Bron De wereld Inleiding Activiteit

Transcriptie

1 Bron De wereld Inleiding Je loopt stage bij een reisorganisatie die actieve en avontuurlijke reizen aanbiedt naar alle uithoeken van de wereld. De bestemmingen zijn allemaal verschillend: van de woestijnen van Australië tot de gletsjers van Patagonië. Klanten stellen dan ook allerhande vragen over de bestemmingen. Naast de cultuur, natuur en bezienswaardigheden zijn dat ook heel praktische zaken. Hoe ziet het landschap eruit? Wat voor weer is het in de periode dat we er naartoe willen? Hoe zit het met het tijdsverschil? Activiteit Alex en Irene willen in augustus vier weken op vakantie. Ze twijfelen nog of ze een reis zullen boeken naar Canada of naar Australië. Ze hebben dan ook veel vragen voor jou. Sommige daarvan hebben met het landschap, klimaat of de tijdzone te maken. Zoek het antwoord op hun vragen uit. a. Welk seizoen is het in augustus in Canada? b. Welk seizoen is het in augustus in Australië? c. Hoe is het weer in augustus in Canada? d. Hoe is het weer in augustus in Australië? Is het weer overal in het land hetzelfde? e. Als het in Nederland op een dag in augustus uur s middags is, hoe laat is het dan in de volgende Australische steden: Sydney, Adelaide en Perth? f. Als het in Nederland op een dag in augustus uur s middags is, hoe laat is het dan in de volgende Canadese steden: Toronto, Calgary en Vancouver?

2 Bron De wereld 1. Werelddelen 1.1 Continenten en werelddelen Als je het hebt over de landverdeling op aarde, spreek je van continenten of werelddelen. Dit zijn verschillende begrippen. Een continent is een aaneengesloten landmassa, hier horen eilanden niet bij. Denk aan Eurazië: het aaneengesloten land van Europa en Azië. Een werelddeel is een politieke verdeling van het landoppervlak waar zowel het vasteland als eilanden bij horen. Er zijn zeven werelddelen. In volgorde van grootte zijn dat Azië, Afrika, Noord-Amerika, Zuid-Amerika, Antarctica, Europa en Oceanië. Soms wordt Antarctica niet als werelddeel meegerekend, dan wordt er dus over zes werelddelen gesproken. 1.2 Wereldzeeën Het oppervlak van de aarde bestaat voor ongeveer 29,1% uit land, de overige 70,9% is water. Hier vind je de oceanen en zeeën. Een oceaan is een opzichzelfstaande wereldzee die door de continenten wordt begrensd. Een oceaan kan ook zeeën bevatten. Er zijn vijf oceanen: de Stille of Grote Oceaan, de Atlantische Oceaan, de Indische Oceaan, de Noordelijke IJszee en de Zuidelijke IJszee. Al deze oceanen zijn met elkaar verbonden en vormen zo een grote watermassa. 2. Landschappen Al die werelddelen hebben een enorme variatie aan landschappen. We onderscheiden verschillende landschapselementen, zoals: - reliëf: afwisseling van hoog en laag (horsten en slenken), gebergten, heuvels - grondsoorten: zand, klei, löss, veen, enzovoort - waterhuishouding: zeeën, meren, rivieren, gletsjers, enzovoort - plantengroei: toendra, naaldwoud (taiga), gemengd woud, loofwoud, grasvlakte (steppe), mediterrane vegetatie, woestijn, woestijnsteppe, savanne, tropisch regenwoud. Daarnaast maken we onderscheid tussen natuurlandschappen (door de natuur gevormd) en cultuurlandschappen (door de mens beïnvloed en/of ingericht). Hoe komt het dat het ene landschap er zo anders uitziet dan het andere? Vroeger dachten de mensen dat de aarde er altijd hetzelfde uit had gezien, en dat dat altijd zo zou blijven. Maar dat klopt niet met de feiten. We vinden versteende zeedieren in het gebergte en we vinden versteende planten op 100 meter diepte. Op de bodem van de zee treffen we oude rivierbeddingen aan. Waardoor verandert het aardoppervlak? Hiervoor zijn enkele verklaringen. Onze aarde bestaat uit een massa vloeibaar gesteente met daaromheen de aardkorst. Van binnen uit wordt er steeds tegen de aardkorst aangeduwd en aan de buitenkant brokkelen stenen van de bergen en slijpen rivieren diepe dalen in het landschap. Bovendien slepen die rivieren stenen, grind en zand mee. Ook de zeeën zorgen voor steeds veranderende kustvormen. De aardkorst verandert heel langzaam; sommige processen kunnen miljoenen jaren duren. De aardkorst is niet één geheel: zij bestaat uit grote stukken met daartussen breuken. Op die zwakke plekken in de aardkorst is vulkanisme waar te nemen, zoals vulkaanuitbarstingen en aardbevingen. Door de krachten vanuit het binnenste van de aarde kunnen ook delen van de aardkorst naar boven worden geduwd. Zo kunnen gebergten ontstaan. Aan de buitenkant verslijt de aardkorst. Door ijs,

