1.19 Indicatoren voor het meten van veiligheid

Transcriptie

1 1.19 Indicatoren voor het meten van veiligheid Een organisatie heeft de taak om veiligheid van medewerkers en omgeving te managen en te waarborgen. Eén van de uitdagingen is om te meten of dit effectief gebeurt. Vaak gebruikt een KAM-verantwoordelijke hiervoor een aantal veiligheidsindicatoren, maar deze geven niet altijd de werkelijke situatie weer of zijn niet praktisch hanteerbaar. Toch vertrouwt een organisatie voor een groot gedeelte op deze indicatoren. Als veiligheidsindicatoren niet goed aansluiten bij het bedrijfsbeleid, bestaat het gevaar dat aandacht en financiële middelen verkeerd worden besteed. Daarom is het van belang goed te meten hoe de organisatie presteert op het domein veiligheid, zodat medewerkers op tijd doeltreffende acties ondernemen. Normen en regels Zowel de Arbowet, als VCA en OHSAS verlangen dat wordt gemeten hoe het bedrijf op het gebied van veiligheid presteert. Organisaties zijn minimaal verplicht statistieken bij te houden van ongevallen, zodat structureel beleid mogelijk is om de risico s voor veiligheid en gezondheid zoveel mogelijk te beperken: - Artikel 9 lid 2 van de Arbowet verplicht werkgevers om de gegevens van arbeidsongevallen bij te houden (zowel de ongevallen gemeld aan I-SZW als ook met een verzuim van drie dagen of meer; zie Abomafoon 1.07). Daarnaast verlangt de Arbowet dat organisaties risico s inventariseren en evalueren. - VCA verplicht tot het melden, registreren en onderzoeken van ongevallen met verzuim en het formuleren van een doelstelling met betrekking tot ongevallen. De huidige VCA (versie 2008) stelt de Injury Frequency (IF) niet meer als voorwaarde voor het behalen van het VCA-certificaat in tegenstelling tot VCA versie Men dient wel andere statistiek op te maken van ongevallen met verzuim/werkverlet. - De OHSAS-norm verlangt dat proactieve en reactieve prestatiemetingen, passend bij de organisatie, worden opgesteld. Deze mogen zowel kwalitatief als kwantitatief zijn. Hierbij is het van belang dat de indicatoren aansluiten bij de visie van de organisatie. Achtergrond Veel organisaties, zowel in Nederland als de rest van de wereld, gebruiken de Lost Time Incident Rate (LTIR) of een equivalent hiervan (Incident Frequency), om het veiligheidsniveau te meten, te vergelijken en trends te ontdekken. Zowel het weergeven van het veiligheidsniveau als ook het benchmarken op basis van alleen deze indicator blijkt niet waterdicht. Daarom is het van belang andere indicatoren te gebruiken die effectiever en efficiënter zijn. IF = (O * ) A O = het aantal ongevallen met verzuim/ werkverlet in een bepaalde periode (bijvoorbeeld in een jaar) A = het totaal aantal arbeidsuren in een bepaalde periode (bijvoorbeeld in een jaar) Om een keuze te maken welke indicatoren geschikt zijn, is het belangrijk om een onderscheid te maken tussen indicatoren voor proces- of arbeidsveiligheid. Typische incidenten rondom procesveiligheid zijn het vrijkomen van giftige of ontvlambare stoffen. Deze incidenten hebben de kans om veel schade aan te richten in de omgeving en aan meerdere medewerkers. Ongevallen op het gebied van arbeidsveiligheid aan de andere kant hebben voornamelijk effect op individuen, maar hebben weinig te maken met grote procesmatige ongevallen. Het blijkt dat de meeste (dodelijke) ongevallen het gevolg zijn van slechte arbeidsveiligheid en niet van procesveiligheid. De rest van deze Abomafoon focust zich dan ook op het meten van arbeidsveiligheid. De wetenschap maakt, naast het verschil tussen proces- en arbeidsveiligheid, een verschil tussen reactieve en proactieve veiligheidsindicatoren. Reactieve indicatoren focussen op uitkomsten. Deze indicatoren geven geen weergave van de huidige situatie, maar van de situatie