CO2 labeling van voeding. (Hoe) kan de consument rekening houden met klimaatgevolgen. voedingsmiddelen?

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "CO2 labeling van voeding. (Hoe) kan de consument rekening houden met klimaatgevolgen. voedingsmiddelen?"

Transcriptie

1 CO2- labeling van voeding CO2 labeling van voeding (Hoe) kan de consument rekening houden met klimaatgevolgen van de aankoop van voedingsmiddelen?

2 (Hoe) kan de consument rekening houden met klimaatgevolgen van de aankoop van voedingsmiddelen? Inhoudsopgave Inleiding 2. Labelinitiatieven 3. Berekening en vermelding milieu-informatie op productniveau 4. Voorlichtingsvormen 5. Conclusies en aanbevelingen Colofon

3 1. Inleiding Er is maatschappelijke onrust over klimaatverandering, zoals onder andere verwoord in de film An inconvenient truth van Al Gore. Met de hoop aan een oplossing bij te dragen, wordt inmiddels op een aantal plaatsen onderzocht hoe consumenten kunnen worden geïnformeerd over de CO2-emissies of transportafstanden die onlosmakelijk verbonden zijn met het eten dat zij kopen (voedselkilometers). Zo kondigde Sir Terry Leahy, chairman van Tesco, in januari 2007 aan dat hij een begin zou maken met het ontwikkelen van een universeel aanvaarde en algemeen begrijpelijke maat voor de carbon footprint van alle huismerkproducten die Tesco verkoopt. Tesco zou producten vervolgens labelen, zodat consumenten deze informatie bij hun koopbeslissing kunnen betrekken. 1 In mei 2007 werd de Carbon Trust opgericht, financieel mede mogelijk gemaakt door de Engelse overheid. Dat instituut wil standaardmethoden ontwikkelen om de footprint van producten (uitgedrukt in CO2-eq) uit te rekenen. Bedrijven als Tesco zullen die gegevens vervolgens gaan vermelden. Plan was dat Tesco in eigen-merkproducten zou labelen, gevolgd door de overige producten in de jaren daarna. 2 Die aanpak is tot nu toe nogal ambitieus gebleken. Medio 2008 heeft Tesco een pilot opgezet voor vier producten: aardappels, sinaasappelsap, wasmiddel en gloeilampen. Veel aandacht gaat inmiddels uit naar andersoortige initiatieven, gericht op vermindering van de CO2-emissie in de winkel en bij distributie. 3 3 CO2 labeling van voeding In Frankrijk zien we eenzelfde beeld. Daar nam de regering medio 2007 het initiatief, samen met bedrijven als Casino, voor oprichting van Le Grenelle Environment, een instituut dat een impuls wil geven aan het milieubewustzijn in Frankrijk. 4 Casino kondigde bij de oprich- [1] [2] [3] [4]

4 (Hoe) kan de consument rekening houden met klimaatgevolgen van de aankoop van voedingsmiddelen? Modeladvertentie Carbontrust voor gelabeld wasmiddel 4 ting aan al in 2007 op enkele honderden huismerkproducten zowel voedselkilometers als een carbon footprint te gaan vermelden. In de jaren erna zouden nog 3000 producten volgen. In oktober 2008 blijkt voor 1% van de producten een label ontwikkeld te zijn. 5 In het duurzaamheidverslag van 2008 wordt bij de plannen tot 2010 vooral aandacht besteed aan besparing van energieverbruik in de eigen organisatie. 6 In november 2007 heeft het EU-parlement een initiatief genomen ter bevordering van het publieke bewustzijn ten aanzien van de energie die gebruikt wordt bij productie en transport van producten die in de EU te koop zijn. CO2-labeling vormt daarbij een duidelijk onderdeel. 2 Blijkbaar bestaat bij retailers als Tesco en Casino een duidelijke wens om via labeling op de verpakking consumenten te informeren over CO2-emissies van producten en kennelijk is de uitvoering daarvan lastiger dan bij aanvang gedacht. Om meer helderheid te verkrijgen in deze materie is in opdracht van het ministerie van LNV een inventariserend onderzoek gestart door de Stichting Duurzame Voedingsmiddelenketen (DuVo) 7. Daarin werken een aantal grote bedrijven uit de voedselketen samen, met financiële steun van SenterNovem. Doel van het onderzoek is om in beeld te brengen of, en zo ja hoe, consumenten in staat gesteld kunnen worden om bij aankoop van voedingsmiddelen rekening te houden met de gevolgen van hun aankoop voor de klimaatverandering. [5] [6] (pag 39) [2] [7] voor informatie over DuVo zie

5 Bij energielabeling kunnen verschillende soorten producten worden onderscheiden. Enerzijds zijn dat producten waarbij de grootste milieubelasting in de gebruiksfase zit. Dat betreft zowel gebruiksartikelen (auto s en elektrische apparaten) als verbruiksartikelen (wasmiddelen). Anderzijds hebben we verbruiksartikelen (zoals voedingsmiddelen) waarvoor de gebruiksfase een betrekkelijk ondergeschikte rol speelt bij de milieubelasting. Dertig procent van het broeikaseffect, zoals Nederlandse consumenten dat in hun dagelijks leven veroorzaken, is toe te schrijven aan hun eten. Een beperkt deel van die dertig procent (10 tot 15%) treedt op na aankoop. Het gaat dan om het autoritje naar huis, het energieverbruik van de ijskast en het gas- of electriciteitsverbruik bij het koken. De rest (85 tot 90%) hangt samen met de verschillende aspecten van de productie. Factoren die daar een rol spelen zijn de techniek voor het verwerven van de grondstoffen, verwerkingsmethoden, verpakkingen en transport. Via labeling wil men bereiken dat consumenten, door wel, niet of minder van bepaalde voedingsmiddelen te kopen, invloed gaan uitoefenen op het voortbestaan van bepaalde producten en de bijbehorende milieueffecten. CO2 labeling van voeding Bij de productie van voedsel ontstaat vooral belasting van het milieu in de vorm van: energieverbruik; verbruik van grondstoffen, inclusief water; uitstoot van verontreinigende stoffen zoals mest, bestrijdingsmiddelen en broeikasgassen; gebruik van landoppervlak. In deze studie is de aandacht gericht op energieverbruik en (daarmee samenhangend) de emissie van broeikasgassen.

6 (Hoe) kan de consument rekening houden met klimaatgevolgen van de aankoop van voedingsmiddelen? 2. Labelinitiatieven 6 Zoals gezegd zijn in een aantal Noordwest-Europese landen, zoals Engeland en Frankrijk, labelinitiatieven genomen. Doel is het energiebeslag en/of de klimaatbelasting van voedingsmiddelen op productniveau inzichtelijk te maken voor consumenten. Eind 2008 heeft nog geen van die initiatieven geleid tot een brede toepassing. Op onderdelen wordt wel met etikettering geëxperimenteerd. Zo wordt op enkele voorbeeldproducten een CO2-uitstoot vermeld, terwijl in andere gevallen wordt vermeld of een product via de lucht is getransporteerd. Opvallend is dat met name retailketens (Migros (CH), Casino (Fr), Tesco (UK), ICA (S)) het initiatief nemen voor deze projecten. Enkele merkartikelfabrikanten experimenteren met een of meer van hun producten, zoals PepsiCo (Walkers chips (UK)), Danone (Evian en Volvic mineraal water (Fr)), en Raisio (Elovena havermout (Fin)). Het is interessant om te zien dat de initiatieven aanvankelijk vooral worden genomen in landen waar consumenten een voorkeur hebben voor producten uit eigen land, zoals Engeland, Frankrijk, Zweden en Finland. De manier waarop in een label op die voorkeur wordt ingespeeld, is vaak door nadruk te leggen op de herkomst van het product en de transportkilometers. Inmiddels wordt in meer landen oriënterend onderzoek uitgevoerd naar de mogelijkheid om energieverbruik in de voedselketen inzichtelijk te maken. De Europese Commissie wil vooral de milieuprestaties van producten verbeteren en de vraag naar duurzaam geproduceerde producten stimuleren. Eén van de voorgestelde acties is om het Europees Ecolabel te verbreden naar o.a. voeding en dranken.

