LESBRIEF LIDUINA. Door Martin Soeters Een voorstelling voor de bovenbouw.

Transcriptie

1 LESBRIEF LIDUINA Door Martin Soeters Een voorstelling voor de bovenbouw.

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding Het verhaal Liduina en heiligdom 5 4. De late middeleeuwen.6 5. Vreemde woorden Leuke boeken en dergelijke

3 1. Inleiding Liduina Jullie gaan kijken naar de voorstelling Liduina, een voostelling met poppen en een acteur. Het verhaal gaat over het leven van Sint Liduina van Schiedam, die echt heeft bestaan, en over dat van (door ons verzonnen) twee van haar vrienden; Petronella en Jan. De belevenissen van Jan de smid vertellen ons hoe Europa er rond 1400 uitzag. Liduina zelf lag 38 jaar op bed en had via visioenen contact met engelen en de heilige maagd Maria. Dit geeft aanleiding tot diverse vragen. Is alles wat haar overkwam echt gebeurt? Maar ook; hoe zat dat dan precies in de late middeleeuwen met wonderen en de aanbidding van iemand? En doen we dat nog steeds? Geloven in wonderen of een speciale persoon aanbidden? We willen bereiken dat kinderen op een leuke en speelse manier meer ontdekken over die periode uit ons verleden. En wat we daarvan kunnen leren. Kunnen we een link leggen naar onze eigen tijd? Deze lesbrief kan jullie daarbij helpen. Thema s in de voorstelling zijn: Middeleeuwen, Heiligdom, Geloof, Trouw. Bij elk van deze thema s is er een beschrijving met informatie en zijn er opdrachten. De opdrachten sluiten aan bij de kerndoelen oriëntatie op jezelf en de wereld. Meer informatie: Martin Soeters Martin maakt al ruim 25 jaar poppentheater. Vooral voor jongeren. Begonnen in 1990 met Theater Thije waar hij onder andere de voorstelling IJsbeer naar het bekende prentenboek IJsbeer in de tropen speelde. Sindsdien heeft hij onder zijn eigen naam en bij verschillende andere theatergroepen tientallen stukken gespeeld. Al snel vond hij ook zijn weg naar de televisie waar hij veel deed voor schooltelevisie. Zo speelde hij poppen bij Ik Mik Loreland, Koekeloere, Leesdas, Lettervos, Boekentas en natuurlijk Huisje Boompje Beestje. Met Raaf heeft hij ook de theatervoorstellingen Raaf! Geen kip! en Raaf op reis gemaakt Hij schrijft ook voor televisie en theater. Verder doet hij projecten op school: Koppen snellen hier maken we poppen en spelen hiermee een verhaal. Met groep 8 maakt hij een film in plaats van de musical. De kinderen schrijven zelf het verhaal acteren en maken de props. 3

4 2. Het Verhaal In 1380 worden er in Schiedam drie kinderen geboren in dezelfde straat. Niemand verwacht dat ze blijven leven. Baby tjes gingen toen vaak al heel vroeg dood. Maar ze blijven alle drie in leven: het is een wonder! Wanneer Liduina, Jan en Petronella 15 jaar zijn en beste vrienden, gaan ze schaatsen. Helaas valt Liduina hard op het ijs. Ze breekt een rib, krijgt complicaties en moet door de gevolgen hiervan de rest van haar leven op bed blijven liggen. Ze zal nooit meer kunnen lopen. En ze heeft heel veel pijn. Maar ze blijft goede moed houden, mede dankzij visioenen die ze heeft. Dat zijn een soort dagdromen, die zo echt lijken dat ze ervan overtuigd is dat ze het ook echt heeft meegemaakt. Ze weet zeker dat God haar deze beelden vertoont, om aan de mensen door te vertellen wat ze heeft gezien. De dromen zijn prachtig en soms gruwelijk. Hierin neemt een engel haar mee naar allerlei plekken; de hemel, het vagevuur maar ook naar Rome, naar de Paus. De mensen in haar omgeving komen bij haar langs, voor goede raad en ze willen het meisje zien die in contact staat met God de Heer. Petronella blijft al die jaren bij Liduina om haar te helpen. Liduina kan immers haast niks zelf. Ondertussen gaat Jan de wereld in. Hij heeft beloofd om net als Petronella voor Liduina te zorgen, maar hij denkt dat hij dat beter kan als hij rijk is. Als smid gaat hij met legers mee om zwaarden te smeden. In dienst van graaf Willem VI beleeft hij allerlei avonturen. Zo wordt hij nog net gered van twee snoodaards die het op zijn geld hebben voorzien en weet hij net op tijd uit een belegerd kasteel te ontsnappen. Wanneer hij eindelijk, na jaren terug keert naar Schiedam om Liduina te kunnen helpen, is hij te laat: ze is na een ziekbed van 38 jaar overleden. De mensen in Schiedam, maar ook ver daar buiten, hebben haar altijd als een heilige gezien. Uiteindelijk in 1890, wordt ze door de Paus heiligverklaard. 4