in het verleden. Proactieve indicatoren geven informatie, die gebruikers helpt om te reageren op veranderende omstandigheden en krijgen in toenemende mate aandacht. Reactieve veiligheidsindicatoren Reactieve of traditionele indicatoren meten de negatieve uitkomsten van het veiligheidsbeleid. Organisaties willen (dodelijk) letsel bij medewerkers voorkomen en juist deze worden geteld. De bekendste indicator in Nederland is de IF, ofwel de Incident Frequency. Naast de IF is er een breed palet aan indicatoren, die het veiligheidsniveau van de organisatie weergeeft (zie tabel 1 voor een overzicht). Blad 1 van 6 Abomafoon 1.19

2 Tabel 1 Voorbeelden van reactieve veiligheidsindicatoren Indicator MTIR (Medical Treatment Incidence) RWIR (Restricted Work Incidence) LTIR (Lost Time Incidence) DART (Days away, Restricted or transferred) FAIFR (First Aid Injury Frequency) NII (Non Injury Incident (near miss/near hit) FIFR (Fatality Incidence Frequency) NMTIR (Non-Medical Treated Injury) WCCR (Workers Compensation Claim) RTWR (Return to Work) Uitleg Aantal medewerkers dat gewond is geraakt Aantal medewerkers met aangepast werk Hoeveelheid verloren tijd Verzuim, aangepast werk of overgeplaatst Aantal eerste-hulp-ongevallen Aantal niet medische ongevallen Aantal compensatieclaims voor medewerkers Aantal bijna ongevallen Aantal dodelijke ongevallen Percentage medewerkers dat weer aan het werk gaat Reactieve veiligheidsindicatoren hebben een aantal voordelen. Het belangrijkste voordeel van reactieve veiligheidsindicatoren, zoals de incidentfrequentie, is dat bedrijven en sectoren gemakkelijk resultaten kunnen vergelijken. In Australië is het bijvoorbeeld verplicht om de LTIR te melden bij de overheid. Voor overige voordelen zie linkerzijde van tabel 2. Aan het gebruik van reactieve indicatoren kleven naast voor- ook nadelen, mede doordat ze de afwezigheid in plaats van de aanwezigheid van veiligheid melden. Het gevaar is dat het management hierdoor aangekaarte gevaren ontkent. De cijfers geven tenslotte aan dat het goed gaat, maar dit is in werkelijkheid de realiteit van gisteren. Een voorbeeld hiervan is een Australische mijn die een prijs ontving van de overheid voor veiligste organisatie in de industrie. Op het moment van de prijsuitreiking was een groep medewerkers net betrokken bij een zwaar ongeval. De LTIR van de organisatie was de beste van het land. De prijs werd uiteindelijk teruggetrokken. Voor een aantal nadelen zie tabel 2. Tabel 2 Voor- en nadelen van reactieve veiligheidsindicatoren Voordelen - Gemakkelijk te verzamelen - Gemakkelijk te begrijpen - Gemakkelijk te vergelijken - Nuttig voor het herkennen van trends Nadelen - Meten van fouten in plaats van prestaties - Negeren van negatieve veranderingen door management, doordat er niks te zien is in de cijfers - Onderrapportage - Werknemers worden ergens anders (nutteloos) weggezet - Langdurig zieken (en doden) worden niet meegenomen - Geen relatie met procesveiligheid - Random variatie groter bij minder meldingen en daardoor onbetrouwbaarder Het laatste nadeel uit bovenstaande tabel, de onbetrouwbaarheid, verlangt mogelijk extra uitleg. Omdat er telkens minder ongevallen gebeuren zakt het aantal gerapporteerde meldingen naar een niveau waarbij het variëren van het cijfer, van bijvoorbeeld een LTIR, meer afhangt van kans dan van daadwerkelijke acties die de organisatie verricht. Het cijfer is daardoor voornamelijk gebaseerd op toeval. Het gevaar daarvan is dat de acties en interventies die volgen een hoog shotgun gehalte hebben. Veel acties op het moment dat de LTIR in een jaar hoog is, en weinig actie als het cijfer laag is. Terwijl een verslechtering in veiligheidscultuur (Abomafoon 1.60), bijvoorbeeld door de economische crisis, pas mogelijk later effect heeft op de LTIR. De