PASSENDE BEOORDELING PRAKTISCHE WEGWIJZER EFFECTGROEPEN VOOR HET HABITATSPOOR

Transcriptie

1 PASSENDE BEOORDELING PRAKTISCHE WEGWIJZER EFFECTGROEPEN VOOR HET HABITATSPOOR Effectgroep 3 eutrofiëring subgroep 3.1 via lucht Vastleggen huidige werkwijze in afwachting van de ontwikkeling van PAS: overgangsfase, versie 2, 24/02/2015

2 INHOUDSTAFEL INLEIDING 2 1. Doel en status van de praktische wegwijzer 2 2. Toepassingsveld van deze effectgroep 2 LEIDT DE IMPACT TOT EEN BETEKENISVOL EFFECT? 5 1. Algemene context 5 2. Ontwikkeling van grens- en streefwaarden 5 3. Welke grenswaarden qua gevoeligheid van een habitat hanteren we voor eutrofiëring via lucht? 6 Kritische lasten als uitdrukking voor de gevoeligheid van een habitat voor eutrofiëring 6 Grenswaarden voor eutrofiëring lucht 7 Plannen 8 4. Methodiek zoekzones 9 Omschrijving van het begrip zoekzone 9 Proces van opmaak voorlopige zoekzones 10 Methodiek voorlopige zoekzones Algemeen referentiekader voor significantie-beoordeling 12 Verduidelijking van de tabel aan de hand van een voorbeeld Hoe leggen we de link tussen ingreep en effect voor eutrofiëring? 16 Van voortoets naar passende beoordeling 16 Welke habitaten worden beschouwd? 16 Afzetten tegen gevoeligheid en grenswaarde 17 Berekenen van eigen depositie 17 Berekenen van cumulatieve effecten Hoe bepalen we de doelafstand bij bestaande milieudruk? 21 Berekening bestaande milieudruk Berekening van doelafstand per habitatvlek Leidt de impact tot een betekenisvol effect? 22 De milieudruk als onderscheid 22 De actuele milieudruk is lager dan de grenswaarde 22 De actuele milieudruk is hoger dan de grenswaarde 23 IN HOEVERRE KAN GEMILDERD WORDEN? 29 Welke milderende maatregelen? 29 Hoe te beschouwen in passende beoordeling? 29 WELKE MONITORING IS AANGEWEZEN? 31 STAPPENPLAN 33 BIJLAGE 1: Definitie van de effectgroep 3.1 eutrofiëring via lucht 34 BIJLAGE 2: Kritische depositiewaarden voor stikstof voor Natura 2000 habitattypen 36 BIJLAGE 3: Emissiefactoren in de depositiescan voor dieren en industriële emissies 39 BIJLAGE 4: Overschrijdingskaart N-deposities 50 BIJLAGE 5 : Referentielijst 53 Praktische wegwijzer passende beoordeling effectgroep 3.1: eutrofiëring via lucht 1

3 INLEIDING 1. Doel en status van de praktische wegwijzer De praktische wegwijzer voor Effectgroep 3 eutrofiëring subgroep 3.1 via lucht werd opgesteld door het Agentschap voor Natuur en Bos, in overleg met thema-experten van de Vlaamse overheid (Instituut voor Natuur en Bosonderzoek, Vlaamse MilieuMaatschappij, dienst MER, Vlaamse LandMaatschappij) en besproken in de kwestiewerkgroep IHD en passende beoordeling met betrokkenheid van maatschappelijke actoren. De praktische wegwijzer moet begrepen worden als de meest actuele leidraad voor het beoordelen van de significantie van stikstofdepositie op de instandhoudingsdoelstellingen in de speciale beschermingszones. Het is de bedoeling de praktische wegwijzer verder aan te vullen naarmate kennis en praktijk toenemen. De praktische wegwijzer is aldus een dynamisch gegeven. Bovendien is in het kader van de ontwikkeling van een programmatische aanpak stikstof (PAS) een drieledige fasering afgesproken: overgangsperiode voorlopige PAS definitieve PAS. In elke fase gelden per definitie andere significantieregels en zal dus een update van de praktische wegwijzer uitgevoerd worden. Deze versie praktische wegwijzer geldt voor de overgangsfase, in afwachting van de ontwikkeling van een voorlopige en definitieve Programmatische Aanpak van Stikstofdepositie (PAS). Meer informatie over het PAS traject kan gevonden worden op Leeswijzer: in de tekst wordt steeds over de habitat gesproken. Het woord habitat heeft in deze praktische wegwijzer meer dan één invulling, het kan hier gaan over: a) een actuele habitat, zoals we dit terugvinden op de habitatkaart; b) een potentiële habitat of actuele habitat opgenomen in de afbakening van de voorlopige zoekzones; c) een actuele of tot doel gestelde habitat opgenomen in een beheerplan of vastgelegd in de richtkaart van het managementplan. In de praktische wegwijzer duiden we (a) en (b) aan door gebruik te maken van de terminologie (potentiële) habitat/voorlopige zoekzone. Indien we in de praktische wegwijzer spreken over betekenisvolle aantasting of betekenisvol effect bedoelen we de betekenisvolle aantasting van de natuurlijke kenmerken van de speciale beschermingszone zoals bedoeld in artikel 36 ter 3 van het Natuurdecreet. 2. Toepassingsveld van deze effectgroep De praktische wegwijzer 3.1 gaat in op effecten op de (potentiële) habitaten / voorlopige zoekzones, die gevoelig zijn voor eutrofiëring ten gevolge van atmosferische depositie. Deze effectgroep moet beschouwd worden voor elk plan/project dat kan leiden tot emissies van eutrofiërende stoffen via de lucht. In bijlage 1 is de definiëring van de effectgroep eutrofiëring opgenomen. Vaak gaat eutrofiëring ook gepaard met wijzigingen in zuurgraad, zie effectgroep 4.1 Verzuring via lucht. Beide effectgroepen 3.1 en 4.1 moeten dan bestudeerd worden. Het risico of de waarschijnlijkheid op een betekenisvolle aantasting kan onderzocht worden in een voortoets. Het instrument voortoets wordt ontwikkeld in een applicatie toegankelijk via het internet. Het is opgemaakt voor het doorlichten van vergunningsaanvragen op projectniveau. Is er via de voortoets een indicatie dat er risico of waarschijnlijkheid bestaat op een betekenisvolle aantasting van de (potentiele) habitaten of voorlopige zoekzones in de speciale beschermingszone, dan is nader onderzoek aangewezen. Overleg met ANB is Praktische wegwijzer passende beoordeling effectgroep 3.1: eutrofiëring via lucht 2

