management De ideale toezichthouder dient alle stakeholders Steven ten Have, commissaris ABN Amro en Ajax MANAGEMENTDENKER MIRJAM VAN PRAAG

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "management De ideale toezichthouder dient alle stakeholders Steven ten Have, commissaris ABN Amro en Ajax MANAGEMENTDENKER MIRJAM VAN PRAAG"

Transcriptie

1 management nr. 10 / 2011 / 9,65 De ideale toezichthouder dient alle stakeholders Steven ten Have, commissaris ABN Amro en Ajax Dick Benschop Nederland als gasrotonde van Europa PERSONEELSPLANNING geen klus voor hr MANAGEMENTDENKER MIRJAM VAN PRAAG

2 De nieuwe De nieuwe TwinPower TwinPower Turbo Turbo motor motor BMW maakt BMW maakt rijden geweldig rijden geweldig HET GAAT NU NU WEL HEEL HARD MET DIE ZUINIGE AUTO S. De gulden De gulden middenweg. middenweg. Dat is Dat niet is de niet weg de van weg BMW. van BMW. Daarom Daarom combineert combineert de nieuwe de nieuwe TwinPower TwinPower Turbo Turbo motor motor in de in BMW de BMW X1 X1 uitersten. uitersten. Een geringe Een geringe CO 2 -uitstoot CO 2 -uitstoot met meer met meer vermogen. vermogen. Een lager Een verbruik lager verbruik met meer met meer dynamiek. dynamiek. U merkt U merkt dat het dat hard het kan hard gaan, kan gaan, als u bij als de u bij BMW de BMW dealer dealer bent geweest. bent geweest. Of had Of u had iets u anders iets anders verwacht verwacht van BMW? van BMW? DE DE BMW BMW X1 X1 MET MET DE DE NIEUWE TWINPOWER TURBO MOTOR. MEER MEER VERMOGEN. MINDER VERBRUIK. X1 X3sDrive20iA X1 X3sDrive20iA7,11 l/100 7,11 kml/ km kw 135 (184 kw pk) (184 pk) C C BMW Group: BMW Group: zeven jaar zeven op jaar rij de op meest rij de meest duurzame duurzame autofabrikant autofabrikant ter wereld ter wereld BMW BMW X1: Verbruik X1: Verbruik gemiddeld gemiddeld van 4,5 van tot 4,5 7,9 tot liter/100 7,9 liter/100 km (22,2 km (22,2 tot 12,7 tot km/liter) 12,7 km/liter) met een met CO een 2 -emissie CO 2 -emissie van 119 van tot tot g/km. 183 g/km. De BMW De X1 BMW sdrive20i X1 sdrive20i is er vanaf is er vanaf , ,- of voor het of voor leasetarief het leasetarief van 779,- van per 779,- maand. per maand. Het leasetarief Het leasetarief is excl. btw, is excl. brandstof btw, brandstof en vervangend en vervangend vervoer vervoer en gebaseerd en gebaseerd op een full op een full operational operational lease met lease een met looptijd een looptijd van 48 maanden van 48 maanden een kilometrage en een kilometrage van van km per jaar. km per BMW jaar. Operational BMW Operational Lease is Lease een product is een product van BMW van Financial BMW Financial Services. Services. Tarieven Tarieven onder onder alle voorbehoud. alle voorbehoud. Stand: Stand: S.E.&O. S.E.&O.

3 inhoud EvEry role x is made for gre atness. the Cosmograph daytona, introduced in 1963, was de signe d to meet the d E mands of profe ssional racecar drivers and quickly E arned its iconic Stock Exchange 8 10 Marcel Bakker status. with its patented Chronograph mechanism and bezel with tachome tric s C ale, it allows drivers to perfectly me asure ElapsEd CirCuit time and C alcul ate average speed. the cosmograph daytona 26 Ad Nuis ALS HISTORICUS HEB IK DEZE LOOPBAAN NOOIT KUNNEN VOORZIEN Dick Benschop, ceo Shell Nederland, pagina 10 8 zeekrachtstroom In de nieuwe rubriek Kort vindt u een selectie van onderzoeksnieuws. Zo kunnen volgens Eneco windmolens op zee alle huishoudens van stroom voorzien. 10 dick benschop De president-directeur van Shell Nederland ziet ons land wel als de gasrotonde van Europa. Nederland heeft een groot innovatief vermogen. 26 steven ten have In de serie Commissaris 3.0 geeft Steven ten Have, ondermeer commissaris bij ABN Amro en Ajax, zijn visie op de rol van de toezichthouder. Je kijkt zowel naar het aandeelhouders- als het maatschappelijk belang. 4. management scope

4 colofon nr. 10 / 2011 MANAGEMENT SCOPE A meeting of minds, is een uitgave van Scope Business Media. Kerkstraat 54, 1191 JB Ouderkerk a/d Amstel Marco Bakker lex draijer personeelsplanning Laat strategische personeelsplanning niet over hr, die afdeling heeft geen helder zicht op de bedrijfsstrategie. 34 hand in eigen boezem hoe is de vertrouwensschade in de financiële sector te herstellen? De oplossing volgens Paul Medendorp (Delta Lloyd), Theodor Kockelkoren (AFM) en Jan Maarten Slagter (VEB). directeur/uitgever Walter Vesters Hoofdredactie Quinty Danko Eindredactie Nicole Gommers, Jacqueline Hoefnagels REDACTIECOÖRDINATIE Chantal Doezie WEBREDACTIE Louella de Graaf ARTDIRECTION Marian Konings Vormgeving Thielenpeters ADVERTENTIEVERKOOP Edgar van Bueren, Anouska Steenland, Simone Wismans Yvonne Kroese Maurits giesen business development daarbij is een groot innovatief vermogen en creativiteit noodzakelijk. Tips voor het aanjagen van de verandering. 55 rob van der hoeven volgens de vicepresident Benelux van softwarebedrijf Citrix kun je altijd overal werken. Je kunt ook op afstand tegelijk aan een document werken. Rubrieken 42 managementdenker hoogleraar Ondernemerschap Mirjam van Praag: Na serieel ondernemen is nu simultaan ondernemen in opkomst. 53 keukenkabinet ook bestuurders delen hun ideeën, dilemma s en problemen. Met wie doet Frank van Gool, directeur van Otto Workforce, dat? ADMINISTRATIE Lilian Koenders MEDEWERKERS Peter Bak, Marco Bakker, Marcel Bakker, Miloe van Beek, Leonard van den Berg, René Bogaarts, Miloushka Bokma, Mark van den Brink, Erik van der Burgt, Aldo Dikker, Lex Draijer, Ron van Gelderen, Maurits Giesen, Paul Groothengel, Rob Hartgers, Jacqueline Hoefnagels, Suzanne Karsters, Leo Klaver, Michael Kooren, Yvonne Kroese, Michel Mees, Ad Nuis, Irene Schoemakers, Kick Smeets, Koen Suyk, Mark Uyl, Marike van Zanten INTERVIEWERS Tineke Bahlmann (Commissariaat voor de Media), Peter Bakker, Hendrik Jan Biemond (Allen & Overy), Cees de Boer (Deloitte), Herman Bol (UMC Utrecht), Marco Gianotten (Giarte Media Group), Eric de Groot (Boer & Croon), Hans Hemels (Hay Group), Gert van der Houwen (Nive), Twan van de Kerkhof (European leadership Platform), Paul Nobelen (bestuursadviseur), Monique Noomen (Eiffel), Harry Starren (De Baak), Jeanine van der Vlist (Alcatel-Lucent), Maarten Vijverberg (Boer & Croon), Hans Wijers (AkzoNobel), Caroline Zegers (Deloitte) ABONNEMENTEN De abonnementsprijs van Management Scope bedraagt 96,50 per jaar. Losse nummers 9,65 (inclusief 6% BTW). Schriftelijke annulering van abonnementen is mogelijk tot uiterlijk twee maanden voor het begin van het nieuwe abonnementsjaar. Duurzaam ondernemen dat levert op Veel organisaties denken dat duurzaam ondernemen geld kost. Maar het tegendeel is waar. Duurzaam ondernemen levert juist op. Zo biedt Eneco het Energie Bespaarpakket. Met dit pakket kunt u een aanzienlijke besparing in uw organisatie realiseren. En Eneco doet meer. Wij bieden al onze groene klanten een gratis Communicatiepakket. Daarmee kunt u laten zien dat uw organisatie duurzaam onderneemt. Wilt u weten wat duurzaam ondernemen uw organisatie nog meer kan opleveren? Kijk dan op eneco.nl/duurzaamondernemen. Michel Mees 55 Elke maand 06 colofon 08 kort 09 editorial 16 wandelgangen 18 lezen 25 column ADR ESWIJZIGINGEN Het doorgeven van adreswijzigingen aan de administratie dient schriftelijk te gebeuren. abonnementen@scopebusinessmedia.nl ADMINISTRATIE EN REDACTIE Postbus 23, 1190 AA Ouderkerk a/d Amstel, T , F Niets in deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of op welke andere wijze dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. 6. management scope

5 kort Tekst Rob Hartgers gad get Hoogvliegers Ceo s met een vliegbrevet nemen meer zakelijke risico s dan bestuurders met enkel een rijbewijs. Dat blijkt uit Amerikaans onderzoek waarbij het handelen van 179 vliegende executives werd vergeleken met dat van niet-vliegende collega s. Piloten zijn avontuurlijker en zoeken spannende situaties op. Ze zijn bijvoorbeeld eerder geneigd om een vijandige overname te doen. Of dat een goede zaak is, laten de onderzoekers in het midden. Maar het kan geen kwaad om tijdens de sollicitatie te informeren naar het bezit van een vliegbrevet. Matthew D. Cain en Stephen B. McKeon. Cleared for Takeoff? ceo Personal Risk Taking and Corporate Policies. BigApple Apple domineert dit jaar de smartphonemarkt. Volgens het Taiwanese vakblad Digitimes neemt Apple de toppositie over van het kwakkelende Nokia. In 2011 zal Apple volgens Digitimes ruim 86 miljoen telefoons verschepen. Dat is een groei van 82 procent ten opzichte van het voorgaande jaar. De Chinese bedrijven Huawei en ZTE zijn de snelste groeiers in de markt. 462 mln verscheepte telefoons verwacht in ,4 mln daarvan van Apple Zeekrachtstroom Energiebedrijf Eneco en milieuorganisatie Natuur & Milieu hebben de krachten gebundeld. Samen bieden ze zeekrachtstroom aan; stroom die exclusief afkomstig is van windmolens op zee. Volgens de gelegenheidspartners kunnen met windmolens op zee alle Nederlandse huishoudens van duurzame stroom worden voorzien. quote op merke lijk Voorlopig geen tekort De verwachte schaarste op de Nederlandse arbeidsmarkt bereikt haar hoogtepunt pas tussen 2020 en Wel krimpt de potentiële arbeidsmarktpopulatie vanaf dit jaar. Volgens onderzoek van Deloitte zal de beroepsbevolking tussen nu en 2040 afnemen van 11,1 miljoen mensen naar 10,4 miljoen. Er zullen vooral tekorten ontstaan aan hoogopgeleiden voor medische en technische functies en in het onderwijs. Om de schaarste op te vangen, is meer participatie van ouderen noodzakelijk. Organisaties moeten daar op inspelen, want oudere werknemers zijn best bereid langer door te werken, mits ze het gevoel hebben dat ze gewaardeerd worden door hun leidinggevenden. Ook moet de overheid ervoor zorgen dat het financieel aantrekkelijk is om langer door te werken. Het probleem is in Duitsland nijpender dan bij ons. Op iedere Duitse 65+ er zijn er momenteel drie werkenden, in Nederland is die verhouding één op vier. HOE MEER KENNIS JE VERGAArT, HOE MOEILIJKER HET IS OM ALLEEN MAAR DIENEND TE ZIJN. Joop Munsterman, voorzitter FCTwente (FD) Nooit meer een ochtendhumeur Ontwaken op een werkdag is zelden leuk. Gelukkig is er een gadget die de overgang van dromenland naar de hectiek van de nieuwe dag zo pijnloos mogelijk laat verlopen. De Wakemate is een soort zweetbandje dat meet hoe diep we slapen. De gadget communiceert via bluetooth met een smartphone en kan op afstand de wekkerfunctie van de telefoon activeren. Het wacht daar niet mee tot de vooraf ingestelde tijd, maar kiest zelfstandig een optimaal moment. Rise and shine! Prijs: $ 59, % Werkgevers laten zich niet makkelijk van de wijs brengen. Ondanks pessimistische berichten over dalend consumentenvertrouwen en afvlakkende economische groei, verwacht 56 procent van de werkgevers dat de markt waarin zij actief zijn de komende twee jaar zal groeien. Dat blijkt uit een onderzoek door organisatieadviesbureau Berenschot onder 230 hr-professionals. De huidige focus op kostenreductie zal binnen twee jaar plaatsmaken voor kwaliteitsverbetering en productontwikkeling. Overigens zijn de werkgevers minder optimistisch over dit jaar; slechts 35 procent van de organisaties verwacht groei, 42 procent gokt op stabilisatie. INNOVATIE Management Scope is opgefrist met andere accenten en nieuwe rubrieken. Zoals de onderzoeksrubriek Kort, de serie Commissaris 3.0 en het éénpaginainterview in de rubriek het Keukenkabinet, waarin managers een kijkje geven in hun kring van vertrouwelingen. Een innovatie kun je het niet noemen, wel een verrijking. Innoveren blijft een thema dat managers, beleidsmakers en wetenschappers bezig houdt. De minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie Maxime Verhagen maakte half september de plannen voor 2012 bekend voor het stimuleren van innovatie. Het kabinet komt ondermeer met fiscale maatregelen om innovatie te stimuleren om zo in de top-5 van kenniseconomieën van de wereld te komen. Als het aan de ceo van Shell Nederland Dick Benschop ligt, moet dat lukken wat betreft de energiesector. Hij ziet ons land wel de gasrotonde van Europa worden. Nederland heeft een groot innovatief vermogen. Mirjam van Praag, hoogleraar Ondernemerschap, maakt zich zorgen om het innovatief vermogen van kleinere ondernemers. Zij ziet wel heil in fiscale verbeteringen, maar het gaat ook om een andere houding van ondernemers. Mijn theorie is dat de ambitie om werkelijk te groeien en te innoveren vaak ontbreekt. Commissaris en adviseur Steven ten Have ziet een ander probleem: vernieuwingen worden nog al eens gebruikt om een slechte basis te maskeren. Als de basis niet goed is, van bijvoorbeeld een beloningsbeleid, dan moet dat worden aangepakt voordat er nieuwe beloningsvormen worden ingevoerd. Dit lijkt op te gaan voor de financiële wereld, die jarenlang nieuwe producten introduceerde waar de klant niets van begreep of zelfs niets aan had. Dat gaan de banken en verzekeraars anders doen, blijkt uit de rondetafeldiscussie tussen Paul Medendorp (Delta Lloyd), Theodor Kockelkoren (AFM) en Jan Maarten Slagter (VEB). Het magazine is opgefrist met nieuwe accenten Quinty Danko, Hoofdredacteur Management Scope edito rial 8. management scope nr. 10 /

6 inter view de buitenwereld overschat onze macht Dick Benschop, president-directeur Shell Nederland 010. management scope nr. 10 /

