Centrale begrippen hoofdstuk 3. Waarom multiprogramming? Vandaag. processen proces state: running, ready, blocked,... Vragen??

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Centrale begrippen hoofdstuk 3. Waarom multiprogramming? Vandaag. processen proces state: running, ready, blocked,... Vragen??"

Transcriptie

1 Vragen?? Vandaag Hoofdstuk 4: threads (tentamenstof : 4.1 t/m 4.2) Kleine Opgaven 4.1 (niet alleen ja of nee, ook waarom!) en 4.4 inleveren maandag Centrale begrippen hoofdstuk 3 processen proces state: running, ready, blocked,... proces context (CB) proces switching (aka context switching) mode switching. (p.1 of 29). (p.2 of 29) Waarom multiprogramming? 1. houdt CU bezig 2. houdt gebruikers bezig 3. handig bij organisatie : bijv sommige onderdelen van OS als afzonderlijke processen. Enige overhead (context switches,... ), maar is t waard. Voor grote programma s: opsplitsen in meerdere kleine processen zou handig kunnen zijn... Twee gezichtpunten van proces: 1. unit of dispatching, programma in executie, een trace van instructions in bepaalde context uitgevoerd op CU 2. eigenaar van resources, geheugen, files, I/O devices,... Deze twee noties kunnen we splitsen.. (p.3 of 29). (p.4 of 29)

2 threads & processen thread is unit of dispatching, een trace van instructions in bepaalde context uitgevoerd op CU proces is eigenaar van resources, geheugen, files, I/O devices,... Mogelijk meerdere threads in één proces Threads binnen een proces executeren onafhankelijk, maar delen geheugen, programma-tekst, files, I/O devices,.... one process one thread one process multiple threads multiple processes one thread per process multiple processes multiple threads per process. (p.5 of 29) Figure 4.1 Threads and rocesses [ANDE97]. (p.6 of 29) Verschillen tussen proces en thread Administratie van contexts (CB) & context switching? We krijgen nu proces control blocks & thread control blocks proces switching & thread switching Waarom threads? Voordelen van het organiseren van een programma als meerdere threads: handig voor organisatie efficiency echte concurrency op multi-processor machines, vermijden van proces switches Z o handig, dat moderne programmeertalen (bijv. Java) ze als primitieven hebben.... (p.7 of 29). (p.8 of 29)

3 Handigheid van threads bij organisatie vooral bij programma s die meerdere dingen "tegelijk" moeten doen: elke activiteit een aparte thread. programma met verschillende event-driven activiteiten bijv. alle programma met een mooie GUI foreground & background activiteiten in één proces, bijv achtergrond-activiteit tijdens (trage!) dialoog met gebruiker, bijv. in spreadsheet periodieke activiteiten, bijv. backup, time-out web browser, bijv. irritant knipperende plaatjes Zonder threads moet de programmeur activiteiten achter elkaar doen, of ze zelf proberen te interleaven. rocess met proces state (running, ready,... ) program counter (C), registers geheugen programma (in geheugen) data (in geheugen) een executie stack (in geheugen) files, I/O devices,... nu "verdelen" tussen process en z n threads.... (p.9 of 29). (p.10 of 29) rocess en Thread rocess bevat nu geheugen, files, I/O devices,... Thread bevat proces state (running, ready,... ) program counter (C), registers een executie stack pointer naar het proces waar-ie bijhoort Single-Threaded rocess Model rocess Address rocess Address Multithreaded rocess Model Thread Thread Thread Thread Thread Thread Figure 4.2 Single Threaded and Multithreaded rocess Models. (p.11 of 29). (p.12 of 29)

4 Context Switching We hebben nu thread switching en proces switching. Thread switching is sneller dan proces switching. Waarom? Wat betreft mode switching verandert er niets. Efficientie Waarom verbeteren threads de performance? Op multiprocessor machines echte concurrency Op multi- en uniprocessor machines voorkomen van proces switches bij blocken (tenminste als het blocken van een thread niet t hele process blockt. Fig.4.4) Echte concurrency van remote-procedure calls (aka RC, RMI)(Fig. 4.3). (p.13 of 29). (p.14 of 29) RC/RMI met threads Multithreading op uniprocessor Time RC RC rocess 1 Server Server (a) RC using single thread I/O Request complete Time quantum expires RC Thread A (rocess 1) Thread A (rocess 1) Time quantum expires Server Thread B (rocess 1) RC rocess created Thread B (rocess 1) Server Thread C (rocess 2) Time (b) RC using one thread per server (on a uniprocessor) ed Ready Running ed Running. (p.15 of 29) Figure 4.4 Multithreading Example on a Uniprocessor. (p.16 of 29)

5 Efficientie Ipv 1 proces met n threads, zou je n processen kunnen gebruiken Maar starten threads sneller dan starten processen switching threads binnen proces sneller dan switching processen threads delen geheugen dus ze kunnen makkelijk samenwerken; uitwisselen van info tussen processen is trager Threads (in een proces) delen geheugen Voordeel: Info uitwisselen tussen threads simpel. Nadeel: Synchronisatie nodig om "interferentie" tussen threads the voorkomen (Zie heel hoofdstuk 5 & 6 - volgende weken!). Dit was nou net waarom processen geen geheugen delen.... (p.17 of 29). (p.18 of 29) Implementeren van threads Alternatieven: user-level threads (ULT) kernel-level threads (KLT) combinaties Centrale vraag: weet het OS dat een proces uit meerdere threads bestaat? Threads Library Threads Library (a) ure user-level (b) ure kernel-level (c) Combined -level thread -level thread rocess. (p.19 of 29) Figure 4.6 -Level and -Level Threads. (p.20 of 29)