4 aangewezen om na te gaan of het risico op een betekenisvolle aantasting leidt tot verder onderzoek in de vorm van een passende beoordeling. In een voortoets doorlopen we volgende stappen: A. Waar vindt de ingreep plaats? De aanvrager van de vergunning kan daartoe het projectgebied intekenen. B. Om welke ingreep gaat het? De aanvrager doorloopt een vragenlijst die de ingreep karakteriseert. C. Welke effecten genereert ze? Op basis van de karakterisering blijkt of eutrofiëring via de lucht in het geding is. D. Is er potentieel een negatieve impact? Op basis van de karakterisering wordt een afstand bepaald waarbinnen er mogelijks een impact is. Indien deze contour ( toetszone 1 ) een speciale BeschermingsZone (SBZ) snijdt en in deze overlap komt een (potentiele) habitat of een voorlopige zoekzone voor, dat gevoelig is voor eutrofiëring via de lucht, dan moet het effect eutrofiëring via de lucht nader onderzocht worden. In eerste instantie is overleg met het ANB aangewezen, vooraleer de stap te zetten naar een passende beoordeling. Uiterlijk medio 2015 wordt de voortoets voor alle belangrijke effectgroepen online gebracht via : In afwachting hiervan, wordt via het zelfde webadres, al een depositiescan ter beschikking gesteld, waarmee de effectgroepen Effectgroep 1 Direct ruimtebeslag, Effectgroep 3 eutrofiëring subgroep 3.1 via lucht en Effectgroep 4 verzuring subgroep 4.1 via de lucht getoetst kunnen worden of er per effectgroep een waarschijnlijkheid of risico is op een betekenisvolle aantasting van de (potentiële) habitaten of voorlopige zoekzones in de speciale beschermingszones. In een passende beoordeling doorlopen we verder volgende stappen: E. Leidt de impact tot een betekenisvol 2 effect, afzonderlijk of in combinatie met één of meerdere bestaande, voorgestelde activiteiten, plannen of programma s? Dit wil zeggen: doet er zich een probleem voor met eutrofiëring via de lucht en is de bijdrage van de vergunning daarin relevant? F. Kan het effect vermeden worden door in volgorde van afweging plan/projectaanpassing, wijziging uitvoeringsmethodiek en/of incorporatie van milderende maatregelen? G. Welke opvolging is aangewezen omtrent de naleving van de voorwaarden? In onderstaande praktische wegwijzer worden de stappen E, F en G toegelicht. Indien de passende beoordeling aangeeft dat er een betekenisvolle aantasting te verwachten is, dan kan de bevoegde overheid geen toestemming geven voor het plan/project. Deze praktische wegwijzer behandelt niet de uitzonderingsprocedure welke dient gevolgd om een plan/project toch te laten doorgaan, ook al zijn er negatieve effecten te verwachten. Het alternatievenonderzoek, de dwingende reden van groot openbaar belang en de compensatie komen dus in deze wegwijzer niet aan bod. 1 De toetszone uit de depositiescan is de maximale contour (pluim binnen de nulcontourlijn) binnen de SBZ-H waar een effect van eutrofiëring lucht berekend werd 2 In de betekenis van de definitie zoals omschreven in het Decreet betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu (21/10/1997 artikel 2 30 : betekenisvolle aantasting van de natuurlijke kenmerken van een speciale beschermingszone: een aantasting die meetbare en aantoonbare gevolgen heeft voor de natuurlijke kenmerken van een speciale beschermingszone, in de mate er meetbare en aantoonbare gevolgen zijn voor de staat van instandhouding van de soort(en) of de habitat(s) waarvoor de betreffende speciale beschermingszone is aangewezen of voor de staat van instandhouding van de soort(en) vermeld in bijlage III van dit decreet voor zover voorkomend in de betreffende speciale beschermingszone. Praktische wegwijzer passende beoordeling effectgroep 3.1: eutrofiëring via lucht 3

5 Het verschil tussen depositiescan en passende beoordeling wordt in volgend schema verduidelijkt: Speciale beschermingszone Programma, plan of project Depositiescan/Voortoets (projectniveau) geen risico of waarschijnlijkheid op betekenisvolle aantasting wel risico of waarschjinlijkheid op betekenisvolle aantasting Geen passende beoordeling Overleg ANB geen risico of waarschijnlijkheid op betekenisvolle aantasting Bijstelling project Opmaak passende beoordeling door initiatiefnemer Geen betekenisvolle aantasting Betekenisvolle aantasting Praktische wegwijzer passende beoordeling effectgroep 3.1: eutrofiëring via lucht 4

6 LEIDT DE IMPACT TOT EEN BETEKENISVOL EFFECT? 1. Algemene context De Habitatrichtlijn vraagt om de potentiële effecten van activiteiten te toetsen aan de gunstige staat van instandhouding. Het Natuurdecreet vraagt om te toetsen aan de natuurlijke kenmerken van de speciale beschermingszone. Hieronder vallen: het geheel van biotische en abiotische elementen, samen met hun ruimtelijke en ecologische kenmerken en processen, die nodig zijn voor de instandhouding van a) de natuurlijke habitats en de leefgebieden van de soorten waarvoor de betreffende speciale beschermingszone is aangewezen en b) de soorten vermeld in de bijlage III bij het Natuurdecreet. Dit betekent dat ook de standplaatsfactoren op orde moeten worden gebracht, opdat de gunstige staat kan worden bereikt. Hiermee wordt bedoeld: de noodzakelijke zuurgraad, voedselrijkdom en vochthuishouding van de bodem of grondwater,. Voor de effectbeoordeling van activiteiten, als voor het bepalen van het beleid tot voorkoming van verslechtering van de habitaten en tot behalen van de instandhoudingsdoelstellingen, is de kwaliteit van de ecologische standplaatsvereisten, uitgedrukt in grens- en streefwaarden, een belangrijke indicator. 2. Ontwikkeling van grens- en streefwaarden De ecologische standplaatsvereisten van een habitattype kunnen gekoppeld worden aan de staat van instandhouding (gunstig of ongunstig). De grens tussen beide is per standplaatsvereiste de grenswaarde. Binnen de gunstige staat maken de criteria voor lokale staat van instandhouding een onderscheid tussen goed en voldoende. Op de grens tussen deze twee subcategorieën bevinden zich de streefwaarden. Deze spelen geen rol in de passende beoordeling en het vergunningenbeleid. In volgend schema wordt uitdrukking gegeven aan de relatie tussen de staat van instandhouding en de grensen streefwaarden. Gunstig Ongunstig Goed Voldoende Gedegradeerd Streefwaarden Grenswaarden In de effectenanalyse kan via de ingreep-effectrelatie, berekend worden in hoeverre en in welke mate de abiotische randvoorwaarde wijzigt. Dit kan dan in functie van de beoordeling afgezet worden ten opzichte van de grenswaarde. De huidige milieudruk bepaalt mee de staat van instandhouding van een habitat. Eens de grenswaarden voor de ecologische standplaatsvereisten van een habitat zijn vastgesteld, kan dan ook bepaald worden wat de impact is van de huidige milieudruk en de (bijkomende) milieudruk van te vergunnen activiteiten. Er kan dan bepaald worden wat de speelruimte is. Praktische wegwijzer passende beoordeling effectgroep 3.1: eutrofiëring via lucht 5