7 De vorm van de labelinitiatieven varieert. Er zijn labels met cijfers (hoeveelheid grammen CO2), symbolen ( vervoerd per vliegtuig ) of logo s. Ook wordt gewerkt met relatieve scores, analoog aan het Energielabel voor auto s en apparaten. Ook het deel van de levenscyclus dat is meegenomen in de berekening varieert tussen de verschillende initiatieven. De een verrekent alleen de verpakking, de ander berekent de hele levenscyclus inclusief de afvalfase. In het algemeen worden labels uitgeprobeerd op enkelvoudige (vers)producten. Van gelabelde samengestelde producten (zoals soep en maaltijden) zijn nog vrijwel geen voorbeelden bekend. Naast het in hoofdstuk 3 en 4 genoemde label van Carbon Trust, vindt u hier nog enkele voorbeelden van tot nu toe ontwikkelde labels. boven, van links naar rechts: Raisio (Fin) voor havermout, Casino (Fr) voor cakemix en Marks & Spencer (UK) voor verse groente, onder: Marks & Spencer peultjes met en zonder label. CO2 labeling van voeding

8 (Hoe) kan de consument rekening houden met klimaatgevolgen van de aankoop van voedingsmiddelen? 3. Berekening en vermelding van milieu-informatie op productniveau 8 Methodiek Er zijn diverse methodes waarmee de milieu-impact van voedsel kan worden berekend. Ze gaan veelal uit van een vorm van analyse van de levenscyclus van een product. Over de milieu-impact van voedselproductie is wereldwijd veel informatie beschikbaar. Maar de data zijn vaak lastig met elkaar te vergelijken of te combineren, omdat met name de methodologie en de eenheden waarin milieu-impact wordt uitgedrukt van elkaar verschillen. Ook binnen één methodologie is de interpretatie niet altijd gelijk. Als het bijvoorbeeld gaat om de milieubelasting van de melkveehouderij, moet worden afgesproken welk deel van de belasting zal worden toegekend aan de productie van melk, en welk deel aan de productie van vlees. Eén standaard methodiek is nodig als we milieubelastingwaarden direct met elkaar willen kunnen vergelijken. CarbonTrust, DEFRA en BSI hebben het initiatief genomen om een internationale standaard te ontwikkelen. Dit is de Carbon Footprint, die milieubelasting uitdrukt in CO2-equivalenten. In deze brochure concentreren we ons op het energieverbruik en de emissie van broeikasgassen door productie en consumptie van voedsel en op het daarmee gemoeide effect op de klimaatverandering. Dertig procent van de uitstoot van broeikasgassen die direct kan worden toegeschreven aan consumentenbestedingen, vindt zijn oorzaak in voeding. Het grootste deel (ca. 80%) van de broeikasgassen bestaat uit CO2. Energiegebruik is een belangrijke veroorzaker van CO2-uitstoot. Echter, CO2 komt ook vrij door landgebruik (oxidatie) en wordt weer vastgelegd in biomassa (fotosynthese). Andere belangrijke broeikas-

9 gassen die nauw samenhangen met de productie en consumptie van voeding zijn methaan (CH4) en lachgas (N2O), die vrijkomen in de landbouwfase en bij vliegtuigverkeer. Bij gekoelde opslag kunnen koelvloeistoffen vrijkomen, zoals freon, die ook zorgen voor een kleine bijdrage. Het totaal van broeikasgassen wordt veelal omgerekend in CO2-emissie-eenheden (equivalenten). Vanwege de maatschappelijke aandacht voor energieverbruik en emissie van broeikasgassen zijn andere milieuparameters niet in beschouwing genomen, ondanks het feit dat de voedingsketen ongeveer de helft voor zijn rekening neemt van landgebruik, watergebruik en verzuring. 8 Milieu-impact op productniveau Het berekenen van de milieubelasting van individuele producten is theoretisch mogelijk. Het is vaak een kostbare exercitie dergelijke analyses uit te voeren en ze frequent aan te passen aan veranderingen in de productieketen of de ingrediënten. Het is bovendien extra complex voor samengestelde producten (zoals pizza of maaltijden), waarvan de basisgrondstoffen op een dynamische internationale markt worden ingekocht. Zelfs voor enkelvoudige onbewerkte producten (zoals sla of tomaat) is het niet per se eenvoudig om actuele en objectieve gegevens te krijgen. Immers, de milieubelasting van eenzelfde product kan een grote variatie hebben: er zijn verschillende variëteiten van het gewas, het wordt op uiteenlopende werelddelen geteeld met zeer uiteenlopende productietechnieken, de seizoenen wisselen, het weer is veranderlijk, de transportwijze, de verandering in samenstelling, de bewaring en de verwerkings- en verpakkingswijze loopt uiteen. 9 CO2 labeling van voeding [8]

10 (Hoe) kan de consument rekening houden met klimaatgevolgen van de aankoop van voedingsmiddelen? 10 Het grote aantal variabelen, het ontbreken van een eenduidige systematiek en het gebrek aan voldoende gevalideerde datasets maakt het op dit moment praktisch onmogelijk betrouwbare gegevens te verzamelen. Wij constateren dan ook dat het vooralsnog niet haalbaar is om op grote schaal de milieubelasting van individuele producten te bepalen. Daarom heeft het ook geen zin om deze informatie als uitgangspunt te nemen in consumentenvoorlichting. Soms zijn er op productniveau wel algemene aspecten te noemen die de consument kunnen helpen als die een milieubewuste keuze wil maken. Is de voeding van het seizoen? Is er gebruik gemaakt van transport door de lucht? Aggregeren van informatie Om de informatie over milieubelasting van producten zo zinvol mogelijk te gebruiken, wordt de informatie geaggregeerd alvorens hierover te communiceren. Aggregatieniveaus van laag (gedetailleerd) naar hoog zijn bijvoorbeeld: één productiebatch ijsbergsla, de productie ijsbergsla van één producent, ijsbergsla als seizoensgroente, ijsbergsla buiten het seizoen (uit de kas en/of via import), alle bladgroente, en de categorie groente en fruit. Voor hogere aggregatieniveaus wordt bij de berekeningen uitgegaan van gemiddeldes in milieubelasting. Op hogere aggregatieniveaus kan aan consumenten een zinvoller handelingsperspectief worden geboden, bijvoorbeeld voor wat betreft de keuze voor invulling van de behoefte aan eiwitten, koolhydraten, groenten en fruit.

11 Maaltijdtypen en bijdrage aan broeikaseffect kg CO2-equivalent per maaltijd Maaltijd met veel ingevlogen producten: Pasta met peultjes en sperziebonen, gebakken tilapia (plantaardige olie) nagerecht: papaja, limoen, 2 bolletjes roomijs Maaltijd met veel dierlijke producten: Spinazie met room, pommes gratinées (aardappelen, crème fraiche, oude kaas, spekblokjes), gebakken biefstuk (roomboter) nagerecht: kaasplankje 11 CO2 labeling van voeding Klimaatvriendelijke maaltijd: Bloemkool met kaassaus, aardappelen, gebakken kipfilet (braadboter) nagerecht: peer, appel, yoghurt Gemiddelde maaltijd Berekend met gegevens van het RIVM (Milieudruk consumptie in beeld) en het Voedingscentrum (Voedselconsumptiepeiling 1998) In bovenstaand schema is voor een drietal voorbeeldmaaltijden het effect te zien van de samenstelling op de bijdrage aan het broeikaseffect. 9 [9] Milieu Centraal, brondocument Verspilling en Indirecte Energie van Voeding, 2007

12 (Hoe) kan de consument rekening houden met klimaatgevolgen van de aankoop van voedingsmiddelen? 12 Keuzeaspecten die invloed hebben op milieubelasting Veelal worden de volgende keuzeaspecten genoemd: 10, 11, 12 keuze van de soort voeding: de energiebelasting van voedingsmiddelen is het laagst voor groente en fruit, terwijl dierlijke producten verreweg de hoogste energiebelasting vergen. wijze van productie: telen van groente in verwarmde kassen vergt aanzienlijk meer energie dan in onverwarmde kassen of in de open lucht. transport: vooral transport door de lucht draagt sterk bij aan het energieverbruik van voeding. seizoensinvloed: groente en fruit uit het seizoen hebben een lagere energiebelasting, vanwege het ontbreken van aanvullend energieverbruik tijdens productie, opslag en transport. kopen op maat: Ongeveer 10% van de verkochte voedingsmiddelen worden weggegooid. Kopen op maat heeft dus een besparingspotentieel. 13 Mede vanwege de hoge energiekosten wordt op veel plaatsen hard gewerkt aan reductie van de energiebelasting. Een voorbeeld daarvan is het Convenant Schoon en Zuinig, waarin bedrijfsleven en overheid afspraken maakten over energiebesparing. 14 [10] [11] [12] [13] [14]

13 Andere relevante aspecten In de aankoop- en consumptiefase van voeding hebben ook andere factoren invloed op de milieubelasting: apparatuur die wordt gebruikt voor bewaring en bereiding van voedsel door de consument; aankoop en consumentengedrag: kopen en koken op maat, het transportmiddel van en naar de supermarkt, de frequentie van het inkopen en het treffen van maatregelen voor het beperken van het weggooien van voedsel. Deze bijdrage bedraagt ongeveer 10-15% van het totale effect van MegaJoules per persoon per jaar. 12 De ontwerpen van communicatiemethoden over energiegebruik en uitstoot van broeikasgassen door voeding moeten rekening houden met de mogelijkheid dat zij onbedoeld andere nadelige (milieu)effecten stimuleren, zoals waterverbruik, landgebruik, gezondheid, dierenwelzijn of eerlijke handel. Keuzes kunnen haaks op elkaar staan. Zo kan vermindering van dierenleed leiden tot een verhoogd energieverbruik. 13 CO2 labeling van voeding

