landschapskwaliteit als uitgangspunt van een continue dialoog tussen ondernemers en overheid

Transcriptie

1 MOBILITEIT PROGRAMMA VAN DE METROPOOL LANDSCHAP Vereniging Deltametropool Mauritsweg 51a, 3012 JW Postbus 600, 3000AP Rotterdam T landschap@deltametropool.nl Datum Maandag 9 december 2013 Verslag Workshop Ondernemen in het veenweidelandschap van Midden-Delfland Maandag 11 november, u Delflandhoeve - Schieweg 166, Delft Zowel op het terrein van het landschapsbeheer als de economie voltrekken zich momenteel grote veranderingen. De publieke middelen voor het handhaven van de kwaliteit van het landschap nemen af en de agrarische sector staat voor een ingrijpende marktontwikkeling, door het vervallen van het melkquotum in Voor Midden-Delfland (en de stedelijke veenweidegebieden in het algemeen) heeft dit in potentie grote gevolgen. Deze workshop is onderdeel van het project Veenweidegebieden van de Deltametropool l, een initiatief van DS Landschapsarchitecten en Vereniging Deltametropool, mede mogelijk gemaakt door de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Deze derde workshop, in Midden-Delfland, wordt ondersteund door de stichting Groen Goud. Het project beoogt met eigenaren en deskundigen een toekomstperspectief te schetsen voor 5 gebieden in de Randstad, waar bodemdaling, groeiende vergrijzing, recreatie, nieuw EU-beleid en een terugtrekkende overheid voor verandering gaan zorgen. Wat is de rol van het agrarisch gebied in onze Nederlandse metropool? landschapskwaliteit als uitgangspunt van een continue dialoog tussen ondernemers en overheid

2 Aanwezigen Maud Aarts (Buitenwerkplaats) Marjanne den Boer-Kolbeek (Rho adviseurs voor leefruimte) Hans Horlings (wethouder, Midden-Delfland) Piet Houtenbos (Midden-Delfland Vereniging) Harm Janssen (DLG hydrologie en watermanagement) Paul Gerretsen (agent, Vereniging Deltametropool) Roel Jongeneel (Wageningen Universiteit) Jakob Jongsma (groene ondernemer) Leen Koster (Gemeente Midden-Delfland) Willem van Mierlo (RECER ondernemers) Jacques Moerman (Cultuurhistorie) Merten Nefs (projectleider, Vereniging Deltametropool) Pia van Oord (Cultuurhistorie) Govert van Oord (Groen Goud) Nico van Paassen (melkveehouder) Jolanda Robinson (Groen Goud) Maike van Stiphout (landschapsarchitect, DS Landschapsarchitecten) Marja Straver (Midden-Delfland Vereniging) Paul Terwan (zelfstandig adviseur Landschap) Katherine VanHoose (architect, vooronderzoek Veenweidegebieden) Hans Verlinde (Gemeente Midden-Delfland) 1. Inleiding Zouteveensepolder Merten Nefs (Vereniging Deltametropool) leidt de middag in met de eerste bevindingen van het project Stedelijke Veenweidegebieden : een vergelijking van de Zouteveensepolder met andere veenweidegebieden in de Randstad. In vergelijking met de andere 4 onderzochte gebieden ligt de Zouteveensepolder in een zeer stedelijke context. Hierdoor is het in potentie een recreatieve bestemming voor een groot deel van de Zuidvleugelagglomeratie. De fietsinfrastructuur kan echter nog beter worden aangesloten op het stedelijk gebied. Behalve de status als weidevogelgebied geeft de Provinciale Structuurvisie weinig houvast voor bescherming van het landschap. Midden-Delfland is grotendeels cultuurhistorisch topgebied, maar de Zouteveensepolder juist weer niet. Bewoners en ondernemers in het gebied organiseren zich daarentegen al circa 15 jaar om de landschapskwaliteit te waarborgen. Deze betrokkenheid is tamelijk uniek in de Randstad. Ten opzichte van de andere veenweidegebieden beschikt de omgeving van de Zouteveensepolder over een groot aanbod aan recreatieve voorzieningen, horeca en cultuur, mede door de nabijheid van de Delftse binnenstad en Schipluiden. Dit zorgt ook voor de nodige werkgelegenheid en biedt een divers economisch perspectief voor het landelijk gebied. De polder ligt relatief laag (zo n 3,5 meter onder NAP), waardoor op termijn versnippering van de waterbeheersstructuur dreigt en een lastige situatie voor de agrariërs. Structuurvisie PZH: Midden-Delfland is weidevogelgebied en grotendeels cultuurhistorisch topgebied, behalve juist de Zouteveensepolder. De ecologische verbinding haaks op de grote infrastructuren is essentieel.