7 De kritische grenswaarde is de maximaal toelaatbare milieudruk per eenheid van oppervlakte of volume voor een bepaald habitattype of leefgebied zonder dat er volgens de huidige kennis verandering in de biodiversiteit optreedt op lange termijn en/of het behoud/herstel naar de beoogde gunstige lokale staat van instandhouding gehypothekeerd wordt (bron: Implementatie nota IHD, 2013). Met betrekking tot eutrofiëring lucht en de stikstofproblematiek (PAS context) kunnen andere factoren, zoals het herstelbeheer (bv. herstel hydrologie), hierin ook een rol spelen. 3. Welke grenswaarden qua gevoeligheid van een habitat hanteren we voor eutrofiëring via lucht? Kritische lasten als uitdrukking voor de gevoeligheid van een habitat voor eutrofiëring De hoeveelheid stikstof die vanuit de lucht neerslaat op de bodem en geïntercepteerd wordt door vegetatie heeft een invloed op de biodiversiteit. De depositie van stikstofoxiden (NO), ammoniak en ammoniumverbindingen (NHy) heeft zowel een verzurend als een vermestend effect. Door verzuring van de bovenste bodemlagen wijzigt o.a. de relatieve plantbeschikbaarheid van verschillende voedingselementen (Ca, Mg, K) en neemt het risico op aluminiumtoxiciteit toe, waardoor het bodemmilieu ongeschikt wordt voor verzuringsgevoelige (planten)soorten. Stikstofdepositie leidt ook tot een verhoogde plantbeschikbaarheid van stikstof, wat veelal leidt tot een verhoogde biomassaproductie en dominantie van snelgroeiende, productieve soorten ten nadele van soorten die gebonden zijn aan voedselarme standplaatsen. De relatie tussen verzuring en vermesting kunnen we als volgt begrijpen: via omzetting van ammoniak in de lucht tot ammonium verzuurt de bodem: NH4+ wordt door bacteriën omgezet in nitraat (nitrificatie), en hierbij komen H+ ionen vrij. Deze bacteriën zijn echter gevoelig voor zuur: bij een lage ph verloopt dit proces zeer traag. Onder deze omstandigheden vormt zich dus een ophoping van ammonium. Planten vormen een tweede bron van indirecte verzuring; bij veel planten worden bij opname van ammonium onder andere H+ ionen uitgestoten. De mate van verzuring hangt dus af van de capaciteit van de bodem om H+ ionen weg te vangen, de zgn. buffercapaciteit. Depositie van stikstofhoudende stoffen leidt tot een toename van de nitrificatiesnelheid, waardoor meer voedsel beschikbaar komt voor planten. Hierbij komen H+- ionen vrij, wat weer kan leiden tot verzuring. Indien de bodem verzuurd is of raakt, zal het nitrificatieproces zeer traag verlopen, wat een ophoping van ammonium tot gevolg heeft. Een verhoogd ammoniumgehalte in de bodem verstoort de mineralenbalans in planten. De plant zal relatief meer ammonium opnemen, doordat de verhouding van ammonium t.o.v. magnesium en kalium in de bodem hoog is. Bij opname van ammonium stoten planten zuurionen (H+) en voedingsstoffen (K+, Ca2+ of Mg2+) uit, wat resulteert in verdergaande verzuring en een tekort aan voedingsstoffen in de plant. Verzuring van de bodem remt dus het eutrofiëringsproces. Effecten van eutrofiëring zullen verzuringseffecten echter overheersen als de buffercapaciteit van de bodem voldoende groot is, of als de vegetatie van oorsprong zuurtolerant is. (S. Stuijfzand, C. van Turnhout, H. Esselink 2004). Voor een omvattende beschrijving van de vermestings- en verzuringsproblematiek in Vlaanderen door atmosferische depositie, verwijzen we o.a. naar de achtergrondrapporten bij de Vlaamse milieurapportering (MIRA, 2006, 2011). In deze praktische wegwijzer gaan we enkel in op het eutrofiërend effect van stikstofdepositie. Verder in de tekst wordt als synoniem soms ook over vermesting gesproken. De voorbije jaren werd vooral in Nederland een onderzoeksinspanning geleverd om de internationaal beschikbare kennis rond kritische depositiewaarden te koppelen aan de duurzame instandhouding van de habitattypen uit de bijlagen van de Habitatrichtlijn (Van Dobben et al. 2012; De Vries et al. 2007; Bobbink & Praktische wegwijzer passende beoordeling effectgroep 3.1: eutrofiëring via lucht 6

8 Hettelingh 2011). De kritische depositiewaarde wordt hierbij gedefinieerd als de grens, waarboven de kwaliteit van het habitattype significant wordt aangetast door eutrofiërende invloed van atmosferische stikstofdepositie. Effectieve eutrofiëring treedt pas op indien de depositie uitstijgt boven een bepaald niveau (men spreekt ook van critical load of duurzaam depositieniveau). Indien een habitat zich bevindt onder het niveau van de kritische last voor een bepaalde verstoringsfactor, dan zal een habitat voor deze verstoringsfactor geen negatieve hinder ondervinden. Bijgevolg is de kritische last een belangrijke indicator om het effect van de eutrofiërende depositie te beoordelen in relatie tot de duurzame instandhouding van habitattypen. Het beleid is uiteindelijk wel gericht op het behalen van de gunstige staat van instandhouding van de betrokken habitaten, en niet op de kritische last zelf. De kritische last voor eutrofiëring wordt uitgedrukt in kilogram stikstof per hectare en per jaar als kritische depositiewaarde voor stikstof (KDW voor stikstof). Grenswaarden voor eutrofiëring lucht Op basis van de informatie uit de Nederlandse studies werd een analyse uitgevoerd door het INBO of deze kritische depositiewaarden gebruikt kunnen worden in Vlaanderen (Hens M., Neirynck J., 2013, Kritische depositiewaarden voor stikstof voor duurzame instandhouding van Europese habitattypen in Vlaanderen, INBO, nota besproken in de Wetenschappelijke Begeleidingscommissie (WBC)). Voor stikstofdepositie volgt uit de internationaal gehanteerde definitie van het concept kritische depositiewaarden als de grens waarboven het risico bestaat dat de kwaliteit van het habitat significant wordt aangetast door de verzurende en/of vermestende invloed van atmosferische stikstofdepositie (van Dobben et al. 2012), dat de kritische depositiewaarden in het IHD-beleid als grenswaarden moeten gehanteerd worden. Om op korte termijn habitattype-specifieke kritische depositiewaarden voor stikstof vast te stellen, worden de Nederlandse kritische depositiewaarden (van Dobben et al. 2012) overgenomen. Deze set heeft het voordeel dat: Ze met een systematische, reproduceerbare en internationaal gereviewde en erkende methodologie tot stand is gekomen; Ze internationaal beschouwd wordt als de best beschikbare methode om bestaande kennis m.b.t. kritische depositiewaarden om te zetten naar een habitattype specifieke set KDW n; Ze, op vijf habitat(sub)typen na, waarden bevat voor alle habitat(sub)typen die in Vlaanderen voorkomen. De vijf (sub)typen zijn: o Kalkrijk kamgrasland (6510_huk) o Jeneverbesstruweel in heide (5130_hei) o Rietlanden met echte heemst (6430_mr) o Beukenbossen van het type Asperulo-Fagetum (9130) o Midden-Europese kalkminnende beukenbossen behorende tot het Cephalanthero-Fagion (9150) Er met betrekking tot de grensoverschrijdende problematiek van stikstofemissie en depositie gewerkt kan worden met eenzelfde beoordelingskader inzake stikstofgevoeligheid van Natura 2000 habitattypen. Verder onderzoek om de kritische lasten/depositiewaarden te verfijnen in Vlaanderen is lopende bij het INBO. Dit omvat op volgende punten nog wetenschappelijke verduidelijking: Waar komen voor sommige habitattypen de grote afwijkingen vandaan tussen de SMART2-1 berekeningen voor het habitattype en de empirische kritische depositiewaarden voor het omvattende EUNIS-ecosysteemtype; Praktische wegwijzer passende beoordeling effectgroep 3.1: eutrofiëring via lucht 7