14 (Hoe) kan de consument rekening houden met klimaatgevolgen van de aankoop van voedingsmiddelen? 4. Voorlichtingsvormen 14 Gedragsverandering Om consumenten aan te sporen tot gedragsverandering zijn verschillende elementen nodig. In de eerste plaats moet de consument zich ervan bewust worden dat er keuzemogelijkheden zijn. Als bepaald gedrag is vastgeroest tot een gewoonte, dan zal die eerst doorbroken moeten worden wil verandering plaatsvinden. Om een gewoonte te veranderen, c.q. gedrag aan te passen, moeten bepaalde motivatiefactoren aanwezig zijn. De ervaring leert dat een gedragsverandering vaak tot stand komt door een mix van invloeden. Als het gaat om hun eten, zijn consumenten vooral bereid om hun gedrag te veranderen wanneer ze denken direct voordeel te halen voor hun gezondheid, hun veiligheid, de smaak of de prijs. In 2005 is tijdens een symposium van stichting DuVo gesproken over de rol van informatie bij het beïnvloeden van consumentengedrag. Conclusie was toen dat maatschappelijk gedrag niet direct verandert door informatie, maar dat bij verandering van gedrag wel direct informatiebehoefte kan ontstaan. Wel wordt aangenomen dat informatie een voedingsbodem creëert voor verandering van gedrag. Op grond van daarvan lijkt het op dit moment een brug te ver om te denken dat de consument grootschalig zal reageren op aangeboden informatie over de milieueffecten van voedingsmiddelen. Maar dergelijke informatie heeft wel degelijk een functie, namelijk het bewerkstelligen van bewustwording in de keten. Die kan leiden tot aanpassing van grondstofinkoop door een producent of een wijziging van het aanbod in horeca en retail.

15 Etiketten Keurmerken of beeldmerken helpen de consument producten te beoordelen op onzichtbare eigenschappen als veiligheid of milieuvriendelijkheid. Uit onderzoek blijkt dat consumenten het meest geholpen zijn met eenvoudige labels en/of etiketten. Zo kan de consument in één oogopslag een bewuste keus maken in het grote gevarieerde aanbod. Wel is van belang dat een label betrouwbare informatie geeft die de consument werkelijk helpt bij de aankoopbeslissing. Daarnaast wordt steeds meer informatie op andere manieren verstrekt, bijvoorbeeld via displays in een winkel, via internetsites of via losse brochures. Hieronder volgen enkele voorbeelden van dergelijke communicatiemiddelen. Het gaat naast milieu-informatie ook om andere vormen van informatie die op/bij levensmiddelen kan worden overgebracht. 15 CO2 labeling van voeding Goede Viswijzer De Viswijzer is gebaseerd op een uitgebreide methode die relevante natuur- en milieuaspecten voor duurzame vis verdisconteert. De beoordeling van een vissoort is gebaseerd op een vragenlijst waarbij per vraag een aantal punten te verdienen is. Hieruit volgt een score van 0 tot 100%. Vis met een laag percentage komt in het rood (liever niet), de middenmoot komt in oranje (tweede keuze) en de vis met de hoogste score komt in de groene lijst (prima keuze). De informatie is afkomstig van onafhankelijke bronnen en wordt naar aanleiding van nieuwe (wetenschappelijke) inzichten en gegevens jaarlijks geactualiseerd.

16 (Hoe) kan de consument rekening houden met klimaatgevolgen van de aankoop van voedingsmiddelen? 16 Milieukeur Het Milieukeur-keurmerk geeft aan dat een product minder belastend is voor het milieu dan soortgelijke producten. De criteria voor voedingsmiddelen zijn een beperkt gebruik en emissiearme toepassing van gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen, en een verantwoorde omgang met energie, water, afvalstoffen en verpakking. Daarnaast is er aandacht voor dierenwelzijn, natuurbeheer en voedselveiligheid. Oorspronkelijk was Milieukeur gericht op het etiketteren van individuele producten, maar dat is ondertussen uitgebreid tot processen en diensten. De aanleiding daarvoor is verwoord in het SER-advies Keurmerken en duurzame ontwikkeling uit 2004: De bijdrage van de bestaande duurzaamheidkeurmerken aan meer transparantie in de markt en aan meer duurzame consumptie is beperkt. Duurzaamheidkeurmerken zijn in de huidige situatie weinig effectief in het veranderen van het koopgedrag van consumenten. Productinformatie (al dan niet in de vorm van keurmerken) is slechts een van de vele invloeden op consumentengedrag. Wel hebben keurmerkcriteria een belangrijk normerend effect op de productie. 15 Carbon Trust (UK, 2007) Dit label laat de hoeveelheid CO2 en andere broeikasgassen zien die zijn uitgestoten bij de productie, de distributie, het gebruik en de afvalfase van een product; de carbon footprint. De bedrijven die hun producten en diensten van dit logo voorzien, verplichten zich om de carbon footprint van hun product, uitgedrukt in grammen CO2 per portie, binnen 2 jaar te reduceren. [15] p 66

17 Energielabel Het energielabel is een middel om consumenten in één oogopslag te informeren over het energieverbruik van apparaten, auto s en woningen. Aan de hand van label A (zuinig) tot en met G (meest onzuinig) zijn consumenten in staat om zuinige aankopen te onderscheiden van onzuinige. Een voorbeeld van een toepassing van een energielabel voor voedingsmiddelen is de Groente- en fruitkalender van Milieu Centraal. Deze kalender is gebaseerd op vijf energieklassen: A (weinig) tot en met E (veel). De energieklassen zijn berekend op basis van het gemiddelde energieverbruik van een product in het land van herkomst. Hiervoor is per product en per maand gekeken naar teeltwijze (kas of volle grond) en transportwijze (vrachtwagen, boot, vliegtuig). In 2009 komt Milieu Centraal met een nieuwe versie van de Groente- en fruitkalender, waarbij beoordeeld is op broeikasgasemissie in plaats van op energie. Het energielabel voor huishoudelijke apparaten heeft betrekking op het energieverbruik in een huishouden, en geeft dus een indicatie van de gebruikskosten voor de consument. Het energielabel voor voedingsmiddelen daarentegen heeft betrekking op het energieverbruik in de productieketen. 17 CO2 labeling van voeding Symbool / vliegtuig Labels met een symbool kunnen een snel, eenvoudig signaal geven. Wel dient er rekening mee gehouden te worden dat consumenten dergelijke symbolen anders kunnen interpreteren dan de bedoeling was. Het vliegtuig zal voor sommigen niet betekenen: ingevlogen, dus milieubelastend, maar: ingevlogen, dus vers. Het Centrum voor Landbouw en Milieu onderzoekt, samen met het Voedingscentrum, mogelijkheden voor de ontwikkeling van een overzicht (voor consumenten) dat op het niveau van productcategorieën inzicht geeft in energiebelasting van voedingsmiddelen.

18 (Hoe) kan de consument rekening houden met klimaatgevolgen van de aankoop van voedingsmiddelen? 18 Vormen van consumenteninformatie In Duitsland concludeerde Foodwatch, op basis van een studie die werd uitgevoerd door het IÖW 16, dat CO2-labeling op productniveau niet praktisch uitvoerbaar zou zijn. Foodwatch ziet wel een belangrijke rol weggelegd voor de overheid bij het informeren van gebruikers over de gevolgen van hun voedselconsumptie op de klimaatverandering. Hieronder staat weergegeven hoe Foodwatch zich die informatieoverdracht voorstelt. 16 [16] themen/klima/klimastudie_2008/index_ger.html

19 5. Conclusies en aanbevelingen Conclusies In een aantal Noordwest-Europese landen zijn initiatieven genomen om het energiebeslag (en/of de klimaatbelasting) van individuele voedingsmiddelen inzichtelijk te maken voor consumenten. Eind 2008 heeft echter nog geen van die initiatieven geleid tot een brede toepassing, hoewel op onderdelen wel met etikettering wordt geëxperimenteerd. Over de milieu-impact van voedselproductie is wereldwijd veel informatie beschikbaar. Die informatie is echter lastig vergelijkbaar, omdat de methodologie en de eenheden waarin milieu-impact wordt uitgedrukt, van elkaar verschillen. Opvallend is ook dat er veel verwarring bestaat over definities en terminologie. Hoewel het berekenen van de milieubelasting op individueel productniveau praktisch mogelijk is, blijkt het vaak een onzekere, tijdrovende en kostbare exercitie om dergelijke analyses uit te voeren. Voor samengestelde producten is het nog complexer. Het grote aantal variabelen, het ontbreken van een eenduidige systematiek en het gebrek aan voldoende gevalideerde datasets maakt het praktisch onmogelijk eenduidige kentallen te genereren. 19 CO2 labeling van voeding Wat helpt is om voor de consument de informatie over milieubelasting van producten te versimpelen door aggregatie van gegevens. Maar naarmate een product meer verschillende ingrediënten bevat, wordt het steeds lastiger om zinvolle informatie te verschaffen. Bij het aggregeren van informatie blijkt het handelingsperspectief voor consumenten bepaald te worden door zaken als: de soort voe-