3 sneeuw, regen en wind kunnen stenen van de bergen af rollen, in stukken breken en meegevoerd worden door beken en rivieren. Mensen hebben ook invloed op het veranderen van de aarde. We noemen enkele voorbeelden: - bossen worden gekapt, waardoor meer lawines ontstaan die stenen en aarde meenemen - rivierbeddingen worden verplaatst of verdiept, zodat de afvoer van grind en zand verandert - dijken worden gebouwd, zodat de kustvorm verandert. Het landschap in Nederland is ontstaan door de zee en de rivieren. Zand en klei werden door de zee en rivieren meegenomen en hier afgezet. Het Nederlandse landschap is volledig door mensen beïnvloed. Meren zijn drooggelegd, veengebieden zijn afgegraven, zeearmen zijn afgesloten, zandvlakten worden opgespoten in de zee of in een meer, rivieren zijn gekanaliseerd, bossen zijn gekapt en in Zuid-Limburg is bijna al de mergel verdwenen door het afgraven van die heuvels. De invloed van de mens op het landschap is de laatste jaren een onderwerp voor wereldwijde discussie. De mens heeft in sommige delen van de wereld een verwoestende invloed op het landschap. 3. Klimaten Als je hebt over een klimaat, dan gaat het over een samenspel van de elementen van het weer: neerslag, wind en temperatuur. Weergemiddelden en uitersten van bepaalde streken worden over een periode van minimaal dertig jaar bijgehouden. In de gebieden waar de gegevens overeenkomen, heerst eenzelfde klimaat. Het verschil tussen de klimaten wordt door allerlei factoren bepaald: - de hoogte van de zon Als deze recht boven het aardoppervlak staat, kan hij dit beter verwarmen. - de hoogte van een gebied of plek Dichter bij het aardoppervlak is de lucht warmer. Hoe hoger een gebied of plek dus ligt, hoe kouder het daar zal zijn. - ligging op/aan water of op land Water warmt langzamer op dan land, maar koelt ook langzamer weer af. Midden op het vasteland zijn er dus grotere temperatuurverschillen dan aan het water. - de zeestromen Deze voeren warm of koud water mee, wat de temperatuur op het land beïnvloedt. Langs Nederland loopt bijvoorbeeld een warme golfstroom die ervoor zorgt dat de lucht wordt opgewarmd. - de aanwezigheid van gebergten Daar waar de wind inkomt (loefzijde) worden wolken opgestuwd en valt regen. De andere kant van het gebergte (lijzijde) is dan veel droger. - de aanwezigheid van bossen In uitgestrekte bossen ligt de temperatuur vaak lager en is de luchtvochtigheid hoger. 3.1 Klimaatclassificatie van Köppen Om de klimaten weer te geven, wordt vaak de klimaatclassificatie van Köppen gebruikt. Köppen lette bij zijn indeling op de plantengroei. Het verspreidingsgebied van plantensoorten is namelijk afhankelijk van temperatuur en neerslag. In dit systeem zijn klimaatgroepen op verschillende niveaus ingedeeld en aangegeven met letters. Op het eerste niveau krijgt een klimaat een hoofdletter A, B, C, D of E: - A: tropisch klimaat Hier komt de gemiddelde temperatuur in de koudste maand niet onder de 18 C.

4 - B: droog of aride klimaat Hier is te weinig neerslag voor bomen om te groeien of voor permanente rivieren om hun oorsprong te hebben. Deze indeling heeft niet met temperatuur te maken. - C: gematigd of zeeklimaat In de koudste maand is het gemiddeld niet kouder dan -3 C, in de warmste maand is het gemiddeld tussen de 10 en 18 C. - D: landklimaat In de koudste maand is het gemiddeld kouder dan -3 C; in de warmste maand is de temperatuur gemiddeld hoger dan 10 C. - E: poolklimaat In de koudste maand is het gemiddeld kouder dan -3 C, in de warmste maand is de temperatuur gemiddeld lager dan 10 C. Als we het B-klimaat buiten beschouwing laten, kun je de het eerste niveau van een klimaat dus bepalen aan de hand van de gemiddelde temperatuur in de koudste of warmste maand. Met de gemiddelde temperatuur in de koudste maand bepaal je eerst of een gebied in klimaatgroep A, C of D/E valt. Voor de indeling D of E kijk je vervolgens naar de gemiddelde temperatuur in de warmste maand. klimaatgroep 18 C A -3 C C D E 10 C gemiddelde temperatuur in koudste maand gemiddelde temperatuur in warmste maand Afbeelding 1. Temperatuurgrenzen van A-, C-, D- en E-klimaten volgens de klimaatclassificatie van Köppen. Verder heeft de classificatie van Köppen te maken met de hoeveelheid neerslag die ergens valt of wanneer het neerslagseizoen valt. Klimaat A tropisch klimaat Gemiddelde temperatuur Koudste maand niet lager dan 18 C Onderverdeling Af tropisch regenwoud Am moessonklimaat Neerslag Gemiddeld minimaal 60mm per maand, verspreid over het jaar Gemiddeld minder dan 60 mm in de droogste maand, met een