9 Voor welke habitattypen zijn het bodemtype en/of eventuele andere standplaatsfactoren dermate verschillend van de Nederlandse situatie, dat ze zouden kunnen leiden tot significante verschillen in kritische depositiewaarden. Als er nieuwe data beschikbaar komen en deze besproken zijn in de Gewestelijke Overleg Instantie (GOI) ingesteld in uitvoering van artikel50 quinquies van het Natuurdecreet, kan de bestaande set aan gegevens bijgesteld worden en zullen deze vervangen worden in de praktische wegwijzer. In bijlage 2 zijn de grenswaarden voor eutrofiëring via de lucht opgenomen, die in de overgangsfase van de PAS gebruikt worden. Dit zijn de Nederlandse kritische depositiewaarden (van Dobben et al. 2012), dit in afwachting van verder onderzoek en besluitvorming. Voor de 5 habitatsubtypes die niet in Nederland voorkomen is een voorlopige waarde vastgesteld op basis van gelijkaardige standplaatsen van gelijkaardige habitaten. Deze kritische depositiewaarden worden gebruikt voor de afweging van effecten ten gevolge van emissies van verschillende bronnen (landbouw, industrie, transport). Plannen Voor plannen op strategisch niveau moet getoetst worden aan het traject dat wordt gevolgd om te komen tot een programmatische aanpak stikstof en dat voorziet in een billijke responsabilisering van de betrokken sectoren met het oog op een stelselmatige afbouw van de deposities. Praktische wegwijzer passende beoordeling effectgroep 3.1: eutrofiëring via lucht 8

10 4. Methodiek zoekzones Omschrijving van het begrip zoekzone Volgens het Natuurdecreet, art. 2 (definities), 70 is een zoekzone: Een zone die per Europees te beschermen soort en per Europees te beschermen habitat de perimeter aangeeft die gevrijwaard wordt met het oog op het optimaal plaatsen van de instandhoudingsdoelstellingen voor de betrokken speciale beschermingszone. De omvang van de zoekzone wordt bepaald door de oppervlakte die nodig is voor het realiseren van het openstaand saldo van de taakstelling voor de betrokken Europees te beschermen habitat of Europees te beschermen soort. De zoekzones nemen af in grootte naarmate er doelstellingen vastgelegd worden in beheerplannen en verankerd worden in de daaropvolgende managementplannen Natura Een instandhoudingsdoel is pas geplaatst, wanneer inrichting en beheer van het betrokken perceel afgesproken zijn in een geïntegreerd beheerplan of een contractuele afspraak tussen de Vlaamse overheid en de beheerder/eigenaar. Zolang een deel van de taakstelling niet is opgenomen, blijft in het betreffende gebied voor een habitat waar uitbreiding van de oppervlakte voor het habitattype tot doel gesteld is, een zoekzone geldig. In de mate dat de zoekzone slaat op doelen voor een habitat 2020, dient deze zoekzone volledig te zijn weggewerkt tegen Met andere woorden: de volledige taakstelling voor het deelgebied moet dan zijn toegewezen aan concrete percelen waardoor de zoekzone voor deze habitaten dan moet verdwenen zijn. Concreet zijn de zoekzones een onderdeel van de richtkaarten behorende bij de managementplannen Natura De zoekzones zullen pas vanaf het managementplan Natura 2000, versie 1.1 onder het deel richtkaart worden opgenomen. Dit is dus op het moment dat bekend is welk deel van de taakstelling door bestaande afspraken/beheerplannen kan worden ingevuld door in de eerste plaats het Agentschap voor Natuur en Bos en de erkende terreinbeherende verenigingen als terreinbeheerders die als sterkste schouders een flink deel van de taakstelling op zich zullen nemen. De resterende taakstelling wordt via vrijwillige extra afspraken opgenomen in managementplan 1.2. Nadien volgt een meer dwingende fase met managementplan 1.3. In afwachting wordt gewerkt met voorlopige zoekzones (zie hierna). De afbakening van de zoekzones gebeurt aan de hand van de actuele en natuurlijke potentiekaarten en houdt rekening met de oppervlakte waarvoor reeds garanties zijn op een correct beheer via een beheerplan. Een zoekzone voor een habitat bevat bij voorkeur de meest geschikte zones waarbinnen het habitat behouden of ontwikkeld kan worden. Voor de zoekzones is de algemene werkwijze als volgt: Voor de doelen (actueel + uitbreiding) wordt per deelgebied nagegaan in welke mate zij gerealiseerd worden via afspraken in natuurbeheerplannen of ermee gelijkgestelde plannen. De doelen die nog niet zijn gedekt door natuurbeheerplannen of ermee gelijkgestelde plannen vormen het openstaand saldo. Voor de realisatie van het openstaand saldo wordt per groep verwante habitattypes en leefgebieden (die dezelfde terreincondities verkiezen) een zoekzone gevrijwaard die minimaal een factor X groter is dan de gezochte oppervlakte. Dit om te vermijden dat de doelen feitelijk worden geplaatst zonder akkoord van de eigenaar. De factor X wordt gemoduleerd, afhankelijk van het openstaand saldo per groep habitaten en leefgebieden die dezelfde terreincondities verkiezen: o Doel 100 ha = factor 1,5 o Doel tussen 5 en 100 ha = factor 2 o Doel 5 ha = factor 3 Praktische wegwijzer passende beoordeling effectgroep 3.1: eutrofiëring via lucht 9

