Algemene inleiding. Hebreeuwse en Griekse tekst

Transcriptie

1 Algemene inleiding Het boek Jeremia is een van de grote profetische boeken van het Oude Testament. De profeet Jeremia is een van de meest boeiende profeten. In ons taalgebruik komt deze profeet er niet best af: het woord 'jeremiërea' betekent zoveel als klagend zeuren. Wie het boek Jeremia echter leest, merkt dat we daarin te maken hebben met een lijdende profeet die allesbehalve 'zeurt' wanneer hij zijn klachten uit over wat hem wordt aangedaan. In deze Inleiding wordt ingegaan op een aantal aspecten van het boek en van het leven van de profeet: Hebreeuwse en Griekse tekst, historische en politieke achtergrond, globale indeling van het boek, ontstaansvragen, boodschap, relatie met andere bijbelboeken in Oude en Nieuwe Testament. Hebreeuwse en Griekse tekst Een van de meest opvallende vraagstukken ten aanzien van het boek Jeremia is het feit dat de Hebreeuwse tekst, de 'Masoretische tekst', die de Nederlandse vertalingen als uitgangspunt hebben, sterk verschilt van de Griekse vertaling van het Oude Testament. Deze vertaling staat bekend als de Septuaginta en werd tussen de derde en de eerste eeuw voor Christus door joden vervaardigd, waarschijnlijk in Alexandrië in Egypte. De Septuagintatekst van Jeremia telt zo' n 2700 woorden (oftewel een achtste deel) minder dan de Hebreeuwse tekst. Bovendien staan de profetieen over de volken (46-51) in de Septuaginta op een andere plaats, namelijk na 25=13 (vs. 14 wordt weggelaten), en de volgorde waarin deze profetieën zijn opgenomen verschilt van de volgorde in de Hebreeuwse tekst. Wat is de oorzaak van deze grote verschillen? Hadden de vertalers die werkten aan de Septuaginta een andere Hebreeuwse tekst voor zich dan degene die wij nu gebruiken? Zo ja, welke Hebreeuwse tekst is dan de 'beste' of de meest oorspronkelijke? ofheeft men bij het vertalen bewust dingen weggelaten of veranderd? e

2 12 DE BRUG IX De gedeelten van Jeremia die zijn gevonden tussen de Dode-Zeerollen in de grotten van O!Imran komen deels overeen met de Hebreeuwse, deels met de Griekse tekst. Geleerden hebben verschillende oplossingen geopperd voor het hier geschetste probleem. Oosterhoff(pp ) meent dat de verschillen vooral veroorzaakt zijn door de vertalers, die de Hebreeuwse tekst wijzigden doordat ze zich soms vergisten in een Hebreeuwse letter die sterk op een andere leek, of doordat ze sommige zaken als overtollige uitwijdingen beschouwden en die weglieten. Van Selms (deel I, pp ) daarentegen heeft een andere theorie ontwikkeld, waarbij hij uitgaat van twee versies van het oorspronkelijke Hebreeuwse handschrift. De eerste werd volgens hem vervaardigd door Jeremia's schrijver Baruch, zoals we lezen in 36:32: een boekrol met daaraan toegevoegd nog andere woorden van de profeet. Bij de vlucht naar Egypte (43:6-7) nam Baruch de boekrol mee. Deze gebruikte hij, volgens Van Selms, als een 'kladschrift'. Het 'kladschrift' van Baruch is de korte versie van het boek Jeremia en vormde de basis van waaruit de Septuaginta werd vertaald. Baruch zelf maakte uiteindelijk een in zijn ogen betere versie, bestemd voor de ballingen in Babel, die Jeremia beschouwde als de hoop voor de toekomst (24:5). Voor deze 'echte' versie wijzigde hij allerlei zaken en koos hij nauwkeuriger bewoordingen. De langere rol ligt ten grondslag aan de Hebreeuwse tekst die wij nu nog hebben. Er zou nog veel meer over dit probleem te zeggen zijn, maar binnen de grenzen van dit commentaar wordt er niet te uitgebreid op ingegaan. Voor de uitleg wordt gebruik gemaakt van de Hebreeuwse tekst (de zogeheten Masoretische tekst, MT). Voor een uitgebreidere bespreking, P.e. Craigie, P.H. Kelley & J.F. Drinkard, Jr.,]eremiah 1-25, pp. XLI-XLV. Historische en politieke achtergrond Voor een profetisch boek is het belangrijk te weten in welke tijd het zich afspeelde: wat had de profeet toen tot wie te zeggen? Het boek Jeremia geeft enerzijds veel persoonlijke informatie over de profeet, zoals we dat in geen ander boek vinden. Anderzijds is, zoals we reeds zeiden, de inhoud niet chronologisch geordend waardoor het moeilijk is alle profetieën exact te plaatsen. Er zijn gedeelten die zelf duidelijk aangeven wanneer de profeet de betreffende woorden uitsprak. Dat is dan eenvoudig vast te stellen. Bij andere gedeelten weten we het niet.

