NOTA VAN BEANTWOORDING ARCHEOLOGIEBELEID GEMEENTE DRIMMELEN. Februari 2013

Transcriptie

1 NOTA VAN BEANTWOORDING ARCHEOLOGIEBELEID GEMEENTE DRIMMELEN Februari 2013

2 Er is voor gekozen om de inspraakreacties naar onderwerp in te delen en per onderwerp een beantwoording te geven. 1. De archeologiekaart geeft de feitelijke situatie niet weer De gemeentelijke archeologiekaart is niet gebaseerd op de feitelijke situatie en het is ook nooit de intentie geweest om dat te doen, het is tevens niet noodzakelijk i.h.k.v. ruimtelijke ordening. Voor een recente uitspraak van de Raad van State wordt in dit kader verwezen naar uitspraaknummer /1/R3, d.d. woensdag 26 september Deze zaak heeft betrekking op bestemmingsplan Nieuwendijk, gemeente Werkendam. Daarnaast verwijzen wij naar uitspraaknummer /1/R1. Voor het opnemen van een beschermingsregeling is niet vereist dat de aanwezigheid van de archeologische sporen ter plaatse vast staat, doch dat aannemelijk is dat dergelijke sporen in het gebied voorkomen. Dit conform artikel 38a Monumentenwet Voor de door reclamanten gevraagde kaart zou het hele grondgebied van de gemeente Drimmelen middels een veldonderzoek in kaart moeten worden gebracht en dat is een brug te ver en ook niet nodig. Het gaat erom dat de gemeente over een kaart beschikt die inzichtelijk maakt waar men archeologische resten kan verwachten of aanwezig zijn en in welke mate dat het geval is. Hierbij is het grondgebied verdeeld in zones en gaat het dus expliciet niet om relatief kleine bodemingrepen (particulier en ruilverkaveling) die gezorgd hebben voor plaatselijke bodemverstoring en daarmee wellicht voor een lagere archeologische verwachtingswaarde. Een veel gehoord argument van reclamanten is dat op hun perceel de bodem reeds verstoord is, bijvoorbeeld door aanwezige bebouwing of jarenlange bodembewerking op bepaalde diepte. Het inventariseren en controleren van deze informatie m.b.t. relatief kleine grondverstoringen bij alle agrariërs in de gemeente, is binnen het opstellen van de archeologiekaart niet haalbaar en ook niet nodig; de gemeente heeft een kaart gemaakt die aangeeft waar het aannemelijk is dat er archeologische waarden aanwezig zijn en dat mag. Wanneer betrokkenen van mening zijn dat hun gronden in het verleden reeds zijn geroerd tot op een bepaalde diepte, dan hoeft dit niet te betekenen dat archeologische resten hiermee zijn verdwenen, dit is afhankelijk van de mate en diepte van de verstoring en het type archeologische resten dat wordt verwacht. Alleen de aanwezigheid van een enkele keer aanleggen van drainage doet bijvoorbeeld niet veel af aan de leesbaarheid van nog aanwezige archeologische sporen. Echter, wanneer een perceel veelvuldig wordt voorzien van drainage raakt het archeologisch bodemarchief beschadigd en onleesbaar. Ten aanzien van uitgevoerde ruilverkavelingen kan het volgende worden opgemerkt. Voor ruilverkaveling in zijn algemeenheid kan gesteld worden dat het niet hoeft te betekenen dat de bodem overal waar ruilverkaveling heeft plaatsgevonden is geroerd en daarmee een lage archeologische verwachting zou hebben. Ruilverkaveling houdt ook in dat percelen zijn herschikt door het verleggen van sloten en vlak maken van percelen door het opwerpen van grond. Hierbij worden grote delen van de percelen niet geroerd. Daarnaast zijn de exacte locaties van de plaatsen waar werkzaamheden hebben plaatsgevonden niet te achterhalen en dat geldt eveneens voor de diepte van de verstoring. Kortom: de ervaring leert dat onder bestaande bebouwing of geploegde akkers nog regelmatig belangrijke archeologische waarden worden aangetroffen. Denk aan de resten van een kasteel onder een groot fabriekspand in Tilburg, maar ook resten van nederzettingen in akkergebieden waar de ploegdiepte reikt tot in het niet humeuze zand, bijvoorbeeld rondom Breda en de Contreie in Oosterhout. Ook binnen de (agrarische) bouwblokken kunnen zo o.a. bij de boerderijen op oude erven met ondiep gefundeerde loodsen of panden wel degelijk archeologische resten voorkomen. De resten zijn door de bebouwing beschermd geweest tegen