20 (Hoe) kan de consument rekening houden met klimaatgevolgen van de aankoop van voedingsmiddelen? 20 ding (plantaardig of dierlijk), de wijze van productie (volle grond of verwarmde kas), het transport (vooral transport via de lucht speelt een grote rol), de seizoensinvloed en kopen op maat (koop niet te veel). Informatie wordt wel gezien als voedingsbodem voor gedragsverandering. Toch blijkt uit diverse onderzoeken dat gedrag niet verandert door informatie, maar dat bij verandering van gedrag wel informatiebehoefte kan ontstaan. Het lijkt dan ook op dit moment een brug te ver om te denken dat de consument grootschalig zal reageren op informatie over milieu-impact van individuele voedingsmiddelen. Maar het genereren van dergelijke informatie heeft wel degelijk een functie, namelijk het bevorderen van bewustwording in de keten. Dat blijkt op diverse manieren gevolgen te kunnen hebben, zoals aangepaste grondstofinkoop en wijziging van het aanbod in supermarkt en horeca. Een dergelijke ontwikkeling is al te zien bij de diverse bedrijven die het voortouw genomen hebben bij onderzoek naar mogelijkheden voor energielabeling van producten.

21 Aanbevelingen Op grond van bovengenoemde overwegingen lijkt het verstandig om nu eerst de aandacht te concentreren op informatievoorziening die bewustwording in de keten kan stimuleren. Daarnaast is het goed ook aandacht te hebben voor veranderingen in de interesse van consumenten. Het verdient bijvoorbeeld aanbeveling om de effectiviteit van de Viswijzer nader te onderzoeken. Daaruit zou kunnen worden afgeleid of het zinvol is om de consument op eenzelfde manier te informeren over energiegebruik in de voedselproductie. Het verdient aanbeveling om aan de informatiebehoefte van betrokken partijen te voldoen, bijvoorbeeld door het opzetten en bijhouden van een overzicht van activiteiten op een algemeen toegankelijke website. Om deze inzichten met een grote groep belanghebbenden te delen en om vervolgacties zo goed mogelijk te coördineren, is afstemming van groot belang. Daarbij kunnen partijen als Milieu Centraal, Wageningen Universiteit en Researchcentrum, Voedingscentrum en de Stichting DuVo een constructieve rol spelen. De Ministeries van LNV en VROM hebben een belangrijke rol bij het faciliteren van die activiteiten. 21 CO2 labeling van voeding Informatie voor consumenten over dit onderwerp is beschikbaar via websites van bijvoorbeeld Milieu Centraal en Voedingscentrum. Bedrijven kunnen van elkaar leren als het gaat om de identificatie van de meest belovende verbetertrajecten. In dat domein bestaat geen competitie, en is het inspirerend om elkaar te helpen. De overheid kan daarbij een stimulerende rol spelen.

22 (Hoe) kan de consument rekening houden met klimaatgevolgen van de aankoop van voedingsmiddelen? Colofon 22 Deze brochure is het resultaat van een onderzoek dat werd opgestart door de Stichting Duurzame Voedingsmiddelenketen (DuVo). Het onderzoek werd uitgevoerd door Milieu Centraal, Wageningen Universiteit en Researchcentrum en het Voedingscentrum, met financiële steun van SenterNovem in opdracht van het ministerie van LNV. Het betreft een inventariserend onderzoek om in beeld te brengen of, en zo ja hoe, consumenten in staat gesteld kunnen worden om bij aankoop van voedingsmiddelen rekening te houden met de gevolgen van hun aankoop voor klimaatverandering. Een breed samengestelde klankbordgroep heeft het onderzoek begeleid. Mede op grond van de daar gevoerde discussies zijn conclusies getrokken over relevante manieren om consumenten te informeren en om betrokken partijen te stimuleren het voortouw te nemen. De leden van het projectteam zijn verantwoordelijk voor de inhoud van deze brochure. Voor vragen of opmerkingen over dit onderzoek kunt u terecht bij chris@dutilh.com of linda.nijenhuis@milieucentraal.nl Uitgave Stichting DuVo Tekstredactie en grafisch ontwerp D.I.T./Floris Tilanus, Amsterdam november 2008

23 Projectteam: Linda Nijenhuis en Sytske de Waart, Milieu Centraal Toine Timmermans en Mieke Eppink, Wageningen Universiteit en Researchcentrum Wouter Rosekrans, Voedingscentrum Chris Dutilh, Stichting Duurzame Voedingsmiddelenketen Klankbordgroep: Hans Blonk, Blonk Milieu Advies Aldo Breed, DekaMarkt Hanneke op den Brouw, SenterNovem Myrtille Danse, Landbouw Economisch Instituut, WUR Herman Docters van Leeuwen, Stichting Milieukeur Hans van Es, Dutch Produce Association Simone Hertzberger, Albert Heijn Marc Jansen, Centraal Bureau Levensmiddelen Ronald Kalwij, Royal Cosun Ad Klaassen, Dutch Produce Association Marten Koen, Ministerie van VROM Marco Kreuger, FNLI Hein Kroft, H.J.Heinz Gijs Kuneman, Centrum voor Landbouw en Milieu Arie van der Linden, The Greenery Jacomijn Pluimers, Stichting Natuur en Milieu Susanne van der Pijll, Schuttelaar en Partners Lucie Wassink, Ministerie van LNV 23 CO2 labeling van voeding

24 (Hoe) kan de consument rekening houden met klimaatgevolgen van de aankoop van voedingsmiddelen? 24 uitgave Stichting DuVo 2008

Samenvatting. Indicatoren voor ecologische effecten hangen sterk met elkaar samen

Samenvatting. Indicatoren voor ecologische effecten hangen sterk met elkaar samen Samenvatting Er bestaan al jaren de zogeheten Richtlijnen voor goede voeding, die beschrijven wat een gezonde voeding inhoudt. Maar in hoeverre is een gezonde voeding ook duurzaam? Daarover gaat dit advies.

Nadere informatie

Duurzaamheid in Agrologistiek; CO2 labeling

Duurzaamheid in Agrologistiek; CO2 labeling Duurzaamheid in Agrologistiek; CO2 labeling Chris E. Dutilh Stichting DuVo/Unilever Benelux Conferentie Winst uit Agrologistiek Monster, 16 februari 2009 Doelstelling DuVo-studie In beeld brengen of, en

Nadere informatie

Regionale voedselproductie en duurzaamheid. Jasper Scholten 24 september 2013

Regionale voedselproductie en duurzaamheid. Jasper Scholten 24 september 2013 Regionale voedselproductie en duurzaamheid Jasper Scholten 24 september 2013 Methodology and tools Sustainability performance LCA Sustainable nutrition Quiz Vraag 1: Heeft een aardbei die in de supermarkt

Nadere informatie

Milieucijfers SuperWijzer

Milieucijfers SuperWijzer Milieucijfers SuperWijzer Achtergrond onderzoek Geert Bergsma en Marieke Head Ketenanalysegroep CE Delft Doelstelling onderzoek CE Delft Wat is de milieubelasting van verschillende eiwitproducten te koop

Nadere informatie

Wat kunnen we in Pijnacker-Nootdorp doen tegen klimaatverandering? Richard Smokers

Wat kunnen we in Pijnacker-Nootdorp doen tegen klimaatverandering? Richard Smokers Wat kunnen we in Pijnacker-Nootdorp doen tegen klimaatverandering? Richard Smokers Hoeveel CO 2 -reductie is nodig? doel nieuwe kabinet: in 2020 30% minder CO 2 -uitstoot dan in 1990 UN-IPCC: stabilisatie

Nadere informatie

Groente- en fruitkalender

Groente- en fruitkalender Groente- en fruitkalender Kies klimaatbewust in elk seizoen De hoeveelheid energie die het kost om groente en fruit in de winkel te krijgen, varieert per seizoen. Aan het product is dat niet te zien. De

Nadere informatie

Studienamiddag: Duurzaamheid in de Grootkeuken

Studienamiddag: Duurzaamheid in de Grootkeuken Studienamiddag: Duurzaamheid in de Grootkeuken Impact consumptiegedrag Hefbomen naar verandering Aankoopbeleid van voedingssector verduurzamen Actieve gedragsverandering van BE consument Verduurzamen

Nadere informatie

Vegetarisch eten niet per se goed voor het klimaat

Vegetarisch eten niet per se goed voor het klimaat 1 van 5 4-3-2017 08:55 standaard.be Vegetarisch eten niet per se goed voor het klimaat Van onze redactrice Inge Ghijs BrusselWat moeten we eten als we met ons eetpatroon geen aanslag willen plegen op het

Nadere informatie

Umsetzungsmaßnahmen CO 2 - Footprint aus Kundensicht/ Realisatie van CO 2 - Footprint uit visie van de klant

Umsetzungsmaßnahmen CO 2 - Footprint aus Kundensicht/ Realisatie van CO 2 - Footprint uit visie van de klant Umsetzungsmaßnahmen CO 2 - Footprint aus Kundensicht/ Realisatie van CO 2 - Footprint uit visie van de klant 1 Recordwaarde bij CO 2 Meting van NOAA (National Oceanic and Atmospheric Administration) op

Nadere informatie

Gedetailleerde doelen Duurzame Zuivelketen

Gedetailleerde doelen Duurzame Zuivelketen Gedetailleerde doelen Duurzame Zuivelketen Inleiding Via de Duurzame Zuivelketen streven zuivelondernemingen (NZO) en melkveehouders (LTO) gezamenlijk naar een toekomstbestendige en verantwoorde zuivelsector.