3 Midden Delfland bereikbaarheid t.o.v. andere Randstedelijke veenweidegebieden De Zouteveensepolder heeft al een diverse economie, waarin melkveehouderij de hoofdrol speelt, met daarnaast natuurbeheertaken (weidevogels), levering van streekproducten en bed & breakfast. De huidige Zouteveenseweg kan het agrarische verkeer, gecombineerd met fietsrecreatie, maar nauwelijks aan. Schaalvergroting van de melkveehouderij, met intensivering van de nevenfuncties zal deze verkeersdruk alleen nog maar verder opvoeren. Door de aanleg van de A4 Midden-Delfland kunnen straks reconstructiegelden in de landschapskwaliteit worden geïnvesteerd. De vraag is waar terecht gaat komen! Economische dynamiek Zouteveensepolder

4 2. Scenario s voor de melkveehouderij in de veenweidegebieden Roel Jongeneel (Wageningen Universiteit) laat zien welke tendensen er zijn in de bedrijfsvoering en wetgeving omtrent melkveehouderijen, en voor welke keuzes deze ondernemers zullen komen te staan. Hij vervangt deze middag Hans Ghijssels (LTO Noord) wegens diens ziekte. - Traditioneel is arbeid altijd de bepalende factor in de melkveehouderij geweest. Door mechanisering in grote stallen wordt deze factor minder relevant. - Melkveehouders voelen zich veelal bevrijd van het melkquotum (2015). Met goede moed investeert men en gaat men richting wereldmarktprijzen. Toch zijn er alweer nieuwe regels in aantocht; er wordt gesproken over een dierenquotum per bedrijf of per hectare. - Er is een groeiend aantal groenblauwe diensten, geleverd door melkveehouders. Grondgebonden landbouw wordt steeds meer gesteund door beleid en commerciële stimulansen (weidemelk). - De grootste limieten bevinden zich momenteel op het gebied van de mest (ammoniak) en Natura2000. Mestoverschot wordt nu al vaak overgebracht naar andere gebieden. Belangrijk voor de bedrijfsvoering in de veehouderij van Midden-Delfland is het model familiebedrijf. Een bedrijfsmodel met grote flexibiliteit, doordat arbeid gratis is en het bedrijfskapitaal uit eigen geld bestaat. Deze voordelen verdwijnen vaak bij de groei naar >100 bedrijven. In Midden-Delfland is het van belang, dat de weidegang bij schaalvergroting veelal verdwijnt. Werkgelegenheid rond de Zouteveensepolder in horeca, cultuur en recreatie, t.o.v. andere veenweidegebieden Potentieel voor fietsrecreatie Zouteveensepolder ( mensen binnen 15min)

