Hoger, die lat! het Onderwijsblad. nr.10. Vervangingsfonds vreest vergeefse modernisering. AOb-panel geeft minister Marja van Bijsterveldt een 4

Transcriptie

1 nr mei 2011 het Onderwijsblad Algemene Onderwijsbond 1 nieuws, achtergronden, opinie en AOb-service AOb-panel geeft minister Marja van Bijsterveldt een 4 Vervangingsfonds vreest vergeefse modernisering Zin en onzin van het tienminutengesprek Hoger, die lat!

2 De lat kan hoger Het ministerie bombardeert het onderwijs de afgelopen maanden met plannen. Het hele onderwijs gaat op de schop, van basisschool tot aan universiteit. Het moet allemaal anders en beter. De lat hoger, weg met de zesjescultuur. Het onderwijspersoneel vindt ook dat het beter kan, maar vindt wel dat minister Marja van Bijsterveldt te veel tegelijk wil en soms verkeerde keuzes maakt. In de panelenquête geven AOb-leden haar daarom het rapportcijfer 4, het laagste dat een minister ooit haalde. Tekst Robert Sikkes Beeld Typetank Het hele onderwijs gaat op de schop. Nieuwe samenwerkingsverbanden voor passend onderwijs, schrappen van rugzakjes. Voor het basisonderwijs komt er een verplichte eindtoets, meer aandacht voor taal en rekenen. In het voortgezet onderwijs wordt het aantal profielen verminderd, de examens worden aangescherpt. Het mbo ziet de vierjarige opleidingen omgebouwd tot drie jaar en er komen centrale examens. Het hbo krijgt te maken met intensiever onderwijs aan het begin en een langstudeerdersboete aan het einde. De inkt van het ene actieplan is nog niet droog of het volgende wordt alweer aangekondigd. Binnenkort verschijnt het Actieplan beter presteren voor het voortgezet onderwijs, in december aangekondigd door de minister. Er zit ook een nieuwe ideologische boodschap onder alle plannen. De lat moet hoger. Scholen, leraren, leerlingen moeten excelleren. Weg met de zesjescultuur en op naar het opbrengstgericht werken. Het laagste cijfer Het Onderwijsblad vroeg in een uitvoerige panelenquête de AOb-leden hoe zij daar tegenaan kijken. Op zich valt het basisidee goed. Bij het onderwijspersoneel vinden ongeveer acht van de tien mensen dat het beter kan. Alleen zijn ze niet erg tevreden met de maatregelen die daarbij horen. En wat hen helemaal stoort is de beleidshaast die het ministerie aan de dag legt. Onder druk van de financiële kant van alle maatregelen - voor een groot deel hangen de plannen samen met bezuinigingen - heeft de minister grote haast om alle maatregelen in te voeren. Ze is daar al een paar keer voor op de vingers getikt. Zo vond de Raad van State dat zij zittende studenten ten onrechte al confronteerde met de langstudeerdersboete. De Onderwijsraad noemt de invoeringstermijn van de plannen voor het mbo kort. Het uitstel voor passend onderwijs kwam er toen duidelijk werd dat de planning van nieuwe samenwerkingsverbanden onhaalbaar was. Het AOb-panel deelt die mening. Meer dan driekwart vindt dat het ministerie te veel tegelijk wil. Samen met de bezuinigingsopdracht die aan de plannen hangt, zal dat voor het lage rapportcijfer van Marja van Bijsterveldt zorgen: een 4. Het laagste cijfer dat een minister ooit kreeg van het panel. 16 het Onderwijsblad nr. 10z28 mei 2011

