BIJDRAGEN AAN DE KLIMAATDOELSTELLINGEN VIA DUURZAME OVERHEIDSOPDRACHTEN F-GASSEN IN KOELAPPARATUUR, AIRCO S EN WARMTEPOMPEN

Transcriptie

1 Vlaamse overheid Koning Albert II-laan 20 bus BRUSSEL T F info@lne.be BIJDRAGEN AAN DE KLIMAATDOELSTELLINGEN VIA DUURZAME OVERHEIDSOPDRACHTEN F-GASSEN IN KOELAPPARATUUR, AIRCO S EN WARMTEPOMPEN //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// INHOUD INHOUD TOEPASSINGSGEBIED WAAROM BIJ AANKOPEN REKENING HOUDEN MET F-GASSEN? VLAAMS BELEID M.B.T. F-GASSEN OVERWEGINGEN VOORAF HFK-vrije oplossingen De juiste dimensionering en ontwerp van je installatie Verplichtingen van de exploitant Algemene criteria over milieu, sociale en ethische aspecten VOORWERP VAN DE OPDRACHT MARKTVERKENNING TECHNISCHE BEKWAAMHEID TECHNISCHE VEREISTEN Global warming potential van koelmiddelen Energiezuinige toestellen (aanbeveling) GUNNINGSCRITERIA Global warming Potential Totaalprijs voor het koelen UITVOERINGSVOORWAARDEN Erkend of geregistreerd bedrijf / koeltechnicus Onderhoud & rapportering Afvoer van apparatuur / installaties en koelmiddelen OPMERKINGEN M.B.T. DE FICHE? Bijlage 1 Lijst van veel voorkomende koelmiddelen //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// pagina 1 van 16

2 1 TOEPASSINGSGEBIED Gebruik deze fiche wanneer je koelapparatuur, airco s of warmtepompen wil aankopen en / of laten onderhouden en controleren volgens de procedures voor overheidsopdrachten. Deze fiche bespreekt koelapparatuur, airco s en warmtepompen (m.u.v. stationaire apparatuur bedoeld voor toepassingen om producten te koelen tot temperaturen onder -50 C). De fiche behandelt alleen stationaire apparatuur. Stationair betekent dat de apparatuur of installatie niet beweegt (bv. verplaatst) tijdens de werking. De inhoud van deze fiche is beperkt tot de koelmiddelen die in de apparaten gebruikt worden en onderhoud en controle om lekken van koelmiddelen te voorkomen of op te lossen. 1 Deze fiche kadert binnen de inspanningen die Vlaanderen moet doen om de uitstoot van gefluoreerde broeikasgassen (F-gassen) terug te dringen (zie alinea 3 Vlaams beleid m.b.t. F-gassen). F-gassen worden veelvuldig gebruikt als koelmiddel in koeltoepassingen, airconditioninginstallaties en warmtepompen. Gefluoreerde broeikasgassen Er zijn verschillende gefluoreerde broeikasgassen of F-gassen. Ze kunnen verder verdeeld worden naar HFK s, PKF s en SF6: HFK: fluorkoolwaterstoffen PFK: perfluorkoolstoffen SF6: zwavelhexafluoride PFK s en SF6 worden niet als koelmiddel in koelapparaten gebruikt. Koelapparatuur De regelgeving rond F-gassen voorziet bepalingen voor: Koelkasten en diepvriezers (hermetisch afgesloten apparatuur 2 ) De regelgeving maakt een onderscheid tussen koelkasten en diepvriezers voor huishoudelijk gebruik en voor commercieel gebruik. Het type van de koelkast of diepvriezer bepaalt of hij als huishoudelijk of commercieel aangemerkt wordt, niet de plaats waar hij gebruikt wordt. Een kleine koelkast in de rustruimte voor personeel kan een koelkast voor huishoudelijk gebruik zijn. Let op!: Alle huishoudelijke toestellen op de markt voldoen al aan de criteria uit deze fiche. Het is daarom niet nuttig deze fiche te gebruiken wanneer je een koelkast of diepvriezer voor huishoudelijk gebruik aankoopt. Andere stationaire koelapparatuur Voorbeelden hiervan zijn o.a. koelvitrines, drankkoelers, ijsblokjesmachines en koelcellen en koelapparatuur voor grotere ruimtes voor het koelen van producten (bv. voeding) of processen (bv. serverlokalen, laboratoria). Airco s Airco s zijn bedoeld voor het koelen van de lucht in gebouwen om het comfort van de gebouwgebruikers te verhogen. Sommige airco s kunnen ook verwarmen. Deze fiche bespreekt geen airco s in voertuigen ( stationair). 1 Wanneer je als aankoper inspiratie zoekt voor criteria m.b.t. andere milieuaspecten, kan je voor warmtepompen o.a. volgende bronnen raadplegen: de criteriaset van het EU Ecolabel m.b.t. verwarmingstoestellen op basis van water en; het Nordic Swan label over warmtepompen. 2 Verordening 517/2014 definieert hermetisch afgesloten apparatuur als: apparatuur waarin alle onderdelen die gefluoreerde broeikasgassen bevatten, zijn afgedicht door lassen, solderen of een soortgelijke permanente verbinding, met inbegrip van afgeschermde kleppen of afgeschermde toegangspunten, die reparatie of verwijdering op adequate wijze mogelijk maken, en die een geteste lekkage van minder dan 3g per jaar hebben onder een druk van minstens een vierde van de maximaal toegestane druk. pagina 2 van 16