5 uitgebreid droog seizoen Aw savanneklimaat Minstens één maand met minder dan 60 mm, met een uitgebreid droog seizoen B droog klimaat N.v.t. BW woestijnklimaat Minder dan 200 mm per jaar BS steppeklimaat mm per jaar, voornamelijk in de zomer C zeeklimaat Koudste maand niet lager dan -3 C, warmste maand tussen 10 en 18 C Cf zeeklimaat Minstens 30 mm in de droogste maand, verspreid over het jaar D landklimaat E poolklimaat Koudste maand lager dan -3 C, warmste maand hoger dan 10 C Koudste maand lager dan -3 C, warmste maand lager dan 10 C Afbeelding 2. Klimaatclassificatie van Köppen. Cs mediterraan klimaat Cw Chinaklimaat Df landklimaat Dw landklimaat Ds landklimaat ET toendraklimaat EF sneeuwklimaat EH hooggebergteklimaat Minder dan 30 mm in de zomer, natste maand in de winter minimaal driemaal zoveel als de droogste maand in de zomer Natste maand in de zomer minimaal tienmaal zoveel als de droogste maand in de winter Gehele jaar Droge winters Droge zomers Naast deze letters kan nog een derde of vierde letter aan de code worden toegevoegd. Hiermee wordt nog meer uitgelegd over de temperatuur en de droge en natte seizoenen. Deze gebruiken we niet in dit boek, we beperken ons tot de bovenstaande gegevens. In de introductie van ieder land wordt verwezen naar de klimaatclassificatie van Köppen. Je kunt de codes dus in dit schema opzoeken. Bij de bestemmingskennis wordt daarnaast uitleg gegeven over het klimaat en het beste reisseizoen. 4. Seizoenen Er zijn vier seizoenen of jaargetijden: lente, zomer, herfst en winter. Ieder seizoen heeft zijn eigen kenmerken op het gebied van weer en natuur. De seizoenen hebben te maken met de ligging van

6 een land ten opzichte van de evenaar en de denkbeeldige as waar de aarde omheen draait. Deze as staat schuin waardoor er met het draaien van de aardbol rond de zon steeds een ander gebied is waar de zon recht boven staat. De evenaar is een denkbeeldige lijn die horizontaal over de aardbol loopt, precies tussen de noorden zuidpool. Hij doorsnijdt Zuid-Amerika, Afrika en Azië. Alles wat ten noorden van de evenaar ligt, noem je het noordelijk halfrond. Alles wat ten zuiden van de evenaar ligt, noem je het zuidelijk halfrond. 4.1 Begin en eind van de seizoenen Op ongeveer 23,5 noorderbreedte (ten noorden van de evenaar) loopt de Kreeftskeerkring. Op ongeveer 23,5 zuiderbreedte loopt de Steenbokskeerkring. Tussen deze twee eveneens denkbeeldige lijnen kan de zon recht boven het aardoppervlak staan: het zenit. Wanneer de zon recht boven een keerkring staat, noem je dit de zonnewende. De zonnewende rond 21 juni op de Kreeftskeerkring markeert het begin van de zomer op het noordelijk halfrond en het begin van de winter op het zuidelijk halfrond. De zonnewende rond 21 december op de Steenbokskeerkring luidt de winter in op het noordelijk halfrond en de zomer op het zuidelijk halfrond. De seizoenen op het noordelijk en zuidelijk halfrond zijn dus precies tegengesteld, afhankelijk van wanneer de zon dat deel van de wereld het meest kan verwarmen (er het langst en rechtst boven staat). Staat de zon precies boven de evenaar, dan begint de herfst of de lente, namelijk rond 21 maart en 21 september. 4.2 Onderscheid van de seizoenen Ten noorden van de Kreeftskeerkring en ten zuiden van de Steenbokskeerkring kun je de vier seizoenen heel goed onderscheiden doordat de zon, afhankelijk van het moment, goed of juist nauwelijks op het aardoppervlak kan schijnen en dit kan verwarmen. Doordat de zon tussen de keerkringen recht of bijna recht boven het aardoppervlak staat, is het hier in de meeste gebieden het gehele jaar warm. Je kunt de seizoenen hier dus moeilijk onderscheiden: het lijkt er het hele jaar zomer of seizoenen uiten zich op een andere manier, bijvoorbeeld met een regentijd of moesson. 5. Tijdzones De aarde is steeds met één helft naar de zon toe gekeerd, waar het dan licht is. Op de andere helft is het donker. Doordat de aardbol om haar denkbeeldige as draait, komt steeds een ander deel in het licht; aan de andere kant schuift weer een deel het donker in. Om deze verschillen in moment op de dag op te vangen, zijn er tijdzones ingesteld. Deze kun je laten zien aan de hand van meridianen (lengtegraden): lijnen die denkbeeldig tussen de noorden zuidpool zijn getrokken. De nulmeridiaan van Greenwich (Groot-Brittannië) vormt het centrum van de UTC, de standaardtijd. Tijdzones worden ten opzichte van deze UTC weergegeven, bijvoorbeeld UTC+1 of UTC Verdeling van tijdzones De tijd die het de aarde kost om om haar as te draaien is 24 uur. De aardbol vormt een cirkel van 360. Als je die 360 door 24 uur deelt, krijg je stukjes van ieder 15 breed. In theorie vormt ieder stukje een tijdzone. Zo lijken er dus 24 tijdzones te zijn, met een verschil van +12 tot -12 ten opzichte van de UTC, het nulpunt. In de praktijk zijn er echter veertig tijdzones. Dit komt door een grillig verloop van de internationale datumgrens waardoor in sommige landen de tijd meer dan 12 uur ten opzichte van de UTC verschilt, en doordat sommige gebieden tijdverschillen met halve uren of zelf een kwartier rekenen. Zo vind je in Australië een gebied met UTC+8¾ en valt het midden van het land onder UTC+9½, hanteert India de tijdzone UTC+5½ en Nepal UTC+5¾. Tijdzones volgen vaak de landsgrenzen, maar vooral in grote landen kunnen er meerdere tijdzones voorkomen.