Nadere informatie

Verminderen van voedselverspilling

Verminderen van voedselverspilling Verminderen van voedselverspilling Hilke Bos-Brouwers Velt studiedag (Brussel,B) 23 November 2013 Onze missie: Wetenschap met impact Verkennen van de mogelijkheden van de natuur,... Het verbeteren van

Nadere informatie

Verduurzamen van de voedselconsumptie in Nederland: Waarom, wie en wat?

Verduurzamen van de voedselconsumptie in Nederland: Waarom, wie en wat? Verduurzamen van de voedselconsumptie in Nederland: Waarom, wie en wat? Expert duurzaam eten Corné van Dooren @DuurzaamEten NAV voedingsforum 8 maart 2018 Missie Het Voedingscentrum informeert consumenten

Nadere informatie

Pedagogische ACTIVITEITEN

Pedagogische ACTIVITEITEN Pedagogische ACTIVITEITEN WAAR KOMEN ONS FRUIT EN ONZE GROENTEN VANDAAN? REIS OM DE WERELD ONDER VRIENDEN Doe een onderzoek naar de herkomst van onze producten en stel uw ideale menu samen: het moet tegelijk

Nadere informatie

CO footprint 2 en klimaatverandering. Duurzaamheidkompas #4

CO footprint 2 en klimaatverandering. Duurzaamheidkompas #4 CO footprint 2 en klimaatverandering Duurzaamheidkompas #4 Juni 2010 Inleiding Duurzaamheidkompas Antwoord op duurzaamheidvragen In deze tijd van milieu-, klimaat-, voedsel- en economische crises is het

Nadere informatie

Klimaat op je bord. Hans Blonk Blonk Consultants

Klimaat op je bord. Hans Blonk Blonk Consultants Klimaat op je bord Hans Blonk Blonk Consultants Inhoud 1. De klimaat-impact van voedingsmiddelen 2. Klimaatvriendelijker eten Productiekant Consumptiekant 3. Het aardappelklimaat 2 1. 1 De klimaatimpact

Nadere informatie

Regionaal Energie Convenant 2014-2016

Regionaal Energie Convenant 2014-2016 Regionaal Energie Convenant 2014-2016 Mede mogelijk gemaakt met steun van: Regio Rivierenland Provincie Gelderland RCT-Rivierenland Pagina 1 Ondertekenaars, hier tezamen genoemd: partijen 1. Hebben het

Nadere informatie

De voedselketenles LES 1 VRAAG: Waarom denk jij dat het erg is dat er soms eten weggegooid wordt?

De voedselketenles LES 1 VRAAG: Waarom denk jij dat het erg is dat er soms eten weggegooid wordt? VRAAG: Waarom denk jij dat het erg is dat er soms eten weggegooid wordt? 1 Hoe denk je dat de aardbeienjam op jouw boterham terecht is gekomen? Wat is er allemaal nodig om die aardbeienjam op jouw boterham

Nadere informatie

Milieu-impact van voedingsproducten en Milieuetikettering

Milieu-impact van voedingsproducten en Milieuetikettering Milieu-impact van voedingsproducten en Milieuetikettering Ecodag Voeding Meetjesland 30/09/2008 Studies EIPRO-studie = Europese studie Analyse van de milieu-impact van alle verbruikte producten in Europa

Nadere informatie

CO 2 e rekensystematiek voor agroketens

CO 2 e rekensystematiek voor agroketens CO 2 e rekensystematiek voor agroketens Drs. Myrtille Danse Ketens en Markten LEI/WUR Netherland LEI/ WUR WERKVELDEN Markt en ketens Consument, gedrag en gezondheid Sector, bedrijven en ondernemerschap

Nadere informatie

Hoeveel gooit de consument weg, uitgedrukt in euro s?

Hoeveel gooit de consument weg, uitgedrukt in euro s? Feiten en cijfers over verspillen van voedsel door consumenten in 2010 beknopte versie oktober 2012 Afzender van de informatie: Milieu Centraal en het Voedingscentrum, in samenwerking met het PBL Definitie

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum 23 november 2015 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum 23 november 2015 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter, > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag T 070 340 79 11 F 070 340

Nadere informatie

Curaçao Carbon Footprint 2015

Curaçao Carbon Footprint 2015 Willemstad, March 2017 Inhoudsopgave Inleiding 2 Methode 2 Dataverzameling 3 Uitstoot CO2 in 2010 3 Uitstoot CO2 in 2015 4 Vergelijking met andere landen 5 Central Bureau of Statistics Curaçao 1 Inleiding

Nadere informatie

Assortiment: Consumenteninformatie:

Assortiment: Consumenteninformatie: Naam van het bedrijf: Albert Heijn Branche: Levensmiddelen Aantal medewerkers: 55000 Website: www.ah.nl Contact: via website Contact persoon: via website Aantal winkels: 750 Assortiment: Zijn er afspraken

Nadere informatie

Het verbinden van boer en burger leidt tot bewustere keuzes van consumenten José Aalders 101857

Het verbinden van boer en burger leidt tot bewustere keuzes van consumenten José Aalders 101857 Verbinden van boer en burger als strategie voor een duurzaam voedselsysteem Het verbinden van boer en burger leidt tot bewustere keuzes van consumenten Ve José Aalders 101857 Verbinden van boer en burger

Nadere informatie

Duurzaamheid in Agrologistiek

Duurzaamheid in Agrologistiek Duurzaamheid in Agrologistiek Prof. dr. ir. Jack G.A.J. van der Vorst Wageningen Universiteit Doel sessie Gezamenlijk inzicht verkrijgen in duurzame logistiek. Discussie resulterend in: Actiepunten voor

Nadere informatie

Broeikaseffect van tuinbouwproducten

Broeikaseffect van tuinbouwproducten Broeikaseffect van tuinbouwproducten Het protocol in beeld juni 2009 Hans Blonk 23-6-2009 1 Inhoud 1. Ontwikkelingstraject 2. Resultaten: cases 3. Resultaten: methodiek en protocol 1. Ontwikkelingstraject

Nadere informatie

Voedselverspilling LEI Wageningen UR. Anima Ruissen

Voedselverspilling LEI Wageningen UR. Anima Ruissen Voedselverspilling LEI Wageningen UR Anima Ruissen Inhoud - Deel I Introductie Maatschappelijke context Consumenten Omgeving, gedrag, eigen verantwoordelijkheid? De marktplaats Waar ketenpartijen en consumenten

Nadere informatie

eel multifunctionele bedrijven verkopen hun

eel multifunctionele bedrijven verkopen hun Vers voedsel Als je tussenhandel kunt voorkomen, blijft er meer voor de boer over. Dat is een argument voor korte ketens. Die vormen ook een antwoord op de toenemende vraag naar vers en ambachtelijke

Nadere informatie

Duurzaamheidk. Denken en doen over groente Duurzaamheidkompas meting #12 Mei 2014

Duurzaamheidk. Denken en doen over groente Duurzaamheidkompas meting #12 Mei 2014 Duurzaamheidk mpas Denken en doen over groente Duurzaamheidkompas meting #12 Mei 2014 Inleiding Het Duurzaamheidkompas Antwoord op duurzaamheidvragen In deze tijd van milieu-, klimaat-, voedsel- en economische

Nadere informatie

HOE KAN DUURZAME CATERING DE DUURZAME POLITIEK VAN EEN ONDERNEMING ONDERSTEUNEN?

HOE KAN DUURZAME CATERING DE DUURZAME POLITIEK VAN EEN ONDERNEMING ONDERSTEUNEN? HOE KAN DUURZAME CATERING DE DUURZAME POLITIEK VAN EEN ONDERNEMING ONDERSTEUNEN? Ellen Dessart Sodexo Belgium INHOUD o Wat is een duurzaam voedingsaanbod? o Hoe omschakelen van een gewoon naar een duurzaam

Nadere informatie

Milieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van Automaten. Versie 8 april 2015

Milieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van Automaten. Versie 8 april 2015 Milieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van Automaten 1. Scope/afbakening De productgroep Automaten omvat automaten voor: warme dranken; gekoelde dranken / bronwater; snacks / snoep.