7 INTERVIEW Shell loopt niet weg van problemen, maar lost deze op. Dat zijn we als ingenieursbedrijf verplicht aan onze stand, aldus Dick Benschop, de nieuwe president-directeur van Shell Nederland. Interview Paul Nobelen Tekst Irene Schoemakers Fotografie Marcel Bakker e kersverse presidentdirecteur van Shell Nederland komt gehaast maar opgewekt zijn kantoor binnengelopen. Excuses dat ik iets verlaat ben, zegt Benschop met een glimlach, terwijl hij met een handgebaar zijn verwaaide haar weer in de plooi probeert te krijgen. Ook de das wordt even rechtgetrokken. Ik kom net van een bijeenkomst over duurzame energie en ik besloot op de fiets te gaan. Het stormt buiten. Benschop lijkt aanvankelijk niet de meest voor de hand liggende persoon om Peter de Wit op te volgen. Hij is geen ingenieur maar historicus, heeft als actief PvdA er een geëngageerde achtergrond en komt niet uit de gelederen van Shell. Maar Benschop, die zijn politieke loopbaan begon als persoonlijk medewerker van Joop den Uyl, is wél een uitstekend communicator en bruggenbouwer. Kwaliteiten die het concern maar al te goed kan gebruiken in tijden als deze, waarin de aanwezigheid van Shell in landen als Syrië en Nigeria met argusogen door de buitenwereld wordt bekeken. Benschop is bovendien een strateeg pur sang, die tijdens zijn politieke loopbaan niet voor niets de strateeg van de PvdA werd genoemd. Hoe bent u bij Shell terechtgekomen? Ik heb zelf gebeld. Ik was staatssecretaris van Buitenlandse Zaken in 2002 toen de PvdA, mijn partij, een grote verkiezingsnederlaag leed. Daar was ik als campagneleider medeverantwoorde- lijk voor en ik heb de consequenties genomen. Ik ben weggegaan. Ik wilde ook geen lid blijven van de Tweede Kamer. Een moeilijke beslissing maar het leek me de juiste. Ik wilde bovendien geen shoppende politicus zijn. Ik ging dus op zoek naar iets anders. Shell leek me een interessant bedrijf om voor te werken omdat het met maatschappelijke thema s als energie en politiek te maken heeft. Kort na mijn opstappen heb ik dan ook Jeroen van der Veer gebeld. Ik kende hem niet persoonlijk. Ik had hem twee keer eerder ontmoet. Ik wil graag voor Shell werken, zei ik. Dat lijkt me een goed idee, zei Van der Veer. Het duurde nog enkele maanden voordat alles rond was, maar in 2003 kon ik bij Shell beginnen met onder andere het dossier Europees gas. En dan nu president-directeur van Shell Nederland. Tja. Als historicus heb ik deze loopbaan nooit kunnen voorzien. Dat is verrassend leuk. Hoe reageren partijgenoten op uw nieuwe functie? Sommigen baalden ervan dat ik destijds uit de Tweede Kamer stapte. En dat snap ik ook. Ik was immers gekozen. Maar sinds ik hier zit, heb ik alleen maar felicitaties ontvangen. Men vindt u geen afvallige die nu voor het grootkapitaal heeft gekozen? Nee, zeker niet. PvdA ers zijn wat dat betreft net normale mensen. Ook zij zijn trots op een Nederlands bedrijf als Shell, ook al zijn er natuurlijk ook mensen die vinden dat wij andere keuzes moeten maken als het bijvoorbeeld gaat om onze aanwezigheid in Nigeria. Er is veel kritiek op Shells aanwezigheid in Nigeria. Waarom wordt volgens u vooral een bedrijf als Shell aangesproken op haar aanwezigheid aldaar? We zijn een groot bedrijf. En daarmee hebben we ook macht, zo wordt gedacht. Maar ook wij zijn in een land als Nigeria maar al te vaak onmachtig. We kunnen niet alles beïnvloeden, ook al denkt men vaak van wel. Men overschat onze macht. Toch overheerst de gedachte dat Shell zit waar het economisch rendabel is. Ongeacht de politieke situatie in het betreffende land. Het is gecompliceerder dan dat. We zijn een bedrijf dat geld moet verdienen. Dat staat buiten kijf. Maar we leven ook in een transparante wereld en we willen een verantwoordelijke projectontwikkelaar zijn. Zowel op sociaal als op milieugebied. En we kunnen gelukkig veel goede voorbeelden laten zien van ons handelen in vele delen van de wereld. De Vier jaar geleden konden we vanaf één plek één put aanboren, nu twintig problemen die we in Nigeria tegenkomen zijn echter van uitzonderlijke aard. We werken daar onder niet-normale omstandigheden. We lopen aan tegen sabotage van lokale criminelen die olie aftappen en deze met bootjes over de grens brengen, illegale raffinaderijtjes, zware georganiseerde misdaad, enzovoorts. En toen we recent een lek wilden repareren, waren er honderden lokale vrouwen die ons tegenhielden uit pure wanhoop tegen een achtergrond van armoede. Ze weten immers dat wanneer ze Shell kunnen aanwijzen als de schuldige partij voor het lek, de compensatie groter is bij meer gelekte olie. Maar we ruimen altijd op, zelfs bij sabotage. We zijn een paar jaar lang bijna weg geschoten in de Niger Delta. Sinds ruim twee jaar zijn we weer terug op de meeste plekken. We hebben schade aan installaties moeten repareren, achterstallige investeringen moeten doen, enzovoorts. En nu zijn we aan het bekijken hoe we het onlangs verschenen UNEPrapport over de milieuvervuiling in een deel van de Delta kunnen aangrijpen om oplossingen te vinden in samenwerking met de lokale bevolking en de Nigeriaanse regering. Waarom gaat Shell niet weg uit Nigeria? Daar hebben we goede redenen voor. We zijn om te beginnen een bedrijf dat kansen en mogelijkheden graag benut. De hoeveelheid olie en gas in Nigeria is zeer interessant voor een maatschappij als de onze. Maar er is nog een reden. Shell zit al meer dan vijftig jaar in Nigeria. Er werken daar zesduizend mensen voor de lokale Shell-maatschappijen, slechts tien procent is expat. Met al die Nigeriaanse medewerkers zijn we kortom sterk geworteld in het land. We zijn daar nu een paar olievelden aan het verkopen en dan krijgen we meteen de reactie vanuit de bevolking om dat vooral niet te doen. We maken daar een belangrijk onderdeel uit van de economische gemeenschap. Het land schiet er niets mee op wanneer wij vertrekken. Tot slot zijn we bovenal een ingenieursbureau met een positieve inslag. We lopen niet weg van problemen maar lossen deze op. Die instelling zit in ons dna. Shell stelt dat de wereld vooral moet overstappen van kolen en olie naar gas. Gas is schoner en er is genoeg. Maar hoeveel gas hebben we nog? Is er wel voldoende? Er is veel meer dan we aanvankelijk dachten. Sinds een paar jaar kunnen we aanzienlijk meer gas winnen dan voorheen. Dat heeft te maken met nieuwe winmethoden die het mogelijk maken om grote hoeveelheden schaliegas naar de oppervlakte te halen. Dit is pas sinds enkele jaren economisch haalbaar, maar daarmee komen enorme hoeveelheden gas ineens tot onze beschikking. Om die reden hebben de Verenigde Staten afgekondigd dat ze niet voor 35 maar nog voor ruim honderd jaar gas hebben. En dat is een zeer conservatieve schatting. Er zijn tal van plekken op deze aarde waar we nu opnieuw kunnen gaan boren naar gas. De Shell-productie bestaat nu al bijna voor de helft uit gas. In gas groeien we bovendien sneller dan in olie. Wat betekent dit alles voor Nederland als gasland? Ook in Nederland hebben we schaliegas. Energie Beheer Nederland heeft hoge verwachtingen als het gaat om de mogelijkheden van schaliegas voor Nederland. Het Britse bedrijf Cuadrilla staat nu te popelen om in Brabant de eerste proefboringen te doen, maar je voelt de maatschappelijke spanning stijgen. Is het wel veilig? Raakt het grondwater niet vervuild? Wat gebeurt er met de chemicaliën? Zijn de boorputten niet storend voor het landschap? Enzovoorts. De realiteit is dat boren naar schaliegas niet veel anders is dan het boren naar traditioneel gas. Het gas zit in gesteente op drie kilometer diepte, maar de techniek om veilig en schoon te boren zonder dat het drinkwater (op honderd tot driehonderd meter diepte) in gevaar komt beheersen we al lang. Er zijn wel veel putten nodig, maar ook wat dit aangaat staat de technologie niet stil. Vroeger ik heb het over vier jaar geleden konden we vanaf één plek één put aanboren. Nu zijn dat vanaf één plek twintig putten. De technologie staat de winning van schaliegas niet in de weg. Het is vooral een maatschappelijke discussie. Dick Benschop Loopbaan heden President-directeur Shell Nederland Vicepresident Strategy Royal Dutch Shell Vicepresident, Shell Kuala Lumpur Vicepresident Strategy & Portfolio, Shell Energy Europe mei september 2002 Lid Tweede Kamer der Staten- Generaal (PvdA) Staatssecretaris van Buitenlandse Zaken Adviseur Directeur partijbureau PvdA Secretaris van PvdA-fractievoorzitter Wöltgens Persoonlijk medewerker Tweede Kamerleden Den Uyl en Kok Leraar geschiedenis Opleiding 1984 Geschiedenis, Vrije Universiteit Amsterdam Huidige nevenfuncties o.a. lid rvc GasTerra en voorzitter Nederlandse Vereniging Petroleum Industrie Thuis getrouwd en drie kinderen Dick Benschop wordt interviewer voor Management Scope Meer over Dick Benschop op U bent dus vrij optimistisch als het gaat om onze voorraden fossiele brandstof. Betekent dit dat we minder aandacht moeten besteden aan alternatieve vormen van energie? Niet minder maar anders. De wereld moet er nu vooral voor zorgen dat kolen worden vervangen door gas ten behoeve van opwekking van elektriciteit. Dat scheelt de helft in uitstoot van CO 2. De meest marktconforme methode is wanneer er een prijs moet worden betaald voor CO 2 -uitstoot. Met een CO 2 - prijs geven overheden de juiste signalen af. Daarnaast moeten technieken voor renewables verder worden ontwikkeld zodat deze rendabel worden. Ik ben een groot voorstander van flink investeren in onderzoek en ontwikkeling als het gaat om renewables in plaats van het uitrollen van bijvoorbeeld een eerste generatie offshore windmolens. Steek al het geld in 12. management scope nr. 10 /

8 leren en ontwikkelen en niet meteen in het grootschalig bouwen met levenslange subsidies. Nieuwe technieken kosten nu eenmaal tijd. Zo worden wind- en bioenergie al dertig jaar lang ontwikkeld. Op dit moment is het aandeel van deze energievormen ongeveer één procent wereldwijd. Gelukkig is er genoeg gas om die tijd te overbruggen. Is het beeld van Shell als zou het zich in een sunset industry begeven dan bij deze achterhaald? Dat beeld is in ieder geval niet aan de orde. De wereld heeft veel nieuwe energie nodig om aan de vraag te kunnen voldoen. Gas raakt voorlopig nog lang niet op en zal een belangrijke bijdrage leveren aan de aanpak van het klimaatprobleem. Olie zal, zeker in de transportsector, een grote rol blijven spelen. En met de ontwikkeling van biobrandstoffen en de techniek voor het afvangen en opslaan van CO 2 levert Shell een belangrijke bijdrage aan R&D voor een toekomst met schone energie en slimme mobiliteit. Nederland wil de gasrotonde worden van Europa. We hebben de ambitie uitgesproken om het logistieke middelpunt te worden van de gasstromen in Noordwest-Europa. Is dat een reële ambitie? Ik denk het wel. Nederland heeft wat energie en zeker ook wat gas betreft een groot innovatief vermogen. Daar kunnen landen als China, India en straks Afrika, waar de vraag naar energie de komende jaren flink zal stijgen, hun voordeel mee doen. Eén van onze innovaties deels in Nederland ontworpen en getest is de investeringsbeslissing voor de bouw van een FLNG-schip, ofwel een schip dat gas kan verwerken op zee en dit in afgekoelde vloeibare vorm (Liquified Natural Gas) kan opslaan. Met speciale tankers wordt dit vloeibare aardgas dan opgehaald en over lange afstanden naar klanten gebracht. Het is het grootste schip ter wereld, nagenoeg een halve kilometer lang, dat over enkele jaren operationeel wordt en gas gaat verwerken in de Australische wateren. Ook bedrijven als Fugro, SBM Offshore en Heerema zijn belangrijke spelers op het gebied van innovatie in deze sector. We hebben voldoende kennis in dit land om internationaal een belangrijke rol te spelen. Ik ben geen voorstander van levenslange subsidies voor energieprojecten Investeringen in energie zijn kapitaalintensief, de innovaties die gedaan moeten worden zijn groot, en de infrastructuur moet erop worden aangepast. Is dit alles alleen mogelijk middels publiek-private samenwerkingen? Als het gaat om innovaties op het gebied van energie is er vooral in de beginfase veel publieke steun nodig. In die eerste fase tot en met de pilot zijn overheidsbijdragen dan ook zinvol. Maar daarna moet het bedrijfsleven het overnemen. Die moeten de innovaties levensvatbaar en rendabel maken. Ik ben dan ook geen voorstander van levenslange subsidies voor energieprojecten. Tot slot de arbeidsmarkt. Deze wordt krapper en ook hoogopgeleiden worden schaars. Lukt het Shell nog steeds om de juiste mensen binnen te halen? Het lukt ons nog steeds goed om toptalent aan ons te binden. We werven ongeveer honderd graduates per jaar in Nederland daar zitten overigens ook Chinezen en Indiërs bij die in Nederland studeren en dat lukt prima. We staan al sinds jaar en dag in de top drie van meest favoriete werkgevers en dat helpt. Moeilijker is het daar waar het technische beroepen betreft op mbo- en hbo-niveau, zoals die van operator of onderhoudstechnicus. Daar begint de schaarste voelbaar te worden. En Shell kan wel in staat zijn deze mensen aan te trekken, maar als partijen die voor ons werken deze mensen niet kunnen vinden, hebben wij alsnog een probleem. Hoe lost Shell dat op? We werken hiervoor samen met onderwijsinstellingen. We maken onze vraag bij hen kenbaar zodat zij het opleidingsaanbod daarop kunnen afstemmen. Gaat Shell nog steeds voor lifetime employment? In principe wel, hoewel dit opgaat voor steeds minder mensen. We zijn namelijk ook voor het binnenhalen van vers bloed op diverse niveaus. En als we een tekort hebben aan expertise op een bepaald gebied, dan halen we deze ook van buitenaf. Speelt de sterke Shell-cultuur deze nieuwkomers van buitenaf geen parten? Soms wel, maar vaker niet. Meestal is na twee jaar duidelijk of mensen blijven of niet. Dat is vaak het moment van de waarheid. Paul Nobelen is zelfstandig bestuursadviseur. De nieuwe Jaguar XF krachtig, zuinig en onweerstaanbaar De stijlleider van dit moment weet luxe en bereikbaarheid te combineren als nooit te voren. De Jaguar XF met een nieuwe krachtige 2.2 liter dieselmotor is de meest zuinige Jaguar ooit. Goed voor 190 pk (140 kw) en een koppel van 450 Nm. Met een 8-traps automaat en intelligent Stop/Start systeem, wat resulteert in een B-label. En dat vanaf Met het Luxury pakket ( 3.390) krijgt u lederen bekleding, een 30GB harde schijf voor al uw muziek, een navigatiesysteem en bluetooth connectie. Voor nog geen kiest u met de nieuwe Jaguar XF 2.2D voor een onweerstaanbare stijlvolle en intelligente propositie.» Vanaf nu bij uw regionaal jaguar Centrum en op GEMIDDELD BRANDSTOFVERBRUIK VARIEERT VAN 5,4 L/100 KM TOT 12,5 L/100 KM. GEMIDDELDE CO 2 -UITSTOOT VARIEERT VAN 149 G/KM TOT 292 G/KM. 3 JAAR FABRIEKSGARANTIE ZONDER KILOMETERBEPERKING. CONSUMENTENPRIJS VANAF ,- INCL. BTW EN BPM. PRIJS- EN SPECIFICATIE WIJZIGINGEN VOORBEHOUDEN LEASEPRIJS VANAF 1.099,- P/M ExCL. BTW. (BRON: JAGUAR FINANCIAL SERVICES, 48 MAANDEN, KM/JAAR.) 14. management scope