3 JEREMIA - ALGEMENE INLEIDING In Jeremia 1:1 lezen we dat Jeremia uit een priestergeslacht stamde uit Anatot, ongeveer een uur lopen ten noordoosten van Jeruzalem. Daar woonde hij. Zijn roeping vond plaats in het 13e jaar van koning Josia, dat is 627 v. chr. Hoe oud Jeremia toen was weten we niet. Er staat dat hij nogjong was, letterlijk: een jongen (vs. 6). De betekenis van zijn naam is vanuit het Hebreeuws onzeker: 'de HERE grondvest/verhoogt', er wordt ook wel gezegd: 'de HERE maakt los (de moederschoot?)'. Jeremia's optreden vond plaats in Juda, in en om Jeruzalem, maar hij spreekt ook vaak over Israël, het noordelijke rijk van de tien stammen dat al in 722 v. chr. in ballingschap was gevoerd door de Assyriërs Ger. 3:6-13). De naam Israël kan echter ook betrekking hebben op het volk als geheel, zoals het door God was geroepen en uit Egypte geleid (2:3; zie ook 31:33 en 33=17). In Jeremia 1:1-3 lezen we onder welke koningen de profeet heeft geprofeteerd, waarbij Joachaz en Jojakin (Il Kon ) niet vermeld worden, misschien omdat ze zo kort geregeerd hebben. Globaal ziet de geschiedenis er tijdens het leven van Jeremia als volgt uit. De grootmacht tot die tijd was Assyrië geweest. Dat rijk had in het jaar 722 v. chr. het Noordrijk (Israël) in ballingschap gevoerd. Ook de koningen van Juda waren daarvan afhankelijk, zoals Manasse, de voorganger van koning Josia. Josia ( v. Chr.) werd koning als achtjarige (zie II Kron. 34:3a). Toen de Assyrische koning Assurbanipal in 630 v. chr. stierf en de macht van Assyrië feitelijk gebroken was, wilde Josia Juda naar de onafhankelijkheid leiden. Ook in godsdienstig opzicht probeerde hij los te komen van Assyrië; onder hem vond een belangrijke reformatie plaats (621 v. chr., zie Il Kon ). Men begon met een renovatie van de tempel Daarbij werd een wetboek gevonden, dat de reformatie een duidelijke steun in de rug gaf Men veronderstelt wel dat het gevonden wetboek het boek Deuteronomium was. Kritische geleerden menen dat het toen pas geschreven werd en dus een middel was om een reformatie op gang te brengen. Deze was echter al bezig toen het boek gevonden werd. Gezien de uitwerking ervan in Il Koningen 23, kan het wetboek zeker delen uit Deuteronomium bevat hebben. Te denken is aan de duidelijke aanpak van de afgoderij. Dat betekent echter niet dat het betreffende boek toen pas werd geschreven. Josia's reformatie heeft niet opgeleverd wat ervan verwacht werd. Jeremia moet blijven oproepen tot bekering. Opvallend is dat in zijn boek vrijwel niets te lezen valt over de hervorming. Dat komt wellicht omdat deze geen diepgaand en blijvend resultaat had.

