Europa 1992; De bouwsector en. Nieuwe Duitse Deelstaten. een marktoriëntatie voor de voormalige DDR. DE EUROPESE MARKT s tichting ouw esearch

Transcriptie

1 DE EUROPESE MARKT s tichting ouw esearch De bouwsector en Europa 1992; een marktoriëntatie voor de voormalige DDR Nieuwe Duitse Deelstaten

2 Rapporteur: drs. D. Reitsma Management Support BV Co-rapporteur: drs. M. H. Langenberg-v.d. Klauw KOlpron Management Support BV

3 I I I' stichting:bouwi$pesearch een, De bouwsector en Europa 1992; voor de voqrmalige DDR Rotterdam, 1991 I

4 De stichting stelt zich ten doel: a. in de bouwnijverheid produktiviteit en kwaliteit te verhogen en de continuïteit in de vjerkgelegenheid te bevorderen; b. de kennis op het terrein van de bouwnijverheid te vergroten en te verspreiden naar en binnen alle organisaties waarmede de stichting een relatie onderhoudt; c. voorts al hetgeen dat met een en ander rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn, alles in de ruimste zin.des woords. De stichting en degenen die aan deze publikatie hebben meegewerkt, hebben een zo groot mogelijke zorgvuldigheid betracht bij het verwerkenvolgens de huidige stand van de wetenschap en techniek - van de in deze publikatie vervatte gegevens. Nochtans moet de mogelijkheid dat zich onjuistheden in deze publikatie kunnen bevinden niet worden uitgesloten. Degene die van deze publikatie gebruik maakt aanvaardt daarvoor het risico. De stichting sluit, mede ten behoeve van degenen die aan deze publikatie hebben meegewerkt, iedere aansprakelijkheid uit voor schade die mocht voortvloeien uit het gebruik van informatie in deze publikatie. CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG Bouwsector De bouwsector en Europa 1992 : een marktoriêntatie voor Belgiê, Frankrijk, Groot-Brittanniê en West-Duitsland / [rapporteurs: D. Reitsma en M.H. Langenberg-v.d. Klauw]. - Rotterdam ; Stichting Bouwresearch. DI. E: Een marktoriêntatie voor de voormalige DDR. - (Stichting Bouwresearch ; 224e) Met samenvatting in het Engels. ISBN NUGI833 Trefw.: bouwnijverheid; Duitsland Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de Stichting Bouwresearch. No part of this book may be reproduced in any form by print, photoprint, microfilm, stored in a database or retrieval system, or any other means without written permission from the Stichting Bouwresearch.

5 WOORD VOORAF INLEIDING CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN CONCLUSIONS AND RECOMMENDA TIONS ALGEMENE INFORMATIE Inleiding Staatkundige indeling Demografische gegevens... ',' Geschiedenis Economie Conjunctuur Bruto Nationaal Produkt Beroepsbevolking Industrie, Import/export, Verwachte ontwikkeling van de economie ONTWIKKELINGEN OP DE BOUWMARKT Inleiding Ontwikkeling van het bouwvolume Aandeel van de bouw in de totale economie Prijsontwikkeling Woningmarkt Woningvoorraad Woningbouwproduktie Eigendomsvormen Verwachte ontwikkelingen van de woningmarkt Utiliteitsbouw... ; Bestaande voorraad Verwachting voor de toekomst Grond-, weg- en waterbouw Wegennet Spoorwegennet Overige grond-, weg- en waterbouwwerken Verwachtingen voor de toekomst Conclusies PARTICIPANTEN Inleiding Aannemers Overzicht van bouwbedrijven in de nieuwe Duitse deelstaten Personeelsbestand Buitenlandse bouwbedrijven... : Privatisering Verwachtingen voor de toekomst Toeleveranciers Specialisten Architecten... 52

6 5.4.2 Ingenieurs Opdrachtgever Publieke opdrachtgevers Private opdrachtgevers Banken en kredietinstellingen De Treuhandanstalt... ' Beleggers en projectontwikkelaars BOUWPROCES... : Inleiding Beslissingsstructuur voor de eenwording Bouwproces na de eenwording Regelgeving..., BELANGRIJKSTE REGIO'S ASPECTEN V AN BELANG BIJ TOETREDING Inleiding.....' Toetredingsstrategieën Acquisitie Specifieke problemen Eigendomsvraagstuk AltIasten Overige problemen Financiering en subsidiëring Financiering Subsidiëring BIJLAGEN: Bijlage 1: Huren voor winkels in Al-lokaties Bijlage 2: Duits/Duitse samenwerkingsovereenkomsten Bijlage 3: Organisatieschema en adressen Treuhandanstalt Bijlage 4: DINffGL-normen Bijlage 5: Adressenlijst Bijlage 6: Namenlijst geïnterviewden Bijlage 7: Eindnoten