6 -level threads (ULT) Alle thread management gebeurt binnen programma, mbv. een threads library. Dwz proces zorgt zelf voor z n threads. Dus threads onzichtbaar voor het OS. Voordelen efficient switchen tussen threads zonder mode switches scheduling kan applicatie-speciek en dus optimaal mogelijk op elk OS Nadelen geen gebruik van multiprocessor als een thread blockt (bijv system call) dan blockt het hele proces.... (p.21 of 29) -level threads (KLT) OS "ziet" threads binnen proces en doet alle thread management. Voordelen: niet de nadelen van ULT, dwz. een blockerende thread blokeert niet het hele proces evt. gebruik van multiprocessor Nadelen voor elke thread switch is een mode switch nodig Bijv: Windows. (p.22 of 29) Andere mogelijkheden Combineer ULT en KLT. Doel: voordelen van beide, nadelen van geen Bijv: Solaris Wildere varianten van threads Sta migratie van threads tussen processen toe. Interessant bij gedistribueerde systemen. Behandel threads gewoon als processen. Bijv: Linux Linux heeft een system call clone(), die erg veel lijkt op fork(). (p.23 of 29). (p.24 of 29)

7 SM - Symmetric Multiprocessing Traditioneel: Computer is sequentiele machine. (Niet helemaal waar: prefetching, pipelining) Trend naar meer parallellisme. (Of toch niet...?) Voordeel: performance, want echte concurrency Nadeel: complexiteit SIMD arallel rocessor MIMD SM : n equivalente processors delen een geheugen Bijv: Windows Shared-Memory (tightly coupled) Distributed-Memory (loosely coupled) Master/Slave Symmetric (SM) Clusters Figure 4.7 arallel rocessor Architectures. (p.25 of 29). (p.26 of 29) Cache bij SM Lokale cache reduceert verkeer op de bus, maar introduceert ook cache coherence probleem. rocessor Cache rocessor Cache rocessor Cache Dit speelt ook bij bijvoorbeeld Java threads Main Memory I/O Subsytem Figure 4.8 Symmetric Multiprocessor Organization. (p.27 of 29). (p.28 of 29)

8 Kleine Opgaven 4.1 (niet alleen ja of nee, ook waarom!) en 4.4 inleveren maandag Volgende week Hoofdstuk 5: concurrrency. (p.29 of 29)

Hoofdstuk 3: Processen: Beschrijving en Besturing. Wat is een proces? Waarom processen? Wat moet het OS ervoor doen? Is het OS zelf een proces?

Hoofdstuk 3: Processen: Beschrijving en Besturing. Wat is een proces? Waarom processen? Wat moet het OS ervoor doen? Is het OS zelf een proces? Hoofdstuk 3: Processen: Beschrijving en Besturing Wat is een proces? Waarom processen? Wat moet het OS ervoor doen? Is het OS zelf een proces? 1 Wat is een proces? Een proces is een programma in uitvoering

Nadere informatie

ICT Infrastructuren: Processen en Threads. 18 november 2013 David N. Jansen

ICT Infrastructuren: Processen en Threads. 18 november 2013 David N. Jansen ICT Infrastructuren: Processen en Threads 18 november 2013 David N. Jansen Datum en Ajd van werkcollege na overleg met de aanwezigen: donderdag 8:45 10:30 Leerdoel voor vandaag. Stallings hoofdst 2 4 Hoofddoelen

Nadere informatie

Belangrijkste ideeën/concepten uit OS, incl. proces

Belangrijkste ideeën/concepten uit OS, incl. proces Operating System Overview (Hfst 2) Wat is een OS? Wat was een OS? Evolutie van OS. OS als virtuele machine OS als beheerder van hulpbronnen (resources) Belangrijkste ideeën/concepten uit OS, incl. proces

Nadere informatie

Het begrip 'Proces' Proces-toestand

Het begrip 'Proces' Proces-toestand Het begrip 'Proces' Een proces is de uitvoering van een programma Bij een proces hoort een programma (de code) Program Counter (Instructiewijzer) stack data (data sectie) twee of meer processen kunnen

Nadere informatie

Computerarchitectuur. H&P Ch 5. Thread-Level Parallelism

Computerarchitectuur. H&P Ch 5. Thread-Level Parallelism Computerarchitectuur H&P Ch 5. Thread-Level Parallelism Kristian Rietveld http://ca.liacs.nl/ Thread-Level Parallelism In het geval van thread-level parallelism (TLP) gaan we uit van meerdere threads.

Nadere informatie

in1671 - Operating System Concepten Doel van een Operating System Interrupts 3-Lagen model spooling (Simultaneous Peripheral Operation On Line)

in1671 - Operating System Concepten Doel van een Operating System Interrupts 3-Lagen model spooling (Simultaneous Peripheral Operation On Line) in1671 - Operating System Concepten Doel van een Operating System drs J.W.J. Heijnsdijk Faculteit EWI, kamer 09.280 (Mekelweg 4) tel. 85804 email: Heijnsdijk@ewi.tudelft.nl Wat is een Operating System?

Nadere informatie

in1671 - Operating System Concepten

in1671 - Operating System Concepten in1671 - Operating System Concepten drs J.W.J. Heijnsdijk Faculteit EWI, kamer 09.280 (Mekelweg 4) tel. 85804 email: Heijnsdijk@ewi.tudelft.nl 2005 1-1 Doel van een Operating System Wat is een Operating

Nadere informatie

IN1805 I - Operating System Concepten

IN1805 I - Operating System Concepten IN1805 I - Operating System Concepten Koen Langendoen email: k.g.langendoen@tudelft.nl 1-1 Praktische Zaken Voorkennis: C + computer systemen College: 7x3 = 5x4 = 5x(wo+do) Tentamen: 2 april + 1 juli Boek

Nadere informatie

IN1805 I Operating System Concepten

IN1805 I Operating System Concepten IN1805 I Operating System Concepten Hoofdstuk 12: Mass-storage structure 9-1 Secondary storage (1) voornamelijk disks kleinst leesbare eenheid: sector plaats van een sector volledig bepaald door: drive