3 Er zijn verschillende types koelsystemen voor airco s: Directe koelsystemen: airco s met een buitenunit (split airco s) en heel wat airco s zonder buitenunit (monoblocs) Indirecte koelsystemen: bv. grote chillers en monoblocs die op basis van ijsblokken werken De regelgeving legt momenteel enkel expliciete eisen op i.v.m. de koelmiddelen voor: Single-split airco s die minder dan 3kg F-gassen bevatten Dit zijn airco s met één binnen- en één buitenunit, bedoeld om één ruimte te koelen. Verplaatsbare klimaatregelingsapparatuur voor gebouwen Dit is gemakkelijk verplaatsbare (bv. verrijdbare), hermetisch afgesloten apparatuur voor het koelen van ruimtes. Ze zijn verplaatsbaar maar worden niet verplaatst tijdens het koelen. Daarom worden ze tot de stationaire koelapparatuur gerekend. In de catalogi van aanbieders vind je deze verplaatsbare klimaatregelingsapparatuur soms terug onder de naam mobiele airco. De EU-regelgeving bedoelt met mobiel echter: wordt gewoonlijk verplaatst tijdens gebruik, zoals bv. airco s voor voertuigen. Warmtepompen Warmtepompen worden gebruikt voor het verwarmen van ruimtes of de productie van sanitair warm water. Ze trekken daarvoor de warmte uit de omgeving, bv. de buitenlucht of de grond. De meeste warmtepompen kunnen ook koelen. Een warmtepomp werkt volgens hetzelfde principe als koelapparatuur en airco s, maar omgekeerd. De warmtepomp haalt warmte uit de lucht of uit een andere bron om te verwarmen, met als neveneffect dat die bron afgekoeld is. Ook voor warmtepompen wordt daarom de term koelmiddelen gebruikt. 2 WAAROM BIJ AANKOPEN REKENING HOUDEN MET F-GASSEN? F-gassen hebben een hoge GWP-waarde. GWP staat voor Global Warming Potential of aardopwarmingsvermogen. De GWP-waarde is de relatieve bijdrage tot het broeikaseffect van een eenheid van het betreffende gas vergeleken met een eenheid CO 2 geïntegreerd over een periode van 100 jaar. Hoe hoger het getal, hoe hoger het opwarmend vermogen van het broeikasgas. F-gassen die in de atmosfeer verdwijnen, dragen dus in belangrijke mate bij aan de klimaatverandering. Tabel 1: Overzicht van GWP-waarde van diverse gassen (voor veel voorkomende koelmiddelen en hun GWP-waarde zie bijlage 1) Gas GWP (AR 4, 100 jaar) Andere F-gassen CO 2 1 R290 (propaan) 3 R1234ze 7 R32 (HFK) 675 R134a (HFK) R410A (HFK-mengsel) R404A (HFK-mengsel) R507A (HFK-mengsel) HFK s die als koelmiddel worden gebruikt in koel- en luchtbehandelingstoepassingen hebben het grootste aandeel in de huidige uitstoot van F-gassen. Om de uitstoot van F-gassen terug te dringen, is het dan ook belangrijk om na te denken over alternatieve koelmiddelen of hoe je het lekken van F-gassen kan voorkomen. pagina 3 van 16

4 Koelmiddelen worden vaak met een R-benaming (R=refrigerant) aangeduid, alhoewel dit niet hun officiële benaming is. Zo wordt HFK134a vaak als R134a aangeduid, terwijl het veelgebruikte R404A een mengsel is van 3 HFK s. Ga bij een R-vermelding daarom goed na of het om een F-gas of F-gasmengel gaat. Bij onduidelijkheid kan je contact opnemen met het Departement LNE (contactpersoon Sven Claeys, sven.claeys@lne.vlaanderen.be). 3 VLAAMS BELEID M.B.T. F-GASSEN Het beleid rond F-gassen past binnen het ruimere kader van het Vlaams Klimaatbeleidsplan Het Vlaams Klimaatbeleidsplan omvat, naast een overkoepelend luik, twee deelplannen: Vlaams Mitigatieplan (VMP): acties om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen Vlaams Adaptatieplan (VAP): acties om de effecten van de klimaatverandering in Vlaanderen op te vangen De ontwikkeling van het document dat je nu leest, past binnen de acties van het Vlaams actieplan reductie uitstoot van F-gassen Dat actieplan geeft mee uitvoering aan het Vlaams Mitigatieplan , waarin specifieke bijkomende acties rond F-gassen werden gevraagd. Het Vlaams actieplan reductie uitstoot van F-gassen : zet in op verhoogde sensibilisering van de betrokken doelgroepen rond lekdicht onderhoud van koelinstallaties en de naleving van de regelgeving; bevat initiatieven die de controle op de verkoop en het gebruik van F-gassen aanmoedigen; besteedt aandacht aan de training van technici in het gebruik van milieuvriendelijke alternatieven; beoogt ook bijkomende reductiemaatregelen in de chemische sector. In het Vlaams actieplan reductie uitstoot van F-gassen vind je een volledig overzicht van het beleid en de wetgeving rond F-gassen en een beknopte toelichting bij het ruimere beleidskader (Europees / mondiaal). 4 Je vindt er ook meer informatie over de huidige uitstoot van F-gassen. Op vind je meer algemene informatie over de F-gassenproblematiek en doorverwijzingen naar nuttige websites en documenten. 4 OVERWEGINGEN VOORAF 4.1 HFK-VRIJE OPLOSSINGEN Wanneer je koelapparatuur, airco of warmtepomp geen F-gassen bevat, kunnen er ook geen F-gassen ontsnappen. Voor verschillende types koelapparatuur, airco s en warmtepompen vind je varianten die koelen en/of verwarmen op alternatieve koelmiddelen met een zeer lage GWP-waarde 5. Het loont daarom om tijdens de marktverkenning of marktraadpleging (zie alinea 6) al na te gaan of er voldoende HFK-vrije oplossingen op de markt zijn die aan de noden van je organisatie tegemoet komen. Ga tijdens je marktonderzoek of marktraadpleging niet alleen na of er HFK-vrije oplossingen op de markt zijn. Bekijk ook aspecten als de verwachte prijsevolutie van het voorgestelde koelmiddel, het energieverbruik en de aankoopprijs. Let ook op de verplichtingen i.v.m. onderhoud, keuring en melding van lekken die met de voorgestelde oplossing samenhangen. Deze verplichtingen zullen je werkingskosten beïnvloeden Alle alternatieve koelmiddelen die op de markt zijn hebben een significant lagere GWP-waarde dan de F-gassen die als koelmiddel gebruikt worden. pagina 4 van 16