7 Een dag niet geleefd... Samoa slaat dag over Het is een bijzonder einde van het jaar op Samoa, een eiland in de Stille Oceaan. Er is namelijk geen morgen, geen 30 december. Het gaat om middernacht direct van 29 december naar oudjaar. Het eiland gaat namelijk over naar een nieuwe tijdzone en slaat daardoor een hele dag over. Het land moet het hebben van de handel met Australië. En dat is in de huidige tijdzone onhandig. Nu nog loopt Samoa 21 uur achter op Sydney. Dat betekent dat als het vrijdag is op Samoa, het weekend in Australië al begonnen is. En wanneer de zondagdienst in de kerk nog bezig is, is de handel in Australië alweer in volle gang. Zo mist Samoa dus twee belangrijke handelsdagen. Het is dus beter voor de economie. Maar wel een grote teleurstelling voor de circa 500 inwoners die juist 30 december hun verjaardag vieren. Al hebben ze op het eiland één geluk: de dag is een werkdag en zal dus gewoon worden uitbetaald. Buureiland Amerikaans Samoa, dat 100 kilometer ten oosten van Samoa ligt, blijft overigens bij de oude tijdzone. Bron: NOS, 29 december Zomer- en wintertijd Daarnaast heb je te maken met de zomer- en wintertijd. Deze is in ongeveer zeventig landen ingesteld om efficiënt om te gaan met het daglicht. Lang niet alle landen of staten binnen een land doen hieraan mee. Wanneer op het noordelijk halfrond de klok een uur wordt teruggezet en de wintertijd ingaat, wordt deze op het zuidelijk halfrond vooruit gezet en gaat de zomertijd in en andersom. De zomer- en wintertijd gaan niet overal tegelijk in, er kunnen enkele weken tussen zitten. 5.3 Reizen in de tijd De tijdzones zorgen ervoor dat je rekening moet houden met het reizen in de tijd. Bijvoorbeeld als je een vliegreis voor een klant reserveert, dan zijn de vertrek- en aankomsttijden in de lokale tijd weergegeven. Houd rekening met het tijdverschil tussen vertrek- en aankomstplaats om erachter te komen hoelang de vliegduur daadwerkelijk is. De tijdzones zijn ook de oorzaak van een jetlag. Wanneer je naar het oosten reist, dan reis je vooruit in de tijd. Het is dan eerder avond dan je lichaam gewend is. Op het moment dat je normaal naar bed gaat, ben je waarschijnlijk nog niet moe. Reis je naar het westen, dan reis je terug in de tijd. Op de tijd waarop je normaal naar bed gaat, is het dan nog vroeger op de dag. Je bent dan moe, terwijl het niet het moment lijkt om te gaan slapen. Dit heeft uiteraard ook gevolgen voor het tijdstip waarop je wakker wordt, waarop je eet enzovoort. Als je lichaam hierdoor in de war raakt, heb je een jetlag. Je hebt het meest last van een jetlag als je naar het oosten reist.