9 wandel gangen IN uit komen & gaan yvonne kroeske Koffietijd Momenteel vindt de verfilming plaats van het boek How Starbucks Saved My Life. Tom Hanks speelt de rol van voormalig reclametycoon Michael Gates Gill, die na zijn topfunctie bij J. Walter Thompson het geluk (her)vindt in een nederig baantje bij koffieketen Starbucks. Een Nederlandse variant is in de maak, al wordt de hoofdrol nu gespeeld door Jan Bennink en is de plot precies omgedraaid. De oud-numicotopman wordt niet de jongste bediende, maar de chairman van CoffeeCo, de af te splitsen koffie- en theedivisie van Sara Lee. Terwijl Gill erachter komt dat een topfunctie niet gelukkig maakt, neemt Bennink na Numico opnieuw met graagte plaats op het pluche. Met een bonus van tachtig miljoen euro op de bank zitten, maakt kennelijk evenmin gelukkig. Zo bezien, is CoffeeCo ook een soort redding voor Bennink. Er zijn nog meer overeenkomsten: Gill veegt de vloer van de lokale Starbucks-vestiging, Bennink zal ongetwijfeld de bezem door het lokale management van Douwe Egberts halen. Gill werkt intensief samen met cheffin Chrystal en de rest van het team, Bennink is zijn dreamteam aan het samenstellen. Niet de zittende Frank van Oers, maar Michiel Herkemij van Heineken wordt zijn opperbarista. Gill bedient de klanten met een Skimmed Milk Double Shot Espresso Cappuccino of een Caramel Frappuccino, Bennink wil klanten meer smaken aanbieden dan het saaie Roodmerk en Goudmerk. Maar er is ook een verschil. Gill verdient bij Starbucks een schijntje, Bennink acht miljoen dollar. Voor zijn doen zijn die acht miljoen trouwens helemaal geen star bucks en slechts een tiende van zijn bonus bij Numico, maar toch doet dat soort bedragen erg denken aan een andere film: The Bonfire of the Vanities, eveneens met Tom Hanks in de hoofdrol. Over naar het Amsterdamse Frederiksplein. Daar wordt Job Swank de nieuwe directeur Monetaire Zaken en Financiële Stabiliteit bij De Nederlandsche Bank, als vervanger van Lex Hoogduin, die de bank verliet nadat hij werd gepasseerd als opvolger van president Nout Wellink door de van Financiën afkomstige Klaas Knot. Swank komt voort uit de eigen gelederen van de bank. Als echte DNB er zorgt hij weer voor wat nestgeur in een directie waarvoor naast Knot buitenstaanders als Jan Sijbrand en Frank Elderson zijn ingevlogen. Joanne Kellermann is het enig overgebleven lid van de oude club, maar ook zij kwam destijds van buiten en leerde het vliegen elders. Swank staat bekend als rustig, bedachtzaam en ingetogen en lijkt daarmee een epigoon van het statige, gesloten DNB van voor de crisis. Past dat wel bij de cultuurverandering die de bank als toezichthouder assertiever en extraverter moet maken? Om dat proces te controleren heeft Jan Kees de Jager een nieuwe commissaris van overheidswege bij DNB aangesteld: André de Jong, oud-dg Rijksbegroting en momenteel onderwijsbestuurder. De Jong is soft spoken, maar kan naar verluidt vasthoudend zijn als een terriër. Zijn ijzeren vuist in fluwelen handschoen moet helpen om de versteende structuren te doorbreken. Vrouwen kunnen op dat gebied ook nogal doortastend zijn. Van de huidige tien commissarissen van DNB zijn er echter maar twee vrouw. Het is symptomatisch voor het beeld dat de nieuwe Female Board Index weer liet zien: het aantal vrouwen aan de top blijft nog steeds ver achter bij de straks wettelijke dertig procent. Gelukkig zijn er lichtpuntjes, zoals de benoeming van Nynke Dalstra als cfo van Royal Haskoning, Karin Bergstein in de raad van bestuur van ASR en Jolanda Poots-Bijl, cfo van VolkerWessels, in de raad van commissarissen van Gasunie. Boodschap aan Bennink: verrijk niet alleen het aroma in de kop, maar ook aan de top en doe snel een bakkie met een paar vrouwelijke kandidaten voor de nieuwe koffiekrans. Bestuurders Nyncke Dalstra Bedrijf Royal Haskoning Functie cfo Thorsten Dirks Bedrijf KPN Functie Lid rvb Job Swank Bedrijf De Nederlandsche Bank Functie Directeur Monetaire Zaken en Financiële Stabiliteit Koos Timmermans Bedrijf ING Groep Functie Vice-voorzitter rvb Voorheen cro en lid rvb ING Groep Wilfred Nagel Bedrijf ING Groep Functie cro en lid rvb ING Voorheen ceo ING Turkije Annemieke Nijhof (per november 2011) Bedrijf Grontmij Functie Lid rvb Piet Boer (per december 2011) Bedrijf Zuivelcoöperatie FrieslandCampina U.A. Functie voorzitter rvb Sjoerd Galema (per december 2011) Bedrijf Zuivelcoöperatie FrieslandCampina U.A. Functie Lid rvb Hans Stöcker (per december 2011) Bedrijf Zuivelcoöperatie FrieslandCampina U.A. Functie Lid rvb Jeff Carr (per november 2011) Bedrijf Ahold Functie cfo Peter Terium (per januari 2012) Bedrijf RWE Functie ceo Voorheen ceo Essent Ton Büchner (per januari 2012) Bedrijf AkzoNobel Functie ceo Voorheen ceo Sulzer (SULZF) Commissarissen Peter Bakker (per januari 2012) Bedrijf The World Business Council for Sustainable Development (WBCSD) Functie President Jan Bennink Bedrijf CoffeeCo Functie voorzitter rvc Jolanda Poots-Bijl Bedrijf Gasunie Functie commissaris Andre de Jong Bedrijf De Nederlandsche Bank Functie Overheidscommissaris Mees Hartvelt Bedrijf Nationaal Register Functie Lid raad van advies Kees Storm Bedrijf AB InBev Functie voorzitter rvc Piet Boer (per december 2011) Bedrijf Koninklijke FrieslandCampina N.V. Functie voorzitter rvc Sjoerd Galema (per december 2011) Bedrijf Koninklijke FrieslandCampina N.V. Functie Lid rvc Hans Stöcker Bedrijf Koninklijke FrieslandCampina N.V. Functie Lid rvc Bestuurders Hans Wijers (per januari 2012) Bedrijf Akzo Nobel Functie ceo Harrie van Groenendael Bedrijf Ctac Functie cio Kees Wantenaar (per decemb er 2011) Bedrijf Zuivelcoöperatie FrieslandCampina U.A. Functie Voorzitter rvb Advertentie Eric Boyer de la Giroday Bedrijf ING Groep Functie Vice-voorzitter rvb Tony Mace (per december 2011) Bedrijf SBM Offhore Functie ceo Nico Blom (per januari 2012) Bedrijf KAS Bank Functie coo Pieter Verboom (per 2012) Bedrijf Schiphol Group Functie cfo Commissarissen Kees Wantenaar (per december 2011) Bedrijf Koninklijke FrieslandCampina N.V. Functie voorzitter rvc WAT IS MIJN ONDERNEMING NU WAARD? 16. management scope nr. 10 / M Scope IM 85x117_ indd :48

10 LEZEN Tekst Ron van Gelderen quote Auteur Jaap van Duijn Titel De schuldenberg Uitgeverij De Bezige Bij Pagina s 349 ISBN Prijs 19,90 Zwart scenario Oud-Robecobestuurder Jaap van Duijn voorspelt de volgende recessie en een nieuwe bankencrisis. Auteur Asha Kalijan en anderen Titel 75 Checklisten voor de nieuwe manager Uitgeverij Van Duuren Pagina s 160 ISBN Prijs 19,95 Zwemles Coach Asha Kalijan bereidt managers voor op de sprong in het diepe. Auteurs Jacky van de Goor Titel Hartelijk georganiseerd Uitgeverij Academic Service Pagina s 185 ISBN Prijs 27,50 Meer dan koffie Organisatieadviseur Jacky van de Goor verbetert de organisatiecultuur met zachte woorden en harde daden. Gooi de touwen los, zeil weg van de veilige haven. Vang de passaatwinden in je zeilen. Verken. Droom. Ontdek. (Mark Twain in Hartelijk georganiseerd van Jacky van de Goor) Jaap van Duijn schetst in zijn nieuwe boek De schuldenberg een zwart scenario. Hij verwacht dat het vele jaren duurt voordat landen, banken en gezinnen hun torenhoge schulden tot aanvaardbare proporties hebben teruggebracht. De omvangrijke schuldenlast maakt onze economie bijzonder kwetsbaar, betoogt de econoom die lange tijd het miljardenvermogen van Robeco beheerde. Het zou hem niets verbazen als we al in 2013 worden getroffen door een volgende recessie, haast vanzelfsprekend gevolgd door een nieuwe bankencrisis. Wie zich gemakkelijk in de put laat praten, kan Van Duijn beter even mijden. Hij voorspelt dat de enorme schuldenlast ook de komende jaren tot forse problemen leidt. Hoe? vraagt Van Duijn nadat hij in de eerste zes hoofdstukken alle schulden heeft verkend. Dat wil hij op pagina 193 best in enkele zinnen uit de doeken doen: De lasten voor gezinnen zullen omhoog gaan, de overheidsvoorzieningen zullen achteruitgaan, lenen zal moeilijker worden en de economische groei zal veel lager uitvallen dan zonder de schuldenberg het geval geweest zou zijn. De welvaart zal dus minder toenemen en voor sommige groepen en in sommige landen afnemen, aldus Van Duijn. Lezers die nu de bodem van de put hebben bereikt, kunnen zich vastgrijpen aan de rafelige touwen die de econoom ons toewerpt. Hij noemt acht maatregelen voor een gezonde economie met een verantwoorde schuldenlast: beëindig de fiscale voordelen van vreemd vermogen boven eigen vermogen; beperk stap voor stap de hypotheekrenteaftrek; verhoog de rente; laat houders van zwakke staatsobligaties hun verlies nemen; verlaag waar nodig de waarde van staatsleningen op de bankbalansen; verscherp de eisen die Basel III aan banken stelt; verhoog de pensioengerechtigde leeftijd tot minstens 67; investeer in onderwijs, infrastructuur en andere projecten die de productiecapaciteit verbeteren. Juist op het moment dat je geneigd bent Van Duijn het voordeel van de twijfel te geven, schrijft hij dat de genoemde voorstellen nauwelijks gehoor zullen vinden. Overheden, centrale banken en andere toezichthouders kiezen zijns inziens liever voor pappen en nathouden, zodat we gedurende lange jaren van het ene naar het andere probleem blijven hobbelen. Oliedom, meent Van Duijn. Voordat we een gezonde toekomst kunnen betreden, zullen we volgens hem eerst moeten afrekenen met het verleden. Iedere manager is wel eens onvoorbereid in het diepe gesprongen. Zeker in het begin van ieders carrière moet zo nu en dan een klus worden geklaard die nog niet eerder is geklaard. Soms kan worden geleund op ervaren collega s, soms kan nog even een kennis worden geraadpleegd en soms zit er niets anders op dan gewoon maar de sprong te wagen. Voor alle duikers ligt er nu het boek 75 Checklisten voor de nieuwe manager, een handig bladerboek met praktische aanwijzingen op het gebied van onder meer personeelsmanagement en communicatie. Van teams formeren tot taken delegeren; van sollicitatiegesprekken tot exitgesprekken; van effectief vergaderen tot conflicten oplossen: heel veel komt voorbij. Managementcoach Asha Kalijan geeft samen met twintig collega-adviseurs beknopte informatie in korte hoofdstukken van telkens twee pagina s met doorgaans heldere koppen als Een hecht team samenstellen, Omgaan met conflicten en Afscheid nemen van personeel. Het boek verdient een prominente plek in de bureaulade. Met uitzondering van enkele zwakke stukken staat het boek vol goede tips die kunnen voorkomen dat je na de sprong in het diepe roemloos verzuipt. Wie de koffiepauze het gezelligste moment van de dag vindt, moet nodig te rade bij Jacky van de Goor. Ze komt als adviseur regelmatig bij organisaties waar mensen vooral geluk ervaren in zulke eenvoudige pleziertjes. De organisatie als gezelligheidsvereniging. Nu heeft ze niets tegen een levendige koffiecultuur, maar toch... Sterke betrokkenheid bij het werk en een hoger levensdoel worden node gemist. De beste bedrijven bieden medewerkers drie niveaus van geluk : plezier, betrokkenheid en zingeving, betoogt Van de Goor. Het diepste niveau van geluk is gericht op betekenisgeving: onze kwaliteiten inzetten voor iets zinvols, voor datgene wat ertoe doet, weet de zelfstandig organisatieadviseur, opgeleid als industrieel ontwerper (TU Delft), voormalig consultant bij KPN en oud-trainer bij Schouten & Nelissen. Van de Goor zou graag zien dat deze vorm van bezieling tot uiting komt in de organisatiecultuur van elk bedrijf. Terecht is haar uitgangspunt dat je een gezonde cultuur het beste kunt cultiveren door voort te bouwen op al het goede dat veel mensen in het bedrijf nu al doen. Het boek, waarschuwt Van de Goor, geeft geen antwoord op de vraag hoe u willekeurig welke cultuurverandering kunt doorvoeren, of hoe u een vooraf bedachte werkwijze of waardenset kunt implementeren. Het is niet gericht op het veranderen van cultuur, maar op het cultiveren ervan. Het biedt een aanpak die uitgaat van datgene wat er in het hart van uw organisatie aanwezig is: de gedeelde kwaliteiten en waarden. Van de Goor geeft in haar boek uitstekende adviezen ter verbetering van de organisatiecultuur, volgens haar definitie het continue proces van betekenisgeving in organisaties en de vaste patronen in denken en doen die daaruit voortkomen. Het is een voortdurend proces van bezieling, bezinning en vooral ook beweging. Op woorden moeten daden volgen, benadrukt de adviseur. Een scherpe selectie van medewerkers is bijvoorbeeld duizendmaal belangrijker dan willekeurig welk veranderplan. Wanneer in het proces de beweging goed wordt ingezet, verandert haast vanzelf de samenstelling van de bus. Mensen vertrekken, anderen komen. Veel draait om the right people on the bus, betoogt Van de Goor in navolging van Jim Collins. Hartelijk georganiseerd is misschien wel het beste managementboek van Toegegeven, ook de recensent van dienst moet niets hebben van zweefzinnen als een proces dat begint met een oproep en eindigt met volharding. Gelukkig staan daar - mede dankzij redacteur Judith Ruijgrok veel heldere zinnen tegenover. De boodschap van Jacky van de Goor is belangrijk genoeg. Lees! Advertentie WAT KAN IK NU DOEN OM STRAKS MIJN ONDERNEMING BETER TE VERKOPEN? 18. management scope nr. 10 / M Scope IM 85x117_ indd :48