Nadere informatie

Krachten bundelen. Verspilling in Nederland

Krachten bundelen. Verspilling in Nederland Voedselverspilling Wereldwijd wordt zeker een derde van al het voedsel verspild. Daarmee worden ook de grondstoffen, het water en de energie verspild die nodig zijn om dat voedsel te produceren, te vervoeren

Nadere informatie

CO2 impact kringloopbedrijven

CO2 impact kringloopbedrijven CO2 impact kringloopbedrijven CO2 besparing gerealiseerd in 2014 door Stichting Aktief Dhr. G. Berndsen Gildenstraat 43 7005 bl Doetinchem Tel. 0314330980 g.berndsen@aktief-groep.nl Samenvatting Met 1

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2013 2014 26 991 Voedselveiligheid Nr. 416 BRIEF VAN DE MINISTER VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Nadere informatie

Als we over het hele assortiment naar de gemiddelde scores kijken per groentesoort zijn de:

Als we over het hele assortiment naar de gemiddelde scores kijken per groentesoort zijn de: Factsheet Groentenonderzoek Questionmark Samenvatting van het onderzoek naar groente en fruit in de schappen van de supermarkten, april 2015. Questionmark heeft tussen november 2014 en april 2015 de elf

Nadere informatie

Waardeketen Verantwoord en sociaal jaarverslag 2016

Waardeketen Verantwoord en sociaal jaarverslag 2016 Waardeketen Verantwoord en sociaal jaarverslag 2016 Mensen en kapitaal In ons dagelijks werk maken onze mensen het verschil en daarom willen we goed voor onze mensen zorgen. Opleiding en ontwikkeling vormen

Nadere informatie

Dienstverlenende werkzaamheden Les 3

Dienstverlenende werkzaamheden Les 3 Dienstverlenende werkzaamheden Les 3 Wat moet je nu wel eten en wat niet? Waarom wel en waarom niet? Hoe kun je er achter komen wat gezonde keuzes zijn? Eten is voor ons het zelfde als brandstof voor

Nadere informatie

Alfen MVO nieuws Voortgang acties m.b.t. onze CO2 ambities

Alfen MVO nieuws Voortgang acties m.b.t. onze CO2 ambities Voortgang acties m.b.t. onze CO2 ambities [6 december 2016] In het kader van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) willen wij u middels deze nieuwsbrief informeren over de voortgang van onze acties

Nadere informatie

Duurzaamheidk. Duurzaamheidkompas meting #17 beleid ten aanzien van voedsel januari 2017

Duurzaamheidk. Duurzaamheidkompas meting #17 beleid ten aanzien van voedsel januari 2017 Duurzaamheidk mpas Duurzaamheidkompas meting #17 beleid ten aanzien van voedsel januari 2017 Inleiding Duurzaamheidkompas #17 gezond en duurzaam voedsel Antwoord op duurzaamheidvragen In deze tijd van

Nadere informatie

STELLINGEN-ORIGAMI FOODWISE!

STELLINGEN-ORIGAMI FOODWISE! Werkvorm STELLINGEN-ORIGAMI FOODWISE! Wat is duurzame voeding? SPECIFICATIES Werkvorm voor leerlingen van het secundair onderwijs bij de aanbodposter Studio Globo secundair onderwijs. Doelgroep Alle leerlingen

Nadere informatie

Wat stelt De Nationale DenkTank 2012 voor om de voedselketen te verduurzamen*?

Wat stelt De Nationale DenkTank 2012 voor om de voedselketen te verduurzamen*? Samenvatting van de bevindingen van de Nationale DenkTank 2012 boer Consument Wat stelt De Nationale DenkTank 2012 voor om de voedselketen te verduurzamen*? verwerker *De voorstellen van de denktank voor

Nadere informatie

1. INLEIDING 2. CARBON FOOTPRINT

1. INLEIDING 2. CARBON FOOTPRINT 1. INLEIDING Binnen Van der Ende Beheermaatschappij B.V. staat zowel interne als externe duurzaamheid hoog op de agenda. Interne duurzaamheid richt zich met name op het eigen huisvestingsbeleid, de bedrijfsprocessen

Nadere informatie

Innovatie en ondernemerschap bij verminderen voedselverspilling

Innovatie en ondernemerschap bij verminderen voedselverspilling Innovatie en ondernemerschap bij verminderen voedselverspilling Toine Timmermans, Programma manager duurzame voedselketens Bart Groesz, PLUS Klaassen supermarkt Overzicht workshop Innovatie & ondernemerschap

Nadere informatie

De duurzaamheid van perspulp

De duurzaamheid van perspulp De duurzaamheid van perspulp Mini symposium OPNV 12 juni 2012 Ad Backx Manager Milieu- en Arbozaken A. Backx Duurzaamheid (vanaf 1-6-2012) Inhoud presentatie 1. Profiel Suiker Unie 2. MVO bij Suiker Unie

Nadere informatie

Inzicht - Footprint. Jaaroverzicht 2018

Inzicht - Footprint. Jaaroverzicht 2018 Inzicht - Footprint Jaaroverzicht 2018 Inhoudsopgave Inzicht - Footprint... 1 1. Inleiding... 3 2. Afbakening... 4 2.1 Uitbreiding organisatie... 4 3. Directe en indirecte emissies (scope 1 en 2)... 4

Nadere informatie

Bachelor s Award 2014

Bachelor s Award 2014 Bachelor s Award 2014 Betreft: Opdracht en beoordelingscriteria Bachelor s Award 2014 Beste studenten, Welkom bij de speciale jubileumeditie van de Voedingscentrum Bachelor s Award. Slepen jullie straks

Nadere informatie

WAT ETEN WE VANDAAG? 1 Waarom moet je eten?

WAT ETEN WE VANDAAG? 1 Waarom moet je eten? WAT ETEN WE VANDAAG? 1 Waarom moet je eten? Alles wat je eet en drinkt noemen we voedingsmiddelen. Voorbeelden hiervan zijn: brood, boter, groenten en vlees. In voedingsmiddelen zitten voedingsstoffen:

Nadere informatie

Toelichting ISO Milieuprestatiemeting versie 15 mei 2018

Toelichting ISO Milieuprestatiemeting versie 15 mei 2018 Toelichting ISO 14001 Milieuprestatiemeting versie 15 mei 2018 SCCM heeft een instrument ontwikkeld waarmee u goed inzicht krijgt in de milieuprestaties van uw organisatie, de ISO 14001 Milieuprestatiemeting.

Nadere informatie

ir. Anita Wouters) Dames en heren,

ir. Anita Wouters) Dames en heren, Speech namens de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, mw. Gerda Verburg, tijdens het congres Future Foods, Wageningen, 11 oktober 2007 (uitgesproken door Directeur-Generaal ir. Anita Wouters)

Nadere informatie

VERS VAN HET LAND? Duurzaamheid groente & fruit. nummer 07/08 juli/augustus ,25

VERS VAN HET LAND? Duurzaamheid groente & fruit. nummer 07/08 juli/augustus ,25 nummer 07/08 juli/augustus 2018 7,25 VERS VAN HET LAND? Duurzaamheid groente & fruit MAALTIJDSALADES Lekker en makkelijk, maar moet er echt zo veel suiker en zout in die dressings? PFF, WAT EEN HITTE Zo

Nadere informatie

6 Levenscyclusanalyse (LCA) van Bioveem-bedrijven

6 Levenscyclusanalyse (LCA) van Bioveem-bedrijven 6 Levenscyclusanalyse (LCA) van Bioveem-bedrijven G.L. Iepema (Louis Bolk Instituut) M.A. Thomassen (Leerstoelgroep Dierlijke Productiesystemen WUR) L.M. s Gravendijk (studente Leerstoelgroep Dierlijke

Nadere informatie

Milieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van Automaten Versie 26 januari 2016

Milieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van Automaten Versie 26 januari 2016 Milieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van Automaten 1. Scope/afbakening De productgroep Automaten omvat automaten voor: warme dranken; gekoelde dranken / bronwater; snacks / snoep.