Nadere informatie

Computerarchitectuur en netwerken Toets 1 4 okt

Computerarchitectuur en netwerken Toets 1 4 okt 11.00 13.00 De open vragen moet je beantwoorden op tentamenpapier. De multiple-choice antwoorden moet je op het vragenblad invullen in de rechtervakjes en dat blad inleveren. Schrijf je naam, studentnummer

Nadere informatie

Computerarchitectuur en netwerken 4 Processen en Threads

Computerarchitectuur en netwerken 4 Processen en Threads Computerarchitectuur en netwerken 4 Processen en Threads Lennart Herlaar 19 september 2016 Inhoud Scheduling scheduler prioriteiten real-time scheduling Processen ouder-kind processen Unix: fork en exec

Nadere informatie

Tim Mallezie Architectuur van besturingssystemen: Vraag A2.

Tim Mallezie Architectuur van besturingssystemen: Vraag A2. Procesbeheer: kenmerken van moderne besturingssystemen. 1. Bespreek de (drie) meest typische kenmerken van moderne besturingssystemen. 2. In hoeverre beantwoorden UNIX, Linux en Windows NT hieraan? Geef

Nadere informatie

Erik Poll Martijn Warnier. http://www.cs.kun.nl/~erikpoll/linux

Erik Poll Martijn Warnier. http://www.cs.kun.nl/~erikpoll/linux Introductie Linux/UNIX Erik Poll Martijn Warnier http://www.cs.kun.nl/~erikpoll/linux Concrete doel van vandaag Basisvaardigheden UNIX/Linux werken met de command line shell file beheer proces beheer Betere

Nadere informatie

A2: Bedrijfssystemen. A2 en PC. Boek. Voorkennis

A2: Bedrijfssystemen. A2 en PC. Boek. Voorkennis A2 en PC De eerste helft van het 2e jaars vak, oude curriculum A2 (Bedrijfssystemen) is het 1e jaars vak, nieuwe curriculum PC (Processen & Concurrency) geworden (ivm. Master/Bachelor gedoe) Erik Poll

Nadere informatie

Waarmaken van Leibniz s droom

Waarmaken van Leibniz s droom Waarmaken van Leibniz s droom Artificiële intelligentie Communicatie & internet Operating system Economie Computatietheorie & Software Efficiënt productieproces Hardware architectuur Electronica: relais

Nadere informatie

Memory Management. Virtual Memory. Eisen Memory Management. Verdelen geheugen over meerdere processen

Memory Management. Virtual Memory. Eisen Memory Management. Verdelen geheugen over meerdere processen Memory Management Process control information Entry point to program Process Control Block Verdelen geheugen over meerdere processen Program Branch instruction Virtual Memory Data Reference to data Processen

Nadere informatie

Gelijktijdigheid: Wederzijdse Uitsluiting & Synchronisatie Concurrency: Mutual Exclusion & Synchonization (5e ed: 5.1-5.2, Appendix A.

Gelijktijdigheid: Wederzijdse Uitsluiting & Synchronisatie Concurrency: Mutual Exclusion & Synchonization (5e ed: 5.1-5.2, Appendix A. Gelijktijdigheid: Wederzijdse Uitsluiting & Synchronisatie Concurrency: Mutual Exclusion & Synchonization (5e ed: 51-52, Appendix A1) Processes zijn meestal niet onafhankelijk Bijvoorbeeld: 2 processen

Nadere informatie

High Performance Computing

High Performance Computing High Performance Computing Kristian Rietveld (krietvel@liacs.nl, kamer 138) Groep Computer Systems - Embedded systems - Specifieke software mappen op specfieke hardware. - Hardware synthesis. - Real-time

Nadere informatie

Virtualizatie bij SIN

Virtualizatie bij SIN Virtualizatie bij SIN Inhoud 1 Waarom...2 2 Mogelijkheden:...2 3 Features:...2 3.1 Xen server...2 3.2 HyperV...3 3.3 ESXi...3 4 Pros Cons voor SIN:...3 4.1 Xen Server...3 4.2 HyperV...3 4.3 ESXi...3 5

Nadere informatie

Geheugenbeheer. ICT Infrastructuren 2 december 2013

Geheugenbeheer. ICT Infrastructuren 2 december 2013 Geheugenbeheer ICT Infrastructuren 2 december 2013 Doelen van geheugenbeheer Reloca>e (flexibel gebruik van geheugen) Bescherming Gedeeld/gemeenschappelijk geheugen Logische indeling van procesonderdelen

Nadere informatie

CPU scheduling : introductie

CPU scheduling : introductie CPU scheduling : introductie CPU scheduling nodig bij multiprogrammering doel: een zo hoog mogelijke CPU-bezetting, bij tevreden gebruikers proces bestaat uit afwisselend CPU-bursts en I/O-bursts lengte

Nadere informatie

slides3.pdf April 15, 2002 1

slides3.pdf April 15, 2002 1 Wat is een Operating System? CSN CS3 OS structuur en File management Standaard verzameling software voor een computer Besturing/beheer van de computer Gemak voor schrijvers van programma s Standaarden

Nadere informatie

MOSIX Clusters voor iedereen

MOSIX Clusters voor iedereen MOSIX Clusters voor iedereen Geert Vernaeve & Jan De Beule Ghent University Mosix: clusters voor iedereen p.1/10 Clusters voor iedereen? Standaard huis-, tuin- en keukenhardware Mosix: clusters voor iedereen

Nadere informatie

Digitale en analoge technieken

Digitale en analoge technieken Digitale en analoge technieken Peter Slaets February 14, 2006 Peter Slaets () Digitale en analoge technieken February 14, 2006 1 / 33 Computerarchitectuur 1 Processors 2 Primair geheugen 3 Secundair geheugen

