Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar XVI Vaststelling van de begrotingsstaat van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (XVI) voor het jaar 2004 Nr. 233 BRIEF VAN DE MINISTER VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 18 mei 2004 Bij brief van 17 februari 2004 (kenmerk: VWS/04/07/LD) heeft de vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport gevraagd om het onderzoek van RIVM en TNO naar ventilatie en mijn standpunt ten aanzien van ventilatie en het stappenplan dat Koninklijk Horeca Nederland (KHN) in december 2003 heeft ingediend. Tevens heeft de vaste commissie voor VWS laten weten ten behoeve van het algemeen overleg op 25 mei 2004 prijs te stellen op een brief met de stand van zaken met betrekking tot de uitvoering van de Tabakswet. In deze brief ga ik in op de resultaten van het ventilatieonderzoek dat is uitgevoerd door RIVM en TNO en op het overleg met KHN over het stappenplan. Verder zet ik de stand van zaken ten aanzien van uitvoering van de Tabakswet uiteen. Daarbij komen achtereenvolgens de rookvrije werkplek, het rookvrij personenvervoer, zorginstellingen, tabaksautomaten en de campagne «Nederland Start Met Stoppen» aan de orde. Tot slot zal ik, naar aanleiding van vragen van het Kamerlid Buijs (CDA) tijdens het algemeen overleg van 19 november 2003, kort ingaan op de ontwikkeling van het aantal rokers in de Verenigde Staten. Rookvrije horeca Het rapport van RIVM en TNO over ventilatie treft u bij deze brief aan. 1 Het onderzoek richtte zich op de vraag in welke mate ventilatie (al dan niet in combinatie met luchtzuivering) kan bijdragen aan het reduceren van de blootstelling aan omgevingstabaksrook in de horeca. 1 Ter inzage gelegd bij het Centraal Informatiepunt Tweede Kamer. Het antwoord daarop is duidelijk: de blootstelling aan omgevingstabaksrook kan door middel van ventilatie gereduceerd worden, in theorie tot lage niveaus. Er zijn echter enkele belangrijke voorbehouden die van belang zijn voor een afgewogen beslissing over ventilatie. KST tkkst29200XVI-233 ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 2004 Tweede Kamer, vergaderjaar , XVI, nr

2 Omgevingstabaksrook bestaat uit duizenden componenten. Uit de beschikbare literatuur blijkt dat vaak gekeken wordt naar één of enkele indicatorstoffen. Het is niet bekend in welke mate deze indicatorstoffen een goed beeld geven van de blootstelling aan tabaksrook en de reductie die met ventilatie bereikt kan worden. Omgevingstabaksrook bevat enkele tientallen kankerverwekkende stoffen waarvoor wat betreft blootstelling geen veilige ondergrens bestaat. Volledige reductie van gezondheidsrisico s zal door middel van ventilatie niet haalbaar zijn. Ventilatie kan bijdragen aan het reduceren van risico s op gezondheidsschade en kan bijdragen aan een comfortabel binnenklimaat. Garanties ten aanzien van bescherming van de gezondheid van werknemer en bezoeker tegen omgevingstabaksrook zijn niet te geven. Het aantal wetenschappelijke publicaties over het reduceren van blootstelling aan omgevingstabaksrook door middel van ventilatie is beperkt. Een deel van de conclusies in het rapport over de haalbare reducties is gebaseerd op metingen onder laboratoriumomstandigheden of op theoretische modelberekeningen. Onbekend is of dergelijke reducties ook in de praktijk (drukke horecagelegenheden) te bereiken zijn. Of de reducties waarvan in het rapport sprake is in de praktijk ook daadwerkelijk worden gerealiseerd hangt niet alleen af van allerlei verstoringen (zoals bewegingen) maar in sterke mate ook van een correct gebruik en gedegen onderhoud. Nalatigheid op het gebied van