3 Lessen vergeten De beleidshaast is vooral verbazingwekkend voor wie terugblikt op het rapport van de commissie-dijsselbloem. Daarin werd duidelijk gemaakt dat vernieuwingsplannen in het voortgezet onderwijs mislukten vanwege de scoringsdrift van ministers. De CDA er Jan Jacob van Dijk vond dat de belangrijkste les uit het rapport Tijd voor onderwijs, zei hij in het debat in Er is onzorgvuldig overgegaan tot grote, majeure onderwijsvernieuwingen en men heeft onvoldoende tijd en financiële ruimte geboden om die onderwijsvernieuwingen verantwoord in te voeren. De VVD ging nog een stapje verder en prees het rapport de hemel in. Het rapport van de commissie-dijsselbloem mag niet en nooit achter de rododendrons verdwijnen, zei het liberale Kamerlid Ineke Dezentjé Hamming-Bluemink. Wat de VVD ster betreft moest er een nieuwe wind gaan waaien, die zij de kunst van het loslaten noemde. Daarmee doel ik op een nieuwe verdeling van verantwoordelijkheden, waarbij de overheid het vertrouwen teruggeeft aan de scholen, waarbij leraren hun vak terugkrijgen, schoolleiders de dialoog aangaan met een schoolteam en docenten Deelnemers enquête De panelenquête werd uitgevoerd onder werkende en studerende AOb-leden. Bijna 5000 begonnen aan de enquête, bijna 3900 vulden de complete vragenlijst in. De uitvoering was in handen van Nico van Kessel van het ITS van de Radboud Universiteit Nijmegen. Van de deelnemers kwam 46 procent uit het po, 35 procent uit het vo, 13 procent uit de bve en 6 procent uit het hbo. Kijkend naar de functies ging het in hoofdzaak om leraren (80 procent), gevolgd door oop (10 procent), management (6 procent) en studenten (4 procent). De sekseverdeling: 63 procent vrouw, 37 procent man. De leeftijdsverdeling: onder 25 (6 procent), (21 procent), (18 procent), (31 procent), (24 procent). Daarmee vormen de deelnemers een goede afspiegeling van het ledenbestand van de AOb. Een klein deel van de gegevens (die over prestatiebeloning) werd eerder ter beschikking gesteld aan Uitgesproken VARA en onderzoeker Kilian Wawoe. de boeken kunnen kiezen waaruit zij les geven. Draagvlak Maar CDA en VVD lijken de lessen van het rapport-dijsselbloem helemaal vergeten te zijn. Niet alleen is er opnieuw haastige invoering, ook grijpen veel maatregelen in op het hoe van het onderwijs, terwijl de Kamerbrede commissie zei dat de overheid zich moest beperken tot het wat. Het Onderwijsblad vroeg daarom hoe het onderwijspersoneel aankijkt tegen hoofdlijnen en details van alle plannen. Over twee weken worden de resultaten gepubliceerd van de specifieke maatregelen, nu spreekt het panel zich uit over de ideologie van de nieuwe prestatiegerichte koers. Op zich geven de AOb-leden de verschillende onderwijssectoren gemiddeld een voldoende. Over het basisonderwijs is het panel het meest positief, over het mbo g nr. 10z28 mei 2011 het Onderwijsblad 17

4 Het onderwijs in mijn sector kan beter Basisonderwijs 69% Voortgezet onderwijs 82% Mbo 86% Hbo 91% het meest negatief. Maar eensgezind zijn alle deelnemers aan de enquête dat het onderwijs in hun eigen sector beter kan. Voor het basisonderwijs vindt 69 procent dat, in het voortgezet onderwijs 82 procent. Van de werknemers in de bve vindt 86 procent dat het beter kan, in het hbo zelfs 91 procent. Dat verklaart dan ook dat een meerderheid positief reageert op actieplannen om het niveau in hun sector te verbeteren. Het idee dat er een zesjescultuur heerst, wordt echter afgewezen door een grote groep van 45 procent. Integendeel, zou je bijna zeggen, als acht van de tien vinden dat ze alles uit een kind willen halen wat er in zit. Tweederde vindt ook dat ze nu al hoge eisen stellen aan leerlingen. Vier van de tien vinden dat er op school al een ambitieus klimaat heerst. Toch kan er nog een schepje bovenop: 42 procent vindt dat er op de eigen school hard gewerkt moet worden aan een opbrengstgerichte cultuur. Voor de nieuwe koers van het ministerie lijkt daarom draagvlak te bestaan, al is dat niet op alle punten. Prestatiebeloning