11 U wilt lage energiekosten. analyse Wat kan het personeel bereiken? Daarom hebben wij Daan. Bedrijven laten hun strategische personeelsplanning vaak over aan hr, terwijl die afdeling geen helder zicht heeft op de bedrijfsstrategie. Onverstandig nu het vinden van de juiste mensen lastig wordt. Tekst Heleen Cocu-Wassink Daan is expert op het gebied van energie-inkoop. Samen met een team van inkoopexperts houdt hij de ontwikkelingen op de energiemarkt scherp in de gaten. Daardoor kunnen zij u als grootzakelijke klant voorzien van de meest actuele marktinformatie. En u attent maken op gunstige inkoopmomenten. Als u wilt, ondersteunen ze u ook graag persoonlijk bij het bepalen van uw inkoopstrategie. Zo profiteert u optimaal van de kansen op de energiemarkt. Wilt u ook lage energiekosten? Mail naar daan@nuon.com of kijk op nuon.nl/energie-inkoop lke hr-directeur heeft het op de agenda staan: Strategic Workforce Planning (SWP), of voor degenen die onze Nederlandse taal puur willen houden: strategische personeelsplanning. Zonder het juiste personeel zijn organisatiedoelstellingen immers niet te halen. Personeelsplanning is urgent omdat we het niet alleen over aantallen hebben maar vooral over de kwaliteit van personeel. Gezien de te verwachten krapte op de arbeidsmarkt wordt het aantrekken van de juiste mensen een fikse uitdaging. Het kwalitatieve aspect van personeel maakt het een ongrijpbaar onderwerp voor veel managers, hetgeen de meeste organisaties doet besluiten de strategische personeelsplanning onder te brengen bij de hr-afdeling. Daar hebben ze immers verstand van mensen, is de gedachte. Ontbrekend inzicht Nu SWP op de agenda staat van hr, beginnen de problemen. De hr-afdeling wordt hierdoor uitgedaagd een dashboard te creëren met relevante ken- en stuurgetallen ten aanzien van het personeelsbestand. Om dit dashboard te kunnen invullen met de juiste en relevante data, zal de hr-verantwoordelijke terug willen vallen op systemen; specifieke software of soms good old Excel. De nadruk komt hiermee te liggen op de P van Planning. Daarin schuilt een groot gevaar, namelijk dat er doelloos wordt gezocht naar meetbare variabelen en een werkend (it-)systeem om de Advertentie HOE HOUD IK DE REGIE GEDURENDE HET VERKOOP- PROCES? nr. 10 / M Scope IM 85x117_ indd :48

12 analyse gegevens te verzamelen en te presenteren. De discussie over de S van Strategie is echter van veel groter belang. Veel hrm ers missen de positie of het vermogen om de vraag naar een goed functionerend dashboard te pareren met scherpe inzichten over het nut en de noodzaak van strategie in de exercitie rondom strategische personeelsplanning. Veel discussies en vragen op hr- en consultancyfora gaan tegenwoordig over de vraag: hoe moet ik SWP aanpakken? Men wisselt er goed bedoelde adviezen uit over te kopen systemen, stappenplannen en te integreren bestaande hr-processen zoals formatieplanning, recruitment, competentiemanagement, talentmanagement en verzuimbeleid. Er zijn legio SlideShare-documenten en artikelen te downloaden die allemaal iets met elkaar gemeen hebben: ze zetten aan tot meten en doen. Er is te weinig ruimte voor reflectie en invulling van de belangrijkste vraag: naar welk doel werken we eigenlijk toe? Stellen we die vraag aan hr, dan krijgen we een antwoord in de lijn van de juiste mensen, op het juiste moment, op de juiste plek, zowel in termen van aantallen als in termen van kwaliteit. Daarmee wordt SWP een talentmanagementplus aanpak. Stellen we de vraag aan de ceo dan komt er een ander antwoord, namelijk zorgen voor continuïteit van de business. SWP moet daarom de brug zijn tussen businessstrategie en hr-beleid en niet, zoals nu veelal het geval is, onderdeel zijn van alleen de hr-praktijk. Kritieke personeelsfactoren Ook bij het plannen van het personeel draait het om de factoren die van cruciaal belang zijn om de bedrijfsstrategie succesvol te kunnen uitvoeren. Al in 1961 ontwikkelde D. Ronald Daniel van McKinsey & Company het concept van de Critical Success Factors. In het denken rondom kritieke succesfactoren staat de continuïteit van de organisatie centraal. De Key Performance Indicators (KPI s) die daar uit voortvloeien zijn maatstaven die de voortgang van de uitvoering van de strategie meten. Een kritieke succesfactor is dat wat een organisatie vooruit brengt, wat de bedrijfsvoering maakt of breekt. Medewerkers moeten zichzelf volgens Daniel elke dag afvragen: Waarom zouden klanten voor Personeelsplanning stallen we bij HR, die hebben verstand van mensen ons kiezen? en het antwoord ligt in de kritieke succesfactoren. Volgens dezelfde gedachtenlijn kan de strategische personeelsplanning worden ingericht: eerst de kritieke personeelsfactoren (KPF s) onderscheiden en definiëren. Wat het bedrijf en de medewerkers zich moeten afvragen is: door welke personele kwaliteiten onderscheiden wij ons zodanig in de markt, dat de klanten voor ons willen kiezen? Een functie komt in aanmerking voor het label kritieke personeelsfactor als het voldoet aan (twee van) de volgende kenmerken: Zeer grote groep medewerkers Hoge entreebarrière (lange leertijd) Onderscheidend in de markt Een praktijkvoorbeeld Een organisatie in de financiële sector stelde een strategisch personeelsplan op met vijf stappen, elk opgesplitst in een aantal substappen en -vragen. De organisatiestrategie in termen van product-marktcombinaties waren goed vastgelegd in het plan. Maar de vraag met welke mensfactoren gaat de organisatie zich onderscheiden in de markt? werd niet goed beantwoord. Het bedrijf ging ervan uit dat het antwoord diversiteit was. Maar bij nader onderzoek bleek de kwaliteit van de accountmanagers de kritische factor te zijn. Dit was namelijk de grootste groep, onderscheidend in de markt en met specifiek benodigde kenmerken, die een hoge entreebarrière kennen. Deze accountmanagers onderscheiden zich doordat ze: 1. de drive hebben om echt het beste te doen voor de klant 2. samen kunnen werken en een langetermijnrelatie willen aangaan 3. langetermijndoelstellingen nastreven (in plaats van kortetermijnsucces najagen) Alle andere aspecten, zoals kennis van financiële producten of it-systemen, blijken niet langer onderscheidend in de markt, aangezien deze kennis in te kopen is. De investering van de organisatie dient nu in het bijzonder te liggen in het aanpassen van beoordelingscriteria die in lijn zijn met de onderscheidende kenmerken van de accountmanager, zoals langetermijnrelaties, en in de binding van deze accountmanagers aan het bedrijf (employee engagement) door ze te faciliteren, te erkennen en te belonen. Deze gerichte aanpassingen hadden nooit gemaakt kunnen worden zonder de strategie scherp voor ogen te hebben. Houd het klein Cruciaal bij het vormgeven van de strategische personeelsplanning is dus de scherpte in de organisatiestrategie. Pas als volkomen helder is met welke product-marktcombinaties de organisatie haar geld wil verdienen, kan worden begonnen met het SWP-proces. Dit heeft als consequentie dat voor iedere organisatie-eenheid die een eigen product- marktombinatie kent, een apart SWP moet worden opgesteld. Immers, iedere (deel)strategie zal leiden tot een unieke personeelsbehoefte ofwel kritieke personeelsfactoren (KPF s). Het is de kunst om SWP klein te houden. Natuurlijk is het uiteindelijk de bedoeling om naar een consolidatie te werken van de diverse KPF-exercities, maar de scherpte ontstaat op het niveau van de strategisch inhoudelijke keuzes: daar waar markt- en productontwikkeling elkaar kruisen, ontstaat de strategische personeelsbehoefte. Tweerichtingsverkeer Om de toegevoegde waarde van SWP te optimaliseren, moet de strategie leidend zijn voor de workforce-planning, maar tegelijkertijd moet de huidige workforce bepalend zijn voor de strategie. Wanneer blijkt dat de vertaling van strategie naar personeelsbehoefte een moeilijk te vullen categorie van functies oplevert (aantal, kennis, vaardigheid, gedrag, plaats) of juist inzicht geeft in mogelijke efficiëntie (meer doen met minder of andere mensen), is het belangrijk de strategie te toetsen aan de haalbaarheid ervan. Teruggaand naar het voorbeeld van de accountmanager bij de financiële dienstverlener: als er straks geen medewerkers of klanten meer zijn die langetermijnrelaties willen Advertentie ER NU AL OVER NADENKEN LEVERT STRAKS MEER OP Dat is bedrijfoverdracht anno nu aangaan, moet er een alternatief worden bedacht voor de functie van accountmanager. Of er dient een ander aanbod aan de klant te worden gedaan dat de behoefte van die klant wel bevredigt, wat misschien kansen biedt voor het verlagen van de kosten. Zowel de vraag als het aanbod kan veranderen, wat weer een reden kan zijn om de strategie en de personeelsplanning aan te passen. Heleen Cocu-Wassink is Client Group Leader bij Hay Group. Ook al bent u nu nog volop aan het ondernemen, tijdig nadenken over bedrijfsoverdracht levert straks meer op en geeft nu meer rust. Uw relatiemanager staat u gedurende het hele proces bij. Hij doet dit in nauwe samenwerking met onze specialisten in bedrijfsoverdracht. Zodat u, als de tijd daar is, op het juiste moment de juiste beslissingen kan nemen en goed voorbereid bent op de toekomst. Kijk voor meer informatie op abnamro.nl/bedrijfsoverdracht 22. management scope M Scope IM 175x117_ indd nr. 10 / :48. 23

13 column Topjaar Bouwen aan kennis Leergang voor Bestuurders en Commissarissen Als bestuurder of commissaris blijft u vanzelfsprekend graag op de hoogte van de belangrijkste ontwikkelingen op uw vakgebied. Deloitte Academy heeft speciaal voor de top van het Nederlandse bedrijfsleven de driedaagse Leergang voor Bestuurders en Commissarissen ontwikkeld. Programma Op het programma staan onderwerpen als IFRS, Fiscaliteit, Corporate Governance, Risk Management, Compliance, IT Governance, Beloningsbeleid, Bestuurdersaansprakelijkheid, M&A lessons learned, Change Management en Corporate Sustainability. Docenten De docenten zijn vooraanstaande hoogleraren, professionals en toezichthouders, met bekende namen zoals prof. dr. A.W.A. Boot, prof. dr. J.M.G. Frijns, prof.dr. R. ter Hoeven RA, prof.dr. P. Kavelaars, prof. dr. G.C.M. Majoor RA, prof. mr. S.R. Schuit en drs. J. Streppel. Data 9 en 29 november 2011 en 4 april 2012 Meer informatie, aanmelden en contact Jan Buné, Partner Deloitte/Voorzitter Executive Programma +31 (0) JBune@deloite.nl fotografie suzanne karsters Prof.dr. Mijntje Lückerath-Rovers is hoogleraar Corporate Governance aan Nyenrode Business Universiteit. Daarnaast is ze verbonden aan de Erasmus Universiteit en commissaris bij Achmea/ Eureko en de ASN Beleggingsfondsen. Wat is de overeenkomst tussen minister-president Mark Rutte, kroonprins Willem-Alexander, DNB-president Klaas Knot, secretaris-generaal Algemene Zaken Kajsa Ollongren, Ajaxrvc-voorzitter Steven ten Have en Value8-ceo Peter Paul de Vries? Ze zijn geboren in U zult denken: toeval. Dacht ik ook. Maar er zit misschien toch meer achter. Zoals elk jaar publiceerde ik begin september de Nederlandse Female Board Index: de rangschikking van beursgenoteerde ondernemingen naar het aandeel vrouwen in raden van bestuur en raden van commissarissen. Wat mij dit jaar vooral opviel bij het bijwerken van de gegevens van nieuwe bestuurders en commissarissen was de geboortedatum van de nieuw benoemden. Gaandeweg kreeg ik het gevoel dat ik relatief vaak het jaar 1967 moest intypen. Nader onderzoek bleek dat dit gevoel terecht was. Van de 102 nieuwe benoemingen, bestuurders en commissarissen, gingen er tien naar iemand geboren in Het geboortejaar dat daarna het meest voorkwam was 1947 (negen keer, maar dan alleen bij nieuw benoemde commissarissen). Daarna zakt het naar maximaal vier benoemingen uit een specifiek geboortejaar. De jaren rondom 1967, bijvoorbeeld 1966 en 1968, kwamen ook fors minder vaak voor, te weten drie en één keer. Er is dus iets met dat jaar Het nadeel van wetenschappers, zoals ikzelf, is dat ze dol zijn op significante afwijkingen en dit vervolgens proberen te verklaren door naar de causale relatie hierachter te gaan zoeken. (Denk hierbij ook aan de relatie tussen vrouwen in de top en bedrijfsprestaties.) Maar in dit geval ligt het nog lastiger; een specifiek geboortejaar koppelen aan de geschiktheid van nieuwe kandidaten? Voor de hand zou liggen dat het geboortecijfer in 1967 fors hoger ligt dan in andere jaren. Nee dus. Zouden Mark Rutte en Willem-Alexander dusdanig zichtbaar zijn als leiders van dit land, dat zij de maat vormen voor de nieuwe generatie leiders? Helaas, dit is niet mijn onderzoeksterrein. Maar misschien is de verklaring heel simpel en is 1967 gewoon een topjaar, een kroonjaar. Nu zult u vast denken dat ik zelf ook in 1967 geboren ben. Helaas, ik ben van Gelukkig heb ik wel een echtgenoot uit En ja, ook dat is inderdaad een topper Deloitte The Netherlands nr. 10 /

14 Commis saris 3.0 Steven ten Have Zoek de balans tussen distantie en betrokkenheid De ideale toezichthouder is verbonden met alle stakeholders, meent Steven ten Have, partner bij Ten Have Change Management en commissaris bij Cito, ABN Amro en Ajax. Zijn visie op het moderne commissariaat. Interview Caroline Zegers Tekst Quinty Danko Fotografie Ad Nuis Actualiteit De rvc van Ajax was daags voordat dit blad naar de drukker ging in het nieuws. Er zou onenigheid zijn tussen Cruijff en de andere commissarissen. Uiteindelijk bleek er niet veel aan de hand. Cruijff had Tscheu La Ling, die hij naar voren wil schuiven als voetbaldirecteur, mee naar de vergadering genomen. Die werd daarop door voorzitter Ten Have uitgesteld. De dag voor het interview staat Steven ten Have weer met zijn foto op vele websites bij het nieuws: Ajax krijgt nog geen nieuwe structuur. Eigenlijk ga ik daar helemaal niet over, ik zit in de raad van commissarissen van de NV en dit gaat over de Vereniging, zegt Ten Have rustig. Maar dat hij als voorzitter van de rvc van Ajax bijna een bekende Nederlander is geworden, is wel duidelijk. In de twee maanden dat hij deze rol vervult, heeft Ten Have al meer mediaaandacht gekregen dan in de zes jaar dat hij diezelfde functie heeft bij examenmaker Cito of in de anderhalf jaar als commissaris bij ABN Amro. Communicatie is vanzelfsprekend een belangrijker thema bij Ajax dan bij de andere commissariaten. Maar ook bij andere bedrijven is het een discussiepunt hoeveel een commissaris naar buiten kan en mag brengen. Als commissaris moet je zaken kunnen verdedigen of uit kunnen leggen, meent Ten Have. Bij de bijzondere algemene vergadering van aandeelhouders van Ajax hadden aandeelhouders vragen. Ik heb ze fatsoenlijk te woord gestaan, en toch heeft een enkele journalist het verkeerd geïnterpreteerd. Dat gaat dan in de media een eigen leven leiden. Moet je dan maar niet praten? Nee, de kwaden mogen niet onder de goeden lijden. Je moet willen communiceren. Maar mijn generatie zegt soms te snel: dat leg ik wel even uit. Ik heb van een oudere commissaris geleerd dat je af en toe moet zeggen: nu even niet. COMMISSARIATEN VERWERVEN je moet niet te graag willen Cito, ABN Amro en Ajax, een mooie portefeuille van commissariaten. Dat werk doet Ten Have naast zijn functie als adviseur. Hij is medeoprichter van Ten Have Change Management en adviseert middelgrote en grote ondernemingen en organisaties over organisatieverandering, strategie en topstructuur. Daarnaast is hij hoogleraar Strategie & Verandering aan de Vrije Universiteit. Mijn portfolio van bezigheden is zo gegroeid, daar zit geen strategie achter. Ik heb gewoon geluk gehad. Wel vanuit een combinatie van een aantal heldere keuzes, en doen wat je goed kunt en echt leuk en inspirerend vindt. Het is bijvoorbeeld een goede zet geweest om niet alleen met mijn broer Wouter het bedrijf te starten, maar met een groter 26. management scope nr. 10 /