5 3. Opdracht workshop: werken vanuit het landschap Govert van Oord (Groen Goud) licht het doel van de workshop toe en vertelt over het bestaande landschapsontwikkelingsperspectief (LOP), zoals dat momenteel in Midden-Delfland wordt gehanteerd. Midden-Delfland is ontwikkeld als werkend groen, een bufferzone met economische activiteiten als drager. De bedoeling van het LOP is uiteindelijk de ontwikkeling van economische activiteiten in Midden-Delfland te laten plaatsvinden vanuit het landschap. Het LOP is de ruimtelijke neerslag van de door meer dan 100 stakeholders geformuleerde Gebiedsvisie 2015 voor Midden-Delfland en geaccepteerd als ruimtelijk kader door de zes gemeenten die Midden-Delfland beheren. LOP, toegepast op de Klaas Engelbrechtspolder, Midden-Delfland (beeld: Bosch Slabbers) Sturing op voorgestelde activiteiten zou meer moeten gebeuren op basis van de huidige kwaliteiten van de deelgebieden van Midden-Delfland, plus een wensbeeld. RO-beleid is op momenteel vooral begrenzend (verboden en geboden). Stichting Groen Goud is in 2007 opgezet om nieuwe bedrijvigheid binnen Midden-Delfland te ondersteunen, die vanuit het landschap het duurzaam groene karakter van het gebied versterkt. In het verlengde hiervan wordt door de cultuurhistorische stichting Midden-Delfland is Mensenwerk per deelgebied een samengestelde cultuurhistorische onderlegger geproduceerd. Hun voorstel is om cultuurhistorische ensembles en waardenzones aan te duiden, die hun waarden moeten behouden en ontwikkelen. Binnen die kaders kunnen bedrijven en activiteiten zich dan wel verder ontwikkelen. In Negenhuizen worden momenteel grote stallen gebouwd. De koe loopt nu nog veelal in de wei De economische ontwikkeling gaat verder en in elke periode zijn er weer uitdagingen voor Midden- Delfland, die het gebied versterken of belasten. Zo zijn op dit moment de aanstaande veranderingen van het Europese Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) een reeël punt van zorg. Wat betekent het internationale productiemodel zuivel (soja uit Brazilië verwerken in Negenhuizen tot melk voor