7 1 WOORD VOORAF Bijna een jaar geleden publiceerde de Stichting Bouwresearch een aantal aan elkaar gerelateerde onderzoeken naar de bouwmarkten in Groot Brittannië, Frankrijk, België en West-Duitsland, getiteld: De bouwsector en Europa 1992; een marktoriëntatie voor België, Frankrijk, Groot Brittannië. Elk van de vier delen (SBR-publikaties 224 A tlm D) is nog steeds hoogst actueel. Aan deze serie wordt thans een vijfde deel toegevoegd waarin het onderzoek wordt gepubliceerd naar de bouwmarkt in dafdeel van Duitsland dat nog maar een jaar geleden de DDR heette. De samenvoeging van de beide Duitse staten, heeft - naar mocht worden verwacht - geleid tot een geheel nieuwe situatie op deze bouwmarkt, waardoor het eerder uitgebrachte rapport over de bouwsector in West-Duitsland op zijn minst moest worden aangevuld. Om praktische redenen is gekozen voor een aparte publikatie over het vroegere Oost-Duitsland. Voor een oriëntatie op de bouwsector in Duitsland dienen dus thans beide rapporten te worden bestudeerd. Het rapport is geschreven door de medewerkers drs. D. Reitsma en mevr. drs. M.H. Langenberg-v.d. Klauw van Kolpron Management Support. Zij maken deel uit van het team dat ook de vier eerder genoemde onderzoeken naar "De Bouwsector en Europa 1992" voltooide. Evenals dat bij de vier andere onderzoeken het geval was, is ook dit onderzoek mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van het "Bureau 1992" van het Ministerie van Economische Zaken. Een woord van dank is op zijn plaats voor de SBR-studiecommissie, die dit onderzoek begeleidde. In de buitengewoon korte looptijd dat het onderzoek duurde, heeft de commissie zeer actief bijgedragen aan het toetsen en wegen van de resultaten. Voorts is er veel waardering voor de werkzaamheden van het onderzoeksteam dat er met veel inspanning in slaagde een schets te geven voor de kansen van de Nederlandse bouw in een gebied waarvan tot voor kort vrijwel geen betrouwbare gegevens voorhanden waren.. De studiecommissie was ten tijde van het onderzoek als volgt samengesteld: Ir. A. van Hengel, voorzitter - Groep 5 Rijswijk; Ir. P.K. van der Schuit, coördinator - Stichting Bouwresearch Rotterdam; Drs. J. van Egmond, EZ-begeleider - Min. van Economische Zaken Den Haag; D.L. Kraaieveld, EZ-begeleider - Min. van Economische Zaken Den Haag; Ir. M.J. Loschacoff, Adviseur Ministerie van VROM - Noord Gouwe; P. Franke, Gebr. Haverkort Vroomshoop; Drs. J.A.M. Spliet, HBG-Groupplanning Rijswijk; Mr: M.A. Giliam - Durox Gasbeton Gorinchem; A.J.L. Bodzinga - Slokker Vastgoed Groep b.v. Huizen; T. Meyvogel - Stork Bronswerk Installatietechniek Amersfoort; Ir. L. Metz - Polynorm Bouwprodukten Bunschoten; Drs. D. Reitsma, rapporteur - Kolpron Management Support b.v. Rotterdam; Drs. M.H. Langenberg-v.d. Klauw, co-rapporteur - Kolpron Management Support b.v. Rotterdam; Drs. Ing. NJ.T. Bol, Kolpron Management Support b.v. Rotterdam. Ir. A. van Hengel, Groep 5