LTIR is dus voornamelijk bedoeld om op lange termijn, met een groot aantal ongevallen een trend te ontdekken. Zijn er weinig ongevallen in de organisatie dan is deze manier van meten niet geschikt en zijn andere methoden noodzakelijk. Proactieve veiligheidsindicatoren Om de nadelen van reactieve veiligheidsindicatoren op te vangen, is het gebruik van proactieve indicatoren een belangrijke toevoeging. Of zoals de onderzoeker Rose beweert: Als we de taak hebben om veiligheid te promoten, waarom gebruiken we onze fouten om ons succes te meten? Blad 2 van 6 Abomafoon 1.19

3 Proactieve indicatoren meten het moment dat voorafgaat aan de blootstelling van medewerkers aan risico s. Het meet het proces van acties om ongevallen te voorkomen in plaats van de negatieve gevolgen. Het voordeel van proactieve veiligheidsindicatoren is dat ze een voorspellende waarde hebben voor de veiligheidsprestaties van een organisatie. Deze indicatoren geven richting, alvorens een ongeval plaatsvindt, waardoor de mogelijkheid bestaat om deze te voorkomen (zie linkerzijde van tabel 3 voor andere voordelen). Tabel 3 Voor- en nadelen van proactieve veiligheidsindicatoren Voordelen - De indicator maakt snel duidelijk of de veiligheid verbetert - Directere feedback bij verandering - Focus op de positieve ontwikkeling van veiligheid Nadelen - Proactieve indicatoren zijn lastig te meten - Lastig te vergelijken - Tijdsintensief om te verzamelen - Onder- of juist overrapportages worden gestimuleerd - Relatie met reactieve indicatoren slecht aangetoond Helaas kleven aan proactieve veiligheidsindicatoren - net zoals aan reactieve indicatoren - nadelen. De grootste uitdaging is om te zorgen dat de indicator daadwerkelijk ongevallen helpt te voorkomen. Hiervoor is het van belang om de juiste indicatoren te selecteren ofwel te ontwikkelen (zie rechterzijde van tabel 3 voor andere nadelen). Passieve proactieve veiligheidsindicatoren Er zijn twee soorten proactieve indicatoren, namelijk passieve en actieve. De passieve indicatoren zijn niet op korte termijn te veranderen en geven een beeld van de veiligheidsprestatie van een organisatie of project. Ze zijn voorspellend op strategisch niveau, maar minder effectief op korte termijn en operationeel niveau. Daarnaast zijn de prestaties niet snel op korte termijn te verbeteren. Voorbeelden van passieve indicatoren staan in tabel 4. Tabel 4 Voorbeelden van passieve (proactieve) veiligheidsindicatoren Passieve (proactieve) indicator Resultaten van de onderzoeken naar de veiligheidscultuur binnen de organisatie (zie Abomafoon 1.60) Het aantal medewerkers, dat is opgeleid met een veiligheidskundige opleiding Percentage opvolgingen na veiligheidsmeldingen Percentage van de bedrijfsomzet geoormerkt voor veiligheid en gezondheid Percentage onderaannemers, dat voldoet aan alle veiligheidscriteria Aantal interne en externe audits per jaar Passieve indicatoren zijn goed te gebruiken voor het voorspellen van veiligheidsprestaties op lange termijn voor de volledige organisatie. Als de indicatoren slechte scores laten zien, zijn er acties te formuleren. Deze acties kosten tijd en het gaat hierbij om langetermijnvisies te kunnen ontwikkelen. Op deze manier is het juiste niveau te waarborgen in de nabije toekomst. De indicatoren geven echter net zoals de reactieve indicatoren geen beeld van de dagelijkse veranderingen in de organisatie. Actieve proactieve veiligheidsindicatoren Om een beeld te krijgen van de dagelijkse verandering in veiligheidsprestaties zijn naast passieve ook actieve indicatoren noodzakelijk. Actieve veiligheidsindicatoren focussen zich op de veranderingen op korte termijn. Deze geven daardoor sneller een beeld van de onderdelen van bijvoorbeeld veiligheidsprogramma s die goed gaan of zaken die eventueel minder goed gaan. Hier kan dan vervolgens gelijk op worden geacteerd. Voorbeelden van actieve indicatoren staan in tabel 5. Blad 3 van 6 Abomafoon 1.19