6 China) voor de landschappelijke doelen uit het LOP en de koe in de wei (het icoon van Midden- Delfland)? Landschap is in deze context vooral toetsingskader kan de activiteit ingepast worden in het landschap, welke grenzen stelt het landschap etc. en geen startpunt of inspiratiebron. LOP vs Stadsboeren Hiertegenover staat een ander economisch model, waarbij Midden-Delflandse boeren, samen met andere stakeholders, werken vanuit het landschap. Een aantal boeren in Midden-Delfland ontwikkelt het bedrijfsmodel stadsboeren ; het bundelen van opgaven en diensten ten behoeve van de stedelijke omgeving met hun zuivelproductie (zo mogelijk ook verbonden met regionale voedselvoorziening). Daarmee worden specifieke plaatsgebonden verdienmodellen gecreëerd. Betekent het aanvaarden van het LOP, dat gemeentes en provincie actief voor één van de twee ontwikkelmodellen moeten kiezen? De workshop is gesplitst in twee werktafels, die elk vanuit een ander perspectief de volgende vraag benaderen: Hoe gaat Midden-Delfland in de toekomst om met de nieuwe economische ontwikkelingen, zoals in de melkveehouderij? Wordt het schaalvergroting en/of diversificatie vanuit de eigen rurale economie? De ene tafel begint vanuit het passieve landschap; lokale ondernemers die zich op externe (wereld) markten oriënteren worden begrensd door de landschappelijke waarden van Midden-Delfland. De andere tafel bekijkt het vraagstuk vanuit het actieve landschap; de systematiek van het werken vanuit het landschap. Groep 1, Passief Landschap: beleids- en planningsinstrumenten In de discussie is er overeenstemming: de hoofdactiviteit van melkveehouderij moet de basis zijn. Deze sector kan echter door de juiste stimulansen meer bijdragen aan maatschappelijke doelen. Om de bovengenoemde problematiek het hoofd te bieden, werden in groep 1 de volgende instrumenten aangedragen: Vergunningen - De melkveehouderij blijft de economische basis. Melkveehouders die willen opschalen kunnen bij de aanvraag van een bouwvergunning worden verplicht een bedrag te storten in een groenfonds of de landschappelijke kwaliteit van het resultaat aan te tonen. Tevens kunnen maatschappelijke diensten, zoals de weidegang (het in de wei laten grazen van koeien), worden bevorderd door beloningen en vergunningen Branding - Net als in de Beemster zou een lokale coöperatie kunnen worden opgezet. Friesland- Campina stimuleert, in beperkte mate, de weidegang door een bonus op de melkprijs, terwijl Kono Kaasmakers de koe in de wei juist als marketinginstrument gebruikt en daarmee de waarde(ring) van het product bevordert. Draagvlak - Door draagvlak te creëren voor ruimtelijk beleid kan de procestijd sterk worden verkort. Hiervoor is wel een pro-actieve houding van de boeren en andere ondernemers noodzakelijk. De verschillende planningsinstrumenten, zoals het LOP, kunnen beter op elkaar worden gekoppeld en er kan nog meer worden aangesloten op regionale dynamiek en organisaties, zoals de Foodcouncil (een initiatief van Rotterdam en omliggende gemeenten). De kwaliteitscommissie van Schouwen-Duiveland wordt ook als een succesvoorbeeld gezien. Groep 2, Actief Landschap: actieve rol ondernemers Met het landschap als uitgangspunt voor economische ontwikkeling, op welke schaal moet dan gehandeld worden? Het LOP heeft Midden-Delfland ingedeeld in polders, landschappelijk gezien een vaak herkenbare eenheid en zeker qua waterbeheer een samenhangend gebied. Vooral in de veenweidegebieden is sprake van een wateropgave, zowel kwalitatief als kwantitatief. Die kan bijdragen aan de verdiencapaciteit van uit het landschap werkende bedrijven. Iedere economische ontwikkeling van het landschap vraagt echter om een eigen schaal: natuurproductie en groenblauwe diensten zijn vaak op polderschaal te ontwikkelen, terwijl streekproducten en recreatie werken op het schaalniveau van Midden-Delfland als geheel dan wel het Hof van Delfland.

7 4. Terugkoppeling van de twee groepsdiscussies, Paul Gerretsen Er komen twee grote dilemma's op Midden-Delfland af. Ten eerste komt door bodemdaling op termijn de bedrijfsvoering in gevaar. De kreekruggen blijven op niveau, terwijl de lage delen blijven zakken (hoe lager het waterpeil, hoe sneller de daling). Hierdoor ontstaat een kostbare versnipperde waterhuishouding. Ten tweede wordt door de beperkte ruimte in het gebied de schaalvergroting beperkt (grasland en mestcapaciteit). Het groeiende ruimtegebruik t.b.v. melkveehouderijen vermindert de ruimte voor potentiële rurale nevenfuncties. Ook is er voor Midden-Delfland steeds meer een rol weggelegd als groenblauw kwaliteitsgebied, voor de zuidelijke Randstad. Van groot belang voor de toekomstige leefkwaliteit van een economisch topgebied. Hoe zorgen we ervoor dat Midden-Delfland in 2040 de verwachtingen kan waarmaken? Het feit dat Midden-Delfland duurzaam groen moet blijven, met een solide economisch draagvlak staat kennelijk niet ter discussie, wel de stappen die naar de toekomstig nodig zijn door zowel economische stakeholders als overheden om dit te realiseren. Bodemniveaus in de Zouteveensepolder t.o.v. andere Randstedelijke veenweidegebieden De kreekruggen blijven op nivau, terwijl de lage delen blijven dalen