11 Proces van opmaak voorlopige zoekzones In afwachting van de ontwikkeling van een zoekzonemodel, voor zowel habitaten als soorten, zijn er voorlopige zoekzones voor de habitaten binnen de speciale beschermingszones afgebakend. Deze voorlopige zoekzones worden in afwachting van het zoekzonemodel gebruikt in de voortoets (depositiescan) en in de passende beoordeling. De kaart met de voorlopige zoekzones wordt ter beschikking gesteld via Geopunt.be. De voorlopige zoekzones vervallen van zodra de zoekzones van kracht worden, die in de richtaart van de managementplannen staan opgenomen. De voorlopige zoekzones, opgemaakt door het INBO in opdracht van het ANB, zijn opgesteld per habitattype of cluster van habitattypen. Deze worden gegenereerd met toepassing van het ruimtemodel (VITO; INBO) wat als gevolg heeft dat de kaart een rasterkaart is opgebouwd uit cellen van 100x100m (1 ha). De afbakening van voorlopige zoekzones houdt rekening met: - de actuele ligging en oppervlakte van de habitattypen en regionaal belangrijke biotopen in de SBZ-H, zoals gebruikt in het kalibratiemodel - de verdeling van de uitbreidings- en omvormingsdoelen tussen de deelgebieden, van de SBZ-H s resulterende uit het kalibratiemodel - de actueel reeds aanwezige oppervlakte van een habitattype, waarvoor enerzijds de doelen van de beheerplannen van terreinbeherende instanties en van het ANB en anderzijds de speciale beschermingszone overeenstemmen (de evidenties uit de natuurdoelenlaag). Methodiek voorlopige zoekzones De gehanteerde methodologie voor het bepalen van de omvang van de voorlopige zoekzones is concreet te begrijpen als: De omvang van de voorlopige zoekzone wordt berekend op basis van het aandeel van de totale doelstelling (actueel én uitbreiding/omvorming) waarvoor nog geen garantie op behoud of realisatie bestaat. Dat aandeel geniet nog niet van een passend beheer dat is vastgesteld in goedgekeurde natuurbeheerplannen. Er bestaat met andere woorden geen contractuele verbintenis tot doelrealisatie. Die oppervlakte vormt het openstaande saldo. De voorlopige zoekzone wordt een factor groter gedimensioneerd dan het openstaand saldo op deelgebiedniveau om voldoende vrijheid te behouden bij de keuze waar de doelen finaal juist geplaatst worden. Bij die keuze wegen immers niet enkel de fysische geschiktheid van het milieu door, maar spelen ook sociaal-economische factoren een rol. Naarmate meer doelen effectief op het terrein gerealiseerd worden of de zekerheid genieten gerealiseerd te worden, krimpt de omvang van de voorlopige zoekzone gradueel omdat het aandeel onder contract toeneemt. Samengevat, gegeven: Actueel habitattype op terrein (A) = deel onder contract (A C ) + deel niet onder contract (A NC ), dus A = A C + A NC o Momenteel worden enkel de evidenties als actueel onder contract beschouwd, dus A C = A E Uitbreiding/omvorming (U), dus actueel nog geen habitattype = deel onder contract (U C ) + deel niet onder contract (U NC ), dus U = U C + U NC Openstaand saldo (OS; conform ontwerp Instandhoudingsbesluit: instandhoudingsdoelen niet onder contract) = A NC + U NC Onder contract (C; i.e. oppervlakte waarvoor passend beheer is vastgesteld in goedgekeurde natuurbeheerplannen) = A C + U C Praktische wegwijzer passende beoordeling effectgroep 3.1: eutrofiëring via lucht 10

12 dan: Voorlopige zoekzone voor habitattype i in een deelgebied (ZZ i ; conform ontwerp Instandhoudingsbesluit) = factor * (A NC,i + U NC,i ) = factor * OS i met o factor = 1.5 indien som(os j ) > 100 ha o factor = 2 indien 5 < som(os j ) 100 ha o factor = 3 indien som(os j ) 5 ha o waarbij som(os j ) de som is van de openstaande saldi van habitattype i en alle habitattypen met ecologisch gelijkaardige standplaatsvereisten en responsen op ingrepen; in wat volgt werden habitattypen nog niet gegroepeerd, dus OS i = OS j Toetszone uit voortoets voor habitattype i in een deelgebied (ZZ V,i ; voor web-applicatie voortoets; doel van deze oefening) = A C,i + U C,i + factor * OS i De toetszone uit de voortoets, is ruimer dan de voorlopige zoekzone. Ook alles wat wel reeds contractueel bijdraagt aan de doelrealisatie wordt immers tot de af te toetsen zone gerekend. De doelstelling van de voortoets is immers om het effect van ingrepen op zowel de gerealiseerde (A C + U C ) als op de nog te realiseren doelen (factor * (A NC + U NC ) = ZZ) in te kunnen schatten. Momenteel gelden enkel de evidenties voor de actuele oppervlakte (zie hoger) als zijnde onder contract (A C = A E en U C = 0). Hieruit volgt dat: de toetszone uit de voortoets van habitattype i ZZ V,i = A E,i + factor * (A NC,i + U i ) voor elk deelgebied in deelgebieden waar nu een habitattype aanwezig is zonder dat er uitbreiding/omvorming is voorzien, er een voortoetszone voorzien wordt van factor * A NC,i, gesteld dat er uiteraard potentie aanwezig is de factor hier gebaseerd wordt op de doeloppervlakte (actueel + uitbreiding/omvorming) waarvoor nog geen contractuele verbintenis bestaan, dus factor =f(a NC + U) met o o o A NC,i gelijk aan de oppervlakte van habitattype i volgens de Habitatkaart zoals die in het kalibratiemodel gebruikt werd (raster), na aftrek van de evidenties (A E,i ), dus A NC,i = A i A E,i U i gelijk aan het verschil tussen de oppervlakte van habitattype i in enerzijds de Habitatkaart en anderzijds de eindkaart van het kalibratiemodel waarin alle doelen toegekend werden aan de SBZ. alles uiteraard opgesplitst per deelgebied Praktische wegwijzer passende beoordeling effectgroep 3.1: eutrofiëring via lucht 11

13 5. Algemeen referentiekader voor significantie-beoordeling Het kader voor de beoordeling van een effect is de lokale gunstige staat van instandhouding. Aan de gunstige staat van instandhouding zijn bij wijze van belangrijke indicator, grenswaarden gekoppeld voor de passende beoordeling. In de significantie beoordeling van een effect ten opzichte van de lokale staat van instandhouding, wordt nagegaan of de grenswaarden, die uitdrukking zijn van ecologische standplaatsvereisten, gerespecteerd worden. Bij een goede afweging moet, naast de KDW, naar een complex van factoren worden gekeken, o.a. : de instandhoudingsdoelstellingen voor de habitaten van de speciale beschermingszone; de locatie van de gevoelige habitattypen in de speciale beschermingszone; de ambities met betrekking tot de termijn van realisering van de IHD, zoals blijkt uit de managementplannen; de overige ecologische condities van de habitaten; het herstelbeheer in de zin van beheer, dat er op gericht is om tijdelijke ongunstige condities te mitigeren. Het algemeen referentiekader voor de significantiebeoordeling wordt als volgt uitgedrukt: Stand van zaken habitat in deelgebied van SBZ-H Onvoldoende oppervlakte onder beheer Voldoende oppervlakte onder beheer Lokaal gunstige staat bereikt Percelen beheer onder Lokaal staat* gunstige Lokaal staat* gunstige Lokaal staat* gunstige Situatie perceel TOETSZONE Voorlopige zoekzone Lokaal staat* gunstige Nvt Nvt Lokaal Actueel habitat staat* buiten voorlopige zoekzone gunstige Standstill Standstill** * tenzij gunstige regionale staat reeds bereikt ** van zodra een gunstige staat van instandhouding op zowel of gebieds- als ook op biogeografisch niveau is bereikt, dient elke marginale afname geval per geval beoordeeld te worden op basis van het voorzorgsprincipe, zowel ten aanzien van de betrokken habitat types, als ook ten aanzien van de algemene beheerstrategie van het gebied en de implicaties voor het behoud van de integriteit van het gebied. Standstill bij gunstige lokale staat van instandhouding = grenswaarden gunstige staat. Standstill bij ongunstige lokale staat van instandhouding = status quo deelparameters, tenzij negatieve trend. Praktische wegwijzer passende beoordeling effectgroep 3.1: eutrofiëring via lucht 12