5 4.2 DE JUISTE DIMENSIONERING EN ONTWERP VAN JE INSTALLATIE Zorg ervoor dat je koelapparatuur, airco of warmtepomp juist gedimensioneerd is. Stel je voor de koeling van gebouwen bv. de vraag hoe vaak een situatie voorkomt (bv. buitentemperatuur 35 C) en welke binnentemperatuur je daarbij nog aanvaardbaar vindt. Een overgedimensioneerde installatie leidt tot een onnodig hoog energieverbruik. Bovendien kan je, door het correct selecteren van een installatie met de juiste koel- en/of verwarmingscapaciteit, de koelmiddelinhoud beperken. Verder zijn ook de uitbatingsvoorwaarden waaraan voldaan moet zijn minder streng wanneer je de koelmiddelinhoud beperkt. Bij grotere toepassingen, bv. de airco of warmtepomp voor een kantoorgebouw of de koeling voor een datacenter, kan je ook heel wat winst boeken door vooraf goed na te denken over het ontwerp van je installatie. Door bv. een grote installatie in verschillende units op te splitsen of indirecte koelsystemen aan te wenden (waarbij het HFK-koelmiddelcircuit beperkt wordt tot een beperkte ruimte en de koude wordt afgeleverd door een koudedrager), kan je de hoeveelheid koelmiddel die nodig is, sterk beperken. Het is belangrijk dat je, wanneer je verschillende ontwerpen van installaties vergelijkt, ook de energieefficiëntie van de installatie bekijkt. Zo kan het zijn dat je met een bepaald ontwerp een lager gebruik van koelmiddelen kan realiseren, maar veel meer energie verbruikt. Wanneer je voor je installatie warmterecuperatie kan toepassen, is dat alvast één manier om het energieverbruik te beperken. Door in de ontwerpfase al aandacht te schenken aan het vermijden van lekkage, beperk je het risico op koelmiddeluitstoot aanzienlijk. Zo is het belangrijk dat koelmiddelbevattende onderdelen vlot bereikbaar zijn om herstellingen uit te voeren en dat verbindingen tussen onderdelen voldoen aan de norm EN 378. Voor grotere systemen kan je ook de installatie van lekdetectiesystemen overwegen. Die lekdetectiesystemen gaan na of er een lekkage van het koelmiddel aan de apparatuur optreedt. Door een lekdetectiesysteem te voorzien wanneer dit niet verplicht is, halveert de frequentie van de verplichte lekdichtheidscontroles voor je installatie (zie alinea ). Ook het monitoren van de energieconsumptie van een systeem kan nuttige informatie opleveren over de performantie van het systeem. Een hoger energieverbruik kan immers het gevolg zijn van lekkage van koelmiddel. 4.3 VERPLICHTINGEN VAN DE EXPLOITANT Als exploitant van een koelinstallatie, airco of warmtepomp heb je heel wat verplichtingen i.v.m. onderhoud, keuring en melding van lekken en moet je een logboek over je installatie bijhouden. Een deel van de taken kan je door je onderhoudsfirma laten uitvoeren, bv. het uitvoeren van lekcontroles volgens de frequentie die de wetgeving oplegt (zie alinea 10.2). Ook de onderhoudsfirma moet zich houden aan verplichtingen, zoals bv. het invullen van het logboek van je installatie na een onderhoud. Het is sowieso nuttig om je vooraf te informeren over de verplichtingen die aan je installatie verbonden zijn. Zo kan je ook inschatten welke kosten en tijdsinvestering aan die verplichtingen verbonden zijn. De Vlaamse overheid ontwikkelde een instrument waarbij je door enkele eenvoudige vragen te beantwoorden, een overzicht krijgt van de verplichtingen die voor jouw installatie van toepassing zijn. 6 6 Via (voorzien voor begin 2017) pagina 5 van 16

6 4.4 ALGEMENE CRITERIA OVER MILIEU, SOCIALE EN ETHISCHE ASPECTEN De Vlaamse overheid ontwikkelde een aantal standaardclausules die voor diverse leveringen, diensten en werken van toepassing zijn. Op dit ogenblik zijn volgende clausules beschikbaar: Non-discriminatieclausule Standaardparagraaf Opdrachten voorbehouden aan de sociale economie Ethische clausule - IAO basisnormen Generiek criterium verpakkingen Milieubeheersystemen als selectiecriterium Je kan, op basis van de volledige opdracht die je uitbesteedt, inschatten in hoeverre de clausules belangrijk zijn voor jouw opdracht. In hoeverre gaan ze in op risico s binnen de sector, bieden ze kansen op vlak van duurzaamheid? Je vindt alle clausules en meer informatie op 5 VOORWERP VAN DE OPDRACHT Maak al in het voorwerp van de opdracht duidelijk dat je duurzame koelapparatuur, een duurzame airco of warmtepomp wil aankopen. Zo trek je de aandacht van potentiële opdrachtnemers met een meer duurzaam gamma en wijs je alle inschrijvers erop dat je aandacht zal besteden aan duurzaamheid bij de beoordeling van de offertes. Bijvoorbeeld: Deze opdracht heeft tot doel de levering van een energiezuinige [koelapparatuur / airco / warmtepomp verder te specifiëren] met een lage CO 2 -equivalente koelmiddelinhoud en het onderhoud van deze [koelapparatuur / airco / warmtepomp verder te specifiëren] met het oog op een minimaal verlies van F- gassen. 6 MARKTVERKENNING De markt is voortdurend in beweging. Ze wordt o.a. voortgedreven door de technische evolutie, de vraag, de nieuwe wetgeving en de drang om steeds betere producten te leveren. Misschien wil je zelf ook andere duurzaamheidsaspecten mee in overweging nemen of zijn er producten op de markt die beter presteren dan in deze fiche omschreven wordt. Daarom is het belangrijk om de markt goed te kennen voor je je opdracht uitschrijft. Je kan daarvoor een marktverkenning of een marktraadpleging uitvoeren. Wat het verschil is en hoe je het aanpakt, staat omschreven in de Handleiding duurzaamheidsoverwegingen bij overheidsopdrachten 7. 7 TECHNISCHE BEKWAAMHEID Een bedrijf dat certificeringsplichtige werkzaamheden uitvoert, moet een certificaat hebben als koeltechnisch bedrijf. Certificeringsplichtige werkzaamheden zijn werkzaamheden waarbij er een risico is op de uitstoot van koelmiddelen, zoals bv. bijvullen en aftappen van koelmiddel en herstellingen aan koelmiddelbevattende onderdelen. Gecertificeerde bedrijven moeten ook een toelating vragen om op een bepaald grondgebied gecertificeerde werkzaamheden uit te voeren. In het Vlaamse Gewest wordt dan over erkenningen gesproken, 7 Handleiding duurzaamheidsoverwegingen bij overheidsopdrachten, Het Facilitair Bedrijf (2015), Vlaamse-overheid pagina 6 van 16