4 14 DE BRUG IX In deze eerste periode onder Josia kunnen we de meeste verzen uit Jeremia 1-3 dateren (zie bij de behandeling ter plaatse). Jeremia roept daar nog op tot bekering, iets wat later minder het geval is (zie beneden). Op internationaal niveau werd Babel een steeds sterkere macht; in 612 v. Chr. viel Nineve, de hoofdstad van het Assyrische Rijk (vgl. het boek Nahum). Josia werd gedood in de slag bij Megiddo, toen farao Neko van Egypte door Palestina heen trok om de Assyriërs te gaan helpen uit vrees voor de steeds groter wordende macht van de Babyloniërs (609 v. Chr., zie II Kon. 23=29). Josia probeerde hem tegen te houden; waarom is niet duidelijk. Hij werd gedood en zijn leger verslagen. Juda kwam onder controle van Egypte. Juda zat steeds klem tussen die twee rijken, Egypte en Babel. J oachaz, de zoon van Josia, regeerde drie maanden (609 v. Chr.), maar de farao verving hem door Eljakim, een andere zoon van Josia, wiens naam werd veranderd in Jojakim ( v. Chr.). Jojakim was dus een Egyptische vazal en moest een zware heffing betalen (zie II Kon. 23=35). Jojakim liet een prachtig paleis bouwen door dwangarbeiders Ger. 22:13-19). Heidense gebruiken werden opnieuw geïntroduceerd Ger. 7:16-18; 11:9-13). Profeten die protesteerden werden zelfs ter dood gebracht Ger. 26:20-23). Toch bleven priesters en profeten zeggen dat alles prima ging Ger. 7:4; 14:13). Koning Jojakim zelf wilde absoluut niet luisteren naar Jeremia's woorden en verbrandde de boekrol waarin zijn profetieën stonden. Baruch, de persoonlijke secretaris/schrijver van Jeremia, schreef ze opnieuw op Ger. 36, 605 v. Chr.). We nemen aan dat de eerste rol vooral de profetieën uit Jer. 2-6 bevatte. De Babyloniërs vielen het Egyptische garnizoen in Karkemis aan in 605 v. chr. Karkemis lag aan de rivier de Eufraat in het Noorden. De Babyloniërs versloegen hen waardoor de macht van Egypte werd teruggedrongen en de weg vrijkwam naar gebieden zoals Juda (zie Jer. 46:2). Als Egyptische marionet werd Juda zondermeer beschouwd als vijand van Babel. Uiteindelijk werd Jojakim vazal van Babel, namelijk van Nebukadressar, zoals hij in Jeremia meestal wordt genoemd (zijn naam kan ook met een 'n' geschreven worden, II Kon. 24:1). Een paar jaar later kwam hij in opstand (601 v. Chr.), toen de Babyloniërs flinke verliezen leden in Egypte en zich terug moesten trekken. Uiteindelijk trok de koning van Babel op tegen Jeruzalem in 597 v. Chr., maar Jojakim stierf tijdens het beleg. Op de tweede dag van de maand Adar (15/16 maart 597) nam Nebukadressar Jeruzalem in en nam Jojakims opvolger, Jojakin, mee in ballingschap. Ook de bovenlaag van de bevolking werd in ballingschap gevoerd; Jeremia schreef een brief aan deze ballingen

5 JEREMIA - ALGEMENE INLEIDING 15 Oer. 29) In Jer. 24 staat zelfs dat de ballingen Gods zegen hebben, in tegenstelling tot wat de achterblijvers dachten. Jojakins oom Mattanja werd als vorst geïnstalleerd en kreeg de naam Sedekia ( v. Chr.). Hij raadpleegde Jeremia herhaaldelijk Oer. 21:1-7; 37:1-10; 37:17-20; 38:14-27). Valse profeten voorspelden dat de ballingschap van de weggevoerden in 597 v. chr. maar een paar jaar zou duren, maar Jeremia spreekt over 70 jaar (zie Jer. 29). Er was veel onrust onder de volken die aan Babel ondergeschikt waren. Uiteindelijk kwam ook Sedekia in opstand (Il Kon. 2p). Nebukadressar sloeg hard terug: steden in Juda werden totaal vernield, zoals ook blijkt uit opgravingen. De laatste versterkte steden die vielen waren Lakis en Azeka (zie Jer. 34:7). Jeruzalem werd belegerd door de Babyloniërs. Hulp voor Juda leek van Egypte te komen. De verwachtingen in Jeruzalem waren hooggespannen, maar Jeremia waarschuwde