Nieuwsbrief nr.22, april 2015

Transcriptie

1 Nieuwsbrief nr.22, april Start seizoen 2015 De opening van het seizoen 2015 van Museum De Tuut nadert. De officiële opening is op zaterdag 9 mei en wordt verricht door professor Dolly Verhoeven, hoogleraar cultureel erfgoed en de trekker van het pro- gramma Gemaakt in Gelderland. We verwach- ten een interessante toespraak van haar. De Tuut staat dat weekend onder stoom en in het Motorenmuseum zijn tal van machines in bedrijf. U bent vanaf uur van harte welkom. De techniek van de IJzeren Eeuw is in natura te beleven bij De Tuut. Machines uit die eeuw zijn bij De Tuut in bedrijf te zien. Het blijft niet bij plaatjes en dode objecten; nee de IJzeren eeuw is bij De Tuut te zien, te horen, te ruiken en zelfs te voelen. Bent u geïnteresseerd: kijk dan op de website npogeschiedenis.nl, lees het boek Het begin van het moderne Nederland (Walburg pers) of bezoek de tentoonstelling De IJzeren Eeuw, het begin van het moderne Nederland, in het Amsterdam Museum (t/m 2 augustus). Beleef de IJzeren Eeuw bij De Tuut. Wij zijn er klaar voor! De komende weken zendt NPO 3 (Nederland 3 voor ons ouderen) elke vrijdag een mooie en interessante 13- delige serie uit over de 19 e eeuw. Dat was bepaald geen saaie tijd. In tegendeel: het was een revolutionaire eeuw waarin de techniek, en ook de democratie tot ontwikkeling kwam en Nederland langzaam een moderne staat werd. Elke aflevering staat een historische persoon centraal, te beginnen met onze eerste koning Lodewijk Napoleon (die zichzelf aanduidde als het Konijn van Holland. Zijn Nederlands was niet zo best). De afgelopen periode is er weer hard gewerkt aan de voorbereiding van het seizoen De Robey stoommachine, onderdeel van de Loeffencollectie is onder handen genomen om haar het komende seizoen in te kunnen zetten als De Tuut zelf niet onder stoom staat. Dan kunnen we toch een werkende stoommachine laten zien. Ook aan de stoom- trekker, eveneens onderdeel van de Loeffencollectie, wordt gewerkt om die keuringsklaar te krijgen.

2 Dat wordt nog een hele opgave, maar met zo veel deskundigheid in huis moeten we ook die weer werkend kunnen krijgen. Verder zijn bijna alle machines van de Loeffencollectie onder handen genomen. Zelfs de Pollock, die tot nu toe nog slechts een keer gelopen had, is betrouwbaar aan het draaien gebracht. Ook aan De Tuut wordt er hard gewerkt. De watervoorziening van de ketels vanuit de regen- waterkelder is gemaakt en de ketelbemetseling wordt momenteel weer afgewerkt. We hopen daarmee het laatste hak-, breek- en metselwerk gereed te hebben. Niet dat De Tuut dan klaar is, De Tuut is nooit klaar. We verwachten dit jaar de komst van een viercilinder Kromhout motor die ons geschonken Andere monumenten bij Baet en Borgh Buiten het stoomgemaal De Tuut, heeft de Stichting Baet en Borgh nog een aantal andere monumenten in haar beheer. In deze uitgave komen deze drie monumenten aan bod. De kapel van Sint Walrick te Heumen. Aan de St. Walrickweg, op 300 meter van de kruising met de Heideweg te Overasselt, staat op een weilandje, omringd door loof- en naaldbossen, de ruïne van de 15de eeuwse kapel van het voormalige benedictijnerklooster St. Walrick. In het oudst bekende document, gedateerd 6 december 952 verklaart de Duitse koning over eigendomsrechten rond deze kapel dat ze toebehoren aan de abdij van St. Valery sur Somme (aan de monding van de Somme in West Frankrijk). De Heilige Walaricus (St. Valery) werd in het midden van de 6e eeuw geboren in de Auvergne in Frankrijk. Al jong voelde hij zich aan getrokken tot het kluizenaarsbestaan. Hij stond bekend om zijn zorg voor zieken en door zijn gebed werden velen van hun koorts verlost. Op grond van een legende die verhaalt dat Walrick eens een gehangene losmaakte die na gebed herleefde en vrijkwam, werd de heilige ook vereerd als voorspreker in geschillen. wordt door leraren en studenten van het ROC Apeldoorn. Verder verwachten we in het najaar ook de komst van de Tolpomp uit Waalwijk, waarover we in de vorige nieuwsbrief al schreven. We ontvingen daarop overigens een leuke reactie van Henk Bessels: Wel absurd om dat een "tol"pomp te noemen. Dat is gewoon een verkeerde Duitse vertaling, die Duitsers noemen een centrifugaalpomp een Kreiselpumpe, en Kreisel betekent ook tol. Maar het woord tolpomp bestaat echt niet, het is gewoon een centrifugaalpomp. Wij blijven hem natuurlijk gewoon Tolpomp noemen, zo kennen we de pomp en de naam is inmiddels ingeburgerd. Volgens een legende is in de tiende eeuw de dochter van een roverhoofdman, een zogenaamde hoeman (vandaar de naam Heumen) genezen door St.Walaricus. Als dank daarvoor hing zij haar haarband in de boom. Nog steeds hangt de eikenboom vol met lapjes lijfgoed van mensen die van de koorts bevrijd wensen te worden. (vervolg op pagina 3) 2