7 terwijl het Brussels Hoofdstedelijk Gewest voor bedrijven over registraties spreekt 8. Zo kan bv. een bedrijf dat in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest gecertificeerd is en ook in het Vlaamse Gewest wil werken, een erkenning in het Vlaamse Gewest aanvragen. Bedrijven en technici die in het Vlaamse Gewest koelapparatuur, airco s en warmtepompen installeren, herstellen of onderhouden moeten erkend zijn wanneer ze handelingen verrichten waarbij er een risico is op de uitstoot van F-gassen 9. Een erkend koeltechnisch bedrijf beschikt over een bewijs van erkenning als koeltechnisch bedrijf en moet o.a.: een koelmiddelenboekhouding bijhouden met daarin vermelding van de hoeveelheid koelmiddel die ze aftapten of toevoegden, het tijdstip en de locatie; de nodige technische apparatuur ter beschikking stellen van het personeel dat de werkzaamheden uitvoert en; personeel inzetten dat erkend is als koeltechnicus. In de praktijk zijn er nog niet-erkende bedrijven en koeltechnici actief. Vraag daarom al in de selectiefase dat de inschrijvers over een erkenning als koeltechnische bedrijf beschikken of ga zelf na of de inschrijver terug te vinden is op de lijst van het Vlaamse Gewest met erkende koeltechnische bedrijven (zie alinea 10.1 voor meer informatie over de erkenning van koeltechnici). De verplichting om over een erkenning te beschikken geldt voor risicovolle handelingen, oftewel handelingen waarbij F-gassen kunnen weglekken. Een bedrijf of koeltechnicus heeft geen erkenning nodig als er geen koeltechnische handeling, zoals het leggen van leidingen of het verbinden van onderdelen, moet uitgevoerd worden om de apparatuur te plaatsen. Voorbeelden zijn koelkasten, diepvriezers en verplaatsbare klimaatregelingsapparatuur voor gebouwen. Zodra een voorgemonteerd apparaat koelmiddel lekt, moet aan het koelmiddelcircuit gewerkt worden voor de reparatie. Daarom is voor herstellingen bij lekken wel een erkenning vereist. In België staat elk gewest in voor de erkenning / registraties van bedrijven en erkenning / certificering van koeltechnici die op hun grondgebied actief zijn. Overzichten van erkende bedrijven en koeltechnici in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en het Waalse Gewest vind je op: de website van het Brussels Instituut voor Milieubeheer 10 (Brussels Hoofdstedelijk Gewest) de website van L Agence wallonne de l air et du climat 11 (Waals Gewest) De aangeboden [koelapparatuur / airco / warmtepomp] bevat geen ozon(laag)afbrekende stoffen of gefluoreerde broeikasgassen of; De firma die de installatie en / of het onderhoud uitvoert, is: Voor installatie / onderhoud in het Vlaamse Gewest: erkend als koeltechnisch bedrijf conform art. 32, 2, eerste lid, 12 van het VLAREL Voor installatie / onderhoud in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: gecertificeerd en geregistreerd als koeltechnisch bedrijf of koeltechnicus conform art. 8 van verordening nr. 303/2008 of conform art. 6 van verordening nr. 2015/2067. Bewijsmiddelen: Voor het Vlaamse Gewest: Bewijs van erkenning als koeltechnisch bedrijf 12 Voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: Geldige registratie als koeltechnisch bedrijf 8 Voor koeltechnici spreekt Brussel alleen over certificering 9 Verplichting vastgelegd in Verordening (EG) Nr. 517/2014 van het Europees Parlement en de Raad van 16 april 2014 betreffende gefluoreerde broeikasgassen en tot intrekking van Verordening (EG) nr. 842/2006 en in het VLAREL (besluit van de Vlaamse Regering van 19 november 2010 tot vaststelling van het Vlaams Reglement inzake Erkenningen met betrekking tot het Leefmilieu) Het bedrijf moet terug te vinden zijn op de lijst van het Vlaamse Gewest met erkende koeltechnische bedrijven, raadpleegbaar via de website pagina 7 van 16

8 8 TECHNISCHE VEREISTEN GLOBAL WARMING POTENTIAL VAN KOELMIDDELEN Verordening (EU) nr. 517/ voorziet een verbod voor het op de markt brengen van koelapparatuur en airco s die HFK s met een erg hoge GWP-waarde bevatten. Het verbod varieert naar gelang het type koelapparaat / airco en wordt strenger in de tijd. Als overheid kan je via de overheidsopdrachten op de wetgeving vooruit lopen en koelmiddelen uitsluiten die in de nabije toekomst verboden worden. Zo stimuleer je de markt om op de wetgeving te anticiperen en vermijd je dat je zelf op korte termijn op zoek moet gaan naar vervangkoelmiddelen. Voor types koelapparatuur, airco s en warmtepompen waarvoor de wetgeving geen beperkingen oplegt, kan je zelf beperkingen opleggen in je overheidsopdracht om ook hiervoor koelmiddelen met een hoge GWP-waarde te vermijden. Tabel 2: Overzicht verbod volgens Verordening (EU) nr. 517/2014 Type koelapparatuur / airco / warmtepomp Startdatum verbod Verboden HFK s Koelapparatuur Koelkasten en diepvriezers voor commercieel gebruik (hermetisch afgesloten 1/01/2020 GWP apparatuur) 15 01/01/2022 GWP 150 Koelsystemen met centraal opgestelde compressoren voor commercieel gebruik met een nominale capaciteit 40 kw 01/01/2022 Andere stationaire koelapparatuur 01/01/2020 GWP Airco s Single-split airco s met < 3kg F-gassen 01/01/2025 GWP 750 Verplaatsbare klimaatregelingsapparatuur voor gebouwen 01/01/2020 GWP 150 Andere airco Warmtepompen Alle warmtepompen Geen bepalingen in F-gassenverordening Geen bepalingen in F-gassenverordening GWP 150 (uitzondering voor primair koelcircuit van cascadesystemen, dan verbod GWP 1 500) Ga eerst na of er voldoende HFK-vrije toestellen op de markt zijn die aan jouw noden voldoen. Bestudeer daarbij ook o.a. het prijsverschil, de verschillen in energieverbruik en praktische verschillen (bv. verschillen in keuring en onderhoud). Maak op die basis een beslissing of je HFK s toelaat als koelmiddel (zie alinea 4.1). Indien je HFK s toelaat, kan je een beperking van de GWP-waarde opleggen. Je kan het criterium als volgt formuleren: De [type koelapparatuur / airco / warmtepomp] bevat geen HFK s als koelmiddel of HFK s met een GWP < [neem waarde uit tabel 3 over]. Het GWP wordt bepaald zoals opgenomen in bijlage I, II of IV of berekend volgens de methode beschreven in bijlage IV van Verordening (EU) nr. 517/ Technische vereisten worden in sommige bestekken ook samen met de uitvoeringsvoorwaarden in één luik Technische bepalingen vermeld zonder een onderscheid tussen beiden te maken. 14 Verordening (EU) nr. 517/2014 van het Europees Parlement en de Raad van 16 april 2014 betreffende gefluoreerde broeikasgassen en tot intrekking van Verordening (EG) nr. 842/ Voor toestellen van het huishoudelijk type geldt al sinds 1 januari 2015 een verbod om toestellen op de markt te brengen die HFK s bevatten met een GWP 150. pagina 8 van 16