Nadere informatie

Een.NET-besturingssysteemtoolkit. Discovering Cosmos. Sijmen J. Mulder

Een.NET-besturingssysteemtoolkit. Discovering Cosmos. Sijmen J. Mulder Een.NET-besturingssysteemtoolkit Discovering Cosmos Sijmen J. Mulder Agenda Boek 1 Cosmos: a very short introduction Boek 2 Modern Operating Systems Pauze Boek 3 The Design and Implementation of the Cosmos

Nadere informatie

1 Aanvulling cosy deeltijd

1 Aanvulling cosy deeltijd 1 Aanvulling cosy deeltijd 1.1 Multiprocessor versus multicomputer Het kenmerk van een multiprocessor is dat meer CPU hetzelfde geheugen delen. Voordeel van deze aanpak is het relatief eenvoudige programmeermodel.

Nadere informatie

Multi-core systemen. door Alexander Melchior

Multi-core systemen. door Alexander Melchior Multi-core systemen Multi-cpu & Multi-core Multi cpu & Multi core door Alexander Melchior Toevoeging aan GDP Overdragen Capita Selecta Waarom? Een stukje geschiedenis 2005: Introductie eerste consumenten

Nadere informatie

Windows Basics. yvan vander sanden. 22 februari 2015

Windows Basics. yvan vander sanden. 22 februari 2015 Windows Basics yvan vander sanden 22 februari 2015 Windows is nog altijd een veel gebruikt operating system. Als technicus moet je bekend zijn met het Windows operating system om gebruikers te kunnen helpen,

Nadere informatie

Concurrency in Java met threads. Java Threads. Voorbeelden concurrency in applicaties. Waarom concurrency in Java?

Concurrency in Java met threads. Java Threads. Voorbeelden concurrency in applicaties. Waarom concurrency in Java? Java Threads Concurrency in Java met threads Wat zijn threads? Hoe werken threads? Hoe werk je met threads in Java? Scheduling Synchronisatie In Java programma s is concurrency (aka parallellisme) mogelijk.

Nadere informatie

High Performance Computing

High Performance Computing High Performance Computing Kristian Rietveld (krietvel@liacs.nl, kamer 138) Groep Computer Systems High-Performance Computing Optimizing compilers (generieke codes, maar ook specifieke rekenkernels). Parallel

Nadere informatie

TI-2720 Operating System Concepten. 6 november 2012, uur. docent: H.J. Sips. Dit is een tentamen met 9 open vragen

TI-2720 Operating System Concepten. 6 november 2012, uur. docent: H.J. Sips. Dit is een tentamen met 9 open vragen TECHNISCHE UNIVERSITEIT DELFT Faculteit Elektrotechniek, Wiskunde en Informatica Sectie Parallelle en Gedistribueerde Systemen TUDelft TI-2720 Operating System Concepten 6 november 2012, 14.00-17.00 uur.

Nadere informatie

Hyper-V vs ESX in het datacenter

Hyper-V vs ESX in het datacenter Hyper-V vs ESX in het datacenter Gabrie van Zanten www.gabesvirtualworld.com GabesVirtualWorld.com Welke hypervisor voor het datacenter? Virtualisatie is volwassen geworden Virtualisatie in het datacenter

Nadere informatie

1 Inleiding probleembeschrijving

1 Inleiding probleembeschrijving Bas Weelinck (5985498), Merlijn Wajer (5948940), Koos van Strien (5783437) 18 mei 2010 1 Inleiding probleembeschrijving Volgens de specificaties gegeven in het opdrachtdocument moet een gedistribueerde

Nadere informatie

Virtueel Geheugen en demand paging (1)

Virtueel Geheugen en demand paging (1) Virtueel Geheugen en demand paging (1) Programma's zijn vaak niet in hun geheel in het geheugen nodig, vanwege: zelden gebruikte onderdelen groter gedeclareerde arrays dan nodig als programma helemaal

Nadere informatie

slides2.pdf April 12,

slides2.pdf April 12, Werking van CPU CSN CS2 CPU, I/O en Memory management Piet van Oostrum 12 april 2002 De ALU kan alleen eenvoudige operaties uitvoeren (bijv. twee getallen optellen, vermenigvuldigen of testen of iets >

Nadere informatie

operating system beveiliging

operating system beveiliging De evolutie van operating system beveiliging Erik Poll Digital Security group Radboud Universiteit Nijmegen Moderne Operating Systems? 2 Eerst: geloof in evolutie & vooruitgang Eerste editie Source: http://www.galvin.info/history-of-operating-system-concepts-textbook

Nadere informatie

Besturingssystemen. Gilles Callebaut. Samenvatting Operating Systems

Besturingssystemen. Gilles Callebaut. Samenvatting Operating Systems Samenvatting Operating Systems Besturingssystemen Samenvatting gebaseerd op de lessen van Naessens Vincent, alsook op het boek, Operating Systems: Internals and Design Principles. Gilles Callebaut 1 INHOUD

Nadere informatie

Voorkennis: C, basiskennis microprocessoren (bij voorkeur ARM7 processor)

Voorkennis: C, basiskennis microprocessoren (bij voorkeur ARM7 processor) Real Time Operating Systems (RTOS) Voorkennis: C, basiskennis microprocessoren (bij voorkeur ARM7 processor) Kennis nodig voor: Operating systems Niveau: inleidend Diplomavoorwaarde: bachelor, schakelprogramma

Nadere informatie

HiveIO Fabric Technical Overview

HiveIO Fabric Technical Overview HiveIO Fabric Technical Overview February 2019 v1.1 HiveIO HiveIO Fabric is een Software Defined Data Center (SDDC) oplossing of anders gezegd een compleet geïntegreerd virtualisatie platform. Dit betekent