3 verstoring. De diepte van fundering, riolering en vloeren bepalen immers in hoeverre archeologische resten al verstoord zijn of niet. Het is dan ook niet per definitie te zeggen dat gronden die in het verleden geroerd zijn, archeologisch niet waardevol zullen zijn. Het zal namelijk afhangen van de diepte van het roeren van de gronden en de diepte van een mogelijk archeologisch vondst- of sporenniveau in hoeverre de archeologische waarde al verstoord is of niet. Alleen een archeologisch vooronderzoek met boringen of proefsleuven kan hier uitsluitsel over geven. In zijn algemeenheid geldt dat het betrokkenen vrij staat om gegrond aan te tonen dat de bodem inderdaad tot op een bepaalde diepte is geroerd en exact waar (op perceelsniveau). Indien dit aan te tonen is, dan kan het perceel tot op de aangetoonde diepte vrij gegeven worden van het aspect archeologie. Vanaf de aangetoonde diepte blijft de verwachting mogelijk gehandhaafd. Dit gegeven wordt naast de archeologiekaart gehanteerd totdat er een update van de kaart wordt uitgevoerd. Het gaat hierbij niet om plaatselijke verstoringen zoals kuilen, drainage en sloten e.d., dit soort verstoringen hebben slechts een relatieve invloed op het ensemble van archeologische sporen. Het gaat hierbij enkel om percelen die op een bepaalde diepte al jaren zijn bewerkt. Indien het aantonen niet mogelijk blijkt o.b.v. documentatie, dan kan de reclamant de verstoringsdiepte aantonen middels een Inventariserend Veldonderzoek verkennende fase in termen van de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA). Zoals aangegeven in de Nota Archeologie bieden wij eenmalig de mogelijkheid aan landbewerkende agrariërs om gezamenlijk en op kosten van de eigenaren zelf de verstoringsdiepte aan te tonen buiten de normen van de KNA. Deze gezamenlijkheid levert een laag tarief op waarvoor het onderzoek kan worden uitgevoerd. Door middel van geoarcheologische boringen, uitgevoerd door een archeologisch bedrijf in het bezit van een opgravingsvergunning afgegeven door het Centraal College van Deskundigen (CCvD) Archeologie, wordt daarbij de verstoringsdiepte vastgesteld. De bovenliggende verwachtingswaarde blijft dan gehandhaafd vanaf het niveau tot waar de bodem is verstoord indien de onderzoekers dit nog zinvol achten. Voorafgaand aan dit onderzoek dient een plan van aanpak opgesteld te worden en door de bevoegde overheid te worden goedgekeurd. Het resultaat van het onderzoek is een document per perceel met de aangetroffen diepte van de bodemverstoring en een overzicht van de boorstaten. Het document wordt verstrekt aan de eigenaar van het perceel ter bewijs, aan de gemeente en aan de deskundige van de gemeente op het gebied van de archeologische monumentenzorg. Het document wordt naast de gemeentelijke archeologiekaart gehanteerd en bij een update van de kaart wordt hier rekening mee gehouden. Ten overvloede; de bewijslast en daarmee gepaard gaande kosten m.b.t. het aantonen van verstoring tot een bepaalde diepte ligt bij de betrokkenen en niet bij de gemeente. N.B. Nieuwe ontwikkelingen: - De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft haar verantwoordelijkheid genomen m.b.t. dit onderwerp: ze ontwikkelt komend jaar o.a. met LTO een verstoringenkaart die meer inzicht gaat geven in de mate van bodemverstoring bij agrarisch gebruik. Deze kaart zal mogelijk voor versoepeling zorgen voor agrarisch bodemgebruik. Deze kaart zal naast het gemeentelijk beleid gehanteerd worden. - LTO Noord en Drentse overheden beschermen archeologisch erfgoed; gezamenlijk is afgesproken de bodem niet dieper dan 30 cm Mv te bewerken omdat alle partijen waarde hechten aan het archeologisch erfgoed.