9 Bewijsmiddelen: Gebruikershandleiding, met duidelijke vermelding van het gebruikte koelmiddel en, indien het koelmiddel tot de groep van de HFK s behoort, duidelijke vermelding van het GWP van het koelmiddel EU Ecolabel voor verwarmingstoestellen op basis van water (criteria d.d. 28 mei 2014) 16 Nordic Swan label voor warmtepompen (versie 3.3 d.d. 13 maart 2013) 17 Tabel 3: Voorstel voor beperking GWP-waarde van HFK s in overheidsopdrachten voor koelapparatuur, airco s en warmtepompen Type koelapparatuur / airco / warmtepomp Startdatum Criterium Koelapparatuur Koelkasten en diepvriezers voor commercieel gebruik (hermetisch afgesloten apparatuur) Koelsystemen met centraal opgestelde compressoren voor commercieel gebruik met een nominale capaciteit 40 kw Andere stationaire koelapparatuur Airco s 1/01/2017 GWP < /01/2019 1/01/2017 GWP < /01/2020 GWP < 750 Single-split airco s met < 3kg F-gassen 1/01/2017 GWP < 750 Verplaatsbare klimaatregelingsapparatuur voor gebouwen 1/01/2017 GWP < 150 Andere airco s 1/01/2017 GWP < Warmtepompen Alle warmtepompen 1/01/2017 GWP < GWP < 150 (uitzondering voor primair koelcircuit van cascadesystemen, dan GWP < 1 500) Behalve het beperken van de koelmiddelen die gebruikt mogen worden, kan je ook de hoeveelheid koelmiddel in relatie tot zijn GWP-waarde beoordelen (zie alinea 9.1). 8.2 ENERGIEZUINIGE TOESTELLEN (AANBEVELING) De inhoud van deze fiche is beperkt tot de koelmiddelen die in de toestellen gebruikt worden en onderhoud en controle om lekken van F-gassen te voorkomen. Bekijk echter ook het energieverbruik van de voorgestelde oplossing om ervoor te zorgen dat je milieuwinst door een alternatief koelmiddel of een HFK met lage GWPwaarde niet teniet gedaan wordt door een erg hoog energieverbruik. Dat kan je doen door een technische vereiste en / of een gunningscriterium over het energieverbruik op te nemen. De producten die onder het toepassingsgebied van deze fiche vallen, zijn erg divers. De mogelijkheden m.b.t. energieverbruik zijn dan ook erg verschillend. Daarom schuift deze fiche geen specifiek criterium rond energieverbruik naar voor. Een methode die je kan gebruiken, is het beoordelen van de levenscycluskost in plaats van de aankoopprijs (zie alinea 9.2). Op die manier kan je o.a. onderhoud en elektriciteitsverbruik meenemen in de totale kostprijs. Je kan ook een minimale energie-efficiëntieklasse opleggen. De energieefficiëntieklasse staat weergegeven op het energie-etiket 18 dat verplicht voorzien is voor o.a. koelkasten en diepvriezers, airco s en warmtepompen ( grote installaties). Als er geen etiket is, dan kan je de energieefficiëntiewaarden via de verkoper opvragen bij de fabrikant. 16 Besluit van de Commissie van 28 mei 2014 tot vaststelling van de milieucriteria voor de toekenning van de EU-milieukeur voor verwarmingstoestellen op basis van water: GWP-waarde koelmiddel / Op 17 november 2016 waren er geen gelabelde toestellen op de Belgische of Europese markt 17 Nordic Ecolabelling of Heat pumps, version 3.3, 13 March March 2019: GWP-waarde koelmiddel / Er is op het moment van verschijnen van de fiche geen goede marktinformatie over de beschikbaarheid van producten met een Nordic Swan label op de Belgische markt 18 Energie-etiket is de correcte Nederlandse term die in de regelgeving gebruikt wordt, in Vlaanderen is de term energielabel meer ingeburgerd pagina 9 van 16

10 Let er ook op dat er voor een welbepaalde toepassing correct gedimensioneerde oplossingen worden voorgesteld. Een te groot gedimensioneerde installatie kan aanleiding geven tot een onnodig hoog energieverbruik (zie alinea 4.2). Voor grotere toepassingen is het ook aan te raden om een vorm van monitoring van het energieverbruik te voorzien zodat het werkelijk verbruik van de toepassing kan worden opgevolgd. 9 GUNNINGSCRITERIA De gunningscriteria staan je toe om de voorgestelde oplossing en het voorgestelde onderhoud extra punten toe te kennen omdat ze beter presteren dan wat je minimaal eist. Zo kan je o.a. duurzame innovatie in de markt stimuleren omdat niet alleen het prijscriterium van belang is. Het is dan wel belangrijk dat je gunningscriteria opneemt waarvoor de duurzame en niet-duurzame varianten voldoende van elkaar verschillen en dat je voldoende gewicht toekent aan de gunningscriteria m.b.t. duurzaamheid. 9.1 GLOBAL WARMING POTENTIAL Je kan een maximale GWP-waarde opleggen aan de gebruikte koelmiddelen (zie alinea 8.1). Er blijven dan nog veel verschillende koelmiddelen over, elk met een eigen GWP-waarde. Bovendien bevat niet elk koelapparaat / elke airco of warmtepomp evenveel koelmiddelen. Het product van de hoeveelheid koelmiddel (in kg) met de GWP-waarde van het koelmiddel geeft een idee van de (potentiële) milieu-impact van de voorgestelde oplossing. De uitkomst van deze vermenigvuldiging is best zo laag mogelijk. Je kan bv. met een gunningscriterium het voorstel met het laagste product van GWP-waarde en hoeveelheid van het F-gas een hogere score geven: Het voorstel wordt hoger gewaardeerd naarmate: [het koelapparaat / de airco / de warmtepomp] geen HFK s als koelmiddel bevat of; het product van de GWP-waarde en het gewicht van de HFK s (GWP-waarde * gewicht) lager is. Indien het gewicht niet op voorhand met volledige zekerheid gekend is, moet de inschrijver een berekende inschatting van het verwachtte gewicht geven. Bewijsmiddelen: Gebruikershandleiding, met duidelijke vermelding van het gebruikte koelmiddel EN Indien het koelmiddel tot de groep van de HFK s behoort, moet de gebruikershandleiding ook volgende informatie duidelijk weergeven: GWP-waarde van het koelmiddel Gewicht van het gebruikte koelmiddel, uitgedrukt in kg Verlies bij je inspanningen om (het lekken van) F-gassen met een hoge GWP-waarde te vermijden het energieverbruik niet uit het oog. Combineer criteria over F-gassen en criteria over energieverbruik, zodat er geen trade-off ontstaat naar een installatie zonder F-gassen of met een laag product van GWP-waarde en volume van de F-gassen, maar die in verhouding een veel hoger energieverbruik heeft dan andere oplossingen (zie alinea 8.2). pagina 10 van 16