Nadere informatie

Conclusies over semaforen

Conclusies over semaforen Conclusies over semaforen gebruik semaforen is subtiel signal & wait operaties, en access van shared data, op allerlei plekken in de code Kan dit niet handiger? Dwz: zijn er geen betere abstracties? Ja:

Nadere informatie

DB architectuur. joost.vennekens@denayer.wenk.be

DB architectuur. joost.vennekens@denayer.wenk.be DB architectuur joost.vennekens@denayer.wenk.be DB - logisch perspectief - DB - fysisch perspectief - DBMS Fysische details van databank beheren Zodat gebruiker zich enkel om logische perspectief moet

Nadere informatie

college 2: Introductie

college 2: Introductie Concurrency Gerard Tel / Jacco Bikker - november 2017 februari 2018 college 2: Welkom! Agenda: Concepten en patronen Multi-threading in C# Concurrency college 2 3 Concurrency college 2 4 Jacco Bikker j.bikker@uu.nl

Nadere informatie

Les 11: systeemarchitectuur virtuele machines

Les 11: systeemarchitectuur virtuele machines Les 11: systeemarchitectuur virtuele machines Geavanceerde computerarchitectuur Lieven Eeckhout Academiejaar 2008-2009 Universiteit Gent Virtuele machines Motivatie Interfaces Virtualisatie: inleiding

Nadere informatie

Uitwerking Tentamen Operating Systems Maandag 15 juni 2015 P1 P2 P3 P4 P5 P1 P3 P5 P4 P2 P1 P3 P5 P3. Opgave 1

Uitwerking Tentamen Operating Systems Maandag 15 juni 2015 P1 P2 P3 P4 P5 P1 P3 P5 P4 P2 P1 P3 P5 P3. Opgave 1 Uitwerking Tentamen Operating Systems Maandag 15 juni 2015 Belangrijk: de gegeven antwoorden vormen één mogelijke uitwerking van het tentamen. Echter zijn er bij vele vragen meerdere correcte antwoorden

Nadere informatie

Geheugen en Adressering. Binding. Binding (2) Logische en Fysieke adresruimten. relocatie register. Dynamic loading

Geheugen en Adressering. Binding. Binding (2) Logische en Fysieke adresruimten. relocatie register. Dynamic loading Geheugen en Adressering Binding Geheugen (main memory, primary storage) is noodzakelijk voor de uitvoering van programma's. te beschouwen als array van adresseerbare bytes (of woorden). verschillende processen

Nadere informatie

Hoofdstuk 2. - is verantwoordelijk voor de communicatie van de software met de hardware.

Hoofdstuk 2. - is verantwoordelijk voor de communicatie van de software met de hardware. Hoofdstuk 2 2.1 systeembeheerprogramma s Werking en functies van besturingssystemen Besturingssysteem/operating systeem(os) - is verantwoordelijk voor de communicatie van de software met de hardware. -

Nadere informatie

DB architectuur.

DB architectuur. DB architectuur joost.vennekens@kuleuven.be DB - logisch perspectief - DB - fysisch perspectief - DBMS Fysische details van databank beheren Zodat gebruiker zich enkel om logische perspectief moet bekommeren

Nadere informatie

Uitwerking oefententamen Computerarchitectuur December 2016

Uitwerking oefententamen Computerarchitectuur December 2016 Uitwerking oefententamen Computerarchitectuur December 2016 I.a. De overall CPI kan worden berekend met de formule n IC i CPI Instruction count CPI i voor de ratio vullen we telkens de geven frequentie

Nadere informatie

IN1805 I Operating System Concepten

IN1805 I Operating System Concepten IN1805 I Operating System Concepten Hoofdstuk 8: Main memory 6-1 Geheugen en Adressering Geheugen (main memory, primary storage) is noodzakelijk voor de uitvoering van programma's. te beschouwen als array

Nadere informatie

HMI s ontsluiten machines naar het WEB

HMI s ontsluiten machines naar het WEB HMI s ontsluiten machines naar het WEB Grip op uw machine onafhankelijk van zijn locatie Door: Bert-Jan Ruesink Email: b.ruesink@duranmatic.nl Machinebouw event 2015 Pag. 1 Duranmatic B.V. Technische handelsonderneming,

Nadere informatie

slides7.pdf 23 nov

slides7.pdf 23 nov Onderwerpen Operating Systems Inleiding Algemeen 7 Operating Systems Algoritmen Piet van Oostrum Wat is een Operating System? Wat doet een O.S.? Hoe zit een O.S. in elkaar? (in grote lijnen) Wat zijn de

Nadere informatie

Tentamen Computersystemen

Tentamen Computersystemen Tentamen Computersystemen baicosy6 2e jaar bachelor AI, 2e semester 21 oktober 213, 9u-11u OMHP D.9 vraag 1 Van een Single Cycle Harvard machine hebben de componenten de volgende propagation delay time:

Nadere informatie

IaaS Migratieservice

IaaS Migratieservice IaaS I 2 I 3 I Technische demo Tijdens de voorbereiding geeft onze sales engineer TESTEN een technische demo waarin hij alle MIGRATIE LIVE van het platform laat zien. Omdat onze roots in kantoorautomatisering

Nadere informatie

Beter, Sneller, Mooier. Processoren 12 januari 2015

Beter, Sneller, Mooier. Processoren 12 januari 2015 Beter, Sneller, Mooier Processoren 12 januari 2015 Beter! Sneller! Krachtigere CPU: maak instructies die meer doen Snellere CPU: pipeline, out-of-order execution Sneller RAM: cache meer mogelijkheden...