15 Commissaris 3.0 team. Dat team draagt je en geeft extra plezier. Ik kan en wil niet alles zelf doen en dat begrijpen opdrachtgevers ook. Hoe verwerf je als adviseur dergelijke commissariaten? Er wordt altijd gezegd dat het moeilijk is voor een buitenstaander, als niet (oud-)bestuurder van een concern, om binnen te komen in het netwerk van commissarissen. Hoe heeft Ten Have dit voor elkaar gekregen? Het eerste commissariaat is het lastigst omdat je dan nog geen ervaring hebt. Je moet het willen, maar niet te graag. Als je niet kritisch bent en je kiest een verkeerd commissariaat, dan is het waarschijnlijk snel afgelopen. Ik heb mij afgevraagd: is het leerzaam, doet het er genoeg toe voor de toekomst, wie zitten er nog meer in de rvc en vertil ik me er niet aan? Bij Cito werd ik gebeld door de voorzitter van de rvc, Pim van Dorp, die zei: Ten Have, jij bent een snelle beslisser, morgen wil ik graag je antwoord. Ik heb een gesprek gehad met hem en met de voorzitter van de raad van toezicht en heb ja gezegd. Ik had niet eerder met Cito gewerkt, maar kende het wel. Bij ABN Amro gaf ik advies aan de Centrale Ondernemingsraad. De medezeggenschap had het recht iemand voor te dragen voor de rvc en ze hadden vertrouwen in mij. Bij Ajax heb ik nooit avances gemaakt. Zij hadden een clean profiel: betrokken als supporter, een ongeschonden blazoen, boven elke twijfel verheven, ervaring met corporate governance en change management, in staat om voorzitter te zijn en leiding te geven, relatief jong, maar wel ervaren. Zo kwamen ze bij mij uit. HET BEDRIJF LEREN KENNEN en toch afstand houden De betrokkenheid die Ajax zoekt in een commissaris, wordt steeds vaker expliciet genoemd als voorwaarde om ergens commissaris te kunnen worden. Merel van Vroonhoven, NS-directielid en commissaris bij het Havenbedrijf Rotterdam, vertelde vorige maand in een interview met Management Scope dat de commissarissen van de NS regelmatig mee gaan op bedrijfsbezoek en langs de werkplaatsen om het bedrijf en de mensen te leren kennen. Hoe ver kan die betrokkenheid gaan? Commissarissen hebben de taak toezicht te houden en als zij te eigen worden, verliezen ze de kritische blik. Het gaat om de balans tussen betrokkenheid en distantie. Betrokkenheid betekent voor mij de in- en externe context van het bedrijf kennen en grip krijgen op de moeilijk te controleren delen van de organisatie. Je wilt het bedrijf kennen, maar niet zoals ze dat in de antropologie noemen: going native. Steven ten Have (44) Opleiding: rechten en psychologie Universiteit Utrecht, technische bedrijfskunde Universiteit Twente Loopbaan heden Partner Ten Have Change Management heden Hoogleraar Strategie & Verandering, Vrije Universiteit Amsterdam vicevoorzitter Groepsdirectie Berenschot, statutair bestuurder Lid Groepsdirectie Berenschot, directeur Bedrijfsleven Managing director The Change Factory Voorzitter van de ondernemingsraad bij Berenschot Neem een voorbeeld aan toptrainers, die kunnen in de groep staan, maar zich ook daar buiten of boven plaatsen als dat nodig is, zonder angst de groep te verliezen. Je moet weten wanneer je wel en niet in de groep moet staan. Een toezichthouder die twijfelt of hij voldoende afstand heeft van het bedrijf, gaat soms te behoedzaam om met zijn betrokkenheid. Het gevaar is dan dat die betrokkenheid tekortschiet, wat weer nadelig is als je invloed wilt uitoefenen. Iedere verkoper weet dat: wil je beïnvloeden, dan moet je in contact staan. Het gaat om het wisselen tussen afstand en betrokkenheid en tussen stimuleren en disciplineren. Net als een bioloog die de ene keer het moeras ingaat om alles in detail te kunnen onderzoeken met alle veiligheidsrisico s van dien, en de volgende keer het moeras vanaf een berg bekijkt om het overzicht te krijgen en samenhang te zien. Soms heeft een bedrijf even rust nodig. Als commissaris moet je dat zien. Wanneer in vergaderingen de behoefte om iets te zeggen groter is dan de behoefte iets bij te dragen, dan heb je vaak te maken met een niet-functionerende commissaris. Van een mentor leerde ik dat je bij wijze van spreken in een vergadering niet meer dan twee vragen per commissaris moet stellen. Dat houdt je scherp en geeft de leden van de raad van bestuur de ruimte om hun werk te doen. Soms is het wel nodig om vier of vijf vragen te stellen, maar wees daar zuinig en precies mee. BELONING is geen motivatie Over de beloning van de leden van de raad van bestuur is altijd veel te doen. Wat toezichthouders ontvangen voor hun diensten is over het algemeen geen discussiepunt in de media. Voor de meeste commissarissen is die vergoeding dan ook niet hun voornaamste inkomen. Er zijn wel beroepscommissarissen die hun commissariaten nodig hebben om van te leven. Dat vindt Ten Have wel het slechtste argument om een commissariaat aan te nemen. Het is gezond als je als commissaris niet afhankelijk bent van de beloning. Als je in een situatie komt dat het goed zou zijn om de zaak op scherp te zetten, maar je beloning zit er aan vast, dan heb je mogelijk een moeilijk verhaal. Hoe wordt Ten Have zelf betaald? Bij Cito krijg ik een fatsoenlijke beloning. We hebben het nooit over de beloning gehad omdat dat voor mij geen motivatie was. Bij ABN Amro krijg ik ook een correcte beloning, maar daar kun je niet van leven. Bij Ajax wordt wel gezegd dat het vrijwilligerswerk moet zijn, een erebaan. Een eer is het, maar het is meer. TOEZICHT 2020 volgens Steven ten Have De beloning is het slechtste argument om een commissariaat aan te nemen De ideale commissaris is iemand die verbonden is met de organisatie, de raad van bestuur, medewerkers, de ondernemingsraad, eigenlijk alle stakeholders die voor de onderneming van belang zijn. Hij kan het evenwicht vinden tussen betrokkenheid en distantie, stimuleren en disciplineren en tussen de omgang met de top van het management en de werknemers. Verder is het van belang dat hij zowel naar het aandeelhoudersbelang als naar de maatschappelijke belangen kijkt. Hij moet altijd scherp zijn. Daarvoor moet je als commissaris blijven leren en reflecteren, zowel op het vak van commissaris als op de organisatie, de psychologie en de sectorspecifieke zaken. Zoals Cruijff zegt: je moet elke dag beter willen worden. Een commissaris is te allen tijden geestelijk onafhankelijk en moet dienstbaar kunnen zijn. En voor het goed vervullen van een commissariaat, zeker als het er meer zijn, is ausdauer nodig. De ideale commissaris is een energiek persoon. Waar het om draait is dat je, los van de beloning, als commissaris je kennis en ervaring ter beschikking stelt aan de maatschappij. De beste toezichthouder is geestelijk onafhankelijk, financiële onafhankelijkheid doet er dan niet meer toe. Dat geldt ook voor adviseurs. Als het beste advies zo luidt dat de opdrachtgever er niet blij mee is, loop je mogelijk een volgende opdracht mis. Het dna van een adviseur past goed bij dat van een toezichthouder. Als adviseur wil je anderen helpen iets anders of beter te doen. Commissarissen met lijnmanagementervaring zijn belangrijk in de rvc, maar hebben eerder de neiging aan het stuur te willen zitten. De rvc, en dan met name de remuneratiecommissie, stelt het beloningsbeleid van een bedrijf vast en bepaalt, meestal in onderhandelingen, de beloning van de bestuurders. Bij de bepaling van de bestuurdersbeloning wordt ook naar het internationale concurrentieveld gekeken. De internationale beloningen worden soms als drogreden aangevoerd voor hoge beloningen. Dat moet een rvc dan corrigeren. Het gaat er vooral om wat iemand bijdraagt aan het bedrijf. Er is niet voor niets geen discussie over wat echte ondernemers verdienen. Zij nemen het risico. Bij topvoetballers is er ook nooit discussie over de hoogte van hun salaris. Waarin zit het verschil? Heeft dat ermee te maken dat mensen wel kunnen 28. management scope nr. 10 /

16 Commissaris 3.0 zien wie een goede voetballer is en niet wie een topceo is? Sport geeft bij de meeste mensen een positieve, warme emotie. We bekijken hen door een andere bril dan politici of topmannen. Het gaat om wat ze bijdragen. Zo heeft Cruijff eens gezegd: We bekijken hoeveel toeschouwers er meer komen als ik mee doe. En dan deel ik in de recettes. Dat is een goede en transparante benadering. DIVERSITEIT geloof in kwaliteit Het commissariaat bestaat voornamelijk uit heren in de leeftijd van Cruijff. De gemiddelde leeftijd is 62 jaar. Jongeren, vrouwen en buitenlanders zijn nog steeds ruim ondervertegenwoordigd. Van de top-50 machtigste commissarissen van Management Scope zijn er vijf vrouw en twee niet-nederlands. Hoe erg is dat? Ik geloof in de kwaliteit van mensen, ongeacht geslacht, leeftijd en afkomst. Ook is het afhankelijk van de context. Zo hebben we bij ABN Amro behoefte aan expertise, de kennis en ervaring van bankiers. Daar hoort een zekere, hogere leeftijd bij en dat is dan okay. Bij een bedrijf als Nike daarentegen zijn jongeren nodig en marketeers of ontwerpers die voeling hebben met de markt, trends en de jeugd. In een mannenwereld als Ajax is het een zegen dat Marjan Olfers, advocaat bij DLA Pipers, in de rvc zit. Haar stijl heeft een positieve invloed. Maar zij is niet gekozen omdat ze vrouw is, zij is gewoon de beste. Toch wordt algemeen aangenomen dat vrouwen niet vanzelf boven komen. De vele pogingen van vrouwenplatforms en bedrijfs- en overheidsinitiatieven ten spijt, is van het topmanagement van bedrijven met meer dan 250 werknemers slechts acht procent vrouw. Sinds mei dit jaar legt de overheid bedrijven een streefcijfer van dertig procent op. Ten Have heeft het niet zo op dergelijke quota. Hiermee diskwalificeer je sommige vrouwen. In mijn bedrijf maak ik geen beleid, ik doe er gewoon wat aan. Bij ons is ongeveer de helft vrouw. In de eerste jaren na de start van ons bedrijf hebben we meer dan tien zwangerschappen gehad in een relatief klein team. Ik heb geen krimp gegeven. Het is een mooi onderdeel van het leven, dat staat voorop. We nemen de beste mensen aan en dragen daarvan alle consequenties. INNOVATIE geen slechte basis maskeren Innovatie staat bij veel bedrijven hoog op de agenda. Niet alleen op het gebied van nieuwe producten en diensten, maar ook de sociale innovatie. Hoe gaan we met elkaar werken in een netwerkorganisatie? Nevenfuncties Voorzitter raad van commissarissen Ajax Lid raad van commissarissen ABN Amro Voorzitter raad van commissarissen Cito Chairman Stichting Center for Evidence-Based Management Boeken Ten Have schreef (ook als coauteur) veertien boeken, waaronder: Aansturen van verzelfstandigde organisaties, Het boek verandering, Key Management Models, Voorbeeldig veranderen, Binding en motivatie, Het managementmodellenboek, Het idee verandering, Organisatiebesturing. Thuis Steven ten Have is getrouwd en heeft drie zonen en een dochter. Het dna van adviseur en toezichthouder passen goed bij elkaar Moeten we andere contracten met elkaar aangaan? Nee, sociale innovatie is een hype, we zijn geneigd steeds iets nieuws te zoeken. Maar de klassieke organisatieprincipes zijn vaak nog okay. Zoals het pariteitbeginsel, waarbij bevoegdheden en verantwoordelijkheden op elkaar zijn afgestemd. Of eenheid van leiding, dat blijft belangrijk. Als de basis niet goed is, van bijvoorbeeld een beloningsbeleid, dan moet dat worden aangepakt voordat er nieuwe beloningsvormen worden ingevoerd. Geen window dressing, maar echte innovatie waar nodig. Met innovaties mag je geen slechte basis maskeren. EVALUATIE zelfreinigend vermogen werkt De basis moet goed zijn, dat geldt natuurlijk ook voor het functioneren van de rvc. Wie controleert de toezichthouders? Bij Cito doen we ieder jaar een gestructureerde evaluatie aan de hand van een vragenlijst. Bij ABN Amro is de evaluatie zeer uitgebreid. Vorig jaar heb ik alle bestuursleden geïnterviewd over de rvc. Je hebt niet altijd een externe nodig. Net als in een gezin is het zelfreinigend vermogen in tachtig procent van de gevallen toereikend. Zelfreflectie en zelfrelativering zijn machtige instrumenten. Caroline Zegers is als partner van Deloitte verantwoordelijk voor advisering op het gebied van Executive Compensation. DE CITROËN C5 LIGNE BUSINESS MET HET INTERACTIEVE etouch Een slimme zakenrijder kiest nu voor de rijk uitgeruste CITROËN C5 Ligne Business. Vanaf en met een totaalvoordeel van Gunstig voor u als leaserijder aangezien u over het voordeel geen bijtelling hoeft te betalen. U least hem al vanaf 565. Naast de zeer complete uitrusting is ook het interactieve communicatiesysteem Citroën etouch standaard. Via 1 druk op de knop geeft dit systeem een noodhulpoproep of pechhulp-oproep met lokalisatiefunctie door, bij een ernstige aanrijding stuurt het systeem zelf een bericht. Ook stuurt uw auto gegevens naar uw persoonlijke MyCITROËN pagina: daar kunt u o.a. tips krijgen over hoe u uw brandstofverbruik en CO 2 -uitstoot kunt beperken, maar ook informatie over eventuele technische problemen of onderhoudsbeurten. Dankzij Citroën etouch rijdt u zorgeloos en veilig. GEÏNTEGREERD NAVIGATIESYSTEEM PARKEERSENSOREN LICHTMETALEN WIELEN HALFLEDEREN BEKLEDING REGEN- EN LICHTSENSOREN Gemiddeld brandstofverbruik (1999/100/EG): Citroën C5 van 4,6-7,3 l/100 km (1 op 13,7-21,7) CO 2 -emissie g/km. Prijs is incl. BTW en BPM, excl. verwijderingsbijdrage, leges en kosten rijklaar maken. Leaseprijs is excl. BTW, Full Service Operational Lease excl. brandstof, inclusief metallic lak, via Citroën Business Finance op basis van 48 maanden, km per jaar. Afgebeeld model kan afwijken van het standaardmodel. Prijs-, model- en fi scale wijzigingen voorbehouden. Bel 0800-CITROEN ( ) voor meer informatie of kijk op management scope

17 We zijn nu in 105 landen aanwezig, nog zo n 85 landen te gaan dus Michiel Peters, CEO Vanderlande Industries Zien wat Nederland groter maakt Internationaal zakendoen zit ons in Nederland in het bloed. Het is onderdeel van ons DNA. Onze kracht. Al eeuwen. Met onze voeten stevig in de vochtige klei verleggen we onze grenzen naar nieuwe markten. Maken we ons kleine land zo steeds een stukje groter. Er is een bank die de internationale uitdagingen van ondernemingen als Vanderlande heel goed begrijpt. Doorziet en doorvoelt. Noem het een ondernemend hart. Dat is onze kracht. En die delen we graag. Laat u inspireren door ondernemingen als Vanderlande Industries op ING.nl/commercialbanking