wordt resoluut afgewezen (zie de volgende pagina s). De deelnemers zien ook een keerzijde: het vragen van hogere prestaties betekent ook een hogere uitval, zo vreest 45 procent. Wat de deelnemers duidelijk missen is aandacht voor de klassengrootte. De stelling voor beter onderwijs moet mijn klas kleiner krijgt de steun van 79 procent. Over de effecten van ict op de leerlingprestaties bestaat een gemengd beeld. Een derde denkt dat dat helpt, een vijfde verwacht er niets van, de anderen zijn neutraal. Ook het sneller sluiten van zeer zwakke scholen, zoals dat door het ministerie wordt gepropageerd, valt bij een meerderheid slecht. H In het volgende Onderwijsblad: de specifieke maatregelen uit de verschillende actieplannen per sector. Resultaten op een rij Op een aantal stellingen was het mogelijk om te antwoorden met oneens, neutraal of eens. In dit overzicht de opvallendste uitkomsten. Voornamelijk eens: Ik wil alles eruit halen wat er in een kind zit 83% Voor beter onderwijs moet mijn klas kleiner 79% Het ministerie wil te veel tegelijk 78% Ik stel hoge eisen aan leerlingen 67% Beter onderwijs krijg je met beter opgeleide leraren 54% Het werd hoog tijd voor een actieplan beter presteren 43% Op mijn school heerst een ambitieus klimaat 41% Voornamelijk oneens: Prestatiebeloning kan mij stimuleren om het beter te doen 68% Zwakke leerlingen hebben meer aandacht nodig dan slimme 52% Van een dubbeltje kun je geen kwartje maken 47% Er heerst een zesjescultuur op onze school 45% Rapportcijfers bewindslieden Weg met de zesjescultuur, zegt het kabinet, maar het onderwijsbeleid komt volgens het onderwijspersoneel niet eens boven de 5 uit. Minister Marja van Bijsterveldt krijgt van het AOb-panel een 4, het laagste cijfer dat een minister ooit heeft gekregen. Minister Marja van Bijsterveldt 4 Staatssecretaris Halbe Zijlstra 4,2 Premier Mark Rutte 5,1 Onderwijsbeleid CDA-VVD 3,7 Kabinetsbeleid CDA-VVD 4 Rapportcijfers onderwijsministers in het verleden Jo Ritzen 5,2 Loek Hermans 5,1 Maria van der Hoeven 4,7 (2002) Maria van der Hoeven 4,4 (2006) Ronald Plasterk 4,8 18 het Onderwijsblad nr. 10z28 mei 2011

5 Onderwijspersoneel wijst prestatiebeloning af Het idee van prestatiebeloning valt volkomen verkeerd in het onderwijs: zeven van de tien mensen wijzen prestatiebeloning resoluut af. In plaats daarvan kunnen scholen beter slecht functionerende leraren ontslaan, vindt tweederde. Dat blijkt uit een enquête onder bijna 3900 AOb-leden. Tekst Robert Sikkes Beeld Typetank Het kabinet wil enthousiast prestatiebeloning invoeren in het onderwijs, maar het onderwijspersoneel voelt daar helemaal niets voor. Het leidt tot een soort McDonald s medewerker van de week, afgunst en demotivatie, vindt een leraar in de AOb-panelenquête. In de open vragen over prestatiebeloning wordt het meest genoemd dat het idee onuitvoerbaar is, zoals een leerkracht basisonderwijs signaleert aan de hand van zijn eigen ervaringen. Vorig jaar had ik bijvoorbeeld een groep met ongeveer 80 procent aan leerlingen waarbij sprake was van taalachterstanden, sociaal-emotionele problemen enz. Dit jaar is dat niet het geval. Nu liggen mijn resultaten gemiddeld 175 procent hoger. Dit zou betekenen dat ik vorig jaar ontslagen had moeten worden en dit jaar een zeer grote bonus moet krijgen. Dit is scheef. Vriendjespolitiek De vrees voor vriendjespolitiek of oneerlijke beoordeling is een ander veelgenoemd Op dit moment krijgen de lievelingetjes van de directie de bonussen of een hogere salarisschaal bezwaar. Degene met de grootste mond heeft de meeste kans op beloning en de goede maar bescheiden