5 5

6 3. Liduina en heiligdom. Het verhaal over Liduina is echt gebeurd. Maar waren ook haar dagdromen, haar visioenen echt? De visioenen die zij vertelde werden in die tijd door iedereen geloofd. Tegenwoordig leven we in een wereld waarin we alle informatie kunnen krijgen die we maar willen. Informatie waarvan wij overtuigd zijn dat dat de waarheid is. Dan is zoiets als een visioen moeilijk te plaatsen. Maar in de late Middeleeuwen geloofde bijna iedereen in God. En iedereen wist ook zeker dat God manieren had om zijn boodschap aan de mensen duidelijk te maken. Dus waarom zou je niet geloven dat een vrouw die 38 jaar op bed ligt, niets eet, ondraaglijke pijnen lijdt en die haar lichaam niet meer kan gebruiken de prachtigste visioenen heeft? Dat God haar die beelden heeft ingegeven? Kort na haar dood zijn er verschillende vita s (Levensbeschrijving) over haar geschreven. Thomas á Kempis schreef als eerste haar verhaal op en een paar jaar later schreef ook Brugman (bekend van het spreekwoord: Spreken als Brugman) over haar en haar leven. En al tijdens haar leven liet de bisschop van Utrecht onderzoeken of datgene wat haar overkwam, echt was. Er zijn oorkondes opgemaakt om aan te tonen dat de visioenen echt van God afkomstig waren. Dus DOEN Heilig: om er achter te komen wat dat nu precies is, kunnen we eens kijken of er hedendaagse voorbeelden zijn. Je kunt denken aan Moeder Theresa of aan Nelson Mandela. De bekendste heilige is Sinterklaas (Sint Nicolaas) zoek maar eens op waarom hij heilig is. En heeft dat een verbinding met waar hij nu om bekend is. Het is leuk om eens op te zoeken in het woordenboek wat het precies betekend. Kringgesprek: -Wie zouden we nu als heilige zien? Verzin zoveel mogelijk moderne heiligen. (Sinterklaas, Mandela, Moeder Theresa) - Geloof. Wie geloofd er in God, wie in Allah? Lijken ze op elkaar? Hoe zien de verschillende kinderen met een andere achtergrond dat? Stel open vragen. Laat iedereen vertellen. Laat iedereen luisteren. - Gebeuren er nog wonderen? Verzin zoveel mogelijk wonderen. (mensen die onder het puin vandaan worden gehaald na lange tijd, iemand die na lange coma wakker wordt) - Over de Waarheid: is alles wat we lezen in kranten, op internet zien of op tv waar? 6

7 4. De late Middeleeuwen. Het verhaal speelt zich af aan het eind van de 14 e eeuw, begin 15 e. Over de Middeleeuwen is natuurlijk enorm veel te vertellen. Dat is ook waarom Martin deze voorstelling gemaakt heeft. Hij houdt van geschiedenis. Ook al neemt hij voor de voorstelling een paar vrijheden: Graaf Willem de zesde bijvoorbeeld speelt een rol waarin hij een langere tijd leeft dan dat hij daadwerkelijk gedaan heeft. En Jan is sowieso een verzonnen karakter. Maar het meeste wat Martin in deze voorstelling laat zien is waar gebeurd. Eén van de grote verschillen is de staatskundige vorm die er toen was. Nederland bestond niet. België ook niet. Frankrijk was iets dat niet op het huidige Frankrijk leek. We hadden graafschappen en hertogdommen. Wanneer edelen een verbond met elkaar sloten, werd dat net zo makkelijk weer gebroken als dat gunstiger was. De adel had de macht. Vooral in de gebieden rondom de lage landen. Maar hier kwamen de steden steeds meer op en kregen meer in de melk te brokkelen. Edelen die weer eens een oorlog wilde voeren hadden geld nodig, en steden konden hen dat lenen. En wat wij hier ook hadden is water. Handig voor het vervoer van goederen, ook iets waar de steden goed aan verdienden, maar ook een gevaar. Dijken moesten onderhouden worden, watergangen zoals vaarten en kanalen dienden gegraven. Om hier een beetje overzicht op te houden werden dijkgraven ingesteld. Dus zelfs als er hommeles was tussen verschillende edelen, graven of hertogen, dan had dit voorrang. Het zogenaamde poldermodel was geboren. DOEN Steden Een dorp kon stadsrechten krijgen en mocht zich dan een stad noemen. -Zoek op wanneer de stad waarin je woont, of de dichtstbijzijnde stad, stadsrechten kreeg. En wat betekende dat precies. -Als je in een stad woonde, was je burger. Dit bracht bepaalde voorrechten mee maar ook plichten. Kun je uitvinden of bedenken wat die waren? -Zoek op het internet een stad in de buurt op en vergelijk het centrum zoals het nu is met de stad uit de middeleeuwen. Je zult zien dat er vaak nog veel overeenkomsten zijn. -Teken je fantasiestad. Wat moet er persé in staan? Hoe lopen de wegen? Hoe verdedig je je stad? 7