dat de Babyloniërs terug zouden komen Oer. 37:5-10). En inderdaad werd het beleg door de Babyloniërs herhaald. Jeremia zei wel openlijk dat Sedekia zich moest overgeven Oer. 38:14-23), maar deze was bang voor de reacties van het volk. Jeremia werd vanwege zijn boodschap gewanrrouwd door bepaalde mensen, die hem verdachten van samenspel met de vijanden, de Babyloniërs. Zij gooiden hem in de gevangenis (37=11-21) en hij werd zelfs in een pur gegooid, maar gered door Ebed-Melek (38). Na een beleg van 18 maanden viel Jeruzalem. De stad werd verwoest, inclusief de tempel (587 v. Chr.). Veel Judeeërs werden in ballingschap gevoerd Oer. 52; zie ook Il Kon. 24=18-25:30). Gedalja werd aangesteld als gouverneur over degenen die achterbleven in Juda, maar hij werd vermoord (zie Jer ). Een aantal overgebleven militaire leiders besloot te vluchten naar Egypte, met een grote groep Judeeërs; men nam Jeremia en Baruch tegen hun zin mee (42-43). In Egypte diende men opnieuw andere goden dan de enige ware God (44). Indeling en ontstaan Globale indeling De inhoud van het boek Jeremia is niet chronologisch geordend. Dat maakt de indeling niet eenvoudig. Globaal kan de volgende onderverdeling worden gemaakt: Jer. 1 roeping van Jeremia Jer. 2-6 oproepen tot bekering en oordeelsaankondigingen Jer het verbond verbroken; Jeremia' s gebeden ê

6 16 DE BRUG IX Jer Jer Jer Jer Jer Jer Jer. 52 eind van Juda; redding alleen door de ballingschap heen Gods plan met Juda en andere volken door Babel; strijd met valse profetie het 'Troostboek'; het nieuwe verbond het verbond verbroken; verbranding van de boekrol biografische gedeelten rond de val van Juda profetieën over de volken bericht over de val van Jeruzalem In het boek Jeremia komen we de volgende elementen tegen die we ook in andere profetische boeken aantreffen: - onheilsprofetieën tegen het eigen volk en tegen andere volken - heilsprofetieën tot het eigen volk en tot andere volken - biografische gedeelten, waaronder berichten over symbolische handelingen, zoals in Jer. 13, 16, 19, 27, 32, 35 Ook treffen we uitingen van persoonlijk geloof, wanhoop en twijfel aan in de zogeheten 'Confessiones', die uniek zijn voor Jeremia, zie beneden. Ontstaan In de geschiedenis van de uitleg van het boek Jeremia zijn talloze theorieën geopperd over het ontstaan van het boek. Aanleiding daartoe zijn de verschillende soorten literatuur in het boek Jeremia. In bijvoorbeeld Jeremia 2-6 vinden we veel profetieën in korte, poëtische, beeldende zinnen, wat vooral zichtbaar wordt in de wv en de GNB. Daarnaast zijn er prozastukken, die bestaan uit langere zinnen en waarin veel dezelfde uitdrukkingen voorkomen. Voorbeelden daarvan zijn Jeremia Tl-15, 16-20,21-28 en 11:1-13. Zelijken op preken en bevatten bepaalde terugkerende uitspraken over de afval van het volk sinds de tijd van 'de vaderen', het 'niet luisteren' naar de stem van God en het zich niet houden aan de regels van het verbond op de Sinaï. In het begin van de twintigste eeuw opperde de Duitse geleerde Duhm dat alleen de korte poëtische uitspraken van Jeremia zelf afkomstig waren. Deze suggestie had te maken met Duhms visie op profetie. Een profeet zou alleen in extatische, korte uitspraken zijn profetieën hebben doorgegeven. Latere geleerden hebben Duhms theorie verder ontwikkeld. Zo zouden de prozagedeelten, waaronder de hierboven genoemde, niet van Jeremia zijn, maar afkomstig van een groep mensen in Israël die men 'Deuteronomisten' noemde. Zij dachten, schreven, eventueel preekten in de stijl van het boek Deureronomium. De nadruk bij deze 'Deuteronomisten' lag op de keuze om al dan niet volgens het verbond te leven en op de consequenties daarvan.