4 Tabel 5 Voorbeelden van actieve (proactieve) veiligheidsindicatoren Actieve (proactieve) indicator Percentage dat uitvoerders en projectleiders deelnemen aan toolboxmeetings Percentage dat uitvoerders en projectleiders deelnemen aan startwerkgesprekken Percentage gerapporteerde bijna-ongevallen per uur Percentage te laat/op tijd gerapporteerde inspecties Percentage opgeloste risico s, die waren gemeld door uitvoerende medewerkers Percentage medewerkers dat veilig werkt tijdens observatieronde Percentage positieve feedback gegeven aan medewerkers per uur Uitkomsten van gedragsobservaties bij medewerkers en onderaannemers Effectiviteit van trainingen door middel van evaluatie Zowel de passieve als de actieve veiligheidsindicatoren zijn noodzakelijk om een beeld te krijgen van de veiligheidsprestaties van een organisatie. De passieve indicatoren zijn noodzakelijk om het niveau op lange termijn te waarborgen en de actieve indicatoren zijn van belang om ook de korte fluctuaties te monitoren in de organisatie en de projecten. Praktische invulling Uit de vorige alinea s blijkt dat er diverse mogelijkheden zijn om veiligheidsprestaties van een organisaties te meten. De vraag, die daaruit voortvloeit, is welke het meest geschikt is om zo nauwkeurig mogelijk de veiligheid binnen een organisatie te meten? Helaas is er geen van de indicatoren geschikt om als enige indicator te worden gebruikt. Net zoals dat een organisatie in het geheel niet gestuurd en beoordeeld kan worden op één KPI (key performance indicator), is dit ook niet mogelijk voor de veiligheid van de organisatie. Om een goed beeld te krijgen van het veiligheidsniveau van de organisatie is het daarom van belang om op verschillende niveaus een indicator te hebben. Indicatoren moeten daarnaast gebaseerd zijn op veiligheidsrisico s, gerelateerde veiligheidsprestaties en middelen, positie in de sector, ontwikkeling van de KAM-afdeling en HRM, systemen en de type projecten en arbeid van een organisatie. Daarbij is het belangrijk om zowel proactieve als reactieve indicatoren te gebruiken (zie figuur 1 op de volgende bladzijde). Ontwikkelen van eigen indicatoren Een andere mogelijkheid is om als organisatie zelf indicatoren te ontwikkelen. Het gevaar van het gebruik van indicatoren is dat managers de indicatoren zelf gaan beïnvloeden in plaats van datgene wat de indicator meet. Bijvoorbeeld een manager, die doordat hij wordt afgerekend op zijn LTIR, medewerkers die een ongeval hebben gehad, nutteloos werk laat doen zodat ze niet met verzuim thuiszitten. Een andere voorbeeld is de uitvoerder die afgerekend wordt op het aantal toolboxen dat hij geeft, waardoor hij er meer gaat geven, maar bijvoorbeeld van mindere kwaliteit of kortere duur. Een toets, die gebruikt kan worden om te controleren of een indicator proactief is, is de dead man test. Op het moment dat dode medewerkers een betere score kunnen behalen dan medewerkers die hun werk doen, met alle fouten die mensen maken, dan is de indicator niet geschikt om organisaties en medewerkers erop te beoordelen. Het is van belang om rekening te houden met het gedrag van medewerkers alvorens er een aantal te gebruiken. Bedenk altijd wat het countergedrag van een indicator kan zijn op het moment dat er positieve of negatieve consequenties aan hangen (zie Abomafoon 1.61). Daarnaast moet een indicator: - controleerbaar en beïnvloedbaar zijn; - relevant zijn; - meetbaar zijn; - begrijpelijk en niet multi-interpretabel zijn; - geaccepteerd zijn als een echte indicator; - betrouwbaar zijn, dezelfde resultaten opleveren als anderen het uitvoeren; - genoeg info geven, maar niet teveel. Blad 4 van 6 Abomafoon 1.19