Nadere informatie

Van Poort tot Pipeline. Ben Bruidegom & Wouter Koolen-Wijkstra AMSTEL Instituut Universiteit van Amsterdam

Van Poort tot Pipeline. Ben Bruidegom & Wouter Koolen-Wijkstra AMSTEL Instituut Universiteit van Amsterdam Van Poort tot Pipeline Ben Bruidegom & Wouter Koolen-Wijkstra AMSTEL Instituut Universiteit van Amsterdam Van Poort tot Pipeline Pipeline processor One cycle machine Calculator File of registers Assembly

Nadere informatie

Operating Systems. Hoofdstuk 3 Beschrijving en besturing van processen. William Stallings. Windows Cluster UNIX. Apple ANDROID.

Operating Systems. Hoofdstuk 3 Beschrijving en besturing van processen. William Stallings. Windows Cluster UNIX. Apple ANDROID. William Stallings Operating Systems Hoofdstuk 3 Beschrijving en besturing van processen UNIX Windows Cluster ANDROID Apple unix G..A. van Lierop LOGO LINUX www.themegallery.com Operating Systems: Internals

Nadere informatie

Zelftest Informatica-terminologie

Zelftest Informatica-terminologie Zelftest Informatica-terminologie Document: n0947test.fm 01/07/2015 ABIS Training & Consulting P.O. Box 220 B-3000 Leuven Belgium TRAINING & CONSULTING INTRODUCTIE Deze test is een zelf-test, waarmee u

Nadere informatie

Ictivity Een vreemde eend in de bijt

Ictivity Een vreemde eend in de bijt Ictivity Een vreemde eend in de bijt De virtuele wereld Alles is tegenwoordig virtueel. Virtueel hondje Tamagotchi, virtueel huisdiertje Virtuele huisvrouw Agenda Welke vijf soorten virtualisatie zijn

Nadere informatie

Computerarchitectuur. App. B. Review of Memory Hierarchy

Computerarchitectuur. App. B. Review of Memory Hierarchy Computerarchitectuur App. B. Review of Memory Hierarchy Kristian Rietveld http://ca.liacs.nl/ Caching De memory wall is een zeer groot probleem dat vraagt om oplossingen. De gebruikelijke oplossing is

Nadere informatie

Virtualisatie met SAN 12/10/2010

Virtualisatie met SAN 12/10/2010 Virtualisatie met SAN 12/10/2010 1 Wat is virtualisatie? Extra laag tussen hard en software OS onafhankelijk van de hardware Laat verschillende OS toe op éénzelfde hardware 2 Klassieke situatie Een server

Nadere informatie

Arjen Glas Stage: Viaict. Opdracht virtualisatie I44

Arjen Glas Stage: Viaict. Opdracht virtualisatie I44 Arjen Glas Stage: Viaict Opdracht virtualisatie I44 Inhoud Software... 3 Wat wordt er gevirtualiseerd... 4 Hardware... 6 Opslag... 7 Fouttolerantie. High availability, Scalability... 8 Verdere relevante

Nadere informatie

The OSI Reference Model

The OSI Reference Model Telematica Applicatielaag Hoofdstuk 16, 17 Applicatielaag 4Bevat alle toepassingen die van het netwerk gebruik maken n E-mail n Elektronisch nieuws n WWW n EDI (Electronic Data Interchange) n Napster,

Nadere informatie

VMware View 4.5 een overview. Eline Klooster Technical Trainer e.klooster@xtg.nl

VMware View 4.5 een overview. Eline Klooster Technical Trainer e.klooster@xtg.nl VMware View 4.5 een overview Eline Klooster Technical Trainer e.klooster@xtg.nl Eline Klooster Xpert Training Group VMware Authorized Training Center Citrix Authorized Learning Center Microsoft CPLS Eigen

Nadere informatie

Module I - Informatica

Module I - Informatica Module I - Informatica 1) Iemand wilt een nieuwe auto aanschaffen. Gezien de gestegen brandstofprijzen wil de persoon een auto, die zuinig in brandstofgebruik is. Maak duidelijk hoe de persoon een weloverwogen

Nadere informatie

Kosten factoren in Azure

Kosten factoren in Azure Kosten factoren in Azure Geopunt infrastructuur initieel Geopunt = kaartviewer + tileservices + website 2 Loadbalancers 5 VM s Gehost in extern datacenter 8 Tb storage 1 Gb bandbreedte Postgis db Geopunt

Nadere informatie

Real-Time Systems (RTSYST)

Real-Time Systems (RTSYST) Real-Time Systems (RTSYST) Week 1 Real-Time Systems (RTSYST) Onderwerpen: Concurrent programming (threads). Real-Time OS(VxWorks, QNX, FreeRTOS). Concurrent programming in C en C++. Synchronisation and

Nadere informatie

Weblogic 10.3 vs IAS 10.1.3

Weblogic 10.3 vs IAS 10.1.3 Vision ~ Knowledge ~ Results Weblogic 10.3 vs IAS 10.1.3 OGh Fusion Middleware/ SOA Dag 19 Mei 2010, Het Oude Tolhuys Edwin Biemond email edwin.biemond@whitehorses.nl Web http://blogs.whitehorses.nl/,

Nadere informatie

Computerarchitectuur en netwerken. Operating System structuur. Files

Computerarchitectuur en netwerken. Operating System structuur. Files Computerarchitectuur en netwerken 3 Operating System structuur Files Lennart Herlaar 13 september 2017 Inhoud 1 Operating Systems structuur system calls kernel / processen 2 Files storage en directory

Nadere informatie

' Het tentamen is gesloten boek, dus het is niet toegestaan om het tekstboek, slides of eigen gemaakte aantekeningen te gebruiken.