11 9.2 TOTAALPRIJS VOOR HET KOELEN Je kan de aankooprijs beoordelen als gunningscriterium. Je betaalt dan het onderhoud, de aankoop van weggelekte koelmiddelen en het elektriciteitsverbruik apart. Je kan echter ook een totaalprijs vragen voor het leveren en beheren van de koelapparatuur, airco of warmtepomp, of de levenscycluskost vaststellen Totaalprijs voor het leveren en beheren van de koelapparatuur, airco of warmtepomp De opdrachtnemer moet zijn onderhoudskost in dit geval op voorhand goed inschatten. Zo stimuleer je hem om kwalitatief goede apparatuur te leveren en goed te onderhouden, zodat hij het moeten vervangen van koelmiddelen (door uitfasering via wetgeving), lekverliezen en andere herstel- en onderhoudskosten zo veel mogelijk vermijdt. Een vaak gehoorde kritiek hierop is dat firma s weggelekte koelmiddelen bewust niet zullen aanvullen om kosten te vermijden. Koelapparatuur, airco s en warmtepompen verbruiken meer energie wanneer ze te weinig koelmiddel bevatten. Je kan dit vermijden door in je bestek op te leggen dat de apparatuur na de periodieke lekcontrole steeds de juiste, volgens de gebruikershandleiding bepaalde, hoeveelheid koelmiddelen moet bevatten. Voer tijdens de uitvoering van de opdracht steekproefsgewijs controles uit om dit te verifiëren Levenscycluskost in plaats van aankoopprijs Wanneer je de levenscycluskost beoordeelt, probeer je in beeld te brengen wat de koelapparatuur, airco of warmtepomp je over zijn hele levenscyclus zal kosten. Je kan dan bv. ook volgende elementen mee in rekening nemen: Afschrijving per jaar ((aankoopkosten + aanschafkosten (opleiding, plaatsing)) / levensduur) Gebruikskosten (bv. elektriciteit ) Onderhoud- en aanpassingskosten (bv. reparaties, jaarlijks onderhoud, doorvoeren van aanpassingen, aanvullen of vervangen van koelmiddel) Kosten of inkomsten bij afvoer na gebruik (bv. kost afvoer van afval, inkomst door restwaarde bij verkoop) Vervangingskosten (bv. moduleerbaarheid / demonteerbaarheid / hergebruik) Het Federaal instituut voor Duurzame Ontwikkeling (FIDO) publiceerde een handleiding voor de toepassing van de levenscycluskost bij (duurzame) overheidsaankopen. 19 De handleiding biedt een kader en een aantal richtlijnen hierover. In twee gevalsstudies, rond voertuigen en ICT-uitrusting voor bureaus, worden de verschillende elementen praktisch toegepast. 10 UITVOERINGSVOORWAARDEN 13 De opdrachtnemer moet de opdracht uitvoeren volgens de uitvoeringsvoorwaarden die opgenomen zijn in het bestek. Voorzie niet alleen uitvoeringsvoorwaarden, maar denk ook na over het controle- en sanctiemechanisme. Je kan hiervoor verwijzen naar de algemene aannemingsvoorwaarden zoals deze worden bepaald in het KB Uitvoering van 14 januari 2013, maar je kan ook zelf sancties bepalen als die in verhouding staan tot de opdracht en de overtreden bepaling. 19 Handleiding voor de toepassing van de levenscycluskost (LCC) bij duurzame overheidsopdrachten, Bjorn Demeulenaere en Bernard Mazijn in opdracht van FIDO (2012), pagina 11 van 16

12 10.1 ERKEND OF GEREGISTREERD BEDRIJF / KOELTECHNICUS Het koeltechnisch bedrijf dat je (niet voorgemonteerde) koelapparatuur, airco of warmtepomp plaatst en / of onderhoudt, moet erkend of geregistreerd zijn (zie alinea 7 het Vlaamse Gewest heeft erkenningen, in Brussels Hoofdstedelijk Gewest spreekt men van een registratie). Maar niet alleen het bedrijf moet erkend of geregistreerd zijn. Ook de koeltechnici die het bedrijf inzet om handelingen uit te voeren waarbij F-gassen kunnen vrijkomen, moeten erkend of geregistreerd zijn. Daar kan je je van vergewissen door bij de start van de opdracht de erkenningsbewijzen of de certificaten op te vragen van de koeltechnici die de opdracht uitvoeren, of door na te gaan of de koeltechnicus terug te vinden is op de lijsten van erkende / gecertificeerde personen die de gewesten ter beschikking stellen 20. Door de erkenningsbewijzen / certificaten pas bij de start van de uitvoering te vragen, behoudt de opdrachtnemer nog vrijheid om de koeltechnici in te zetten die op het moment van de opdracht vrij zijn volgens de planning. De opdrachtnemer zet voor werkzaamheden aan koelapparatuur, airco s en warmtepompen met ozon(laag)afbrekende stoffen of gefluoreerde broeikasgassen waarbij er een risico op emissies bestaat, koeltechnici in die over een [erkenning (Vlaams Gewest) / certificaat (andere gewesten)] beschikken conform [art. 32, 2, eerste lid, 7 van het VLAREL (Vlaamse Gewest) / art. 5 van verordening nr. 303/2008 of conform art. 4 van verordening nr. 2015/2067 (andere gewesten)]. De opdrachtnemer levert ten laatste één week voor de start van de opdracht de nodige bewijsmiddelen hierover aan de aanbestedende overheid. Bewijsmiddelen: Lijst met uitvoerend personeel met duidelijke vermelding welke personeelsleden werkzaamheden zullen uitvoeren aan de installaties met ozon(laag)afbrekende stoffen of gefluoreerde broeikasgassen waarbij er een risico op emissies is EN; Geldige [erkenningsbewijzen (Vlaams Gewest) 21 / certificaten (buiten het Vlaams Gewest)] voor elk personeelslid dat werkzaamheden uitvoert aan koelinstallaties met ozon(laag)afbrekende stoffen of gefluoreerde broeikasgassen waarbij er een risico op emissies is ONDERHOUD & RAPPORTERING De regelgeving legt o.a. bepalingen op over controle en onderhoud en herstelling van koelapparatuur, airco s en warmtepompen, en bepaalt ook welke koelmiddelen in de nabije toekomst niet meer gebruikt mogen worden. 22 Zorg er dan ook voor dat controles, onderhoud en herstellingen uitgevoerd worden volgens de geldende regelgeving en dat je koelmiddelen die verboden worden, tijdig vervangt Lekcontrole Afhankelijk van het aantal CO 2 -equivalenten dat het koelmiddel van je installatie vertegenwoordigt, moet je regelmatig een lekcontrole laten uitvoeren (zie tabel 4). Voor installaties die na 1/01/2017 op de markt kwamen, vind je zowel de soort, de hoeveelheid en voor HFK s ook de hoeveelheid CO 2 -equivalenten van het 20 Meer informatie & links naar lijsten per gewest, zie alinea 7 21 De koeltechnicus moet terug te vinden zijn op de lijst van het Vlaamse Gewest met erkende koeltechnici, raadpleegbaar via de website 22 Uitbatingsvoorwaarden voor installaties in het Vlaamse Gewest: / Uitbatingsvoorwaarden voor installaties in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: pagina 12 van 16