8

9 3 1. INLEIDING De Stichting Bouwresearch (SBR) heeft in het kader van haar onderzoeksprogramma 'EG 1992; Gevolgen voor de bouw' na een inventarisatie van onderzoeksaanbod en onderzoekswensen met betrekking tot de gevolgen van een verenigd Europa voor de bouwnijverheid, onderzoek verricht naar de bouwmarkten van West-Duitsland, België, Engeland en Frankrijk. Het onderzoek heeft geresulteerd in vier landen-rapportages die een beschrijving geven van de grootte en structuur van de bouwmarkt in de verschillende landen. Aansluitend hierop heeft door het NVOB een onderzoek plaatsgevonden naar de bouwmarkten in België en Duitsland. Tijdens beide onderzoeken is het proces van de Duitse eenwording op gang gekomen. De veranderingen voltrokken zich dermate snel dat de implicaties tijdens het onderzoek naar de bouwmarkt van West-Duitsland onmogelijk konden worden voorzien. De SBR-commissie die het onderzoek begeleidde was dan ook van mening dat deze ontwikkelingen niet in het lopende onderzoek konden worden meegenomen. Inmiddels wordt de situatie in de nieuwe Duitse deelstaten, zoals de voormalige DDR tegenwoordig wordt aangeduid, steeds duidelijker en is ook enig zicht ontstaan in de verschuivingen die zich op de bouwmarkten in zowel de oude als de nieuwe Duitse deelstaten voor kunnen gaan doen. Omdat de nieuwe Duitse deelstaten nu eveneens onderdeel uitmaken van de EG is het zinvol aan dit land een aparte studie te wijden. Hiermee wordt aangesloten bij de actuele ontwikkelingen in het spanningsveld waarin ook het Nederlandse midden- en kleinbedrijf opereert. Het praktisch doel van het onderzoek is tweeledig en kan als volgt worden verwoord: - Het verschaffen van inzicht in de bouwmarkt in de nieuwe Duitse deelstaten en de (on)mogelijkheden daarop en het daarmee vergroten van de kansen op slagvaardig en commercieel succesvol opereren. Hierdoor wordt het inzicht in de rol van een aantal belangrijke beslissingsvariabelen vergroot en worden mogelijke teleurstellingen vanuit een onverwachte hoek voorkomen.. - Het verschaffen van inzicht in de effecten van de eenwording voor de oude deelstaten en het opereren van de verschillende participanten daarop. Uitgaande van het reeds voor de SBR verrichte onderzoek naar de bouwmarkt van West-Duitsland wordt aangegeven waar mogelijke veranderingen in de toekomstverwachtingen zullen optreden en welke gevolgen dit heeft voor de kansen en bedreigingen. Beide doelstellingen zijn in belangrijke mate gericht op het bevorderen van de activiteiten van Nederlandse bouwbedrijven in de nieuwe Duitse deelstaten. De wenselijkheid van het onderzoek blijkt uit het vooronderzoek dat door de SBR in een eerder stadium is uitgevoerd, maar nog sterker uit de actuele vragen die leven in het midden- en kleinbedrijf en bij de grotere ondernemingen. Ook instanties uit andere landen hebben inmiddels de voormalige Oostblok-landen in het programma opgenomen of zullen dit naar verwachting op korte termijn doen. In tegenstelling tot de grotere ondernemingen is het midden- en kleinbedrijf niet in staat tot het individueel en zelfstandig uitvoeren van marktverkennende studies. Juist op deze bedrijven richt de SBR zich met haar collectieve onderzoeksprogrammering. Voor de onderhavige studie worden daarbij de volgende doelgroepen beoogd:

10 4 - uitvoerende bouwbedrijven; - toeleveranciers in de bouw; - architectenbureaus; - adviesbureaus; - overige participanten in de bouwsector. Met het onderzoek wordt beoogd de bedrijfstak bouwnijverheid mede in staat te stellen tot een strategische oriëntatie te komen op onderhavig deel van de voormalige Oostbloklanden, om zo te kunnen komen tot de formulering van een marketingstrategie. In het volgende hoofdstuk worden de belangrijkste bevindingen van het onderzoek weergegeven in het Nederlands en in het Engels. De lezer die snel een indruk wil krijgen van de mogelijkheden en onmogelijkheden in de nieuwe Duitse deelstaten wordt aangeraden eerst dit hoofdstuk te lezen. Vervolgens wordt in hoofdstuk 3 algemene informatie betreffende de nieuwe Duitse deelstaten gegeven. In de hoofdstukken 4 en 5 wordt gerichte marktinformatie over de bouwsector verstrekt enerzijds door middel van een beschrijving van de verschillende deelmarkten en anderzijds door middel van een beschrijving van de verschillende participanten die op de bouwmarkt in de nieuwe Duitse deelstaten opereren. In hoofdstuk 6 wordt het bouwproces beschreven en vergeleken met het bouwproces in de oude Duitse deelstaten. Hierbij wordt tevens de regelgeving beschreven voor zover deze afwijkt van de regelgeving in de oude Duitse deelstaten. De hoofdstukken 7 en 8 gaan dieper in op de manier waarop een eventuele toetreding vorm kan krijgen. De gegevens in dit rapport beschrijven de situatie van de nieuwe Duitse deelstaten tot en met april Gebeurtenissen die zich na dit tijdstip hebben voorgedaan zijn derhalve niet in dit rapport verwerkt.