5 Kiezen van de juiste indicatoren Uitkomstindicatoren zoals de LTIR of de Injury Frequency verdienen een plaats in een KPI-dashboard. Kanttekening hierbij is dat de indicatoren genoeg data moeten generen om een betrouwbaar resultaat te geven. Daarnaast moet er een balans zijn met andere indicatoren, die een weergave geven van de dagelijkse gang van zaken. Een organisatie die alleen stuurt op reactieve indicatoren zal altijd te laat zijn met het inzetten van acties en daarmee op het verkeerde moment handelen. Hetzelfde geldt voor het vergelijken van de organisatie op alleen een reactieve indicator. Een organisatie, die heel hoog scoort op een reactieve indicator, is niet per definitie de veiligste organisatie. Sterker nog door de blindheid van het gebruik van alleen deze indicator zou het wel eens kunnen zijn dat het bedrijf met een laagste score de onveiligste organisatie is. Reactieve indicatoren bv. aantal ongevallen Observeerbare proactieve indicatoren (actieve) bv. percentage veilig werken Niet observeerbare proactieve indicatoren (passieve) bv. score veiligheidscultuur Veiligheidsprestaties Figuur 1 Gebruik van meerdere indicatoren Om een waarheidsgetrouw beeld te krijgen van de arbeidsveiligheid is meer nodig dan alleen reactieve indicatoren, ook voor benchmarks. Wil een organisatie een vergelijking maken met andere organisaties op het gebied van veiligheid, dan dient zij meer gegevens te vergelijken. Hierbij zijn zowel reactieve indicatoren als actieve en passieve proactieve factoren noodzakelijk. Een selectie hieruit, die aansluit bij de werkzaamheden van de organisatie, aangevuld met specifieke indicatoren, zorgt ervoor dat een goed beeld ontstaat van de veiligheidsprestatie van de organisatie. Het bovenstaande model in figuur 1 is hier een voorbeeld van. Al moet altijd gerealiseerd worden dat statistiek veiligheidsproblemen kan beschrijven, maar nooit kan begrijpen. Verwijzing - Arbowet, art. 9, lid 2. - Centraal College van Deskundigen VCA (2008). Berekeningsmethode IF versie 2008/05 en 2008/ Aboma (2008). Handleiding OHSAS, Voor het opzetten en implementeren van het arbomanagementsysteem in uw bedrijf. - Dingsdag, D.P., Biggs, H.C., & Cipolla, D. (2008). Safety Effectiveness Indicators (SEI's): Measuring construction industry safety performance. - Geller, E.S. (2000). The psychology of safety handbook. CRC Press. - Abomafoons: 1.12 Veiligheidsinstructie/toolboxmeeting Veiligheidscultuur in de bouwnijverheid (On)veilig gedrag en veiligheidsbewustzijn. Datum : Oktober 2014 Uitgave: Aboma bv Maxwellstraat 49 a Postbus BC Ede tel Heeft u naar aanleiding van deze informatie vragen, opmerkingen of verbetersuggesties, geef het aan ons door via Abomafoon@aboma.nl Wij helpen u graag! Blad 5 van 6 Abomafoon 1.19

6 Controlelijst Bruikbaarheid veiligheidsindicatoren Veiligheidsindicator: Aandachtspunten 01 Controleerbaar en beïnvloedbaar alleen als een indicator te controleren en te beïnvloeden is door medewerkers, dan is de indicator geschikt 02 Relevant een indicator moet daadwerkelijk iets zeggen over het veiligheidsniveau 03 Meetbaar de indicator moet goed meetbaar zijn 04 Begrijpelijk en niet multi-interpretabel de uitkomsten moeten gemakkelijk te interpreteren zijn en zo min mogelijk multi-interpretabel 05 Geaccepteerd als een echte indicator een goede indicator wordt gedragen door de volledige organisatie 06 Betrouwbaar, dezelfde resultaten als anderen het uitvoeren het resultaat moet bij iedereen, die de indicator gebruikt, hetzelfde zijn 07 Genoeg info, maar niet teveel de informatie moet de realiteit goed vertegenwoordigen, maar moet wel overzichtelijk zijn Opmerkingen / maatregelen v = akkoord; x = tekortkoming Mogelijke actie Toelichting / nadere bijzonderheden: Blad 6 van 6 Abomafoon 1.19