7 JEREMIA - ALGEMENE INLEIDING 17 Deze 'Deuteronomisten' zouden boeken als Samuël, Koningen en ook die van Jeremia en Hosea inhoudelijk beïnvloed hebben. In en na de ballingschap schreven zij vanuit het perspectief van de vraag hoe het zo ver had kunnen komen met Israël en Juda. De geschiedenis beschreven zij vanuit de vraag wat de koningen en het volk hadden gedaan met de geboden van God. Over de mate waarin deze 'Deuteronomisten' invloed hadden op de inhoud en de redactie van oudtestamentische boeken liepen en lopen de meningen uiteen. Er zijn ook geregeld andere stemmen opgegaan over het ontstaan van het boek Jeremia. Zo wordt het onderscheid tussen poëzie en proza door verschillende geleerden als willekeurig beschouwd. Ook het Hebreeuwse proza kent patronen en herhalingen die doen denken aan poëzie; men spreekt ook wel van 'poetic prose'. De idee van Duhm dat de prozagedeelten saai en eentonig zijn, is achterhaald. Daarbij komt dat de profeet heel goed gebruik kan hebben gemaakt van verschillende stijlen om zijn boodschap over te brengen. De gekozen stijl zal ook hebben afgehangen van de situatie waarin hij zich bevond. Jeremia 7 is een 'preek' bij de tempel, Jeremia 20:7-18 een persoonlijke 'hartenkreet'. Volgens het boek zelf is bovendien Baruch Jeremia' s secretaris geweest, die zij n profetieën heeft genoteerd. In Jeremia 36 treffen we een uniek verslag aan, waardoor ons een blik wordt gegund in het ontstaansproces van het boek. Vers 4 vermeldt dat Baruch Jeremia's woorden, die deze van God had ontvangen, opschreef op een boekrol. Nadat deze rol door koning Jojakim is verbrand, begint Baruch opnieuw en voegt er nog woorden aan toe (vs. 32). Er is geen enkele reden om aan te nemen dat dit verhaal niet historisch zou zijn. Voor wat betreft een 'Deureronomistische' invloed kan nog opgemerkt worden dat Jeremia afkomstig was uit een priestergeslacht en zeker opgegroeid zal zijn met de verhalen en geboden uit de geschiedenis van zijn volk. Als bovendien het wetboek, dat onder koning Josia in de tijd van Jeremia werd gevonden, (delen van) Deuteronomium bevatte, is het geen wonder dat dit boek hem beïnvloed heeft, zie beneden. Toch zijn er ook duidelijke verschillen aan te wijzen met het boek Deuteronomium. Met name H. Weippert heeft aangetoond dat een woord dat in beide boeken gebruikt wordt niet per se dezelfde betekenis oflading hoeft te hebben; dat is afhankelijk van de context. H. Lalleman-de Winkel,Jeremiah in PropheticTradition. In dit commentaar wordt uitgegaan van de historische profeet Jeremia en zijn secretaris Baruch. Sommige geleerden menen dat helemaal niet meer gevraagd moet worden naar de persoon van de profeet, maar alleen naar de

8 18 DE BRUG IX 'literaire' profeet. Toch zijn er ook die Jeremia wel degelijk in zijn historische context blijven plaatsen, zoals W.L. Holladay. Concluderend kunnen we zeggen dat variatie in stijl, woordkeus en thematiek overeen kan komen met de verschillende omstandigheden waarin Jeremia moest spreken. Dat er naast de mondelinge overdracht van zijn woorden ook een schriftelijk proces is geweest om deze te bewaren en dat Baruch daarin een belangrijke rol heeft gespeeld, blijkt uit Jeremia 36. Zoals het boek Jeremia nu voor ons ligt, is niet altijd duidelijk waarom bepaalde