gebruik en onderhoud vormt een ernstige bedreiging voor de praktische effectiviteit van de ventilatietechnieken. De ventilatietechniek waarmee de grootste reducties haalbaar lijkt, is verdringingsventilatie. De aanschafkosten van deze systemen zijn hoog. Daar komt bij dat deze systemen tot op heden (vrijwel) niet in de horeca gebruikt worden. Duidelijk is dat, indien de horeca besluit tot aanschaf van dergelijke systemen, hiervoor zeer omvangrijke investeringen nodig zijn. RIVM en TNO schatten in dat benodigde investering de gemiddelde jaarlijkse omzet van cafés te boven gaat en ruim een-derde van de gemiddelde jaarlijkse omzet van restaurants bedraagt. Dit is exclusief kosten voor eventuele verbouwingen en onderhoud- en exploitatiekosten. Ventilatie kan dus bijdragen aan het reduceren van de blootstelling aan tabaksrook en daarmee aan het verminderen van de gezondheidsrisico s van meeroken, maar het is niet waarschijnlijk dat een vermindering van de blootstelling een evenredige reductie van de gezondheidsrisico s betekent. Een volledige reductie van de gezondheidsrisico s is met ventilatie niet mogelijk. Dat betekent dat ventilatie wel kan bijdragen aan een comfortabel binnenklimaat, maar dat een vanuit het perspectief van meeroken gezond binnenklimaat met ventilatie niet te realiseren is. Daarenboven brengt de introductie van de meest effectieve ventilatietechnieken voor de horeca prohibitieve investeringen met zich mee. Gezien deze gezondheidskundige overwegingen en bovenstaande praktische voorbehouden kom ik tot het oordeel dat ventilatie niet gezien moet worden als een effectieve oplossing om werknemers en bezoekers te beschermen tegen omgevingstabaksrook. Ik heb reeds eerder benadrukt dat de horeca op termijn rookvrij zal zijn. Ik zie mij daarin bevestigd door de ontwikkelingen in andere Europese landen, zoals Ierland, Noorwegen en Zweden. Er is dus sprake van een overgangssituatie waarbinnen ik de horeca de gelegenheid wil geven om zelf bepaalde stappen te zetten. Ik ben in overleg met KHN over hun stappenplan om te bezien in hoeverre binnen dit kader overeenstemming over zelfregulering bereikt kan worden. Binnen dit kader en gezien mijn oordeel over ventilatie zijn investeringen in ventilatie, mede in het licht van de economische positie van de horeca, niet de oplossing. De resultaten van genoemd overleg zijn tot Tweede Kamer, vergaderjaar , XVI, nr

3 dusverre bemoedigend. Ik zal u informeren over het eindresultaat van dit overleg. Rookvrije werkplek Op 1 januari van dit jaar is de rookvrije werkplek in werking getreden. Werkgevers hebben op basis van artikel 11a, eerste lid, van de Tabakswet de verplichting om «zodanige maatregelen te treffen dat werknemers in staat worden gesteld hun werkzaamheden te verrichten zonder hinder en overlast van roken door anderen». Voorafgaand aan de invoering van de rookvrije werkplek is uitgebreid overleg gevoerd met onder andere de Stichting van de Arbeid (STAR) over uitzonderingen op deze werkgeversverplichting. Ook is hier in de Kamer uitgebreid over gesproken. Dit overleg heeft geleid tot het Besluit uitzonderingen rookvrije werkplek dat eveneens op 1 januari 2004 in werking is getreden. Om werkgevers te ondersteunen bij het invoeren van een goed rookbeleid in het kader van de rookvrije werkplek heeft STIVORO voor een rookvrije toekomst in maart 2003 werkgevers het «zevenstappenplan» gestuurd. In de loop van 2003 is voorlichtingsmateriaal ontwikkeld gericht op werkgevers en werknemers. Ook heeft STIVORO op 24 september 2003 een voor werkgevers en personeelsfunctionarissen een symposium over «de rookvrije werkplek» gehouden. Verder