' Het tentamen is gesloten boek, dus het is niet toegestaan om het tekstboek, slides of eigen gemaakte aantekeningen te gebruiken. Tentamen Operating Systems Dinsdag 14 juni 2016,10:00-13:00 Examinator: dr. K. F. D. Rietveld ' Het tentamen is gesloten boek, dus het is niet toegestaan om het tekstboek, slides of eigen gemaakte aantekeningen

Nadere informatie

Computerarchitectuur en netwerken. Gedistribueerde IPC

Computerarchitectuur en netwerken. Gedistribueerde IPC Computerarchitectuur en netwerken 6 Gedistribueerde IPC Lennart Herlaar 21 september 2015 Inhoud IPC: locaal vs. gedistribueerd Message passing Client/server model Remote Procedure Call locaal vs. gedistribueerd

Nadere informatie

Ubuntu Release Party welkom @ XTG 11/23/12 1

Ubuntu Release Party welkom @ XTG 11/23/12 1 Ubuntu Release Party welkom @ XTG 11/23/12 1 Welkom! Xpert in virtualization technology Kenniscentrum op gebied van virtualisatie: VMware, Citrix, Linux Microsoft... LPI Approved Training Partner Guru

Nadere informatie

React en React Native voor websites en apps

React en React Native voor websites en apps React en React Native voor websites en apps H A N S-PE T E R H ARMSEN HEEFT DI T GE SCH R E V EN IN APRI L 2017 Deze whitepaper is bedoeld voor product owners en beslissers. Hij gaat over React, een JavaScript

Nadere informatie

Geheugenbeheer. ICT Infrastructuren. hoofdstukken 7 en 8.1

Geheugenbeheer. ICT Infrastructuren. hoofdstukken 7 en 8.1 Geheugenbeheer ICT Infrastructuren hoofdstukken 7 en 8.1 Eenvoudig geheugenbeheer OS gebruikt een klein stukje geheugen rest is voor gewone processen OS vrij 0 1000 Eenvoudig geheugenbeheer OS gebruikt

Nadere informatie

VOP - Unigornel. Maxim Bonnaerens David Vercauteren Henri Verroken. Begeleiders: prof. Bjorn De Sutter, dr. Bart Coppens, dr.

VOP - Unigornel. Maxim Bonnaerens David Vercauteren Henri Verroken. Begeleiders: prof. Bjorn De Sutter, dr. Bart Coppens, dr. FACULTY OF ENGINEERING VOP - Unigornel Maxim Bonnaerens David Vercauteren Henri Verroken Begeleiders: prof. Bjorn De Sutter, dr. Bart Coppens, dr. Jonas Maebe 10 maart 2016 Doelstelling Unigornel: Een

Nadere informatie

noun a person employed in a port to load and unload ships.

noun a person employed in a port to load and unload ships. /ˈdɒkə/ noun a person employed in a port to load and unload ships. Welkom Even voorstellen Wi Fi Docker, het verhaal Een korte demo Containers vs VM s Containers en images Container networking Images maken

Nadere informatie

Zelftest Java concepten

Zelftest Java concepten Zelftest Java concepten Document: n0838test.fm 22/03/2012 ABIS Training & Consulting P.O. Box 220 B-3000 Leuven Belgium TRAINING & CONSULTING INLEIDING BIJ DE ZELFTEST JAVA CONCEPTEN Om de voorkennis nodig

Nadere informatie

College 13: Patterns (2)

College 13: Patterns (2) Concurrency Gerard Tel / Jacco Bikker - november 2016 februari 2017 College 13: Patterns (2) Welkom! genda: Collective Operations Reduce Scan Stencil Recurrence Concurrency college 13 Patterns (2) 3 Collectives

Nadere informatie

Het besturingssysteem of operating system, vaak afgekort tot OS is verantwoordelijk voor de communicatie van de software met de hardware.

Het besturingssysteem of operating system, vaak afgekort tot OS is verantwoordelijk voor de communicatie van de software met de hardware. Het besturingssysteem of operating system, vaak afgekort tot OS is verantwoordelijk voor de communicatie van de software met de hardware. Het vormt een schil tussen de applicatiesoftware en de hardware

Nadere informatie

Computerarchitectuur. Terugblik / discussie / oefenopgaven

Computerarchitectuur. Terugblik / discussie / oefenopgaven Computerarchitectuur Terugblik / discussie / oefenopgaven Kristian Rietveld http://ca.liacs.nl/ Trends & Performance Voorkennis We bouwden een 4-bit microprocessor bij Digitale Technieken. Bij computerarchitectuur

Nadere informatie

High Availability & Disaster Recovery

High Availability & Disaster Recovery Disaster Recovery Problematiek en denkpistes voor oplossingen Cevi Usernamiddag 8 december 2009 9 december 2009 Cevi bedrijfspresentatie High Availability & Disaster Recovery Een theoretische benadering

Nadere informatie

Applications & Clients

Applications & Clients Applications & Clients APPLICATIONS & CLIENTS OS Financieel Wind ows XP Windows Home of Starter Editions Windows XP Windows Vista Windows Vista Business, Enterprise 32-bits zonder SP, SP1 32-bits Windows

Nadere informatie

Cloud Computing. Bart van Dijk

Cloud Computing. Bart van Dijk Cloud Computing Bart van Dijk (b.van.dijk@hccnet.nl) Cloud Computing Wat is Cloud Computing, en waarom Geschiedenis Cloud Computing Techologie Service modellen Voor en nadelen Cloud Computing voor consumenten

Nadere informatie

Computerarchitectuur en netwerken. Memory management Assembler programmering

Computerarchitectuur en netwerken. Memory management Assembler programmering Computerarchitectuur en netwerken 2 Memory management Assembler programmering Lennart Herlaar 10 september 2018 Inhoud 1 Protectie: Hoe het O.S. programma s tegen elkaar kan beschermen modes memory management

Nadere informatie

Inleiding Practicum Operating Systems

Inleiding Practicum Operating Systems Inleiding Practicum Operating Systems Mattias Holm & Kristian Rietveld Doel - In komende 3 practica zullen we gaan werken met een custom OS. - Kort introduceren van: - Hardware. - Kernel. - Tools. - De

Nadere informatie

Oracle Application Server Portal Oracle Gebruikersgroep Holland Oktober 2003

Oracle Application Server Portal Oracle Gebruikersgroep Holland Oktober 2003 Oracle Application Server Portal Oracle Gebruikersgroep Holland Oktober 2003 Page 1 1 Kees Vianen Senior Sales Consultant Technology Solutions Oracle Nederland Agenda Geschiedenis van Oracle Portal Portal

Nadere informatie

Mobiele data: 2G, 3G, 4G, wifi,... Verschillen in eigenschappen, toepassingen...