gedeelten bij elkaar staan. De volgorde van het boek is, zoals gezegd, niet chronologisch. wel zullen we zien dat geregeld thema's de gedeelten onderling met elkaar verbinden. Het boek Jeremia is rijk geschakeerd wat betreft literaire vormen, beelden en woordkeus. Zo vinden we regelmatig woorden die doen denken aan het milieu van de wijsheidsliteratuur, met vragen en spreuken in beeldende taal (zoals in 8:4, 7; 9:23-25; 11:19; 12:1; 1TS-11). In plaats van deze teksten toe te schrijven aan een andere bron, kan men zeer goed aannemen dat de profeet en zijn schrijver Baruch een rijke erfenis aan woorden tot hun beschikking hadden, zeker als we bedenken dat Jeremia uit een priestergeslacht afkomstig is en Baruch als schrijver tot de kring van geleerde mensen behoorde. Ook de vorm en taal van bepaalde psalmen zijn op verschillende plaatsen herkenbaar, met name in de zogeheten 'Confessiones' (zie beneden en bij 11:18-12:6). Net als bij andere profeten komen we geregeld een plotselinge omslag tegen van onheil naar heil, zoals in Jer. 3=1-4:4, zie ook 30:10-11 (heil), (oordeel), (heil). Ook wordt de hij-vorm soms afgewisseld door de ikvorm, zoals in Jer. 18: 1-3; 27:1-2. Boodschap Het woord sjoev Zoals eerder vermeld staan in het boek Jeremia zowel onheils- als heilsprofetieën. Het is opvallend dat daarbij heel vaak één bepaald werkwoord of een vorm daarvan gebruikt wordt, namelijk het werkwoord sjoev. Dat betekent: terugkeren, afkeren, omkeren, enzovoorts. Het heeft betrekking op alles wat met keren in de een of andere richting te maken heeft. In Jeremia wordt dit woord gebruikt voor het zich afkeren van God, maar ook voor het weer omkeren naar God, bekering, en voor het zich a::j

9 JEREMIA - ALGEMENE INLEIDING 19 afkeren van de afgoden. Tenslotte gebruikt Jeremia het woord ook voor de terugkeer uit de ballingschap, een geografisch terugkeren. In het boek Jeremia vinden we als het ware een woordspel met dat ene werkwoord. Wanneer we verschillende teksten langslopen waarin Jeremia dit woord gebruikt, wordt een bepaalde ontwikkeling zichtbaar in de boodschap van de profeet. Jeremia j:1-5; 3:6-4:4 Jeremia P-5 staat aan het slot van een lange rede tegen Juda. De aanklacht heet: ontucht in geestelijke zin. God heeft met zijn volk een speciale relatie, maar het is andere goden gaan dienen. Dat wordt hier vergeleken met het gaan naar andere mannen. Niet één maar verschillende (2:20). In de Kanaänitische vruchtbaarheidsreligie, waarmee Israël in het beloofde land voortdurend werd geconfronteerd, bestond een verband tussen ontucht en afgoderij. Dat zien we ook in het boek Hosea. Baäl, zo dacht men, zorgde voor de regen en de vruchtbaarheid. Het volk was geneigd om de dienst aan God te combineren met deze vruchtbaarheidsgodsdienst. Bij die cultus hoorde ook prostitutie. Bij het heiligdom van Baäl werd ontucht gepleegd om, zo werd gedacht, de vruchtbaarheid op gang te brengen. In Hosea en Jeremia wordt de dienst aan de afgoden in overdrachtelijke zin ook ontucht genoemd. Israël heeft haar 'Man', de Enige die recht op haar heeft, ingeruild voor andere 'minnaars', terwijl God zoveel van haar houdt. Jeremia P stelt een juridische vraag aan de orde. Een vraag om het volk wakker te schudden. 