heeft in de laatste maanden van 2003 een massamediale campagne plaatsgevonden om zowel werkgevers als werknemers te informeren over de rookvrije werkplek. Deze voorlichtingsactiviteiten werden ondersteund door de algemene website en het informatiepunt «Roken en de wet» en de speciale website en het adviescentrum van STIVORO. Tevens werd maandelijks een digitale nieuwsbrief verzonden met actueel nieuws over de rookvrije werkplek en veel voorkomende vragen die via de websites en het adviescentrum waren binnengekomen. Ook werd maandelijks aandacht besteed aan een «good practice»-voorbeeld. Deze activiteiten worden in 2004 voortgezet. In 2002 is het PARA-meteronderzoek (inventarisatie Planmatige Aanpak Roken op de Arbeidsplaats) voor de eerste keer uitgevoerd. Dit onderzoek bestond uit een deel gericht op werkgevers en een deel gericht op werknemers in 13 bedrijfssectoren in Nederland. De resultaten van 2002 lieten zien dat er grote verschillen waren tussen de bedrijfssectoren voor wat betreft maatregelen tegen roken op de werkplek. In het algemeen gaf in % van de bedrijven aan een goed rookbeleid te hebben (dat voldoet aan de Tabakswet). 65% van de werknemers meldde in 2002 op het werk regelmatig te worden blootgesteld aan tabaksrook. In het PARA-meteronderzoek werd duidelijk dat werkgevers de Arbodienst als een belangrijke gesprekspartner zien bij het invoeren van een rookbeleid. In het najaar van 2003 zijn adviseurs van verschillende Arbodiensten getraind in het gebruik van het zevenstappenplan voor het ontwikkelen en invoeren van een rookbeleid. Begin 2004 is het PARA-meteronderzoek herhaald. Het rapport daarvan zal naar verwachting in juni van dit jaar beschikbaar zijn. Begin 2005 zal het onderzoek nogmaals worden herhaald. Recent heeft FNV-Bondgenoten de resultaten van een enquête naar het rookbeleid in bedrijven gepubliceerd. Deze resultaten laten zien dat er goede voortgang is geboekt bij het invoeren van een rookbeleid op de werkplek (zie voor de rapportage: In vier op de vijf bedrijven is het rookbeleid aangepast en ongeveer zeventig procent van de niet-rokende werknemers wordt op het werk beschermd tegen tabaksrook. Tegelijkertijd blijkt dat de rookvrije werkplek nog niet overal goed is ingevoerd. Om het belang van de rookvrije werkplek Tweede Kamer, vergaderjaar , XVI, nr

4 nogmaals te benadrukken en naleving te stimuleren, is de campagne «De Rookvrije Werkplek» in april en mei 2004 herhaald. Rookvrij personenvervoer Op 1 januari 2004 is, behalve de rookvrije werkplek, ook het rookvrije personenvervoer in werking getreden. Exploitanten van middelen van personenvervoer hebben op basis van artikel 11a, tweede lid, van de Tabakswet de verplichting om zodanige maatregelen te treffen dat passagiers in staat worden gesteld hun reis te volbrengen zonder hinder en overlast van roken door anderen. De Nederlandse Spoorwegen hebben in de loop van 2003 een aantal maatregelen ingevoerd om per 1 januari 2004 te voldoen aan Tabakswet. Er zijn zowel maatregelen genomen vanuit het oogpunt van het rookvrije personenvervoer als vanuit het oogpunt van de rookvrije werkplek. De invoering van de maatregelen in de treinen en op de stations is nagenoeg probleemloos verlopen. Medewerkers en reizigers waren vooraf tijdig en goed geïnformeerd over de veranderingen. Van de rookvoorzieningen op de overkapte perrons wordt boven verwachting veel gebruik gemaakt. De acceptatie onder klanten is groot en de perrons en stations ogen opvallend schoner. Ook de ervaringen met rookvrije werkplekken in de gebouwen van NS zijn positief: medewerkers roken alleen nog in de speciaal daarvoor bestemde