Nadere informatie

CO2 Emissies & voortgang van doelstellingen Nieuwsbrief 2 van 2017

CO2 Emissies & voortgang van doelstellingen Nieuwsbrief 2 van 2017 Inleiding CO 2 prestatieladder Sinds 2013 is Gebr. Beentjes gecertificeerd voor de CO2 prestatieladder. Een van de onderdelen van het CO2 beleid is het periodiek communiceren over de CO2 uitstoot alsmede

Nadere informatie

10 KEER GEZOND EET GROENTEN

10 KEER GEZOND EET GROENTEN 10 KEER GEZOND 10 KEER GEZOND Er zijn volgens ons tien regels waar het voedingspatroon van elke sporter of niet-sporter dagelijks aan zou moeten voldoen. Deze richtlijnen zijn grotendeels gebaseerd op

Nadere informatie

> Inzet: CO 2 reductie en eerlijke carbonhandel

> Inzet: CO 2 reductie en eerlijke carbonhandel > Ketenaanpak en -verantwoordelijkheid > Inzet: CO 2 reductie en eerlijke carbonhandel > Doel: boeren ondersteunen bij de impact van klimaatverandering en ontbossing tegen te gaan. Ons klimaat verandert

Nadere informatie

De kritische consument

De kritische consument De kritische consument Inleiding Om producten te kunnen maken heb je grondstoffen nodig. Mensen werken met deze grondstoffen en maken er producten van die we consumeren. Een ondernemer is tevreden als

Nadere informatie

Geachte gasten, Duurzamer eten

Geachte gasten, Duurzamer eten Geachte gasten, Friet van Piet is al geruime tijd bezig om op het gebied van MVO stappen te maken. Dit is voor ons te merken aan heel veel kleine zaken, die voor een buitenstaander niet of nauwelijks waarneembaar

Nadere informatie

Tips& Tricks HOE KOOP JE ÉCHT DUURZAAM IN?

Tips& Tricks HOE KOOP JE ÉCHT DUURZAAM IN? Tips& Tricks HOE KOOP JE ÉCHT DUURZAAM IN? Op zoek naar een nieuwe cateraar? En je vindt duurzaamheid belangrijk? Vergeet niet de juiste balans te vinden tussen duurzame, gezonde en gewenste voeding. Alleen

Nadere informatie

Management samenvatting

Management samenvatting Management samenvatting Onderzoek naar de milieu-impact van natuurlijk grassportvelden Dit rapport beschrijft de milieu-impact van natuurlijke grassportvelden en de mogelijkheden om deze milieu-impact

Nadere informatie

D e f i n i n g s u s t a i n a b l e n u t r i t i o n

D e f i n i n g s u s t a i n a b l e n u t r i t i o n D e f i n i n g s u s t a i n a b l e n u t r i t i o n Hoe komen we tot gezonde en duurzame voedingspatronen? Gerard Kramer Manager Sustainable Nutrition Blonk Consultants Slotdebat It s the food, my

Nadere informatie

Externe vergader- en verblijffaciliteiten

Externe vergader- en verblijffaciliteiten Milieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van Externe vergader- en verblijffaciliteiten 1. Scope/afbakening De productgroep Externe vergader- en verblijffaciliteiten omvat externe faciliteiten

Nadere informatie

Directie Voedings- en Veterinaire Aangelegenheden LNV Consumentenplatform Consumentenonderzoek Natuurlijkheid, waarde voor beleid

Directie Voedings- en Veterinaire Aangelegenheden LNV Consumentenplatform Consumentenonderzoek Natuurlijkheid, waarde voor beleid Directie Voedings- en Veterinaire Aangelegenheden LNV Consumentenplatform Consumentenonderzoek Natuurlijkheid, waarde voor beleid 11 juni 2004 I Opinie-onderzoek 1. Inleiding 1 2. Associaties met natuurlijkheid

Nadere informatie

Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL

Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL Doelstellingen - Mondiaal Parijs-akkoord: Well below 2 degrees. Mondiaal circa 50% emissiereductie nodig in

Nadere informatie

ARE HEALTH CLAIMS UNDERSTOOD?

ARE HEALTH CLAIMS UNDERSTOOD? ARE HEALTH CLAIMS UNDERSTOOD? door Sheila Francl Zoetermeer 2009 Afstudeeropdracht Faculteit Natuurwetenschappen, Open Universiteit Nederland SAMENVATTING (SUMMARY IN DUTCH) Gezondheidsbewuste consumenten

Nadere informatie

Ontwikkelen en Testen Carbon- en Water Footprint Module voor MasterLink (49)

Ontwikkelen en Testen Carbon- en Water Footprint Module voor MasterLink (49) Ontwikkelen en Testen Carbon- en Water Footprint Module voor MasterLink (49) Programma Precisie Landbouw Verplichtingennr: 1400007552 Agrifirm Plant Maart 2012 INHOUD INLEIDING... 3 1. CARBON FOOTPRINT...

Nadere informatie

Elektrificeren van erfwerkzaamheden op een melkveebedrijf

Elektrificeren van erfwerkzaamheden op een melkveebedrijf Elektrificeren van erfwerkzaamheden op een melkveebedrijf Hoeveel CO 2 bespaar je hiermee? 1 Elektrificeren van erfwerkzaamheden op een melkveebedrijf; hoeveel CO2 bespaar je hiermee? Erfwerkzaamheden

Nadere informatie

Samenvatting. - verlies van biodiversiteit, door ontbossing, vervuiling en monocultures;

Samenvatting. - verlies van biodiversiteit, door ontbossing, vervuiling en monocultures; 1. Inleiding 1.1 Dierlijke voedselproducten en milieu Dierlijke voedselproducten zoals, vlees, melk en eieren, zijn voor de meeste mensen een vast onderdeel van het menu. Deze producten leveren belangrijke

Nadere informatie

Goedkoper en gewoner

Goedkoper en gewoner TEKST ELSE MEIJER, FERRY PLOEG PRIJSPEILING BIOLOGISCHE PRODUCTEN Goedkoper en gewoner 26 CONSUMENTENGIDS APRIL 2019 Biologische producten waren lange tijd vooral iets voor (milieu)bewuste consumenten

Nadere informatie

Opinieonderzoek. Inleiding

Opinieonderzoek. Inleiding Opinieonderzoek Inleiding Voor deze rapportage is gebruik gemaakt van twee opinieonderzoeken. Prominent in dit deel is het Onderzoek consumentenzorgen, Residuen bestrijdingsmiddelen van het Voedingscentrum

Nadere informatie

Broeikasgasemissies in Nederland,

Broeikasgasemissies in Nederland, Indicator 19 mei 2009 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De totale uitstoot van broeikasgassen

Nadere informatie

KlasseLunch. Over gezond eten 1. Docentenhandleiding KlasseLunch 2008:

KlasseLunch. Over gezond eten 1. Docentenhandleiding KlasseLunch 2008: Over gezond eten 1 WAAROM IS GEZOND ETEN BELANGRIJK? Je bent nu in de groei. Je lichaam is nog lang niet klaar. Goed en gezond eten is daarom erg belangrijk. Want alleen dan krijg je voldoende voedingsstoffen

Nadere informatie

Ketenanalyse project Kluyverweg. Oranje BV. www.oranje-bv.nl. Conform de CO 2 -Prestatieladder 3.0. Versie : Versie 1.0 Datum : 10-11-2015

Ketenanalyse project Kluyverweg. Oranje BV. www.oranje-bv.nl. Conform de CO 2 -Prestatieladder 3.0. Versie : Versie 1.0 Datum : 10-11-2015 Ketenanalyse project Kluyverweg Oranje BV Conform de CO 2 -Prestatieladder 3.0 Versie : Versie 1.0 Datum : 10-11-2015 Handtekening autoriserend verantwoordelijk manager Autorisatiedatum: 3-12-2015 Naam

Nadere informatie

Inzicht - Footprint Q4 2016

Inzicht - Footprint Q4 2016 Inzicht - Footprint Q4 2016 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Afbakening... 4 2.1 Uitbreiding organisatie... 4 3. Directe en indirecte emissies (scope 1 en 2)... 4 3.1 Emissie 2016 Q4 per categorie...

Nadere informatie

Keteninitiatief. Samen zorgen voor minder CO2

Keteninitiatief. Samen zorgen voor minder CO2 Keteninitiatief Samen zorgen voor minder CO2 1 Efficiënt vervoer producten en retourneren fust Maart 2016 Deelnemers; Bedrijf: Handelskwekerij Piet van t Wout BV Bezoekadres: Insteek 68 Postcode en plaats:

Nadere informatie

1. INLEIDING 2. CARBON FOOTPRINT

1. INLEIDING 2. CARBON FOOTPRINT 1. INLEIDING Binnen Van der Ende Beheermaatschappij B.V. staat zowel interne als externe duurzaamheid hoog op de agenda. Interne duurzaamheid richt zich met name op het eigen huisvestingsbeleid, de bedrijfsprocessen

Nadere informatie

Inzicht - Footprint Q1 2017

Inzicht - Footprint Q1 2017 Inzicht - Footprint Q1 2017 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Afbakening... 4 2.1 Uitbreiding organisatie... 4 3. Directe en indirecte emissies (scope 1 en 2)... 4 3.1 Emissie 2017 Q1 per categorie...

