fjj; X provincie groningen ' ^

Transcriptie

1 fjj; X provincie groningen ' ^ bezoekadres: Martinikerkhof 12 Aan Provinciale Staten postadres: Postbus AP Groningen algemeen telefponiïr: II algemeen faxnr ' info@provinciegroningen.nl Datum Briefnummer Zaaknummer Behandeld door Telefoonnummer Antwoord op Bijlage Onderwerp 2 h NOV /44/A.6, EZP N. Smit (050) n.smit@provinciegroningen.nl Waddenfonds Decentralisatie Geachte dames en heren. </l ec UJ 1. Aanleiding Bij brief van 20 juli jl. nr /A.22, EZP informeerden wij u over de toen op handen zijnde decentralisatie van het Waddenfonds. Inmiddels heeft dit 14 september jl. zijn beslag gevonden met het tekenen van het Bestuursakkoord Decentralisatie Waddenfonds tussen de minister van l&m en de drie waddenprovincies (zie bijlage 1). De drie provincies hebben daarmee de autonome bevoegdheid om in gezamenlijkheid de middelen van het Waddenfonds te verdelen en daarmee een belangrijk instrument in handen om invulling te geven aan het beleid voor de Waddenzee en het waddengebied. Met deze brief stellen wij u op de hoogte van de ontwikkelingen, de stand van zaken en de planning rond beheer en uitvoering van het Waddenfonds. Ons doel is u in april 2012 een voorstel aan te bieden voor het instellen van een organisatie voor beheer en uitvoering van het Waddenfonds. In 2013 willen wij u een nieuw Uitvoeringsprogramma aanbieden. 2. Wat vooraf ging Het Waddenfonds is door het Rijk op 1 januari 2007 bij Wet ingesteld als compensatie voor de gaswinning onder het Wad. Basis voor de instelling van het fonds was het rapport van de adviescommissie- Meijer, die stelde dat schuin boren naar gas onder het Wad vanaf de vaste wal geen nadelige gevolgen hoefde te hebben voor de natuur als er voor de ontwikkeling van de natuur en de economie in het gebied een financiële compensatieregeling zou komen. Bij de start van het fonds was er een bedrag van 800 miljoen beschikbaar. Daarvan is inmiddels ca. 225 miljoen beschikt en uitgekeerd, zowel voor het beëindigen van de kokkelvisserij in de Waddenzee (120 miljoen euro) als voor 45 projecten in de periode (104 miljoen euro). 06-HB-SG-001 O In 2010 werden de eerste contouren van het regeerakkoord van het kabinet-rutte duidelijk. Het kabinet bleek aan te sturen op het opheffen van het Waddenfonds, met als doel om het restant in te boeken als bezuiniging. Door éen intensieve De provincie Groningen werkt votgens normen die zijn vastgelegd in een handvest voor dienstverlening. Dit handvest vindt u op onze website of kunt u opvragen bij de afdeling Communicatie en Kabinet, Publieksvoorlichting:

2 bestuurlijke lobby uit de regio ging dit voorstel uiteindelijk van tafel. Wel heeft het kabinet een generieke bezuiniging op het Waddenfonds doorgevoerd van 75 miljoen in totaal (in de vorm van 5 miljoen per jaar). Deze korting is verwerkt in de decentralisatie van het Waddenfonds naar de regio. 3. Bestuursakkoord Waddenfonds De belangrijkste punten in het bestuursakkoord zijn: - het bedrag dat tot en met 2026 gedecentraliseerd wordt en de wijze waarop; - dat de provincies gezamenlijk over de middelen beschikken; - dat er een onafhankelijke kwalitatieve toetsing plaatsvindt voor de toekenning van waddengelden; - dat voor uitvoering en beheer een professionele organisatie wordt ingericht. Voorts wordt vastgelegd dat de provincies en het rijk blijven vasthouden aan de doelen en uitgangspunten van het Waddenfonds, n.l. - het vergroten en versterken van de natuur- en landschapwaarden van het waddengebied, het verminderen of wegnemen van externe bedreigingen van de natuurlijke rijkdom van de Waddenzee, het bijdragen aan een duurzame economische ontwikkeling in het waddengebied en een substantiële transitie naar een duurzame energiehuishouding in het waddengebied en de direct aangrenzende gebieden en het ontwikkelen van een duurzame kennishuishouding ten aanzien van het waddengebied; - het werkingsgebied bestaat uit de Waddenzee (incl. Eems-Dollard), de Waddeneilanden, de zeegaten tussen de eilanden, de Noordzeekustzone tot 3 mijl uit de kust, alsmede de aan de Waddenzee grenzende vastelandsgemeenten (voor de doelstelling energietransitie geldt als werkingsgebied de provincies Groningen en Fryslan en de kop van Noord- Holland); - het principe van financiering van projecten door meerdere partijen. Nu er een akkoord ligt, komt er vanaf september 2011 tot en met het jaar ,8 miljoen per jaar beschikbaar voor investeringen in het Waddengebied. In totaal is voor deze periode (incl. restanten uit vorige jaren) circa 500 miljoen beschikbaar voor het gehele Waddengebied in de provincies Groningen, Fryslan en Noord-Holland. Samen met de investeringen van partners uit de regio gaan wij ervan uit dat tot en met 2026 in totaal 1 miljard euro kan worden geïnvesteerd in het Waddengebied. In het bestuursakkoord is vastgelegd dat de drie provincies in gezamenlijkheid beschikken. Dat is van belang vanwege de herkenbaarheid van het Waddenfonds en onafhankelijke aansturing en besluitvorming ten opzichte van de provinciale organisatie en middelen. Wij zijn zeer tevreden over het bereikte akkoord. Niet alleen het tempo, maar ook het resultaat mag er naar onze mening zijn omdat dat resultaat niets afwijkt van onze oorspronkelijke inzet. 4. Waddenfonds nieuwe stijl - inrichting De decentralisatie met als resultaat het voorliggende bestuursakkoord kon vorm krijgen doordat wij als provincies aangaven in staat te zijn om gezamenlijk te komen tot een snellere en effectievere uitvoering van het fonds. De uitdaging is daarbij om nu een gezamenlijke kaderstelling (programmering) en een integrale uitvoering van de doelstellingen van het fonds op te stellen. Ook zullen de provincies een interprovinciale bijdrageregeling (verordening) moeten opstellen, die als vervanger geldt van de Wet op het Waddenfonds en tevens zorg moeten