rookvoorzieningen. Bij het NS-Klantcontactcenter zijn de eerste maanden 26 klantreacties (0,01% van alle klachten) binnengekomen. Bij de meldkamer van de Voedsel en Waren Autoriteit, die toeziet op de naleving van de Tabakswet, zijn tot nu toe twee klachten binnen gekomen over roken op de perrons. In maart heeft NS gekeken of de voorzieningen op de stations tot de beoogde resultaten hebben geleid. Na de eerste maanden blijkt dat op de perrons de laatste tijd weer meer rokers buiten de rookzones roken. Klanten zien de vuilnisbakken met asbakken vaak aan voor rookzuilen. Op basis van deze uitkomsten voert NS momenteel enkele verbeteringen door. Uit ervaringen van andere bedrijven en van buitenlandse spoorwegmaatschappijen blijkt dat het erg belangrijk is dat NS consequent blijft handhaven. Medewerkers dienen klanten die roken waar dat niet mag, te blijven aanspreken en hen door te verwijzen naar de rookzones. De asbakken van vuilnisbakken op de stations worden dichtgemaakt. Om reizigers extra te attenderen op het rookbeleid is een nieuw omroepbericht ontwikkeld dat de stationsmanager kan laten omroepen. Ook komt NS reizigers tegemoet met een technische aanpassing van de rook(zone- )zuil om stank- en rookoverlast te verminderen. Tot slot zorgt NS voor een duidelijkere verwijzing naar de rookzones en worden rook(zone)zuilen bijof verplaatst en wordt aanvullende bebording en bestickering aangebracht. Zorginstellingen met (semi)permanente bewoning In 2003 heeft STIVORO het initiatief genomen om, in samenwerking met drie koepelorganisaties van zorginstellingen, de bestaande 7-stappenmethodiek toe te snijden op de specifieke situatie in deze instellingen. Het gaat hierbij om GGZ Nederland, Arcares en Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN). Deze instellingen ervaren met name knelpunten bij het invoeren van rookbeleid doordat zij zorg combineren met (semi)permanente bewoning. Als uitgangspunt is de methodiek «Rookbeleid binnen de GGZ» gebruikt die in 2001 door STIVORO is ontwikkeld. Tweede Kamer, vergaderjaar , XVI, nr

5 In augustus 2003 zijn drie pilots van start gegaan waar instellingen aangesloten bij de drie koepels aan deelnamen. Samen met deze instellingen is gekeken naar welke aanpassingen de methodiek voor het ontwikkelen en implementeren van rookbeleid vraagt om beter aan te sluiten bij de praktijk in de drie sectoren. Het gaat dus niet om het inventariseren van knelpunten, maar het geven van een handreiking om een rookbeleid in te voeren dat voldoet aan de gewijzigde Tabakswet. De drie methodiekwerkboeken worden in juni 2004 in samenwerking met de drie koepelorganisaties aan de lidinstellingen aangeboden. Door Arcares en VGN worden regionale bijeenkomsten georganiseerd. Door GGZ Nederland wordt in een landelijke bijeenkomst aandacht besteed aan de methodiek. Het adviescentrum van STIVORO wordt getraind in ondersteuning van de lidinstellingen om met hulp van deze drie methodieken te komen tot een goed rookbeleid. Ook op de website zal hier aandacht aan worden besteed. Tevens zullen de koepelorganisaties op hun websites aandacht besteden aan het rookbeleid en de methodiek. Tijdens het vragenuur op 20 januari 2004 hebik duidelijk gemaakt welke lijn ik gedurende 2004 zal hanteren ten aanzien van zorginstellingen met (semi-)permanente bewoning. Op 10 februari 2004 heb ik daarover zowel een brief gestuurd aan de koepelorganisaties als aan de individuele instellingen. Van beide brieven heeft u een afschrift ontvangen (kenmerk: POG/GB ). STIVORO heeft inmiddels met GGZ Nederland, Arcares en VGN de afspraak gemaakt dat de koepelorganisaties conform de lijn in bovengenoemde brieven