14 Verduidelijking van de tabel aan de hand van een voorbeeld Aanname in het voorbeeld is dat voor een bepaald habitat 100 hectare onder correct beheer dient te worden gebracht om op het niveau van een speciale beschermingszone tot een gunstige staat van instandhouding te komen. 1) Onvoldoende oppervlakte onder beheer Indien voor dit habitat slechts 60 hectare onder correct beheer is, dan dient een voorlopige zoekzone te worden gevrijwaard van 40 x 2 = 80 hectare groot. De passende beoordeling zal de invloed nagaan van de activiteit op: - de 60 hectare die correct wordt beheerd; - de 80 hectare waarin naar de resterende 40 hectare wordt gezocht; - de habitatvlekken ( snippers ) die buiten de twee voorgaande categorieën vallen. Voor deze drie onderdelen van de toetszone is de passende beoordeling even streng: er wordt steeds getoetst aan de grenswaarden die bereikt moeten worden met het oog op de gunstige staat van instandhouding. Dit omdat het voor elk van de drie categorieën mogelijk is dat ze uiteindelijk nog nodig zullen blijken voor het bereiken van de gunstige staat van instandhouding. 2) Voldoende oppervlakte onder beheer Zodra de benodigde 100 hectare onder correct beheer is, is de voorlopige zoekzone volledig verdwenen. Bij de passende beoordeling wordt enkel voor deze 100 hectare nagegaan of er een significante impact is ten opzichte van de grenswaarden die gelden voor de gunstige staat van instandhouding. De habitatsnippers die daarbuiten nog voorkomen in de speciale beschermingszone, zijn in principe niet nodig voor het behalen van de lokaal gunstige staat van instandhouding. In de passende beoordeling wordt dan ook niet getoetst aan de grenswaarden. Aangezien de lokaal gunstige staat nog niet is bereikt, wordt wel vereist dat de snippers niet verder achteruit mogen gaan: het moet immers mogelijk blijven deze terug in te schakelen wanneer het onmogelijk blijkt om op de aangeduide 100 hectare de gunstige staat te bereiken. Concreet wil dit zeggen dat voor de milieuparameters die onder de grenswaarden zitten een standstill wordt gehanteerd. Tenzij zou blijken dat deze standstill op het niveau van de parameters niet volstaat om achteruitgang van de habitatvlek te voorkomen. In dat geval moeten strengere waarden gehanteerd worden, die de standstill op het niveau van de habitatvlek garanderen. 3) Lokaal gunstige staat van instandhouding bereikt Wanneer de 100 hectare in een lokaal gunstige staat van instandhouding zijn, hanteert de passende beoordeling ter hoogte van deze 100 hectare nog steeds de grenswaarde voor het nagaan van de significantie bij een passende beoordeling. Voor de habitatsnippers die buiten deze 100 hectare voorkomen, geldt ook in deze fase dat geen achteruitgang in de habitatsnippers kan worden getolereerd (standstill). 4) Regionaal gunstige staat van instandhouding bereikt Wanneer de regionaal gunstige staat van instandhouding bereikt is, mag de behaalde gunstige staat niet ongedaan gemaakt worden. Wanneer de impact zich ter hoogte van de habitatsnippers manifesteert, dient elke marginale afname geval per geval beoordeeld te worden op basis van het voorzorgsprincipe, zowel ten aanzien van de betrokken habitat types, als ook ten aanzien van de algemene beheerstrategie van het gebied en de implicaties voor het behoud van de integriteit van het gebied. Praktische wegwijzer passende beoordeling effectgroep 3.1: eutrofiëring via lucht 13

15 Het algemeen referentiekader toegepast op de uitgedrukt: beslisregels voor eutrofiëring via lucht wordt als volgt Staat van instandhouding Tijdelijke impact Permanente impact Lokaal gunstige staat van instandhouding Actueel habitat Percelen onder beheer Actueel habitat buiten voorlopige zoekzone n.v.t. Totale eutrofiërende depositie mag de grenswaarde van het habitat niet overschrijden. Lokaal gunstige staat van instandhouding Voorlopige zoekzone n.v.t. Totale eutrofiërende depositie mag de grenswaarde van het habitat niet overschrijden. Geen permanente hypotheek op de doelen. Lokaal ongunstige staat van instandhouding indien reeds voldoende oppervlakte onder beheer Actueel habitat buiten voorlopige zoekzone n.v.t. Totale eutrofiërende depositie mag niet toenemen (stand still), De betrouwbaarheid van de berekende overschrijdingen is bepaald door zowel onzekerheden in de kritische depositiewaarde als in de beschikbare data voor depositiemodellen. Verder wetenschappelijk onderzoek voor het optimaliseren van de kritische depositiewaarde, als voor depositiemodelleringen blijft noodzakelijk. Op basis van de vorderingen in het onderzoek wordt de praktische wegwijzer steeds geactualiseerd. Praktische wegwijzer passende beoordeling effectgroep 3.1: eutrofiëring via lucht 14

16 In volgend overzicht wordt het schema verduidelijkt: actueel habitat buiten zoekzone onvoldoende oppervlakte onder beheer lokaal gunstige staat van instandhouding percelen onder beheer zoekzone voldoende oppervlakte onder beheer lokaal gunstige staat van instandhouding standstill percelen onder beheer actueel habitat buiten zoekzone percelen onder beheer lokaal gunstige staat bereikt standstill rest actueel habitat buiten zoekzone Als de doelstellingen gelokaliseerd zijn via het proces van het managementplan Natura 2000 en verankerd zijn in bv. een beheerplan, geldt de gunstige staat van instandhouding als beoordelingskader. In het kader van de passende beoordeling wordt de gunstige staat van instandhouding beoordeeld ten opzichte van de grenswaarden behorend bij eutrofiëring via lucht. Van zodra een gunstige staat van instandhouding op zowel of gebieds- als ook op biogeografisch niveau is bereikt, dient elke marginale afname of impact op een actueel habitat buiten een voorlopige zoekzone geval per geval beoordeeld te worden op basis van het voorzorgsprincipe, zowel ten aanzien van de betrokken habitattypen, als ook ten aanzien van de algemene beheerstrategie van het gebied en de implicaties voor het behoud van de integriteit van het gebied. Praktische wegwijzer passende beoordeling effectgroep 3.1: eutrofiëring via lucht 15