8 Graafschappen De graafschappen en hertogdommen zoals ze bestonden in de Middeleeuwen kennen we nu nog van de namen van bijvoorbeeld de provincies die we nu hebben. Luxemburg is nog steeds een hertogdom. In Engeland worden de namen ook nog steeds gebruikt. Uiteraard waren ze ook aan verandering onderhevig, er werd flink om gevochten. -Zoek maar eens op onder welk graafschap of hertogdom uit 1400 je nu zou vallen. -Was dat ook zo 100 jaar daarvoor? Wat is de grootste stad uit die tijd bij jou in de buurt? Is dat nu nog een belangrijke stad? Water Eigenlijk is elke stad in Nederland gelegen aan een rivier. Het vervoer gebeurde grotendeels met schepen, dus is het handig dat je langs water woont. Je herkent het ook aan veel namen. Schiedam: is gesticht bij de dam in de rivier de Schie. Zie ook Rotterdam en Amsterdam of bijvoorbeeld Maastricht en Langendijk en Leiden (uit het oud Nederlands: aan de wateren). Verder hebben we natuurlijk enorm veel meren, plassen, sloten, vaarten, kanalen en uiteraard de zee. Veel mensen hadden in het dagelijks leven met water te maken: vissers, zeelui, mensen die dijken maakten. -Kun je nog meer mensen bedenken die op de een of ander manier dagelijks met water te maken hebben? -En bestaat dat beroep nog? 8

9 Veranderingen in het landschap Leuk is ook om te zien hoe de Lage Landen in de loop der eeuwen is veranderd. Er zijn hiervoor vele redenen. De loop van rivieren werd soms door de natuur of door de mensen veranderd. Al in de Middeleeuwen was er bijna geen bos meer over. Maar mensen moesten natuurlijk wel vuur maken, gelukkig hadden we veel turf. Turf is afgegraven en gedroogd veen. Dit gebruikte men, tot aan de ontdekking van steenkool in de 19 e eeuw, als belangrijkste brandstof. Dit werd weer vervoerd over water, ook naar veel andere gebieden in Europa; een goede bron van inkomsten. Ook voor de steden, want vaak moest je tol betalen of men werd verplicht de lading over te laden in een ander schip en dat leverde de stad waar het gebeurde veel geld op. Veen werd afgegraven en daardoor ontstonden enorme plassen. Later had men weer meer landbouwgrond nodig en werden de plassen ingepolderd: dijk erom en het water eruit pompen. Dus aan het begin van de jaartelling was er land waar nu plassen zijn, en die plassen waren in de middeleeuwen weer veel groter. Ook hadden we te maken met de kracht van de natuur. Zo was er ten tijde van het verhaal van de voorstelling de St. Elizabetsvloed. (eigenlijk 3 keer) die grote delen van Holland onder water zette. -Kijk eens of je oude kaarten kunt vinden op het internet om te zien hoe jouw omgeving is veranderd in de loop der tijd. -En zouden er nog plekken zijn waar turf nog steeds gebruikt wordt? Gebouwen en plaatsen. Graaf Willem en Jan gaan naar het kasteel van de graaf. Er wordt in de voorstelling niet gezegd welk kasteel. Dat is omdat het een verzinsel is. Er zijn echter nog wel heel veel kastelen uit de middeleeuwen bewaard gebleven. De bekendste zijn natuurlijk Slot Loevesteijn en het Muiderslot. -Ga maar eens op het internet zoeken naar alle kastelen in Nederland en waar ze staan. -Zijn er die je nog kunt bezoeken? -Teken je eigen kasteel. Opa Willem komt uit Hillegersberg. Daar stond ooit ook een landhuis/ slot maar dat is nu een ruïne: vernietigd tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten. Ook middenin het centrum Schiedam staat een ruïne: Huis te Riviere. Gebouwd door de stichtster van de stad: Aleid van Holland. Een raar idee dat waar die paar stenen nu staan, vroeger mensen leefden. Iedere stad, graafschap, hertogdom of land had een vlag. Vaak met een beest erin. -Teken je eigen vlag. Oorlogen. Natuurlijk was er ook veel oorlog in de middeleeuwen. In Holland waren de: 9