de knelpunten inventariseren en deze vervolgens bespreken met STIVORO. Daar waar nodig zal ook contact worden gezocht met de individuele instellingen. Knelpunten die eind 2004 onoplosbaar blijken, kunnen de koepelorganisaties schriftelijk aan mij melden. Tabaksautomaten Op 19 februari 2004 is het Besluit tabaksautomaten gepubliceerd. Het Besluit treedt op 1 juni 2004 in werking. Het Besluit bepaalt dat verkoop van tabaksproducten via een tabaksautomaat verboden is tenzij die standaard vergrendeld is en voor het uitvoeren van een verkooptransactie slechts ontgrendeld kan worden door of ten behoeve van personen van zestien jaar en ouder. Het Besluit stelt geen eisen aan de techniek van de ontgrendeling. Exploitanten van tabaksautomaten zijn vrij zelf de naar eigen inschatting beste methode te kiezen om te waarborgen dat de leeftijdsgrens wordt nageleefd. Op 25 februari 2004 heeft British American Tobacco een schadeclaim tegen de Staat ingediend ter hoogte van 30 miljoen. Deze zaak dient bij de Rechtbank Den Haag. Campagne «Nederland Start Met Stoppen» In de aanloop tot de jaarwisseling heeft de campagne «Nederland Start Met Stoppen» plaatsgevonden. Uit metingen van TNS NIPO bleek dat rond de jaarwisseling ongeveer een miljoen Nederlanders van 18 jaar en ouder naar eigen zeggen een stoppoging hebben ondernomen. Na 15 januari zijn nog eens rokers gestopt. Van de groep die rond 1 januari stopte, zijn na ongeveer elf weken ruim mensen nog steeds rookvrij (35%). Dit percentage is hoger dan op basis van wetenschappelijk onderzoek verwacht mag worden. Normaal ligt het succespercentage na circa drie maanden namelijk tussen de 10 en 20%. Aannemelijk is dat naast de campagne ook de rookvrije werkplek, het rookvrije personenvervoer en de stijging van de prijs van tabaksproducten belangrijke prikkels zijn om te stoppen en om dit vol te houden. Begin 2005 zal Tweede Kamer, vergaderjaar , XVI, nr

6 gemeten worden hoeveel mensen het stoppen een jaar hebben volgehouden. Dan pas is een stoppoging officieel geslaagd. Ervaringen Verenigde Staten Uit gegevens van het Centre for Disease Control and Prevention (CDC) blijkt dat het aantal rokers in de Verenigde Staten de afgelopen jaren redelijk constant is gebleven. Het percentage rokers lag in 2002 op gemiddeld 23%. Per staat zijn er echter grote verschillen, zowel wat betreft het tabaksontmoedigingsbeleid als het percentage rokers. Zo voeren Kentucky en Indiana een zeer beperkt tabaksontmoedigingsbeleid (lage accijns, weinig beperkingen aan roken in openbare ruimten en werkplekken). Het percentage rokers in Kentucky en Indiana bedroeg in 2002 respectievelijk 33% en 28%. In de staten Californië, Massachusetts en Connecticut wordt een streng tabaksontmoedigingsbeleid gevoerd (relatief hoge accijns, roken is in vrijwel alle openbare ruimten en werkplekken verboden). Het percentage rokers bedroeg in % (Californië), 19% (Massachusetts) en 19% (Connecticut). Uit diverse evaluaties in de VS blijkt dat een samenhangend pakket aan maatregelen om het tabaksgebruik te ontmoedigen samen met goed opgezette massamediale campagnes een daling van het aantal rokers (zowel bij volwassenen als bij jeugd) tot gevolg heeft. Staten met veel beperkingen aan het roken en een hoge accijns vertoonden een grotere daling van het aantal rokers tussen 1982 en 1998 dan staten met weinig beperkingen aan het roken en een lage accijns. Ik zie dat als steun voor mijn stelling dat het verkeren in een land waar niet-roken de norm is een motivatie is om te stoppen met roken. De Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, J. F. Hoogervorst Tweede Kamer, vergaderjaar , XVI, nr