Nadere informatie

SBIR Verduurzamen voedselproductie

SBIR Verduurzamen voedselproductie SBIR Verduurzamen voedselproductie Informatiebijeenkomst 16 juli 2014 Alexia Michel, Ministerie EZ Topsector Agri&Food en Tuinbouw&Uitgangmaterialen Achtergrond Initiatief: topsector Agri&Food en ministerie

Nadere informatie

Waardeketen MVO verslag 2017

Waardeketen MVO verslag 2017 Waardeketen MVO verslag 2017 Mensen en kapitaal In ons dagelijks werk maken onze mensen het verschil en daarom willen we goed voor onze mensen zorgen. Opleiding en ontwikkeling vormen een speerpunt in

Nadere informatie

Reductieplan Overige Broeikasgassen.

Reductieplan Overige Broeikasgassen. Reductieplan Overige Broeikasgassen (ROB) www.robklimaat.nl Kansen en bedreigingen in de electriciteitssector Erik ter Avest 29 juni 2006 1 Wat is het ROB? Andere vragen? Discussie Enkele begrippen wat

Nadere informatie

3.D.1 Keteninitiatief

3.D.1 Keteninitiatief 3.D.1 Keteninitiatief Samen zorgen voor minder CO2 Drunen 17 april 2018 Dhr. R. Buijs Akkoord directie: Datum: Handtekening: 1 Deelnemers; Inzet transport op project nr xxxxxx 2018 Bedrijf: Beheeraccent

Nadere informatie

Een operatie? Let op uw voeding!

Een operatie? Let op uw voeding! Een operatie? Let op uw voeding! Belangrijk Om een operatie en uw herstel zo goed mogelijk te laten verlopen is het belangrijk dat u lichamelijk in een zo goed mogelijke conditie bent. Een goede voedingstoestand

Nadere informatie

Verspilling: De houdbaarheidsdatum nabij

Verspilling: De houdbaarheidsdatum nabij School: Bedrijf: Titel project: 1. De opdracht Opdrachtgever Agrarische Jongeren Friesland is een organisatie die zich ten doel stelt de bedrijfsvoering van boerenbedrijven zo efficient mogelijk te maken.

Nadere informatie

Broeikasgasemissies in Nederland,

Broeikasgasemissies in Nederland, Indicator 8 september 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De totale uitstoot van broeikasgassen

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting 9

Samenvatting. Samenvatting 9 Samenvatting Voedingsmiddenenbedrijven hebben verschillende manieren om consumenten erop te attenderen dat bepaalde producten goed zouden zijn voor de gezondheid. Sinds enkele jaren worden daar in Nederland

Nadere informatie

klimaatverandering en voedsel

klimaatverandering en voedsel klimaatverandering en voedsel Parijs; wat is er afgesproken en gaat het lukken? Wat betekent dit voor landbouw en voeding? Energie transitie als voorbeeld voor producent en consument Duurzaamheid als paradigma.

Nadere informatie

Derde voortgangsrapportage CO2-emissiereductie.

Derde voortgangsrapportage CO2-emissiereductie. Derde voortgangsrapportage CO2-emissiereductie. Graag informeren wij u over de uitkomsten van onze Carbon Footprint en de derde CO 2 Emissie-inventarisatie, dit alles over 2014. Hierin zijn de hoeveelheden

Nadere informatie

Duurzaam cateren. Whitepaper. www.facto.nl

Duurzaam cateren. Whitepaper. www.facto.nl Duurzaam cateren Samenvatting Maatschappelijk verantwoord ondernemen is een vast onderdeel geworden van professionele bedrijfsvoering. Dit geldt ook voor facility management. De uitwerking blijkt in de

Nadere informatie

Opdrachten bij cahier Foodtopia Het voedsel van de toekomst

Opdrachten bij cahier Foodtopia Het voedsel van de toekomst Opdrachten bij cahier Foodtopia Het voedsel van de toekomst BEWAREN EN BEHOUDEN Wij vinden het heel normaal dat de supermarkt vol eten ligt. Vandaag, morgen, volgende week en daarna. Dat is mogelijk doordat

Nadere informatie

CO2-monitor 2013 s-hertogenbosch

CO2-monitor 2013 s-hertogenbosch CO2-monitor 2013 s-hertogenbosch Afdeling Onderzoek & Statistiek Maart 2013 2 Samenvatting In deze monitor staat de CO2-uitstoot beschreven in de gemeente s-hertogenbosch. Een gebruikelijke manier om de

Nadere informatie

Kwantificeren van Milieuprestatie. Mantijn van Leeuwen

Kwantificeren van Milieuprestatie. Mantijn van Leeuwen Kwantificeren van Milieuprestatie Mantijn van Leeuwen NIBE (Experts in Sustainability) Ondersteund door LCA gegevens, maakt u betere beslissingen NIBE speelt een centrale rol tussen producenten, ontwerpers,

Nadere informatie

Voedselverspilling in huis

Voedselverspilling in huis Voedselverspilling in huis 13 november 2014 Karin Bemelmans Missie Het Voedingscentrum informeert consumenten over en stimuleert hen tot een gezonde en meer duurzame voedselkeuze 1942 2014 Rapport Gezondheidsraad,

Nadere informatie

Inzicht in de Carbon Footprint van GKB Groep B.V. CO2 Prestatieladder niveau 4 over het jaar 2012 en 2013

Inzicht in de Carbon Footprint van GKB Groep B.V. CO2 Prestatieladder niveau 4 over het jaar 2012 en 2013 Inzicht in de Carbon Footprint van GKB Groep B.V. CO2 Prestatieladder niveau 4 over het jaar 2012 en 2013 Datum: 28 maart 2014 Pagina 1 van 8 GKB Groep. CO2 emissie inventaris Inhoudsopgave 1 Over G.K.B.

Nadere informatie

In een notendop. 1 De Visie van het Netwerk Stadslandbouw Antwerpen. Het Netwerk stadslandbouw Antwerpen is

In een notendop. 1 De Visie van het Netwerk Stadslandbouw Antwerpen. Het Netwerk stadslandbouw Antwerpen is 1 De Visie van het Netwerk Stadslandbouw Antwerpen In een notendop Het Netwerk stadslandbouw Antwerpen is Een netwerk van lokale boeren en andere betrokken partners Een aanspreekpunt voor Stadslandbouw

Nadere informatie

POSITION PAPER VOEDSELKEUZELOGO S

POSITION PAPER VOEDSELKEUZELOGO S POSITION PAPER VOEDSELKEUZELOGO S CONSUMENTENBOND, 12 APRIL 2018 1 Wat wil de Consumentenbond? De Consumentenbond vindt het van groot belang dat er een duidelijke kleurcodering c.q. voedselkeuzelogo 1

Nadere informatie

Duurzaamheid in de Schijf van Vijf

Duurzaamheid in de Schijf van Vijf Duurzaamheid in de Schijf van Vijf Expert duurzaam eten Dr.ir. Corné van Dooren @DuurzaamEten Congres Duurzame Voeding, FCInstitute, 19 juni 2018 Disclosure belangen spreker Geen potentiële belangenverstrengeling

Nadere informatie

Internationaal dierenwelzijnsbeleid

Internationaal dierenwelzijnsbeleid Internationaal dierenwelzijnsbeleid Stand: januari 2016 Onze visie Eenvoudig, verantwoordelijk, betrouwbaar: al meer dan 100 jaar liggen traditionele handelswaarden ten grondslag aan het succes van ALDI

Nadere informatie

1. INLEIDING. 1.1. Rapportage

1. INLEIDING. 1.1. Rapportage 1. INLEIDING Binnen Van der Ende Beheermaatschappij B.V. staat zowel interne als externe duurzaamheid hoog op de agenda. Interne duurzaamheid richt zich met name op het eigen huisvestingsbeleid, de bedrijfsprocessen

Nadere informatie

Milieudoelen Jan Kuipers Nunspeet 2014-2015

Milieudoelen Jan Kuipers Nunspeet 2014-2015 Toelichting bij Plan van Aanpak Milieu Het milieuzorgsysteem van Jan Kuipers Nunspeet is opgezet volgens de norm ISO 14001:2004 en is vastgelegd in het VKAM handboek. Het milieuzorgsysteem voldoet ook

Nadere informatie

THEMA VOEDING Kern Subkern 0-4 groep 1-2 groep 3-6 groep 7-8 Onderbouw vo Bovenbouw vmbo Bovenbouw havo-vwo

THEMA VOEDING Kern Subkern 0-4 groep 1-2 groep 3-6 groep 7-8 Onderbouw vo Bovenbouw vmbo Bovenbouw havo-vwo Kern Subkern 0-4 groep 1-2 groep 3-6 groep 7-8 Onderbouw vo gezondheid groei De begrippen eten, drinken, snoep, honger, trek, dorst (correct) Uitleggen dat er eten om gezond van te groeien of om te snoepen

Nadere informatie

Energiebesparing koffieverpakkingen

Energiebesparing koffieverpakkingen Op CE Delft CE lossingen Delft voor Oplossingen milieu, econom voor ie milieu, en technolog economie ie en technologie Oude Delft 180 Oude Delft 180 2611 HH Delft 2611 HH Delft tel: tel: 015 015 2 150

Nadere informatie