18 ronde tafel breuk in vertrouwen te lijmen? De financiële sector geniet niet langer het automatische geloof van de buitenwereld. De crisis maakte daar korte metten mee. Drie meningen over de beste manier om de schade te herstellen, met de hand in eigen boezem. Paul Medendorp (Delta Lloyd), Jan Maarten Slagter (VEB), Brechje van der Velden (Allen & Overy) en Theodor Kockelkoren (AFM) Interview Brechje van der Velden Tekst Irene Schoemakers Fotografie Marco Bakker 34. management scope nr. 10 /

19 ronde tafel We voeren gemaakte afspraken niet snel genoeg uit. We moeten juist méér doen dan de klant verwacht Paul Medendorp (57) is sinds 2003 bestuurslid bij Delta Lloyd, waar hij in 1994 in dienst kwam. Daarvoor was hij werkzaam in het internationale hotelmanagement. e Amsterdamse Vijzelstraat waar de Autoriteit Financiële Markten (AFM) haar hoofdkantoor heeft ligt er nog steeds ruw opengebroken bij als gevolg van de werkzaamheden aan de inmiddels veelomstreden Noord/ Zuidlijn. Even verderop in de straat hebben bewoners enige tijd terug alsnog hun huizen tijdelijk verlaten, nadat de boorwerkzaamheden tot verzakking van de panden hadden geleid. Deze aanblik is een mooie metafoor voor het gesprek dat vandaag binnen de muren van de AFM plaatsvindt. Deze rondetafel gaat immers over de uitdagingen van vertrouwensherstel. Wat kan en moet de financiële sector doen om het publiek weer te laten geloven in het nut en de oprechtheid van de financiële instellingen? Aan tafel zitten drie partijen die hier elk vanuit hun eigen rol en achtergrond het nodige over kunnen en willen zeggen: Jan Maarten Slagter, directeur van de Vereniging van Effectenbezitters (VEB), Paul Medendorp, rvb-lid Delta Lloyd, en Theodor Kockelkoren, voormalig directeur en thans bestuurslid bij de AFM. Financiële instellingen kunnen het eigenlijk nauwelijks goed doen bij klanten en rechters. Wat kan deze sector vandaag de dag nog doen om in een goed blaadje te komen bij de klant? Slagter: De industrie moet niet denken dat het vertrouwen ooit nog terugkomt op het oude niveau. Zo zit de wereld niet meer in elkaar. De vriendelijke huisbankier of de assurantietussenpersoon om de hoek wordt niet meer automatisch op zijn blauwe ogen vertrouwd. Consumenten gaan zich, door schade en schande wijzer geworden, beter verdiepen in producten en stellen zich kritischer op tegenover de aanbieders. Dat lijkt me heel gezond voor de markt. Maar de financiële sector kan wel een stap maken. Wil deze sector het weer goed doen bij klanten, dan moet ze vooral laten zien dat ze lessen heeft geleerd en producten aanbieden waar de klant ook daadwerkelijk iets aan heeft. De klant vraagt terecht: Show me. Transparantie over de inhoud en de kosten van het product speelt daarbij een belangrijke rol. Het vertrouwen is dan overigens niet één, twee, drie terug. Dat kost jaren. De sector mag daarbij niet te ongeduldig zijn. En instellingen mogen dan niet de fout maken alvast met mooie reclameboodschappen te komen over transparante producten wanneer ze deze in de praktijk nog niet kunnen waarmaken. Medendorp: Ik denk dat de financiële sector het pas goed doet bij klanten, wanneer ze meer doet dan de klant verwacht. En dat gebeurt nog te weinig. Veel klanten zijn immers nog steeds ontevreden. Het gaat te langzaam, en ik denk dat beide partijen aanbieder en klant hier debet aan zijn. Veel instellingen houden vast aan oude manieren van werken en traditionele beloningsvormen voor tussenpersonen omdat ze worstelen met de vraag hoe het wél moet. Veel klanten houden daar evenzeer aan vast. Zij willen graag advies van hun tussenpersoon, maar vinden het lastig om daar ondanks dat het daardoor transparanter wordt voor te moeten betalen. En dan is er nóg een probleem Ja hoor goeroes en trendwatchers, alles wordt anders. Alles verandert, maar tegelijkertijd verandert er niets. Met UNIT4 zijn organisaties al lang klaar voor de toekomst. Want wie software heeft die nu al klaar is voor morgen, blijft gewoon in business. Kijk op verder nog iets? unit4. software vooruitgedacht 36. management scope

20 ronde tafel Theodor Kockelkoren (42) werkt sinds 2002 bij de Autoriteit Financiële Markten (AFM) waar hij in 2004 werd benoemd als directeur. Sinds 2008 maakt hij deel uit van het bestuur. Hiervoor werkte Kockelkoren in diverse functies bij McKinsey & Company. dat het herstel van vertrouwen in de weg staat. Als industrie zijn we er nu eenmaal niet zo goed in om gemaakte afspraken ook meteen uit te voeren. Het duurt even voordat we echt tot actie overgaan. Zo is de financiële sector compensatieregelingen overeengekomen met klanten, maar heeft nog niet iedereen al zijn klanten geïnformeerd. We zijn als sector kortom te langzaam. Kockelkoren: Het herstel van vertrouwen is nu de belangrijkste opdracht voor de financiële sector. Dat moet topprioriteit hebben. En in feite geldt voor het schaden van dit vertrouwen hetzelfde als voor het schaden van elk ander vertrouwen. De eerste stap is dat instellingen erkennen dat de ander pijn heeft geleden, mede door hun toedoen. Dat helpt. Dat is een basis om verder te kunnen gaan. Maar er is nog een tweede stap in dit proces. Instellingen moeten klanten uitleggen wat ze gaan doen om gelijksoortige problemen in de toekomst te voorkomen. Met deze tweede stap is de sector nu goed bezig. Nagenoeg alle financiële instellingen geven intern veel prioriteit aan programma s die erop gericht zijn om het belang van de klant centraal te stellen. Ze zouden dit echter wel beter over kunnen brengen op de klanten. Wij, als AFM, Niet doorrekenen wat producten kunnen opleveren voor de aanbieder, maar voor de klant horen hier meer over dan klanten dat doen. Tot slot en dat is een derde stap in het herstel naar vertrouwen moeten instellingen vooral bescheiden blijven en geduld hebben. Bescheidenheid in toon is tijdens een herstelproces als deze van cruciaal belang. Maar ik denk tegelijkertijd ook dat dit een van de grootste struikelblokken zal zijn. Als we het hebben over herstel van vertrouwen, waar hebben we het dan eigenlijk over? Kockelkoren: Je moet onderscheid maken tussen verschillende vormen van vertrouwen. Volgens sommige literatuur zijn er drie vormen: hard trust, real trust en good trust. Hard trust is het vertrouwen dat je opbouwt als je alles keurig volgens de afgesproken regels doet. Dat is een basisvoorwaarde voor vertrouwen. Real trust ontstaat wanneer je je manieren van werken dusdanig hebt aangepast dat ze tegemoetkomen aan de nieuwe wensen en verwachtingen van de ander. Good trust ontstaat ten slotte wanneer partijen hun handelen steeds baseren op een sterk verankerd besef van hun missie. Financiële instellingen zouden opnieuw na kunnen denken over hun missie. Wat willen en verwachten belanghebbenden en de maatschappij van mij? Wat is mijn businessmodel? Waarom verkoop ik deze producten? Wat is de kwaliteit van mijn adviezen en past die bij de prijs die ik er voor reken? Financiële instellingen zijn nu goed bezig om de hard trust weer op te bouwen. Ze worstelen echter nog met het opbouwen van real trust en komen nog nauwelijks toe aan het creëren van good trust. Moeten de AFM of andere toezichthouders, belangenverenigingen of politiek er iets aan doen om met name dit derde niveau van vertrouwen te versterken binnen de sector? Slagter: Zodra problemen zich voordoen is er altijd een neiging om toezichthouders, belangenorganisaties en dergelijke hierop aan te spreken. Zo krijgen ook wij veel klachten van mensen dat hun portefeuille onder water staat. Maar dat is deels natuurlijk het risico van het vak: koersen stijgen of dalen. Dat neemt overigens niet weg dat er producten zijn, zoals woekerpolissen, waar wel degelijk iets aan schort. Tijdens de jaren negentig, toen de beurzen alsmaar doorstegen, vertoonden sommige financiële producten dezelfde mankementen als nu: te hoge kosten, te onduidelijk, enzovoorts. Het deed alleen geen pijn. De winst was er toch wel. Nu Met 1134 projecten in 15 deelmarkten implementeren wij de strategie van 329 klanten. WIJ MAKEN STRATEGIE WERKZAAM. 38. management scope

De redactie zette de vijf service providers die

De redactie zette de vijf service providers die SERVICE PROVIDERS rondetafel service ProviDing Dient kwaliteit advies Service providers dragen bij aan een hoge kwaliteit van financieel advies. Ze noemen het heel belangrijk ervoor te zorgen dat beleidsmakers

Nadere informatie

DE NIEUWE COMMISSARIS

DE NIEUWE COMMISSARIS DOSSIER TOEZICHT ONDER ZOEK Tekst Peter Rikhof Illustratie Yvonne Kroese DE NIEUWE COMMISSARIS Meer diversiteit, permanente opleiding en jaarlijkse evaluatie van het team en de individuele commissarissen.

Nadere informatie

CASE STUDY JOANKNECHT & VAN ZELST DENKT VOORUIT

CASE STUDY JOANKNECHT & VAN ZELST DENKT VOORUIT Exact Online CASE STUDY JOANKNECHT & VAN ZELST DENKT VOORUIT www.exactonline.nl 2 EXACT ONLINE CASE STUDY ACCOUNTANCY GROEI DOOR PROACTIEF ADVIES Het gaat goed bij Joanknecht & Van Zelst: dit Eindhovens

Nadere informatie

ORGANISATIEDISSONANTIE

ORGANISATIEDISSONANTIE ORGANISATIEDISSONANTIE Hebben wij dat? Marianne Kok 2015 Marianne Kok Titel Organisatiedissonantie Ondertitel Hebben wij dat? ISBN 978-90-823911-0-7 Druk Eerste druk, 2015 NUR 801 management algemeen Trefwoorden:

Nadere informatie

ONLINE SAMENWERKEN IN HET DNA VAN ACCOUNTANTSKANTOOR JOINSON & SPICE

ONLINE SAMENWERKEN IN HET DNA VAN ACCOUNTANTSKANTOOR JOINSON & SPICE Exact Online CASE STUDY ONLINE SAMENWERKEN IN HET DNA VAN ACCOUNTANTSKANTOOR JOINSON & SPICE www.exactonline.nl 2 EXACT ONLINE CASE STUDY ACCOUNTANCY INZICHT DELEN OM TE GROEIEN JOINSON & SPICE is druk.

Nadere informatie

Leiderschap in Turbulente Tijden

Leiderschap in Turbulente Tijden De Mindset van de Business Leader Leiderschap in Turbulente Tijden Onderzoek onder 175 strategische leiders Maart 2012 Inleiding.. 3 Respondenten 4 De toekomst 5 De managementagenda 7 Leiderschap en Ondernemerschap

Nadere informatie

Jan de Laat OVERSTAG

Jan de Laat OVERSTAG Jan de Laat VERSTAG Colofon Eindredactie Joost Pool Redactie Boris Goddijn Vormgeving Pien Vermazeren Fotografie Boris Goddijn Beeldbewerking Pien Vermazeren Copyright en disclaimer Het overnemen van teksten

Nadere informatie

Slimmer en eenvoudiger werven

Slimmer en eenvoudiger werven Slimmer en eenvoudiger werven Hoe vindt u anno 2012 de juiste kandidaten zonder al te veel tijd kwijt te zijn aan het eindeloos doorspitten van cv s? Dit whitepaper is bedoeld om u als (HR-)professional

Nadere informatie

Werken in een andere sector of branche: iets voor u?

Werken in een andere sector of branche: iets voor u? Werken in een andere sector of branche: iets voor u? Uw hele loopbaan blijven werken in dezelfde sector of branche? Voor veel werknemers is het bijna vanzelfsprekend om te blijven werken in de sector of

Nadere informatie

Exact Online BUSINESS CASE MET EXACT ONLINE MEER FOCUS OP ACCOUNTMANAGEMENT EN ADVISERING. De 5 tips van Marc Vosse. www.exactonline.

Exact Online BUSINESS CASE MET EXACT ONLINE MEER FOCUS OP ACCOUNTMANAGEMENT EN ADVISERING. De 5 tips van Marc Vosse. www.exactonline. BUSINESS CASE Exact Online MET EXACT ONLINE MEER FOCUS OP ACCOUNTMANAGEMENT EN ADVISERING De 5 tips van Marc Vosse www.exactonline.nl 2 EXACT ONLINE CASE STUDY ACCOUNTANCY DE 5 TIPS VAN MARC VOSSE Voor

Nadere informatie

Scenario s Energiebesparing in de gebouwde omgeving De Ruijter Strategie

Scenario s Energiebesparing in de gebouwde omgeving De Ruijter Strategie Scenario s Energiebesparing in de gebouwde omgeving 2030-2050 De Ruijter Strategie "Er bestaan geen slechte scenario's, alleen slechte voorbereiding." Paul de Ruijter De Ruijter Strategie Doelstellingen

Nadere informatie

De 6 best hanteerbare KPI s in de schoonmaak

De 6 best hanteerbare KPI s in de schoonmaak De 6 best hanteerbare KPI s in de schoonmaak en de link met kritieke succesfactoren KPI s in de schoonmaak Margriet van Dijken Heel kort nog de theorie van KPI s in de schoonmaak Er gaat tegenwoordig geen

Nadere informatie

Interim Management in de zorg

Interim Management in de zorg Vreemde ogen helpen Interim Management in de zorg Vreemde ogen helpen! Het gericht inzetten van een interim manager kan helpen uw problemen op te lossen of uw strategie te realiseren. Soms is het noodzakelijk

Nadere informatie

Succes lijkt grootste barrière om na te denken over vernieuwen.

Succes lijkt grootste barrière om na te denken over vernieuwen. 28 Point of View Succes lijkt grootste barrière om na te denken over vernieuwen. Wim Eysink, partner bij Deloitte Risk Services, en Wim Scheper, Innovation Leader bij Deloitte, in gesprek over nieuwe businessmodellen,

Nadere informatie

Business Lounge: uw klant aan de bestuurstafel!

Business Lounge: uw klant aan de bestuurstafel! Gaby Remmers: senior onderzoeker Blauw Research Drijfveer: organisaties helpen inzicht te krijgen in de kansen op een nog klantgerichtere dienstverlening Andre Heeling: onderzoeker Blauw Research Drijfveer:

Nadere informatie

Duurzame Dialogen. over people, planet, profit

Duurzame Dialogen. over people, planet, profit Duurzame Dialogen over people, planet, profit Sinds 2013 organiseert Delta Lloyd een serie dialogen over duurzaamheid. We willen daarmee inzicht krijgen in actuele ontwikkelingen en trends en tegelijkertijd

Nadere informatie

De ambtenaar als ambassadeur aan de slag met social business Door: Jochem Koole

De ambtenaar als ambassadeur aan de slag met social business Door: Jochem Koole De ambtenaar als ambassadeur aan de slag met social business Door: Jochem Koole Sociale media hebben individuen meer macht gegeven. De wereldwijde beschikbaarheid van gratis online netwerken, zoals Facebook,

Nadere informatie

Utrecht Business School

Utrecht Business School Cursus Human Resource Analytics De cursus Human Resource Analytics duurt ongeveer 2 maanden en omvat 5 colleges van 3 uur. U volgt de cursus met ongeveer 10-15 studenten op een van onze opleidingslocaties

Nadere informatie

Energy Services heeft nieuws voor u!