'Indien een man zijn vrouw verstoot en zij gaat van hem weg en wordt de vrouw van een andere man, zal hij dan nog tot haar terugkeren?' Volgens Deureronomium 24:1-4 mag een vrouw, nadat haar man haar heeft weggestuurd, later niet door hem teruggenomen worden. In Jeremia 3 is dan de vraag: 'maar jullie, volk, zijn zelf weggegaan, niet naar één man maar naar vele minnaars - en willen jullie dan weer terugkeren?' Kan dat nog wel? Enige spijt leek er te zijn (4-5), maar, zo wordt in vers 1 feitelijk gevraagd: wil God eigenlijk nog wel terug naar jullie? De belangrijke vraag van het boek Jeremia is: wil God zijn volk nog terugnemen als het zich zo van Hem afkeert? In het vervolg van Jeremia 3, tot aan 4:4, komt het woord ~oev vaak voor in allerlei variaties. Israël, het Noordrijk (dat allang in ballingschap is), wordt daar als een soort spiegel voorgehouden aan Juda. Israël was 'afkerig' en is weggestuurd, maar haar 'zuster' Juda heeft zich daar niet door laten waarschuwen (3:8-10). Het woord ~oev komt voor in:

10 20 DE BRUG IX vers 6 Afkerigheid Israël vers 7 keer terug tot Mij, maar zij keerde niet terug vers 8 Afkerigheid Israël vers 10 Juda bekeerde zich alleen in schijn/in leugen vers 11 Afkerigheid Israël vers 12 keer terug, Afkerigheid Israël (indirect ook oproep voor Juda om zich te bekeren, weer 'als een spiegel') vers 14 keert terug, letterlijk, uit ballingschap, of figuurlijk in de zin van bekering, afkerige kinderen vers 19 en Ik had gedacht dat jullie je niet van Mij zouden afkeren vers 22 keert terug, afkerige kinderen, Ik zal jullie afkeringen/afdwalingen genezen 4=l indien je je bekeert, dan magje tot Mij terugkeren In dit gedeelte, dat uit de eerste tijd van Jeremia's optreden stamt, zien we dat Jeremia vooral oproept tot bekering, tot terugkeer naar God en tot afkeer van de afgoden. Het gedeelte houdt een ernstige waarschuwing in: het volk moet zich echt en van harte bekeren, anders zal Gods toorn als een vuur zijn (zie verder de dreiging in Jer. 4-6). Verder zien we in dit gedeelte, dat bekering gepaard gaat met een duidelijk besef van zonde en erkenning daarvan (vs. 13). Bekering houdt een zich 'afkeren van' de afgoden en andere zonden in en een 'toekeren naar' of 'terugkeren naar' God (4:1). ) eremia 24 en 29 Jeremia 24 en 29 stammen uit een latere tijd, namelijk na de eerste wegvoering van de bovenlaag van de bevolking naar Babel (29:1-2). De achtergeblevenen in Juda hebben blijkbaar gedacht dat zij het beste deel waren. Maar in Jeremia 24 krijgt de profeet een visioen van twee korven vijgen, een met zeer goede en een met zeer slechte vijgen. En de zeer goede blijken de ballingen in Babel te zijn. Dit oordeel geldt niet in de zin van moreel goed ofbeter dan de achtergeblevenen, maar in de zin dat God hen aanziet ten goede (vs. 6). Zijn plannen zijn plannen vol hoop voor de ballingen. In vers 6 blijkt dat God het initiatief gaat nemen voor een nieuw begin: Hij zal zijn volk naar het land doen terugkeren. Daar wordt weer het woord ~oev gebruikt, maar in een werkwoordsvorm met God als onderwerp: Hij gaat het doen, Hij laat het volk letterlijk terugkeren. In vers 6 komen we ook weer de woorden tegen uit het roepingsverhaal (1:10), en wel de positieve kant van Jeremia' s boodschap: bouwen - niet afbreken, planten - niet uitrukken. En in vers 7