docent krijgt geen waardering, vindt de ene docent. Een andere stelt: Op dit moment krijgen de lievelingetjes van de directie de bonussen of een hogere salarisschaal. Het pakt volgens de overgrote meerderheid in elk geval desastreus uit. Prestatiebeloning is de doodsteek voor de teamgeest, solidariteit en teamvorming, het is onmeetbaar en zal elleboogwerk tot de norm maken. Prestatiebeloning is bovendien overbodig, vindt een leraar, want een schouderklopje doet al wonderen. Tegenstanders vinden het ook ongepast naast de bezuinigen op bijvoorbeeld passend onderwijs. Belachelijk dat hiervoor geld wordt vrijgemaakt als op andere posten wordt bezuinigd. Er zijn ook AOb ers die vinden dat de onderwijssector niet moet zeuren. Bij het uitvoeren van welk vak dan ook is het mogelijk objectief te meten wat de effectiviteit van de geleverde arbeidsprestatie is. In het onderwijs is dit niet anders en dus moeten we streven naar een zo goed mogelijke gezamenlijke prestatie. Daarbinnen is het wat mij betreft gewoon mogelijk excellentie extra te belonen. Daarnaast moet slecht functionerende professionals de kans geboden worden zich te verbeteren of eventueel (met begeleiding!) gedwongen worden naar ander werk uit te zien. g nr. 10z28 mei 2011 het Onderwijsblad 19

6 Maar de voorstanders zijn zwaar in de minderheid. Alle varianten van prestatiebeloning worden door een overgrote meerderheid afgewezen, al verschilt het welk model wordt gekozen. De hardste variant - een bonus op basis van de leerwinst in één jaar - wordt het negatiefst beoordeeld, driekwart is daar tegen. Dat geldt ook voor andere vormen van individuele beloningen, zoals het voorstel van de Onderwijsraad om de 5 procent meest excellente docenten extra te belonen. Jongeren Teambeloning wordt iets positiever beoordeeld, vooral als dat gebeurt op basis van de bereikte leerwinst over meerdere jaren. Met name in het basisonderwijs voelt men wel iets voor teambeloning (32 procent) in andere sectoren schommelt dat rond de 20 procent. Nog iets positiever valt het oordeel uit over de aanpak die de AOb de meest Welk percentage van de leraren binnen uw school presteert naar uw mening onder de maat? 15% wenselijke lijkt, namelijk goede docenten binnen het huidige salarissysteem belonen met een extra periodiek of doorstroom naar een hogere salarisschaal. Die werkwijze - allang mogelijk binnen de huidige cao - stuit 44 procent tegen de borst, maar 36 procent ziet er wel wat in. Jongeren zijn iets positiever over het idee van prestatiebeloning. Bij de groep onder de 25 jaar vindt 17 procent het wel een goed idee, maar in de groep van 25 tot 35 jaar neemt dat al weer af tot 13 procent. Verder zijn er opvallend weinig afwijkingen tussen de generaties als het gaat over excellente of matig functionerende leraren. Als er een bonus komt, vindt een derde dat ze er zelf voor in aanmerkingen zou- 20 het Onderwijsblad nr. 10z28 mei 2011

7 den komen. Kijkend naar de collega s denken zij dat een kwart inderdaad excellent presteert. In het debat over prestatiebeloning wordt vaak gezegd dat iedereen een goede leraar herkent, maar daar blijkt in de enquête toch weinig van. Volgens ongeveer een kwart bestaat er consensus in het team over wie een goede leraar is, een kwart zegt dat dat zeker niet het geval is en de helft meldt dat ze geen idee hebben of alle collega s dezelfde excellente docenten voor ogen hebben. Op dit moment krijgen de goede docenten meestal niets extra s (51 procent), terwijl 8 procent sneller doorstroomt naar een hogere schaal. Bonussen of boekenbonnen komen nauwelijks voor. Wat is uw oordeel over prestatiebeloning op basis van gemeten leerwinst? Zeer slecht/slecht 71% Neutraal 19% Goed/zeer goed 10% Voor de kwaliteit van het onderwijs is het beter om slecht functionerende docenten te ontslaan dan prestatiebeloning in te voeren. Zeer mee oneens/oneens 11% Neutraal 16% Eens/zeer mee eens 73% Welk percentage van de leraren binnen uw school presteert naar uw mening excellent? 