Energy Services heeft nieuws voor u! Energy Services heeft nieuws voor u! Mobiele App voor uw Energiezaken Energiebesparende technieken en duurzame energie Nieuwe website, met nog meer informatie Energiebesparing in kantoren, bedrijfshallen

Nadere informatie

Concurrentiekracht van de Nederlandse ondernemer

Concurrentiekracht van de Nederlandse ondernemer samenvatting onderzoek Concurrentiekracht van de Nederlandse ondernemer Kwalitatief internationaal onderzoek onder ondernemers in buurlanden over zakendoen met Nederlandse bedrijven Hoe is het gesteld

Nadere informatie

Tineke Boudewijns VERSTAG

Tineke Boudewijns VERSTAG Tineke Boudewijns VERSTAG Colofon Eindredactie Joost Pool Redactie Boris Goddijn Vormgeving Pien Vermazeren Fotografie Boris Goddijn Beeldbewerking Pien Vermazeren Copyright en disclaimer Het overnemen

Nadere informatie

18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid

18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid 18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid Goed, gezond en gemotiveerd aan het werk tot je pensioen? Dat bereik je door kansen te pakken op het werk. Leer aan de hand van onderstaande punten hoe je

Nadere informatie

Hans van Rooij VERSTAG

Hans van Rooij VERSTAG Hans van Rooij VERSTAG Colofon Eindredactie Joost Pool Redactie Boris Goddijn Vormgeving Pien Vermazeren Fotografie Boris Goddijn Beeldbewerking Pien Vermazeren Copyright en disclaimer Het overnemen van

Nadere informatie

De toekomst van consultancy

De toekomst van consultancy De toekomst van consultancy Course Assignment Management Consulting 5 oktober 2013 Teska Koch 2518936 Teska.koch@hotmail.com Word count: 1.510 Een kijkje in de glazen bol: Wat is de toekomst van consultancy?

Nadere informatie

HOE EEN ACCOUNTANT ZIJN DNA VERANDERT

HOE EEN ACCOUNTANT ZIJN DNA VERANDERT Exact Online CASE STUDY HOE EEN ACCOUNTANT ZIJN DNA VERANDERT www.exactonline.nl 2 EXACT ONLINE CASE STUDY ACCOUNTANCY HOE EEN ACCOUNTANT ZIJN DNA VERANDERT En daarna dat van ondernemers Onze branche staat

Nadere informatie

Ik ben als bestuurder in deze provincie bijzonder geïnteresseerd in de kansen van nieuwe energie voor onze kenniseconomie.

Ik ben als bestuurder in deze provincie bijzonder geïnteresseerd in de kansen van nieuwe energie voor onze kenniseconomie. Welkomstwoord van Jan Franssen, Commissaris van de Koningin in Zuid-Holland, bij het Lustrumcongres 'Geothermal Heat is Cool' van het Platform Geothermie, Den Haag, 24 oktober 2012 ---------------------------------------------------------------------------------

Nadere informatie

Staffing Professionals On Site Services Payrolling

Staffing Professionals On Site Services Payrolling Staffing Professionals On Site Services Payrolling Logistiek Office Finance Industrie De heldere keuzes van Flexpoint flexpoint Dagelijks zijn meer dan 3000 Flexpoint medewerkers aan de slag bij onze opdrachtgevers

Nadere informatie

8 MEDIA EN SOCIALE MEDIA

8 MEDIA EN SOCIALE MEDIA 53 8 MEDIA EN SOCIALE MEDIA Media Afhankelijk van de omstandigheden kan het verstandig zijn om de media proactief te benaderen op het moment dat een afdeling van de school zwak of zeer zwak wordt. Bij

Nadere informatie

Help, ik heb personeel

Help, ik heb personeel Help, ik heb personeel nodig! Inleiding 1 1.1 Een handboek, is dat nodig? Iedere arbeidsorganisatie heeft in mindere of meerdere mate personeel nodig. Dat gaat meestal niet vanzelf; u moet er genoeg moeite

Nadere informatie

Duurzame inzetbaarheid in de HR praktijk Onderzoeksrapport 2012

Duurzame inzetbaarheid in de HR praktijk Onderzoeksrapport 2012 Duurzame inzetbaarheid in de HR praktijk Onderzoeksrapport 2012 Zicht krijgen op duurzame inzetbaarheid en direct aan de slag met handvatten voor HR-professionals INHOUDSOPGAVE 1. Duurzame inzetbaarheid

Nadere informatie

EXPERTS MET KARAKTER

EXPERTS MET KARAKTER EXPERTS MET KARAKTER KANSEN BENUTTEN? EERST ZIEN, DAN SCHAKELEN Tempo-Team is specialist in flexibele arbeid. Door onze koppeling van commercieel denken en een sterke betrokkenheid, zijn we al 35 jaar

Nadere informatie

EXPERTS MEET THE. Seminars voor financials in de zorg WWW.BAKERTILLYBERK.NL/FINANCE4CARE DE ZORG: ANDERS DENKEN VOOR EFFICIËNTERE ZORG

EXPERTS MEET THE. Seminars voor financials in de zorg WWW.BAKERTILLYBERK.NL/FINANCE4CARE DE ZORG: ANDERS DENKEN VOOR EFFICIËNTERE ZORG MEET THE EXPERTS KENNISMAKING MET LEAN IN DE ZORG: ANDERS DENKEN VOOR EFFICIËNTERE ZORG DOOR DR. VINCENT WIEGEL OP 16 OKTOBER 2014 VERBINDENDE CONTROL DOOR MR. DR. HARRIE AARDEMA OP 6 NOVEMBER 2014 INKOOP

Nadere informatie

Allereerst wil ik de organisatoren van deze dag, de Stichting Lezen en Schrijven

Allereerst wil ik de organisatoren van deze dag, de Stichting Lezen en Schrijven Toespraak staatssecretaris Klijnsma van Sociale Zaken en Werkgelegenheid tijdens het bedrijvencongres Samen scholen, pure winst! op 11 september 2009 in Eindhoven. Dames en heren, Allereerst wil ik de

Nadere informatie

managing people meeting aspirations Natuurlijke groei

managing people meeting aspirations Natuurlijke groei managing people meeting aspirations Natuurlijke groei geloof Wij hebben een gemeenschappelijke visie pagina - managing people, meeting aspirations Vandaag verhoogt CPM de prestaties op elk niveau van uw

Nadere informatie

DELTA Zakelijk. Meeting with DACT 27 oktober 2011. Als energie een substantiële kostenfactor is, is energie al snel van strategisch belang

DELTA Zakelijk. Meeting with DACT 27 oktober 2011. Als energie een substantiële kostenfactor is, is energie al snel van strategisch belang DELTA Zakelijk Meeting with DACT 27 oktober 2011 Als energie een substantiële kostenfactor is, is energie al snel van strategisch belang Agenda Bedrijfspresentatie DELTA NV DELTA: Uw strategische gesprekspartner

Nadere informatie

Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa)

Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa) Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa) Lees ter voorbereiding onderstaande teksten. Het milieu De Europese Unie werkt aan de bescherming en verbetering van

Nadere informatie

Together is better Talent.Samenwerking.Ontwikkeling.Toewijding.

Together is better Talent.Samenwerking.Ontwikkeling.Toewijding. Together is better Together is better Talent.Samenwerking.Ontwikkeling.Toewijding. The way we work In een tijd waarin de arbeidsmarkt krap is en de vraag naar talent steeds groter wordt werkt het maar

Nadere informatie

MKB ICT-onderzoek 2009

MKB ICT-onderzoek 2009 ICT: noodzakelijk kwaad of concurrentievoordeel? Voor 32% van het MKB vormt ICT een bijrol binnen de business, terwijl voor het overig deel ICT een sleutelfunctie heeft binnen de bedrijfsvoering: als de

Nadere informatie

STRATAEGOS CONSULTING

STRATAEGOS CONSULTING STRATAEGOS CONSULTING EXECUTIE CONSULTING STRATAEGOS.COM WELKOM EXECUTIE CONSULTING WELKOM BIJ STRATAEGOS CONSULTING Strataegos Consulting is een strategie consultancy met speciale focus op strategie executie.

Nadere informatie

PERSONAL & CAREER ASSESSMENT

PERSONAL & CAREER ASSESSMENT PERSONAL & CAREER ASSESSMENT Jij kunt het verschil maken. Jouw kick-start voor persoonlijke groei en carrière ontwikkeling Deze vragenlijst is een handig gereedschap om inzicht te krijgen in waar jij staat

Nadere informatie

De Sleutel tot het benutten van potentie

De Sleutel tot het benutten van potentie De Sleutel tot het benutten van potentie Wat is potentie eigenlijk? Een snelle blik in een woordenboek levert de volgende resultaten op: het kunnen; dat waartoe iemand of iets toe in staat is; vermogen.

Nadere informatie

Utrecht Business School

Utrecht Business School Cursus Customer Relationship Management De cursus Customer Relationship Management (CRM) duurt ongeveer 2 maanden en omvat 5 colleges van 3 uur. U volgt de cursus met ongeveer 10-15 studenten op een van

Nadere informatie

MASTERCLASS STRATEGIE IN DIGITALE TRANSFORMATIE

MASTERCLASS STRATEGIE IN DIGITALE TRANSFORMATIE MASTERCLASS STRATEGIE IN DIGITALE TRANSFORMATIE NYENRODE. A REWARD FOR LIFE 1 EEN KENNISUPDATE OVER DE BELANGRIJKSTE STRATEGISCHE CONCEPTEN EN REFERENTIEKADERS 2 VOORWOORD In deze economische realiteit

Nadere informatie

10 Innovatielessen uit de praktijk 1

10 Innovatielessen uit de praktijk 1 10 Innovatielessen uit de praktijk 1 Geslaagde gastoudermeeting levert veel ideeën op voor innovatie! Wat versta ik onder innoveren? Innoveren is hot. Er zijn vele definities van in omloop. Goed om even

Nadere informatie

Rabobank Utrechtse Heuvelrug, de bank die ambities waarmaakt... Het is tijd voor de Rabobank.

Rabobank Utrechtse Heuvelrug, de bank die ambities waarmaakt... Het is tijd voor de Rabobank. Rabobank Utrechtse Heuvelrug, de bank die ambities waarmaakt... Het is tijd voor de Rabobank. Een dynamische bank in een dynamische regio De Rabobank is één van de grootste financiële dienstverleners van

Nadere informatie

De Drievoudige Bottom Line, een noodzakelijke economische innovatie

De Drievoudige Bottom Line, een noodzakelijke economische innovatie De Drievoudige Bottom Line, een noodzakelijke economische innovatie Feike Sijbesma, CEO Royal DSM In de loop der tijd is het effect van bedrijven op de maatschappij enorm veranderd. Vijftig tot honderd

Nadere informatie

ALLE DAGEN DUURZAAM OP WEG NAAR EEN CIRCULAIRE ECONOMIE. Eric Schoones

ALLE DAGEN DUURZAAM OP WEG NAAR EEN CIRCULAIRE ECONOMIE. Eric Schoones ALLE DAGEN DUURZAAM OP WEG NAAR EEN CIRCULAIRE ECONOMIE Eric Schoones 150 Mondial Aad de Wit Verhuizingen elektrisch verhuizen Verhuizer in transitie Mondial Aad de Wit Verhuizingen elektrisch verhuizen

Nadere informatie

Inge Test 07.05.2014

Inge Test 07.05.2014 Inge Test 07.05.2014 Inge Test / 07.05.2014 / Bemiddelbaarheid 2 Bemiddelbaarheidsscan Je hebt een scan gemaakt die in kaart brengt wat je kans op werk vergroot of verkleint. Verbeter je startpositie bij

Nadere informatie

Frans de Hoyer GW Management. E-Mail Marketing (mysterye-mail) E-Mailnieuwsbrief Social media voor de Automotive. De wereld is veranderd

Frans de Hoyer GW Management. E-Mail Marketing (mysterye-mail) E-Mailnieuwsbrief Social media voor de Automotive. De wereld is veranderd Frans de Hoyer GW Management E-Mail Marketing (mysterye-mail) E-Mailnieuwsbrief Social media voor de Automotive De wereld is veranderd 1 We kopen online We plaatsen alles online 2 Dit onderdeel valt ineens

Nadere informatie

augustus 2015 Ik bouw ook pensioen op voor mijn kinderen pagina 6 AOW-leeftijd sneller omhoog pagina 4 Doe de quiz! pagina 8

augustus 2015 Ik bouw ook pensioen op voor mijn kinderen pagina 6 AOW-leeftijd sneller omhoog pagina 4 Doe de quiz! pagina 8 Pensioen krant augustus 2015 Ik bouw ook pensioen op voor mijn kinderen pagina 6 AOW-leeftijd sneller omhoog pagina 4 Doe de quiz! pagina 8 Pensioenheld Nieuws Ik vind het leuk om iets nieuws te leren

Nadere informatie

Verslag participatiedebat deel 2. Het werknemersperspectief

Verslag participatiedebat deel 2. Het werknemersperspectief Verslag participatiedebat deel 2. Het werknemersperspectief Datum: Plaats: Gespreksleiding: Gastsprekers: Participanten: Bezoekers: Thema: vrijdag 17 oktober 2014, 15:00-17:00 uur De Gouden Zaal van DROOMvilla

Nadere informatie

Opening Majesteit, dames en heren, ook ik heet u vandaag van harte welkom op het jaarlijkse pensioenseminar van DNB.

Opening Majesteit, dames en heren, ook ik heet u vandaag van harte welkom op het jaarlijkse pensioenseminar van DNB. Speech Joanne Kellermann Pensioenseminar 2014 Opening Majesteit, dames en heren, ook ik heet u vandaag van harte welkom op het jaarlijkse pensioenseminar van DNB. Voor mij is dit een bijzonder moment:

Nadere informatie

Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Symposium LifeLines, Groningen (UMCG), 1 oktober 2012

Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Symposium LifeLines, Groningen (UMCG), 1 oktober 2012 Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Symposium LifeLines, Groningen (UMCG), 1 oktober 2012 Dames en heren, [Inleiding] Ik vind het wel leuk, maar ook een beetje spannend. Maar moet

Nadere informatie

Employer Brand Maturity Grid 2011-2012 Een vergelijking van NL, Zweden en België

Employer Brand Maturity Grid 2011-2012 Een vergelijking van NL, Zweden en België Welkom #TOP100 Employer Brand Maturity Grid 2011-2012 Een vergelijking van NL, Zweden en België oktober 2012 Amsterdam Job Mensink Bjorn Veenstra Internationale Benchmark (SE, BE, NL) Internationaal onderzoek

Nadere informatie

Alles draait om drive

Alles draait om drive Alles draait om drive MENSEN MET DRIVE Mensen met drive maken het verschil twee Persoonlijk en servicegericht J&T Autolease is een servicegerichte leasemaatschappij met een directe en persoonlijke manier

Nadere informatie

10 WEB DESIGN TIPS VOOR EEN SUCCESVOLLE WEBSITE

10 WEB DESIGN TIPS VOOR EEN SUCCESVOLLE WEBSITE 10 WEB DESIGN TIPS VOOR EEN SUCCESVOLLE WEBSITE Is uw website aan vernieuwing toe? Pas deze tips toe en haal meer uit je website De laatste jaren zien we grote veranderingen op het gebied van webdesign.