10 Hoekse en Kabeljauwse Twisten Met het kinderloos overlijden van de Hollandse graaf Willem IV in 1345, begonnen in Holland de Hoekse en Kabeljauwse twisten, die tot ver in de vijftiende eeuw duurden. Het conflict begon als een strijd om de hoogste macht in het graafschap. Die was na het overlijden van Willem IV niet duidelijk geregeld. Willem werd opgevolgd door zijn zus, Margaretha van Beieren, maar ook haar zoon, Willem V, kreeg bestuurlijke macht. Dit leidde tot spanningen en mondde in 1349 uit in een oorlog tussen beiden. De aanhangers van Willem V werden Kabeljauwen genoemd, waarschijnlijk omdat in het Beierse familiewapen blauwe ruiten zaten, die deden denken aan schubben van een vis. Margaretha s aanhangers werden vervolgens Hoeken genoemd, omdat men met een hoek (haak) een kabeljauw ving. Edelen en steden Al snel mengden ook steden en edelen zich in het conflict. Hoewel de strijd in naam ging om de bestuurlijke macht in Holland, waren zij eigenlijk meer uit op eigengewin. Aangezien iedere stad andere handelsrechten had, zoals in bier of textiel ( laken ), waren steden uit op het overnemen van handelsrechten van andere steden. Edelen probeerden hun eigen macht en invloed te vergroten. Het was dus geen strijd om principes en het gebeurde geregeld dat steden en edelen van de ene partij naar de andere overliepen. Tussen Engeland en Frankrijk was er: De 100-jarige oorlog. Deze begon in 1337 en eindigde in Met af en toe wat vrede. Het was een oorlog tussen Engeland en Frankrijk. Beide koningen vonden dat ze recht hadden op troon. Eén van de bekendere figuren uit die tijd is Jeanne d Arc. 10

11 DOEN Middeleeuwse beroepen Jan is smid, een beroep dat al sinds mensenheugenis bestaat. Uiteraard waren er in die tijd nog geen computerprogrammeurs. -Welke beroepen waren er in de Middeleeuwen? -En welke van die beroepen bestaan nog steeds? -Zijn er verschillen in hoe een beroep toen werd uitgevoerd met nu? -Jan wil lid worden van het wapensmidgilde, maar wat waren dat precies: gildes? -Vroeger deden wij een spelletje: iemand deed zonder woorden een beroep na, de anderen moesten raden wat het was. Kunnen jullie dat ook? 5. Vreemde woorden Ook al is de voertaal Nederlands, er zijn woorden in de voorstelling die jullie misschien niet kennen. En dan gebruikt de speler niet eens het Nederlands zoals dat toen werd gesproken. Behalve aan het begin. Er staat een gedicht van de sprokenspreker Willem van Hildegaertsbergh op het toneel: Als die dichters willen voert soe selmen hem een luttic geven Daer si voort op moghen leven Twisschen tyden al daer si wanderen Vanden enen totten anderen Want si sel worden wel ontfaen. Kunnen jullie vertalen wat er staat? (Aan het eind van deze lesbrief staat de vertaling) Een sprokespreker: schrijver en voordrager van sproken; korte Middelnederlandse berijmde verhalen met een morele of opvoedkundige boodschap of strekking. Verder komen er wat woorden langs die je niet dagelijks meer hoort: Gangreen of koudvuur: infectie van een wond waarbij het vlees ernstig wordt aangetast. Deerne: een oude naam voor meisje. DOEN -Zoek uit wat de volgende woorden betekenen. Gilde: Vagevuur: Visioen: Snoodaard: -Ik heb Liduina niet verzonnen, maar Jan en Petronella wel. Neem eens een beroemdheid uit je eigen omgeving en probeer daar een verhaal om heen te verzinnen. Met kleine groepjes kun je een toneelstukje maken. Als je het spannend vind kun je sokpoppen maken om de karakters te spelen. 11

12 6. Leuke boeken en dergelijke Spreekwoorden en gezegden uit die tijd. Een hele leuke site is: Boeken over de middeleeuwen: Thea Beckman, Hasse Simonsdochter Kruistocht in spijkerbroek Triomf van de verschroeide aarde Simone van der Vlugt, Jehanne Miek Dorrestein, De gekooide hertog. C. Joh. Kieviet, Het slot op de hoef. Michael Morpurgo, De lans en het zwaard Of kijk op: Vertaling gedicht: Als die dichters willen voert soe selmen hem een luttic geven Daer si voort op moghen leven Twisschen tyden al daer si wanderen Vanden enen totten anderen Want si sel worden wel ontfaen. Als de dichters weer verder willen moet men hen iets geven waar ze verder van kunnen leven gedurende de tijd dat ze rondtrekken van de ene plaats naar de andere want ze moeten goed ontvangen worden. 12