13 F-gas terug op een etiket op de installatie en in de gebruikershandleiding. Vraag je onderhoudsfirma om de controles uit te voeren volgens de wettelijk vastgelegde frequentie. Tabel 4: Periodiciteit van verplichte lekcontrole volgens Verordening (EU) nr. 517/2014 CO 2-equivalent* Installatie zonder lekdetectie Installatie met lekdetectie 5 ton en < 50 ton Lekcontrole om de 12 maanden Lekcontrole om de 24 maanden 50 ton en < 500 ton Lekcontrole om de 6 maanden Lekcontrole om de 12 maanden 500 ton / (lekdetectie = verplicht) Lekcontrole om de 6 maanden Controle lekdetectiesysteem om de 12 maanden * Uitzondering: Geen verplichte, periodieke lekcontroles voor hermetisch afgesloten apparatuur die gefluoreerde broeikasgassen bevat in hoeveelheden van < 10 ton CO 2-equivalent op voorwaarde dat de apparatuur als hermetisch afgesloten geëtiketteerd is Bijhouden van een logboek Als beheerder van koelapparatuur, airco s of warmtepompen moet je een logboek bijhouden over de installatie, met daarin o.a. gegevens over de installatie (datum van ingebruikname, type koelmiddel ) en over de werkzaamheden aan en controles van de installatie (wat, wanneer, vastgestelde lekverliezen in gewicht en in CO 2 -equivalenten ). Zorg daarom dat je opdrachtnemer je telkens voldoende informatie bezorgt na het onderhoud en de keuring om dit aan het logboek toe te kunnen voegen of geef je opdrachtnemer toegang tot het logboek zodat hij de informatie zelf aanvult. Je kan het logboek door de onderhoudsfirma laten beheren. De onderhoudsfirma geeft je dan toegang tot het logboek maar houdt het zelf bij, bv. op een eigen server. Bepaal in zo n geval in je bestek dat de onderhoudsfirma je de logboeken moet overhandigen bij afloop van het contract. Zo vermijd je dat de onderhoudsfirma je op het einde van het contract een extra bedrag vraagt om de logboeken te overhandigen. Als exploitant moet je immers ten alle tijden een overzicht van de hele historiek van je installatie kunnen voorleggen. De Vlaamse overheid moet ook haar eigen CO 2 -uitstoot kunnen berekenen. Vraag daarom niet alleen de nodige documentatie voor je logboek, maar ook (op jaarbasis) een overzichtelijke oplijsting van de gecontroleerde koelinstallaties en de vastgestelde lekverliezen (in CO 2 -equivalent) Maximaal lekverlies (alleen voor het Vlaamse Gewest) Voor koelapparatuur, airco s en warmtepompen met 5 ton CO 2 -equivalenten F-gassen 23 legt het Vlarem II (art voor ingedeelde installaties) specifieke uitbatingsvoorwaarden vast: Alle haalbare maatregelen (overeenkomstig Best Beschikbare Technieken) moeten worden genomen om de lekkage zoveel mogelijk te beperken. In elk geval mag per kalenderjaar niet meer dan 5% van de koelmiddelinhoud ontsnappen (periodieke controle op lekkage). Bij vaststelling van lekkage: moet de exploitant binnen de 14 dagen na de vaststelling de nodige maatregelen nemen om het lek op te sporen en te dichten; mag nieuw koelmiddel pas worden bijgevuld nadat het defect is verholpen en een bevoegd koeltechnicus een controle op de lekdichtheid uitvoerde en; moet een nieuwe controle op lekdichtheid worden uitgevoerd binnen de maand na herstelling. 23 x ttt CC2 eeeeeeeeee = KKKKKKKKKK (ii kk) GGG wwwwww kkkkkkkkkk 1000 pagina 13 van 16

14 Bij een relatief lekverlies > 10% gedurende 2 opeenvolgende jaren moet; ofwel de installatie binnen de 12 maanden na vaststelling buiten bedrijf geplaatst worden. ofwel aanvraag tot afwijking gestuurd worden aan de afdeling, bevoegd voor milieuhandhaving met opgave van reden van lekkage die niet te wijten is aan ouderdom of slijtage, en met vooropgestelde maatregelen voor opsporen en wegwerken lekkage. Bij een relatief lekverlies > 100% bij installaties met meer dan 30kg koelmiddel moet dit binnen de 14 dagen na vaststelling van het lek gemeld worden aan de afdeling, bevoegd voor milieuhandhaving Toekomstig verbod op bepaalde koelmiddelen Verordening (EU) nr. 517/2014 voorziet, vanaf bepaalde jaartallen, in een verbod van HFK s met een hoge GWP-waarde in nieuwe installaties (zie alinea tabel 2). Voor koelinstallaties met een koelmiddelinhoud van 40 ton CO 2 -equivalent of meer (= ±10kg R404A) mag ook geen koelmiddel met een GWP van of meer gebruikt worden voor het onderhoud van bestaande installaties vanaf 2020 (nieuw koelmiddel) of 2030 (gerecycleerd of heropgewerkt koelmiddel). Daarom ga je voor dergelijke installaties best op tijd op zoek naar alternatieve koelmiddelen die je oorspronkelijke koelmiddel kunnen vervangen. Je hoeft dit niet te beperken tot koelmiddelen waarvan het gebruik in de nabije toekomst verboden zal worden. Ja kan ook ruimer kijken naar elke installatie met een hoge hoeveelheid CO 2 -equivalenten of met hoge lekverliezen. Je kan bv. vragen dat je opdrachtnemer jaarlijks een voorstel en kostenraming formuleert voor de vervanging van koelmiddelen door een koelmiddel met een lagere GWP-waarde, en dat voor de installaties met de hoogste hoeveelheid CO 2 -equivalent en / of de grootste lekverliezen. Vraag om bij de kostenraming ook duidelijk de vermeden kosten (bv. door lagere periodiciteit van lekcontrole) mee in rekening te nemen. Let op!: Ga niet zomaar over tot de vervanging van koelmiddelen, vraag hiervoor eerst toestemming aan de oorspronkelijke fabrikant. Niet elk koelmiddel kan in elke installatie gebruikt worden Criterium m.b.t. controle, onderhoud en herstelling De opdrachtnemer voert controles, onderhoud en herstellingen uit volgens de regelgeving van het gewest waarin de installatie gelegen is. [Lijst voor een onderhoudscontract voor al bestaande koelapparatuur, airco s en warmtepompen ook op om welke installaties het gaat en geef per installatie het koelmiddel, de hoeveelheid koelmiddel en de CO 2 - equivalent van de hoeveelheid koelmiddel weer. Zo kan de inschrijver een betere inschatting maken over de (wettelijk) nodige controles en onderhoud.] De opdrachtnemer bezorgt alle informatie die in het installatiegebonden logboek bijgehouden moet worden aan de opdrachtnemer binnen [15 werkdagen] na controle / onderhoud / herstelling. OF De opdrachtnemer houdt het logboek van de installatie bij en geeft de exploitant toegang tot dit logboek. Wanneer het contract afloopt, overhandigt de opdrachtnemer het volledige logboek aan de exploitant. De opdrachtnemer bezorgt jaarlijks: een overzicht van de gecontroleerde installaties met daarbij de vastgestelde lekverliezen in hoeveelheid en in CO 2 -equivalent en; een voorstel en kostenraming (inclusief vermeden kosten) voor de vervanging van koelmiddelen door een koelmiddel met een lagere GWP-waarde dit voor de [3] installaties met de hoogste hoeveelheid CO 2 - equivalent en / of de grootste lekverliezen (in overleg met de opdrachtgever). [Geef indien nuttig ook aan in welke periode van het jaar of tegen welke datum van het jaar je deze overzichten verwacht.] pagina 14 van 16