Nadere informatie

Utrecht Business School

Utrecht Business School Cursus Persoonlijke Effectiviteit De cursus Persoonlijke Effectiviteit duurt ongeveer 2 maanden en omvat 5 colleges van 3 uur. U volgt de cursus met ongeveer 10-15 studenten op een van onze opleidingslocaties

Nadere informatie

REALTIME LEIDERSCHAP ONTWIKKELING

REALTIME LEIDERSCHAP ONTWIKKELING REALTIME LEIDERSCHAP ONTWIKKELING ERNST JAN REITSMA 27 NOVEMBER 2014 REALTIME LEADERSHIP DEVELOPMENT 1. Iets over theorieën 2. Belang van Live Event 3. Ervaringen 4. Feedback organiseren 5. Voorbeelden

Nadere informatie

CORPORATE DEVELOPMENT MANAGER

CORPORATE DEVELOPMENT MANAGER Digital Consulting Exit #VACATURE CORPORATE DEVELOPMENT MANAGER Als rechterhand van de bol.com CEO krijgt de Corporate Development Manager een ongekend inzicht in alle aspecten van Nederlands meest succesvolle

Nadere informatie

Ken- en stuurgetallen

Ken- en stuurgetallen Ken- en stuurgetallen personeelsmanagement subtitel staat hier etcetera benchmarkcijfers voor strategie en beleid editie 2011-2012 onder redactie van steven marshall en filip van den bergh in samenwerking

Nadere informatie

klaar voor een nieuwe toekomst

klaar voor een nieuwe toekomst Herontwerp HRM Beleid klaar voor een nieuwe toekomst We maken ons op voor een nieuwe toekomst. Daar zijn we klaar voor. Dat komt omdat we gewend zijn om vanuit het kleine groot te denken en op een gelijkwaardige

Nadere informatie

Ons antwoord op de meest gestelde vragen Zit ik vast aan de slimme meter? Over Oxxio Welkom bij Oxxio! Wanneer start Oxxio met de energielevering?

Ons antwoord op de meest gestelde vragen Zit ik vast aan de slimme meter? Over Oxxio Welkom bij Oxxio! Wanneer start Oxxio met de energielevering? Welkom bij Oxxio! Uw overstap naar Oxxio: een slimme keuze Welkom bij Oxxio. Net als u hebben al vele particuliere en zakelijke klanten inmiddels ontdekt dat overstappen naar Oxxio een slimme keuze is.

Nadere informatie

Cleantech Markt Nederland 2008

Cleantech Markt Nederland 2008 Cleantech Markt Nederland 2008 Baken Adviesgroep November 2008 Laurens van Graafeiland 06 285 65 175 1 Definitie en drivers van cleantech 1.1. Inleiding Cleantech is een nieuwe markt. Sinds 2000 heeft

Nadere informatie

Adinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële

Adinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële Adinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële uitingen. Als startend ondernemer is alles nieuw. De boekhouding,

Nadere informatie

MASTERCLASS DIGITAAL LEIDERSCHAP IN HET BEDRIJFSLEVEN

MASTERCLASS DIGITAAL LEIDERSCHAP IN HET BEDRIJFSLEVEN MASTERCLASS DIGITAAL LEIDERSCHAP IN HET BEDRIJFSLEVEN LEER HOE JE EEN NIEUWE MANIER VAN LEIDERSCHAP VORMGEEFT IN SAMENWERKING MET NYENRODE. A REWARD FOR LIFE 1 2 INLEIDING Veranderingen die organisaties

Nadere informatie

leertraject voor werkzoekenden in de elektrotechniek

leertraject voor werkzoekenden in de elektrotechniek Galvanistraat 51 6716 AE Ede T 0318-631 670 E info@elektroraad.nl www.elektroraad.nl leertraject voor werkzoekenden in de elektrotechniek een initiatief van Elektroraad auteur: Peter Treffers gewijzigd:

Nadere informatie

25 jaar NIBE - Interview Mantijn van Leeuwen

25 jaar NIBE - Interview Mantijn van Leeuwen 152 152 25 jaar NIBE - Interview Mantijn van Leeuwen 153 Interview Mantijn van Leeuwen Voor de meeste mensen ben jij nog een onbekende, zeker gerelateerd aan het NIBE. Vertel eens iets over je achtergrond,

Nadere informatie

Clinic Service Excellence Ralph Nieuwland Zeist, 17 februari 2015. One size fits nobody. Van hypotheekfabriek naar klantbedrijf

Clinic Service Excellence Ralph Nieuwland Zeist, 17 februari 2015. One size fits nobody. Van hypotheekfabriek naar klantbedrijf Clinic Service Excellence Ralph Nieuwland Zeist, 17 februari 2015 One size fits nobody Van hypotheekfabriek naar klantbedrijf Schot voor de boeg: hoe klantgericht zijn we eigenlijk? NPS +46 +66-2 Onze

Nadere informatie

Rapportage online marktonderzoek Wat maakt succes?

Rapportage online marktonderzoek Wat maakt succes? Rapportage online marktonderzoek Wat maakt succes? December 2007 / Januari 2008 Door: Marco Bouman, Impulse, Strategie & Marketing Februari 2008 2008 Marco Bouman, alle rechten voorbehouden Het is niet

Nadere informatie

Mobiliteit & duurzaamheid Leaserijder wordt steeds duurzamer. www.alphabet.com

Mobiliteit & duurzaamheid Leaserijder wordt steeds duurzamer. www.alphabet.com Mobiliteit & duurzaamheid Leaserijder wordt steeds duurzamer www.alphabet.com Duurzame mobiliteit. Onderzoek naar gedrag en keuzes van leaserijders op gebied van duurzaamheid. Leaserijders steeds milieubewuster.

Nadere informatie

Woon-werkmonitor 2018 Easy Way. Factsheet

Woon-werkmonitor 2018 Easy Way. Factsheet Woon-werkmonitor 2018 Easy Way Factsheet Doel onderzoek Dagelijks reizen miljoenen Nederlanders van en naar hun werk. Veel van hen hebben gedurende de dag ook afspraken buiten de deur. Werkenden leggen

Nadere informatie

Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst.

Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Hallo, Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Dat is namelijk helemaal niet zo makkelijk. Veel studenten weten nog niet precies wat ze willen en hoe ze dat

Nadere informatie

Stageverslag Michaël Deslypere

Stageverslag Michaël Deslypere Stageverslag Michaël Deslypere MANPOWER Stagementor: Valerie Milissen Stagebegeleider: Pieterjan Bonne 2 Inhoudsopgave 1.Voorwoord... 3 2.Situering/voorstelling van de stageplaats... 4 3.Beschrijving van

Nadere informatie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie

Nadere informatie

De toegevoegde waarde van een duurzame werkplek

De toegevoegde waarde van een duurzame werkplek De toegevoegde waarde van een duurzame werkplek Zó maakt u automatisering onderdeel van uw duurzaamheids-doelstelling Dat duurzaamheid een belangrijke kernwaarde is binnen het bedrijfsleven spreekt voor

Nadere informatie

Utrecht Business School

Utrecht Business School Cursus Controlling & Accounting De cursus Controlling & Accounting duurt ongeveer 2 maanden en omvat 5 colleges van 3 uur. U volgt de cursus met ongeveer 10-15 studenten op een van onze opleidingslocaties

Nadere informatie

Visiedocument: Hostmanship en de Code Verantwoordelijk Marktgedrag

Visiedocument: Hostmanship en de Code Verantwoordelijk Marktgedrag Visiedocument: Hostmanship en de Code DANKZIJ HOSTMAN SHIP IS HET DUS MOGELIJK EEN BELANGRIJKE MEERWAARDE BIEDEN ÉN EEN GOEDE INVULLING GEVEN AAN DE CODE Hostmanship kan de meerwaarde bieden die opdrachtgevers

Nadere informatie

HEAD OF BUSINESS DEVELOPMENT

HEAD OF BUSINESS DEVELOPMENT #VACATURE Digital HEAD OF BUSINESS DEVELOPMENT Lepaya maakt met innovatieve en gepersonaliseerde leeroplossingen bedrijfstrainingen effectiever en meer engaging. De startup heeft afgelopen jaar een uitstekende

Nadere informatie

Een project, weet waar je aan begint!

Een project, weet waar je aan begint! Een project, White paper Projectmanagement Auteur: Natascha Leeuwenkuijl Januari 2013 Bedrijfskunde www.avansplus.nl Een project, Je hebt t vast ooit meegemaakt, dat je op een gegeven moment in een project

Nadere informatie

Maak van compliance een pro it center BSN. Compliance levert geld op, tevreden klanten en ef iciënte processen. excitingly different.

Maak van compliance een pro it center BSN. Compliance levert geld op, tevreden klanten en ef iciënte processen. excitingly different. Maak van compliance een pro it center BSN Het is te vaak en te vroeg geroepen. Maar toch, de wereld verandert fundamenteel. Uitwassen in de samenleving hebben ertoe geleid dat de wetgever zich steeds meer

Nadere informatie

Impact Masters Checklist

Impact Masters Checklist Impact Masters Checklist Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Vliegwiel van Impact 4 3. Checklist 6 4. Vervolgvragen 8 Blz. 2 Inleiding Impact Masters helpt ondernemers nieuwe kansen te ontdekken voor hun bedrijf

Nadere informatie

Utrecht Business School

Utrecht Business School Cursus Agile & Scrum Projectmanagement De cursus Agile & Scrum Projectmanagement duurt ongeveer 2 maanden en omvat 5 colleges van 3 uur. U volgt de cursus met ongeveer 10-15 studenten op een van onze opleidingslocaties

Nadere informatie

In gesprek met medewerkers over verzuim

In gesprek met medewerkers over verzuim TIP: dit is een interactieve pdf. de inhoudsopgave en het menu onder aan de pagina s zijn clickable. In gesprek met medewerkers over verzuim Inhoud 1. verzuim bespreken met medewerkers Het is belangrijk

Nadere informatie

Vrijwel allen hier aanwezig hebben daar een bijdrage groot of klein aan geleverd. Daarom aan iedereen: Veel dank!

Vrijwel allen hier aanwezig hebben daar een bijdrage groot of klein aan geleverd. Daarom aan iedereen: Veel dank! - LET OP: ALLEEN HET GESPROKEN WOORD GELDT - Openingswoord Locoburgemeester Gehrels bij de ondertekening verzelfstandiging Haven Amsterdam op donderdag 21 maart 2013 Dames en heren, Excellentie, Het is

Nadere informatie

BOOST YOUR CAREER, COMPANY AND KNOWLEDGE

BOOST YOUR CAREER, COMPANY AND KNOWLEDGE BOOST YOUR CAREER, COMPANY AND KNOWLEDGE 1 Boeiend en verrijkend. Ook verschillend van invalshoeken en belangen Het was mijn doel om van de ervaringen van anderen te leren en dat is geslaagd De rondetafelsessies

Nadere informatie

Wat zijn e-skills? Wat is het probleem met e-skills?? Wat is het probleem voor Nederland? TaskForce e-skills Nederland

Wat zijn e-skills? Wat is het probleem met e-skills?? Wat is het probleem voor Nederland? TaskForce e-skills Nederland Agenda Wat zijn e-skills? Wat is het probleem met e-skills?? Wat is het probleem voor Nederland? TaskForce e-skills Nederland Resultaten Ronde Tafel Conferentie 15 september Plan van Aanpak Nederland e-skills

Nadere informatie

De impact van HR op de business. Jaap Paauwe, Job Hoogendoorn en HR compliance

De impact van HR op de business. Jaap Paauwe, Job Hoogendoorn en HR compliance De impact van HR op de business Jaap Paauwe, Job Hoogendoorn en HR compliance Inhoudsopgave Heeft HR impact op de business? (interview met Jaap Paauwe) Certificering HR is must (interview met Job Hoogendoorn)

Nadere informatie

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN Blijf kalm; Verzeker je ervan dat je de juiste persoon aan de lijn hebt; Zeg duidelijk wie je bent en wat je functie is; Leg uit waarom je belt; Geef duidelijke en nauwkeurige informatie en vertel hoe

Nadere informatie

NOOIT GENOEG DE KWETSBAARHEID VAN

NOOIT GENOEG DE KWETSBAARHEID VAN TEKST: Annick Geets DE KWETSBAARHEID VAN NOOIT GENOEG Kwetsbaarheid is niet een kwestie van winnen of verliezen, maar een kwestie van inzien en accepteren dat beide bij het leven horen. Een kwestie van

Nadere informatie

DE VOORHOEDE VAN DIGITAL

DE VOORHOEDE VAN DIGITAL DE VOORHOEDE VAN DIGITAL Betalingen vormen het hart van e-commerce. Maar de digitalisering heeft voor banken veel meer potentie dan alleen betalingen. Daarom investeert ABN AMRO in de ontwikkeling van

Nadere informatie

Aan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken. van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt

Aan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken. van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt Aan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt orthodontist Daniël van der Meulen samen met veertien assistentes intensief

Nadere informatie

De balans herstellen tussen big data en inzichtelijke informatie FREESTONE SERVICE OFFER INTELLIGENT REPORTING

De balans herstellen tussen big data en inzichtelijke informatie FREESTONE SERVICE OFFER INTELLIGENT REPORTING De balans herstellen tussen big data en inzichtelijke informatie FREESTONE SERVICE OFFER INTELLIGENT REPORTING IS DEZE SITUATIE HERKENBAAR? 1. Je hebt geïnvesteerd in dure IT-systemen voor human resources,

Nadere informatie

Masterclass Value of Information. Waarde creëren voor de business

Masterclass Value of Information. Waarde creëren voor de business Masterclass Value of Information Waarde creëren voor de business Informatie en informatietechnologie maken het verschil bij de ontwikkeling van nieuwe business ideeën. Met informatie kunnen nieuwe innovatieve

Nadere informatie

Doorbreek je belemmerende overtuigingen!

Doorbreek je belemmerende overtuigingen! Doorbreek je belemmerende overtuigingen! Herken je het dat je soms dingen toch op dezelfde manier blijft doen, terwijl je het eigenlijk anders wilde? Dat het je niet lukt om de verandering te maken? Als

Nadere informatie

Wat is marketing dan wel? De beste omschrijving komt uit het Engels.

Wat is marketing dan wel? De beste omschrijving komt uit het Engels. KENNETH NIEUWEBOER M arketing is meer dan het ontwikkelen van een logo en het bewaken van je huisstijl. Als er een goede strategie achter zit, levert marketing een wezenlijke bijdrage aan het rendement

Nadere informatie

Iedereen sterk. Zo stimuleer je innovatief gedrag en eigenaarschap van medewerkers

Iedereen sterk. Zo stimuleer je innovatief gedrag en eigenaarschap van medewerkers Iedereen sterk Zo stimuleer je innovatief gedrag en eigenaarschap van medewerkers JANUARI 2016 Veranderen moet veranderen Verandering is in veel gevallen een top-down proces. Bestuur en management signaleren

Nadere informatie

Werkboek MEER KLANTEN OP JOUW MANIER! ANNEMIEKE TISSINK KRIJG MEER KLANTEN DOOR MARKETING IN TE ZETTEN OP EEN MANIER DIE BIJ JOU PAST

Werkboek MEER KLANTEN OP JOUW MANIER! ANNEMIEKE TISSINK KRIJG MEER KLANTEN DOOR MARKETING IN TE ZETTEN OP EEN MANIER DIE BIJ JOU PAST Werkboek MEER MANIER! ANNEMIEKE TISSINK KRIJG MEER DOOR MARKETING IN TE ZETTEN OP EEN MANIER DIE BIJ JOU PAST MANIER! Hoofdstuk 1 Nieuwe klanten nodig? Marketing is een vakgebied waar veel om te doen is.

Nadere informatie

AVONTURENKAART. Reflectieopdrachten

AVONTURENKAART. Reflectieopdrachten AVONTURENKAART Reflectieopdrachten Je hebt aangegeven dat je het niet weet; je hangt niet erg aan je huidige baan maar hebt ook niet de ambitie om naar een andere baan op zoek te gaan. Geef hieronder kort

Nadere informatie

Social Strategy Masterclass 2014

Social Strategy Masterclass 2014 Social Strategy Masterclass 201 Bestemd voor Directie en Management actief in zowel B2B, B2C als Non profit Inhoudsopgave Inleiding Eendaagse Social Strategy MasterClass Programma Ochtendsessie Middagsessie

Nadere informatie