -

Nadere informatie

Dermatologie. Lyme-borreliose / Ziekte van Lyme

Dermatologie. Lyme-borreliose / Ziekte van Lyme Dermatologie Lyme-borreliose / Ziekte van Lyme 1 Wat is Lyme-borreliose? Lyme-borreliose is een infectieziekte, die wordt veroorzaakt door de bacterie Borrelia burgdorferi. Deze bacterie wordt op de mens

Nadere informatie

SPREEKBEURT KOI VISSEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN. l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n

SPREEKBEURT KOI VISSEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN. l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT KOI l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n VISSEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE KOI BIJ ELKAAR GEZOCHT.

Nadere informatie

Rode bosmier SOORTEN MIEREN

Rode bosmier SOORTEN MIEREN Rode bosmier De rode bosmier ontdek je soms al snel. Als je bijvoorbeeld in het bos loopt en dan ergens gaat zitten. Opeens zitten ze overal. In je broekspijpen, op je arm, tot in je sokken aan toe! En

Nadere informatie

Avonturenpad: Er waren eens twee kikkertjes

Avonturenpad: Er waren eens twee kikkertjes Avonturenpad: Er waren eens twee kikkertjes docentenhandleiding Inhoud 1 Omschrijving Er waren eens twee kikkertjes... 2 2 Lessuggesties bij Er waren eens twee kikkertjes... 4 2.1 Voorbereiding... 4 2.2

Nadere informatie

Kopieer dit e-boek en stuur het door naar anderen.

Kopieer dit e-boek en stuur het door naar anderen. Lente groep 3/4 inhoud blz Lente 3 1 Langer licht 4 2 Bollen 5 3 Wakker worden 6 4 Frisse blaadjes 7 5 Kikkerdril 8 6 Op reis 9 7 In de wei 10 8 Er op uit! 11 9 Filmpjes 12 Werkblad winter 13 Schrijf je

Nadere informatie

Cursus Inleiding in de Sterrenkunde

Cursus Inleiding in de Sterrenkunde Cursus Inleiding in de Sterrenkunde Sterrenbeelden naamgeving ca. 3000 v Chr. (Kreta) 48 klassieke sterrenbeelden, w.o. Dierenriem nu 88 officieel (door I.A.U.) met blote oog ca. 6000 sterren sternamen:

Nadere informatie

AMFIBIEËN IN DE ACHTERHOEK DE KAMSALAMANDER SAMEN WERKEN AAN EEN OPTIMAAL LANDSCHAP

AMFIBIEËN IN DE ACHTERHOEK DE KAMSALAMANDER SAMEN WERKEN AAN EEN OPTIMAAL LANDSCHAP AMFIBIEËN IN DE ACHTERHOEK DE KAMSALAMANDER SAMEN WERKEN AAN EEN OPTIMAAL LANDSCHAP 1 2 KAMSALAMANDER De Achterhoek is één van de gebieden met de ruimste verspreiding van de kamsalamander in Nederland.

Nadere informatie

Limburgs Landschap. natuurboekje van

Limburgs Landschap. natuurboekje van Limburgs Landschap natuurboekje van zomer 2009 Hoi! Sommige kriebelbeestjes hebben een druppeltje bloed nodig om te leven. Zoals muggen en steekvliegen. Die ken je natuurlijk. Maar heb je wel eens een

Nadere informatie

Planeten. Zweven in vaste banen om een ster heen. In ons zonnestelsel zweven acht planeten rond de zon. Maar wat maakt een planeet nou een planeet?

Planeten. Zweven in vaste banen om een ster heen. In ons zonnestelsel zweven acht planeten rond de zon. Maar wat maakt een planeet nou een planeet? Planeten Zweven in vaste banen om een ster heen In ons zonnestelsel zweven acht planeten rond de zon. Maar wat maakt een planeet nou een planeet? Een planeet: zweeft in een baan rond een ster; is zwaar

Nadere informatie