3 (vervolg op pagina 3) Nog niet zo lang geleden was de kapel het einddoel van pelgrimages, die door de bevolking van het omringende platteland werden ondernomen om te bidden voor het herstel van een zieke; vooral van koortslijdende verwanten. Een eeuwenoud gebruik dat bij de kapel van St. Walrick is blijven bestaan. Staatsbosbeheer heeft de ruïne in 1985 overgedragen aan de Stichting Baet en Borgh, begin 1987 is de ruïne weer terug gerestaureerd naar de situatie van 1904 volgens beschikbare foto s en schetsen uit die periode. De in het begin van de 20 e eeuw geplante eik naast de ruïne hang nog steeds vol met stukjes lijfgoed van bezoekers die de lapjes daar ophangen omdat ze daar geloof en heil van verwachten. Kortom de ruïne van de St. Walrick- kapel is een heel bijzondere plaats. Het is leuk er eens een bezoek te brengen. De Stichting Baet en Borgh geeft echter geen garanties op genezing indien u daarvoor de hulp van St. Walrick willen afsmeken. Jan Reijnen, voorzitter Baet en Borgh De toren van Blanckenburgh te Beuningen. De toren Blankenburgh te Beuningen is een restant van het grote kasteel De Blanckenburgh. De hoofdburcht daarvan is in de 16 de eeuw gedeeltelijk verwoest. Daarna is het restant in 1863 gesloopt. Toen waren we nog niet zo zuinig met ons schaarse erfgoed. De burcht, die in een omgracht terrein lag, had oorspronkelijk twee torens. De nog aanwezige toren heeft dienst gedaan als poorttoren en is het enige overblijfsel van het eens zo statige kasteel. Op de begane grond van de toren zijn de uitsparingen van de ophaalbrug en de duimen van de toegangspoort nog duidelijk zichtbaar. De aanwezig schietgaten wijzen op het defensieve karakter van het gebouw. De stichting Baet en Borgh heeft de toren in 1985 door erfpacht in haar bezit gekregen. Enkele jaren later kwam er geld voor een algehele restauratie. Baet en Borgh heeft de toren na de restauratie verhuurd aan een zorgverlener die in dit bijzondere gebouw gesprekken voert met cliënten. De monumentenwacht inspecteert regelmatig het bouwwerk. Klein onderhoud, dat heel belangrijk is voor het voortbestaan van het gebouw, wordt door Baet en Borgh gedaan. Zo is enige jaren geleden het stalen staketsel van de schoorsteen gerepareerd en is het vaantje van de windwijzer op de top van de toren opnieuw voorzien van bladgoud. Om het gebouw is een drainage aangelegd om de kelder onder het gebouw te behoeden voor wateroverlast. Regelmatig is schilderwerk aan luiken en ramen uitge- voerd. Baet en borgh is dus een goed huis- vader van dit voor Maas en Waal belangrijke stuk historisch erfgoed. Jan Reijnen, voorzitter Baet en Borgh Het dijkmagazijn. De Tuut heeft een dijkmagazijn in gebruik, een van de rijksmonumenten die door Baet en Borgh beheerd worden. We huren het van Het Waterschap Rivierenland. Het Dijkmagazijn wordt gebruikt voor de opslag van materialen van De Tuut. De dijkmagazijnen in Maas en Waal stammen uit de tweede helft van de 19 e eeuw. Er zijn er nog elf over, waarvan dat van De Tuut er één is. De eerste dijkmagazijnen zijn gebouwd in 1840, kort na de overstroming van Deze dijkmagazijnen zijn voorzien van nissen, togen en imitatie zuilen in het metselwerk. 3