25% Superman In de Verenigde Staten is na de mode van prestatiebeloning nu een debat losgebarsten over slecht presterende docenten. In de documentaire Waiting for Superman over het falende Amerikaanse onderwijssysteem werd het onderwerp hard neergezet: groepen ongemotiveerde docenten die maar wat zouden aanmodderen. Er volgde een fel debat, wat de gerenommeerde onderwijseconoom Eric Hanushek ertoe bracht om wat te gaan rekenen. Hij maakt duidelijk op grond van toetsuitslagen in zijn onderzoek The Economic Value of High Teacher Quality dat de kwaliteit van de leraar ertoe doet. Een goed presterende leraar weet een groep achtergestelde leerlingen in één jaar anderhalf jaar lesstof bij te brengen. Zijn zwak presterende collega komt maar tot de helft van het programma. De experimenten met prestatiebeloning beloven succes, maar overtuigend bewijs daarvan ontbreekt. Bovendien is het volgens Hanushek effectiever om slecht presterende docenten te ontslaan en te vervangen door betere docenten. Om het leraar-worden aantrekkelijk te houden, moeten de overgebleven docenten wel iets beter betaald worden. Uiteindelijk zouden daardoor de kwaliteit van het lerarenbestand en de leerprestaties van leerlingen flink verbeteren. Naar die variant heeft de AOb-panelenquête daarom ook gevraagd. Opvallend is dat driekwart van de ondervraagden de stelling onderschrijft dat het beter is slechte docenten te ontslaan dan bonussen uit te delen aan de besten. Er zijn overigens veel minder slechte dan excellente docenten, is de ervaring van de ondervraagden. Gemiddeld vinden zij dat 15 procent onder de maat presteert. Wanneer zich dat voordoet, zijn er allerlei mogelijkheden om daar verbetering in te brengen. Functioneringsgesprekken, dossieropbouw, beoordelingsgesprekken, intervisie, bijscholing, coaching, overplaatsing - het komt allemaal in meerdere of mindere mate voor. Treurig is wel dat op één van de vijf scholen bij tegenvallende prestaties geen functioneringsgesprekken worden gevoerd. Na al die reparatiemogelijkheden kan een docent blijvend slecht functioneren. En wat gebeurt er dan? Eigenlijk vrij weinig: maar liefst 46 procent van de ondervraagden zegt dat niet goed functionerende leraren worden gedoogd door de directie. Slechts 13 procent wordt ontslagen. Een meerderheid van de ondervraagden vindt dat een onjuiste aanpak; 60 procent zegt daarom het beleid van de directie slecht of zeer slecht te vinden. Mythe AOb-voorzitter Walter Dresscher herkent de problematiek. Het is een mythe dat slecht functionerende leraren niet ontslagen kunnen worden, maar als je dat wilt doen als werkgever moet je dat wel goed kunnen onderbouwen. Het oplossen van problemen met een slecht functionerende collega is namelijk duidelijk een verantwoordelijkheid van de directie. Helaas zien wij te vaak dat het personeelsbeleid van schoolbesturen nog niet echt goed op orde is. Er zijn te weinig functioneringsgesprekken of er wordt te weinig gedaan om iemands functioneren te verbeteren. Onze juristen merken regelmatig dat als een leraar ontslagen wordt, dat op basis van onvoldoende feiten gebeurt en de directie een collega maar wat heeft laten zwemmen. H nr. 10z28 mei 2011 het Onderwijsblad 21