8 In de discussie zijn, al werkend vanuit het landschap, twee lijnen getrokken: 1. De rol van het landschap voor de stedelijke omgeving Het verder ontwikkelen van effectieve (economische) stad-land relaties, op het gebied van diensten, voedsel, beleving en waterhuishouding. Het bundelen en combineren van vraag en aanbod. Het versterken van de financierbaarheid van landschap als stedelijk goed. De verwachting is dat de ontwikkeltrend voor dit deel van de Randstad (2040 en verder) inhoudt dat er minder nadruk komt te liggen op bulkproductie (dat kan ook ergens anders plaatsvinden) en meer op niche-productie en innovatieve bedrijven met grote toegevoegde waarde. Midden-Delfland is binnen de zuidelijke Randstad voor de (hoogopgeleide stedelingen) de plek voor detached en slow zijn. 2. Kwaliteit als uitgangspunt voor verdere ontwikkeling, niet kwantiteit Kwaliteit in uiterlijk, landschap (mooi) en cultuurhistorie (interessant, authentiek) en kwaliteit in innerlijk, beleving en emotie. Pas als kwaliteit tastbaar en voelbaar in het gebied aanwezig is, wordt Midden-Delfland interessant voor de stedeling de klant van Midden-Delfland. In de tafelgesprekken wordt de parallel getrokken met verlopen winkelgebieden (bijvoorbeeld de Nieuwe Binnenweg in Rotterdam). Met een stringent kwaliteitsbeleid trokken de ondernemers en stadsmariniers deze winkelzone er weer bovenop. Midden-Delfland moet zich op vergelijkbare wijze richten op kwaliteitsproductie van en vanuit het landschap. Ondernemers moeten het realiseren, maar overheden zoals gemeenten kunnen daarbij faciliteren en ondersteunen: - branding van het gebied (KONO model, Cittaslow) - het begrip kwaliteit uitwerken met (stedelijke) klanten, bijvoorbeeld door een advies commissie van klanten/burgers en deskundigen - de rol van de publieke overheid binnen de goedgekeurde kwaliteitskaders (LOP, Cittaslow) verbeteren meer procesgericht, sneller beslissen, vooral toetsen op kwaliteit (niet op activiteit) - doelgerichte financieringsvormen; publieke fondsen, investeerders informeren / interesseren - bundeling van innovatie faciliteren Actiepunten, voor ondernemers en gemeenten De belangrijkste aanbevelingen, gedestilleerd uit de groepsdiscussies: Let op de procesvraag: Wie neemt het voortouw in de kwaliteitsdiscussies en keuzes ten aanzien van toekomstige ontwikkelingen? Geef het lokaal ondernemerschap in den brede een grotere rol bij deze toekomstdiscussie. Hier komen uiteindelijk de nieuwe economische activiteiten vandaan. Onderzoek verschillende manieren van financiering zowel publiek (o.a. IODS) als privaat (crowdfunding etc.) voor de totstandkoming van economische ontwikkelingen, die door gemeente, provincie en Rijk gewenst zijn. Til de toekomstdiscussie op een hoger plan, met een platform waar Midden-Delflandse ondernemers samenwerken met lokale partijen op het gebied van duurzaamheid, cultuur en groen (bv. initiatief RECER). Zo stijgt men uit boven de korte-termijnplannen en belangen. De wethouder voor Midden-Delfland Zaken (dhr. Horlings, gemeente Midden-Delfland) geeft aan, dat hij gericht op zoek gaat naar nieuwe verdienmodellen in de praktijk ondernemers en organisaties met praktische plannen voor een groen Midden-Delfland. Alle aanwezigen zijn het er over eens dat de fundamentele toekomstdiscussie van deze workshop moet worden voortgezet. De heer Van Mierlo (RECER) heeft interesse in het organiseren van een vervolgbijeenkomst. Vereniging Deltametropool en Stichting Groen Goud werken hier graag aan mee. Meer informatie Meer informatie vindt u op Voor overige vragen of opmerkingen kunt u contact opnemen met: Govert van Oord (gvanoord@groengoud.nl) Vereniging Deltametropool (landschap@deltametropool.nl)