4 2. Normaal agrarisch gebruik en drainage vergunningsvrij De WAMZ 2007 is op dit punt helder: indien er ontwikkelingen plaatsvinden die qua omvang of diepte buiten het wettelijk, of indien van toepassing gemeentelijk vastgesteld, beleid vallen, dient de initiatiefnemer de bevoegde overheid vooraf een conform de binnen de beroepsgroep geldende norm (de vigerende Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie ) rapport te overhandigen waarin de archeologische verwachtingswaarde aan de hand van een uitgevoerd veldonderzoek is vastgesteld. Het verstoordersprincipe (roerder betaalt de kosten van het onderzoek) is in de Wet vastgelegd en staat derhalve niet ter discussie. Wij hebben ten opzichte van de Wet op de Archeologische Monumentenzorg (WAMZ) een aantal van de vrijstellingsgrenzen, zeker daar waar het de dieptegrenzen betreft al verruimd. Ons beleid is in lijn met de omringende gemeenten of is in vergelijk met sommige gemeenten zelfs ruimer. Zo wordt bij buurgemeenten bijvoorbeeld 30 centimeter als diepteondergrens gehanteerd waarbij regulier voorkomende agrarische werkzaamheden zoals ploegen etc. ten minste 50 cm diep gaan. Juist in het kiezen van 50 centimeter als diepteondergrens menen wij een correcte belangenafweging te hebben uitgevoerd voor onder andere agrarische bodemactiviteiten. De diepte van 50 cm is bovendien archeologisch gezien de maximale verantwoorde diepte. Andere activiteiten zoals bijvoorbeeld diepploegen zijn expliciet in de wettekst genoemd als zaken waar regulier een onderzoeksverplichting voor bestaat. Het is niet passend om juist van onderdelen zoals benoemd in de wettekst af te wijken. Voor activiteiten zoals het uitbaggeren van bestaande sloten etc. zal in de meeste gevallen geen onderzoeksplicht bestaan omdat ze onder de ondergrenzen in diepte of oppervlakte zullen blijven en vaak geen nieuwe bodemverstoring zullen veroorzaken. Naar aanleiding van de ingekomen reacties is meer informatie vergaard over drainage binnen onze gemeentegrenzen. De huidige vorm van drainage (sleufloos systeem) leidt in verticale zin tot beperkte verstoring van de bodem. Hierbij zijn de bedrijfsbelangen van de agrarische sector afgewogen tegen de bescherming van archeologische waarden. Deze afweging leidt tot het voorstel om drainage vrij te stellen van de onderzoeksplicht. 3. Vergroten vrijstellingsgrenzen De archeologische verwachtingswaarden zijn vastgesteld conform de door de provincie vastgestelde bronnenset. Deze bronnenset is gelijk aan of omvangrijker dan de bronnensets die eerder ten grondslag lagen aan de nationale Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) en levert daarmee dus een adequate kaart op. De agrarische verstoringen uit het verleden worden momenteel verkend door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) samen met onder andere LTO Nederland. Wij gaan ervan uit dat alle belangen in dat onderzoek afdoende geborgd zullen zijn en wachten dan ook de resultaten van dat onderzoek af. Deze zullen niet eerder dan medio 2013 verwacht worden en bij presentatie van die data zal de gemeenteraad, mede op advies van Regio West- Brabant, de resultaten daarvan wegen ten opzichte van het gemeentelijk archeologisch beleid. Tussen hoge en middelhoge verwachtingswaarden is in eerste instantie het verschil gemaakt dat in de middelhoge archeologische verwachtingsgebieden het de initiatiefnemer is toegestaan de AMZ-cyclus te starten met een relatief extensief archeologisch (voor)onderzoek. Dit zal veelal bestaan uit een archeologisch bureauonderzoek en een extensief booronderzoek, veelal met zes