15 10.3 AFVOER VAN APPARATUUR / INSTALLATIES EN KOELMIDDELEN Wanneer je de koelapparatuur, airco s of warmtepompen buiten gebruik stelt of koelmiddelen laat vervangen, moeten deze ook correct afgevoerd worden. Alle koelapparatuur die niet ter plekke moet worden ontmanteld (kleinere toepassingen of toepassingen waarbij de koelmiddelen naar de buitenunit terug gepompt kunnen worden), kunnen worden opgehaald door een voor deze afvalstof geregistreerde inzamelaar. Aangezien voor afgedankte elektrische en elektronische apparatuur een uitgebreide producentenverantwoordelijkheid bestaat, kan de afvoer ook via het Recupel-systeem of een systeem opgezet door de oorspronkelijke fabrikant. Leveranciers aangesloten bij Recupel zullen een oud toestel gratis in ontvangst nemen bij levering van een nieuw. Voor installaties met een F-gas of een ozonlaagafbrekende stof (bv. R22) als koelmiddel, moet het koelmiddel bij afbraak van de installatie ter plekke of bij de vervanging van het koelmiddel worden teruggewonnen door een erkend koeltechnicus werkzaam bij een erkend koeltechnisch bedrijf. Het bedrijf moet het koelmiddel als gevaarlijk afval afvoeren naar een vergunde verwerker. Koelmiddel mag nooit ontsnappen naar de atmosfeer tenzij in zeer uitzonderlijke omstandigheden indien het technisch / economisch niet haalbaar is om het terug te winnen. Als aankoper kan je nagaan of je opdrachtnemer de ingezamelde koelapparatuur, airco s, warmtepompen en koelmiddelen correct afvoerde voor verwerking door hem te vragen naar afgiftebewijzen van een geregistreerde afvalstoffeninzamelaar of vergunde afvalstoffenverwerker. Kleine toepassingen die niet ter plekke moeten worden ontmanteld De opdrachtnemer neemt de te vervangen [toepassing specifiëren] terug voor verwijdering om deze via de correcte afvoerkanalen aan te bieden voor ontmanteling (recupel of gelijkwaardig systeem). Installaties die ter plekke moeten worden ontmanteld De opdrachtnemer zorgt er bij de vervanging van koelmiddelen of de ontmanteling van de installatie dat het koelmiddel wordt teruggewonnen en afgevoerd zoals wettelijk bepaald. Bewijsmiddelen: Afgiftebewijs van de afvalstoffeninzamelaar of -verwerker (controle tijdens uitvoering opdracht) 11 OPMERKINGEN M.B.T. DE FICHE? Het is voor de Vlaamse overheid belangrijk dat deze fiche gebruikersvriendelijk is voor alle aankopers. Hoe meer aankopers hun ervaringen m.b.t. het gebruik van (de criteria uit) deze fiche delen, hoe beter we de fiche kunnen maken. Aarzel dus niet om je opmerkingen door te geven. Departement Leefmilieu, Natuur en Energie Team Interne Milieuzorg imz@lne.vlaanderen.be Tel.: pagina 15 van 16

16 Bijlage 1 Lijst van veel voorkomende koelmiddelen Deze lijst is niet-limitatief. Er zijn koelmiddelen die niet op deze lijst staan. De koelmiddelen worden ook onder commerciële merknamen op de markt gebracht. Die commerciële merknamen kunnen bovendien, voor eenzelfde koelmiddel, van producent tot producent verschillen. Ook dit kan verklaren waarom je een koelmiddel niet in deze lijst terugvindt. De technische informatie bij het koelmiddel moet wel de officiële naam van het koelmiddel vermelden. Wanneer een inschrijver koelmiddel gebruikt dat niet op deze lijst voorkomt, kan je informatie zoeken via het internet, bij de inschrijver informatie opvragen of contact opnemen met het Departement LNE (contactpersoon Sven Claeys, sven.claeys@lne.vlaanderen.be). Tabel 5: Lijst van veel voorkomende koelmiddelen met hun GWP-waarde Koelmiddel GWP-waarde HFK of HFK-mengsel R134a HFK R HFK R HFK R404A HFK-mengsel R407A HFK-mengsel R407C HFK-mengsel R407F HFK-mengsel R410A HFK-mengsel R413A HFK-mengsel R417A HFK-mengsel R422A HFK-mengsel R422D HFK-mengsel R427A HFK-mengsel R428A HFK-mengsel R434A HFK-mengsel R438A HFK-mengsel R448A HFK-mengsel R449A HFK-mengsel R507A HFK-mengsel R508B HFK-mengsel R717 (ammoniak of NH 3) 0 Andere R477 (CO 2) 1 Andere R290 (propaan) 3 Andere R1234yf 4 Andere R1234ze 7 Andere R600a (isobutaan) 3 Andere R1270 (propyleen) 2 Andere R22 (verboden in nieuwe toepassingen) Andere R1150 (ethyleen) 4 Andere R170 (ethaan) 6 Andere pagina 16 van 16