17 6. Hoe leggen we de link tussen ingreep en effect voor eutrofiëring? Van voortoets naar passende beoordeling De voortoets (depositiescan) geeft aan wat de zone is waar een waarschijnlijkheid of risico op een betekenisvolle aantasting te verwachten is voor de effectgroep eutrofiëring via lucht. Dit is een maximale contour, waarbij op zoek is gegaan naar de nul-effect afstand. In die deelgebieden van de speciale beschermingszones, waar de voedselarme wateren (habitattypen 3110 en 3130) voorkomen, of tot doel zijn gesteld of potentieel kunnen voorkomen, geldt de nul-contourlijn van 0,18 kg N/ha*jaar. In de overige SBZ deelgebieden geldt de nulcontourlijn van 0,30 kg N/ha*jaar. De afbakening van de zone met de maximale contour binnen de SBZ noemen we ook de toetszone. Indien er binnen de toetszone geen gevoelige (potentiële) habitaten of voorlopige zoekzones voorkomen, dan is geen passende beoordeling vereist. De depositiescan geeft dan groen licht. Op basis van de depositiescan kan er geoordeeld worden dat voor de voorliggende activiteit er geen betekenisvolle impact is op de instandhoudingsdoelstellingen voor de betreffende speciale beschermingszone. De toetszone wordt verder onderzocht alvorens over te stappen naar een passende beoordeling. Binnen deze zone van risico of waarschijnlijkheid op betekenisvolle aantasting, moet getracht worden om een verdere kwantificering door te voeren van de grootte van het effect. De toetszone uit de depositiescan wordt gehanteerd als maximale contour (pluim binnen de nulcontourlijn) waarbinnen de grootte van het effect verder verfijnd wordt. Via een lokale luchtmodellering kan deze contour effectief begroot worden, de depositiecontouren berekend en afgezet worden tegenover de kritische depositiewaarden per getroffen habitatvlek en voorlopige zoekzone Welke habitaten worden beschouwd? Binnen de ruimtelijk afgebakende contouren van vermestende depositie wordt nagegaan welke (potentiële) habitaten er voorkomen. Dit gebeurt door een onderzoek naar het voorkomen van: o De actuele voorkomende habitaten o De potentiele habitaten: de voorlopige zoekzone waarbinnen de doelen kunnen gelokaliseerd worden. o De gelokaliseerde doelen conform het managementplan Natura 2000,. In afwachting van managementplan 1.1 worden de voorlopige zoekzones gebruikt. De meest recent gepubliceerde versie van de Natura 2000 Habitatkaart, uitgave 2014 (INBO) en de kaart met voorlopige zoekzones worden digitaal ter beschikking gesteld via de AGIV-Downloadtoepassing van de website van Agentschap voor Geografische Informatie Vlaanderen. Gebruikers die zelf over GIS software beschikken kunnen deze kaarten hier downloaden. Via Geopunt zijn de kaarten ook digitaal consulteerbaar. De voorlopige zoekzones vervallen van zodra de zoekzones van kracht worden, die in de richtkaart van de managementplannen staan opgenomen. Praktische wegwijzer passende beoordeling effectgroep 3.1: eutrofiëring via lucht 16

18 Afzetten tegen gevoeligheid en grenswaarde Binnen de toetszone wordt nagegaan welke (potentiële) habitaten/voorlopige zoekzones gevoelig zijn voor de ingreep. De gevoeligheid van een habitat of voorlopige zoekzone voor eutrofiëring lucht kan gecontroleerd worden door gebruik te maken van de lijst van gevoelige habitaten voor eutrofiëring, zoals opgenomen in de voortoets. De habitaten met een KDW > 34 kg N/ha/ja zijn als niet gevoelig beschouwd in de voortoets. Voor de gevoelige habitaten/voorlopige zoekzones worden de bijbehorende kritische lasten/kritische depositiewaarden opgezocht. Als grenswaarden worden op dit moment de kritische lasten gebruikt uit het Alterra rapport van H. van Dobben en al. (2012), zoals verwerkt in de nota van het INBO (Hens, 2013). In bijlage 2 zijn de grenswaarden voor eutrofiëring lucht te vinden. Voor de effectgroep eutrofiëring via lucht wordt de grenswaarde uitgedrukt in een kritische last of depositiewaarde in kg N/ha/jaar. De kritische depositiewaarden zoals opgenomen in het rapport van F. T jollyn, et al. (INBO), 2009, Criteria voor de beoordeling van de lokale staat van instandhouding van de NATURA 2000-habitattypen, worden niet meer gebruikt. Er wordt een overzicht gegeven van de kritische depositiewaarden en de beschouwde (potentiële) habitaten/voorlopige zoekzones binnen de toetszone. Dit overzicht moet in tabelvorm weergegeven worden. Berekenen van eigen depositie Binnen de toetszone (= pluim van de projectgebonden vermestende depositie binnen de SBZ) wordt nagegaan wat de bijdrage is van de eigen depositie in de kritische last voor elk (potentieel) habitattype. Indien er geen contouren berekend kunnen worden, dient een puntsgewijze berekening doorgevoerd te worden op basis van minimaal 5 berekende punten. De kwantificering van het effect kan gebeuren door het inzetten van een lokaal dispersiemodel. Het MERrichtlijnenboek lucht geeft aan welke methoden gehanteerd kunnen worden voor het bepalen van de emissies van een project of plan en het berekenen van het effect. Ook het MER-richtlijnenboek landbouwdieren geeft berekeningsmethoden weer. Bij het weergeven van de berekeningen/modelleringen in het rapport omtrent de passende beoordeling, is het van belang de aannames in de berekeningen/modelleringen duidelijk weer te geven. Het betreft onder meer de oplijsting van de emissiefactoren, de bronvermelding ervan en de reductiefactor bij milderende maatregelen. Aanvullend bij de algemene richtlijnen rond modelleringen in de MER-richtlijnenboeken lucht en landbouwdieren wordt voor het berekenen van stikstofdepositie voor een passende beoordeling rekening gehouden met volgende emissie-parameters: Ligging De XY coördinaten dienen zo nauwkeurig mogelijk opgegeven te worden. Het beste is (uiteraard) om met de werkelijke locaties van de schouwen, luchtuitlaatsystemen (vb. een luchtwasser) en ventilatieopeningen te werken. Dit geldt ook voor langere stallen. Indien de exacte posities van de verschillende luchtuitlaatsystemen/schouwen of ventilatieopeningen niet gekend zijn, dan dient het stalmiddelpunt opgegeven te worden. Schoorsteenhoogte Hier dient de hoogte van de uitlaat zo exact mogelijk ingegeven te worden. Dit geldt zowel voor de hoogte van schoorstenen, luchtuitlaatsystemen zoals luchtwassers als ventilatieopeningen. Praktische wegwijzer passende beoordeling effectgroep 3.1: eutrofiëring via lucht 17