5 boringen per hectare met tenminste drie boringen bij terreinen kleiner dan een hectare. Voor gebieden met een hoge verwachtingswaarde zullen veelal intensievere onderzoeksvormen noodzakelijk zijn. Om een wat helderder onderscheid te kunnen maken tussen de gebieden met hoge, middelhoge en lage archeologische verwachtingswaarden, is er uiteindelijk voor gekozen om het verschil in de verwachtingswaarde terug te laten komen in de begrenzing van de onderzoeksplicht. Met een begrenzing van 1000 m² kunnen behoorlijke uitbreidingen bij bijvoorbeeld een agrarisch bedrijf ook zonder onderzoeksplicht worden gerealiseerd, zoals bijvoorbeeld de aanleg van sleufsilo s of voerkuilen of het oprichten van andere bouwwerken. In gebieden met een hoge archeologische verwachtingswaarde wordt op basis van de historische, geologische en/of bodemkundige opbouw een hoge dichtheid aan archeologische sporen/vindplaatsen verwacht. Binnen deze gebieden is het dan ook redelijk om een vrij strakke grens aan te houden. Voor de gebieden met middelhoge archeologische verwachting zou voor een oppervlaktegrens van 1000 m² kunnen worden gekozen. En voor de gebieden met lage archeologische verwachtingszone was het advies vanuit de regioarcheoloog reeds om deze gebieden in principe vrij te geven, met uitzondering van mer-plichtige activiteiten en ruimtelijke projecten groter dan m² (5 ha). De op het kaartbeeld opgenomen ontgrondingen volgen uit de door de provincie vastgestelde dataset die onder de beleidsregel 'Stimulering Erfgoedkaarten ' ligt. Het gaat er daarbij om, om bronnen te raadplegen waarvan vaststaat dat deze goed gedocumenteerd zijn. Dit geldt wel voor de bij de provincie aangevraagde ontgrondingen maar helaas niet voor de werkzaamheden die destijds zijn uitgevoerd in het kader van diverse ruilverkavelingen. Er zijn dan ook geen bronnen beschikbaar over historische verstoringen die ons in staat stellen om onderzoek naar alle ontgrondingen met een realistisch budget en op een praktische wijze uit te voeren. Het gebrek aan bronnen maakt dat met onvoldoende mate van zekerheid van terreineigenaren een aanvulling op de verwachtingswaarde kan worden gegeven. Waardestelling van terreinen kan overigens alleen worden uitgevoerd conform de daartoe in de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA, vigerende versie) vastgestelde protocollen. Archeologisch onderzoek is overigens alleen verplicht als er daadwerkelijk voorgenomen en concrete ontwikkelingen zijn. Een gemeentedekkend onderzoek is dan ook, bij gebrek aan dergelijke concrete ontwikkelingen, niet noodzakelijk. Ook hier stellen we dat een onderzoeksverplichting alleen bestaat voor die gebieden met een hoge of middelhoge archeologische verwachtingswaarde. Voor de zones met een lage verwachtingswaarde hanteert de gemeente Drimmelen juist zeer ruime ondergrenzen. 4. Vrijgeven (agrarische) bouwvlakken Een aantal reclamanten heeft gevraagd of de (agrarische) bouwvlakken kunnen worden uitgezonderd van archeologisch onderzoek. Dit is een begrijpelijke vraag omdat de meeste vragen komen van reclamanten die naar het bestemmingsplan hebben gekeken vanuit hun (agrarische) bedrijfsvoering waarbij men zo min mogelijk belemmeringen wenst. Het blijkt echter niet mogelijk om op voorhand de bouwvlakken uit te sluiten van archeologisch onderzoek omdat dit in strijd is met de Monumentenwet Ingevolge artikel 38a van de Monumentenwet 1988 houdt de gemeenteraad bij de vaststelling van een