Mobiele data: 2G, 3G, 4G, wifi,... Verschillen in eigenschappen, toepassingen... Mobiele data: 2G, 3G, 4G, wifi,... Verschillen in eigenschappen, toepassingen... Paul Dekkers Summerschool Mobiele apps, augustus 2012 Inhoud Wat doet SURFnet Ontwikkelingen mobiel in Nederland Mobiele

Nadere informatie

1=2720/2725 Operating System Concepten

1=2720/2725 Operating System Concepten TECHNISCHE UNIVERSITEIT DELFT Faculteit EWI, Afdeling SCT 1 1 1=2720/2725 Operating System Concepten ^ november 2013, 14.00-17.00 uur. docent: H.J. Sips Dit is een tentamen met 9 open vragen Opgave Punten

Nadere informatie

Windows NT 4.0. Performance Monitoring. Gino Damen 28 oktober 1997 Versie: 1.0

Windows NT 4.0. Performance Monitoring. Gino Damen 28 oktober 1997 Versie: 1.0 Performance Monitoring Gino Damen 28 oktober 1997 Versie: 1.0 Inhoudsopgave 1. Opbouwen en starten van een systeem log...2 1.1. Aandachtspunten...2 1.2. Aanmaken van een log file...2 1.3. Starten van het

Nadere informatie

informatica. hardware. overzicht. moederbord CPU RAM GPU architectuur (vwo)

informatica. hardware. overzicht. moederbord CPU RAM GPU architectuur (vwo) informatica hardware overzicht moederbord CPU RAM GPU architectuur (vwo) 1 moederbord basis van de computer componenten & aansluitingen chipset Northbridge (snel) Southbridge ("traag") bussen FSB/HTB moederbord

Nadere informatie

Oracle Cloud, slim bekeken!

Oracle Cloud, slim bekeken! Oracle Cloud, slim bekeken! van zachte theorie naar harde praktijk Spreker(s) : Datum : E-mail : Patrick Munne / Laurus de Jonge 13 december 2016 vragen@transfer-solutions.com WWW.TRANSFER-SOLUTIONS.COM

Nadere informatie

Handleiding installatie en gebruik. Ahsay OBM. Windows server Apple OS X Linux en UNIX-varianten

Handleiding installatie en gebruik. Ahsay OBM. Windows server Apple OS X Linux en UNIX-varianten Handleiding installatie en gebruik Ahsay OBM Windows server Apple OS X Linux en UNIX-varianten INHOUD 1 Over deze handleiding 2 Systeemvereisten 3 Installatie 3.1 Linux 3.2 BSD 4 Gebruik via de GUI 5 Helpdeks

Nadere informatie

Remote login Rekenbeest

Remote login Rekenbeest Remote Desktop Connection Remote login Rekenbeest TOP systeembeheer Deze uitleg zal je helpen een remote verbinding op te zetten met een Rekenbeest server. Wij gebruiken Windows 7 als voorbeeld. Voordat

Nadere informatie

Hoe kunt u profiteren van de cloud? Whitepaper

Hoe kunt u profiteren van de cloud? Whitepaper Hoe kunt u profiteren van de cloud? Whitepaper Auteur: Roy Scholten Datum: woensdag 16 september, 2015 Versie: 1.1 Hoe u kunt profiteren van de Cloud Met de komst van moderne technieken en de opmars van

Nadere informatie

Hoofdstuk 7. Computerarchitectuur

Hoofdstuk 7. Computerarchitectuur Hoofdstuk 7 Computerarchitectuur 1 controlebus CPU MEMORY I/O databus adresbus Figuur 71 Schematische opbouw van een computersysteem 8 Figuur 72 Een busverbinding Buslijn Out E A In Out E B In Out E C

Nadere informatie

Industry 4.0. Big Data: van shopfloor naar IT level MES/ERP: Trends & Technologieën. Advantech Europe Jim ten Broeke Business Development Manager IoT

Industry 4.0. Big Data: van shopfloor naar IT level MES/ERP: Trends & Technologieën. Advantech Europe Jim ten Broeke Business Development Manager IoT Industry 4.0 Big Data: van shopfloor naar IT level MES/ERP: Trends & Technologieën Advantech Europe Jim ten Broeke Business Development Manager IoT Internet of Things: de evolutie Vandaag, 2016, groeit

Nadere informatie

De cloud. www.ibou.eu

De cloud. www.ibou.eu De cloud Over Ibou Management consultancy. Strategie. Verandering. Leiderschap. Governance. Internet & Innovatie. We kijken voorbij de hype. Nu is het Gmail, Dropbox. Morgen is het wéér wat anders. Wat

Nadere informatie

Vereenvoudigingvangedistribueerde IntegratievanSunRPCenC Applicatieontwikkeling DoctoraalscriptievanAskePlaat 24juni1992 ansic prp? rpcgen? Studienummer53697 FaculteitderEconomischeWetenschappen ErasmusUniversiteitRotterdam

Nadere informatie

Complete browser-based werkplek

Complete browser-based werkplek Complete browser-based werkplek Demonstreer hoe je het werk van de medewerkers bij jouw klant kunt vereenvoudigen 1. Jouw eigen werkplek 2. Vereenvoudig DMS & mail 3. Alle applicaties bij elkaar 4. Simpel

Nadere informatie