4 Ze zijn voor een nutsgebouw als een dijkmagazijn uitbundig gedecoreerd. In Alphen, Dreumel en Afferden staan daarvan nog voorbeelden. Ons dijkmagazijn behoort tot de tweede serie die omstreeks 1870 gebouwd is na de grote Het dijkmagazijn van De Tuut in Appeltern overstroming van Het is wat meer terughoudend van vormgeving, maar heeft nog veel reliëf in het metselwerk. Ook bij de Blauwe sluis is nog een dergelijk dijkmagazijn te vinden. Rond 1890 is de derde serie dijkmagazijnen gebouwd. Deze zijn veel strakker, en hebben een strikt functionele industriële vormgeving. Onder meer in Winssen, Ewijk, Beuningen en Weurt zijn dergelijke dijkmagazijnen te vinden. De dijkmagazijnen werden gebruikt voor de opslag van materialen die nodig waren voor het onderhoud en het herstel van de dijken. In een verordening van 1784 was bepaald dat voorraden dijkmaterialen, zoals houten palen, planken, pennen touw en dergelijke en gereedschappen als handheien, sleggen (zware houten hamers), olielampen en zo meer moesten worden opgeslagen op hoge beschermde plaatsen langs de dijken, zo dat ze in geval van nood meteen voorhanden zouden zijn om de dijk te kunnen versterken. De provincie zag er op toe dat de voorraden daadwerkelijk aanwezig waren. Aanvankelijk werden schuren en tijdelijke bouwsels gebruikt om deze materialen op te slaan, totdat omstreeks 1840 besloten werd permanente magazijnen te bouwen. De dijkmagazijnen zijn monumenten die herinneren aan de zware strijd tegen het water die in Maas en Waal gestreden is. (zie voor meer informatie over de dijkmagazijnen tuut/stichting- baet- en- borgh/dijkmagazijnen). Als u naar De Tuut komt is het wellicht leuk om aansluitend een rondje te maken langs de dijkmagazijnen in Maas en Waal. Ons dijkmagazijn vindt u aan de Maasdijk oostelijk van De Tuut (richting Batenburg) nabij het Spikswiel. Aan de Maaskant staan er verder dijkmagazijnen te Nederasselt (serie 3), Niftrik (serie3), Maasbommel- Blauwe Sluis (serie 2), en Alphen (serie 1). Aan de Waalkant vindt u dijkmagazijnen te Dreumel (serie 1), Afferden (serie 1), Ewijk (serie 3), Winssen (serie 3), Beuningen (serie 3) en Weurt. Bij een rit over de Maasdijk van Balgoy naar Dijkmagazijn Afferden Alphen aan de Maas ziet u naast de genoemde dijkmagazijnen nabij Balgoy de oudste elektrische gemalen in Maas en Waal, de gemalen Van Citters I en II. Voorbij het stoomgemaal De Tuut passeert u de restanten van de stoomgemalen bij Appeltern- Blauwe Sluis (recent verbouwd tot pension), de ruïne van het gemaal bij de Alphense Schans (nabij de afrit naar het veer naar Lith) en het voormalige stoomgemaal Alphen (nu restaurant het Anker). Ook passeert u, vlak voordat u de Van Heemstraweg kruist, het gemaal Quarles van Ufford, dat heden ten dage, samen met het gemaal Bloemers naast De Tuut, de afwatering van bijna heel het Land van Maas en Waal verzorgt. Kortom een interessante route langs veel waterstaatserfgoed, over een van de mooiere dijken in Nederland. U ziet, Maas en Waal verdient een bezoek, al was het alleen al om naar De Tuut te komen. Museum De Tuut Stoomgemaal en Motorenmuseum Erfgoed in bedrijf De Tuut 1, 6629 AA Appeltern T: info@de- tuut.nl tuut.nl 4

5 Activiteitenprogramma /10 mei Stoomweekend* 25 mei Open dag zonder stoom** 28 juni Mini- stoomdag** 5 juli Motorendag** 11/12 juli Stoomweekend* 8/9 augustus Stoomweekend* 23 augustus Mini- stoomdag** 12/13 september Stoomweekend* 27 september Mini- stoomdag** 24/25 oktober Stoomweekend* *) Zaterdag van uur tot uur Zondag van uur tot uur **) Open van tot uur 5