6 bestemmingplan en bij de bestemming van de in het plan begrepen grond rekening met de in de grond aanwezige dan wel te verwachten monumenten. Dat wordt niet gedaan wanneer men bij voorbaat de bouwblokken uitsluit van archeologisch onderzoek. Verwezen wordt naar een recente uitspraak m.b.t. de gemeente Asten (uitspraak Raad van State /1/R3). De strekking hiervan is dat de gemeenteraad de plicht heeft eerst zich voldoende te informeren omtrent de archeologische situatie voordat dergelijke beslissingen genomen kunnen worden. Dat heeft de gemeente ook gedaan middels het laten opstellen van een gemeentedekkende archeologiekaart. Hieruit blijkt dat er gerede kans is op het aantreffen van archeologische resten binnen de bouwblokken. Juist binnen de bouwblokken kunnen o.a. bij de boerderijen op oude erven met ondiep gefundeerde loodsen of panden wel degelijk archeologische resten voorkomen. De resten zijn door de bebouwing beschermd geweest tegen verstoring. De diepte van fundering, riolering en vloeren bepalen immers in hoeverre archeologische resten al verstoord zijn of niet. Om die reden is vooronderzoek ook binnen bouwvlakken waar archeologische resten worden verwacht belangrijk om te bepalen in hoeverre er nog sprake is of kan zijn van deze resten. Wel blijft er altijd de onder punt 1 genoemde mogelijkheid voor initiatiefnemers van een bodemingreep om aan te tonen d.m.v. een schriftelijke bron (bijv. een bouwtekening voorzien van locatie, oppervlakte en diepte) dat de bodem zodanig verstoord is, dat geen archeologische waarden meer aanwezig kunnen zijn. Wanneer deze informatie aannemelijk blijkt te zijn, dan zal geen onderzoek gevraagd worden. 5. Kosten onderzoek Er kan geen sprake zijn van een onevenredige belemmering in de (agrarische) bedrijfsvoering zoals een aantal reclamanten aangeeft. Dit omdat de planregels niet van toepassing zijn op een normale agrarische bedrijfsvoering; ploegen e.d. gaat normaliter niet dieper dan 30 tot 40 cm onder maaiveld en tot 50 cm onder maaiveld zijn werkzaamheden toegestaan zonder omgevingvergunning. Onder meer diepploegen en diepwoelen vallen niet onder normaal gebruik, onderhoud en beheer voor de bestemming Agrarische doeleinden. Voor jurisprudentie over dit onderwerp verwijzen wij naar de bovengenoemde uitspraken van de Raad van State: /1/R3 en /1/R1. Volgens de Monumentenwet dient de verstoorder van een gebied bij te dragen aan de onderzoekskosten en deze mogen dan ook bij een vergunningaanvrager worden neergelegd. Overigs wordt voorgesteld om het aanleggen of verleggen van drainage wel vrij te stellen van onderzoeksplicht. 6. Planschade Sinds de aanpassing van de wet (4.2 Wabo) per 6 juni 2011 met terugwerkende kracht tot 1 oktober 2010 bestaat het risico op planschade bij het vaststellen van bestemmingsplannen niet meer voor archeologie. De aanpassing betreft artikel 4.2. lid 1a en b van de Wabo. Planschade is alleen aan de orde als in het belang van de archeologische monumentenzorg een omgevingsvergunning wordt geweigerd, of als daardoor aan deze vergunning voorschriften worden verbonden. Dus niet meer louter en alleen op basis van het opleggen van een dubbelbestemming.

7 VOORGESTELDE AANPASSINGEN Drainage voor alle gebieden met archeologische verwachtingswaarde vrijstellen van onderzoeksplicht. Voor de gebieden met een middelhoge archeologische verwachtingswaarde voor de onderzoeksplicht een oppervlaktegrens van 1000 m² hanteren.