19 Emissiefactoren Een emissiefactor is een waarde die tracht de emissievrachten van een bepaalde atmosferische polluent in verband te brengen met de bijhorende activiteit. Emissiefactoren worden uitgedrukt als de hoeveelheid van een polluent gedeeld door een gewicht, volume, afstand of duurtijd van de activiteit. In bijlage 3 zijn de emissie-factoren opgenomen, zoals die zijn gehanteerd in de depositiescan. Dit zijn best beschikbare benaderingen. Indien geen overeenkomstige emissiefactoren (zie verder) kunnen teruggevonden worden of berekend worden, kan op deze lijst teruggevallen worden. De emissiefactoren voor de veeteeltsector, bruikbaar in de overgangsfase PAS, zijn terug te vinden op de website van het ILVO: Momenteel zijn dit de wettelijke emissiefactoren en een aantal emissie-reducerende technieken voor rundvee. Voor de veeteeltsector wordt momenteel gewerkt aan een lijst met technieken voor ammoniakreductie in het kader van PAS. Dit zal leiden tot een zogenaamde PASlijst. De PAS-lijst zal een lijst zijn van emissie-reducerende technieken (met reductie vanaf 10%) en gaat dus breder dan de emissiearme technieken (cfr. Lijst van ammoniakemissiearme stalsystemen of AEA-lijst met +/- 50% of meer emissiereductie). Deze lijst zal niet enkel staltechnieken kunnen bevatten, maar ook voedings- en managementtechnieken. De PAS-lijst zal ook reducerende technieken voor rundvee omvatten. Een eerste PASlijst wordt verwacht tegen de zomer Deze lijst zal een dynamisch gegeven zijn en zal vlot aangepast kunnen worden. Consolidatie van de lijst gebeurt binnen de PAS-werkgroep emissiereductie. De emissiefactoren voor wegverkeer zijn standaard reeds opgenomen in het rekenmodel IFDM traffic. Deze zijn ontleend aan de emissiefactoren van de COPERT IV methodologie. (COPERT 4: Estimating emissions from road transport, COPERT 4 software van The European Environment Agency In een passende beoordeling zullen de emissiefactoren zoals voorzien in IFDM-Traffic toegepast worden. Voor emissiefactoren van industrie en BBT wordt verwezen naar de EMIS website ( In het MER-richtlijnenboek lucht wordt ook aangegeven hoe industriële emissies berekend moeten worden. Voor NO x van industriële installaties kan gewerkt worden met de VLAREM grenswaarden. Ook het recente EMEP/EEA air pollutant emission inventory guidebook 2013 van de Europese commissie kan gebruikt worden. Het technische rapport kan via de website van de European Environment Agency gevonden worden via een download-link. Meteo-jaar In IFDM-PC (hetgeen door de studiebureaus gebruikt wordt) zit het meteojaar van 1978/1979 vervat. Dit kan niet aangepast worden. In de overgangsfase wordt met dit meteojaar verder gewerkt. In afwachting hiervan wordt werk gemaakt van de online toepassing IMPACT, dat zal ingezet worden voor de voorlopige PAS fase. Hierin is het meteojaar 2007 opgenomen. Grid-grootte (nauwkeurigheid) Met IFDM-PC moeten verschillende grid-groottes berekend worden. Afhankelijk van de afstand tot de bron worden de meer of minder gedetailleerde resultaten gebruikt: 25m resolutie rond de bron tot op een afstand van 1 km; 100 m resolutie tot op een afstand van 7,5 km; 250 m resolutie voor de resterende toetszone (moest die zo groot zijn). Diameter emissiepunt De exacte diameter dient ingegeven te worden. Indien de exacte diameter niet kan berekend worden (zie MERrichtlijnenboek landbouwdieren, bijlage 4), dan wordt deze standaard op 1 m gezet. Pluimstijgingen Praktische wegwijzer passende beoordeling effectgroep 3.1: eutrofiëring via lucht 18

20 Algemeen wordt voor de pluimstijging gewerkt met de werkelijke waarde. Voor industrie is dit omschreven in het MER-richtlijnenboek lucht. Voor stallen wordt ook met de werkelijke waarde gewerkt, maar bij een windsnelheid van 4 m/s en een stabiliteitsklasse E4 mag de pluimstijging niet groter zijn dan 7 m. Depositiesnelheden Voor de depositiesnelheid zijn volgende waarden beschikbaar uit het MER-richtlijnenboek lucht. Gras Loofbos Naaldbos Heide Bebouwing Depositiesnelheid SO 2 (m/s) 0,0139 0,0117 0,0198 0,0080 0,0147 Depositiesnelheid NO 2 (m/s) 0,0028 0,0031 0,0024 0,0030 Depositiesnelheid NH 3 (m/s) 0,0073 0,0195 0,0306 0,0161 0,0050 Afhankelijk van het soort gebied waar men de vermestende/verzurende depositie op wil berekenen (loofbos, naaldbos ) dient één van bovenstaande depositiesnelheden ingevuld te worden. Alle open waters en laagveen dient begrepen te worden onder depositiesnelheid van gras. Ruigten en oevervegetaties vallen onder de depositiesnelheid van heide. Indien getoetst moet worden voor meerdere types vegetatie, dient per type een IFDM-modellering uitgevoerd te worden met de bijhorende depositiesnelheid. Indien de SO 2 - en/of NO 2 - emissies van het bedrijf niet verwaarloosbaar zijn, dient een IFDM-modellering voor deze stoffen gemaakt te worden voor de verschillende vegetatietypes. In Vlaanderen wordt hoofdzakelijk het IFDM model gebruikt voor industriële emissies, landbouwemissies (IFDM) en het IFDM-Traffic model voor verkeersemissies. Het IFDM-Traffic model is gratis. Voor de IFDM PC versie dient een licentie aangekocht te worden. Het IFDM-Traffic model laat echter niet toe om deposities te berekenen, enkel NOx concentraties. Een omrekening naar depositie is dan aanvullend noodzakelijk. Voor de dispersieberekeningen van scheepvaart is er in Vlaanderen geen gratis model beschikbaar. Voor dispersiemodellering voor scheepvaart is momenteel Pluim Vaarweg, ontwikkeld in Nederland door TNO, aangewezen als model. Hoe tijdelijke bronnen moeten berekend worden, is terug te vinden in het MERrichtlijnenboek van recreatie. Modelmatig wordt de totale bedrijfsspecifieke emissie en bijdrage aan depositie berekend voor de eventuele vergunde toestand (bij hervergunning), de geplande toestand (bij uitbreidingen). Bij uitbreidingen worden steeds de totalen (vergund en uitbreiding) weergeven. Eventuele extra milderingsscenario s worden ook doorgerekend en beschreven in het rapport omtrent de passende beoordeling. Er wordt voor elke situatie tevens aangeven wat de totale emissie is van het bedrijf. De resultaten van de berekeningen/modelleringen moeten ruimtelijk weergegeven worden via contouren of berekende punten en tevens weergegeven in een overzichtelijke tabel. Naast de absolute waarden van de depositie worden ook de procentuele waarden gegeven ten opzichte van de kritische depositiewaarden. Berekenen van cumulatieve effecten Voor deze effectgroep wordt de berekening van de cumulatieve effecten vervangen door een toets aan de actuele milieudruk door stikstofdepositie (cfr. stap 7). Een berekening van cumulatieve effecten is immers weinig zinvol, gegeven de hoge achtergronddeposities en de afstand waarover effecten van individuele activiteiten doorwerken. De actuele milieudruk is zelf de resultante van de reële cumulatieve effecten en ze benadert deze dus veel dichter dan mogelijk is via een doorrekening van cumulatie met een selectie aan vergunningen. Praktische wegwijzer passende beoordeling effectgroep 3.1: eutrofiëring via lucht 19