3 dragen voor één (gezamenlijke) beschikkende instantie. Wat telt, is dat de gelden uit het Waddenfonds slagvaardig, integraal, effectief, snel en met zo min mogelijk bureaucratische procedures en met oog voor kostenbeheersing ingezet worden. N.B.: de Wet op het Waddenfonds wordt per 31 december 2011 ingetrokken. Het Waddenfonds is bedoeld voor duurzame ontwikkeling van het Waddengebied en dient om die reden provinciegrens overstijgend ingezet te kunnen worden. Kaderstellend voor de uitvoeringsorganisatie Waddenfonds is ook dat het draagvlak in de regio moet worden vergroot en er slagvaardig (geen lange procedures) gehandeld moet worden. Leidend in de uitwerking van het Waddenfonds nieuwe stijl is voor ons dat we het hele Waddengebied (de Waddenzee, Eems-Dollard, de eilanden en de kustgemeenten) als een samenhangend gebied zien, dat zich uitstrekt over de drie provincies. Tevens dat het voor het Waddengebied van groot belang is, dat ontwikkelingen in samenhang en vanuit het gebied zelf plaats vinden en dat beslissingen rond deze ontwikkelingen in het gebied zelf worden genomen Organisatie Vanuit deze optiek kiezen we er wat betreft het beheer van het Waddenfonds voor om een gemeenschappelijke regeling op te stellen met daarbij het instellen van een kleine en effectieve uitvoerende organisatie. Daarbij gaat het om zaken als het organiseren van een transparante besluitvorming(sprocedure) incl. daarbij het vormgeven van een onafhankelijke kwaliteitstoets, de treasury en overigens het financieel-administratief beheer en t.z.t. het ontwikkelen van evaluatie en monitoring. De precieze taken van de uitvoeringsorganisatie en de betrokkenheid van de provinciehuizen is een punt van uitwerking. De kosten van de uitvoeringsorganisatie komen ten laste van het Waddenfonds. Deze regeling krijgt u inclusief een organisatiemodel en bevoegdheden voorgelegd (o.a. welke taken en bevoegdheden aan de gemeenschappelijke regeling worden overgedragen). Het streven is erop gericht dit pakket in april 2012 aan te bieden. Daarnaast moet een interprovinciale bijdrageregeling (verordening inzake het toekennen van bijdragen uit het Waddenfonds) worden vastgesteld. Het ontwerp hiervan willen wij tegelijk met de gemeenschappelijke regeling aan u aanbieden. N.B.: De budgetten en de financiële verplichtingen die het Waddenfonds eerder is aangegaan, worden eveneens gedecentraliseerd; vooreerst per 1 januari 2012 aan de provincie Fryslan. Zodra een gemeenschappelijke organisatie voor het Waddenfonds is ingesteld zal dat hieraan worden overgedragen Uitvoeringsprogramma Het huidige Uitvoeringsprogramma Waddenfonds (zie bijlage 2) geldt voor de periode Toekenning van middelen vond plaats via een jaarlijkse tender. In het akkoord over de decentralisatie verschuift deze aanpak naar (nog) meer programmatisch werken. Reden hiervoor is dat het systeem van tenders te weinig samenhang gaf tussen de projecten en hoe deze samenhangend bijdragen aan het ontwikkelingsperspectief voor het Waddengebied, dat het tot veel afgewezen projecten leidde en veel ambtelijke bureaucratisch meebracht. De verschuiving naar een programmatische aanpak betekent dat er per programmalijn budgetten vrijkomen en er binnen deze programma's voorts gewerkt kan worden met meerjarenafspraken met uitvoerende partijen.

4 We gaan werken aan een nieuw 4-jarig Uitvoeringsprogramma met daarin de prioritaire programma's binnen het Waddenfonds. Dit willen we ontwikkelen in samenspraak met de diverse stakeholders. Wij stellen voor dat U het Uitvoeringsprogramma t.z.t. -met de staten van Fryslan en Noord-Hollandvaststelt. Het streven is erop gericht dit Uitvoeringsprogramma in 2013 aan te bieden. 5. Uitvoering in 2012 en 2013 Gelijktijdig aan het vormgeven van de organisatie -en vooruitlopende op het nieuwe Uitvoeringsprogramma- is het doel dat in de loop van 2012 alvast projecten ingediend kunnen worden. Dit juist ook daar er in 2011 geen openstelling van het Waddenfonds plaatshad. Daarbij willen wij de oude tendersystematiek verlaten en in plaats daarvan voor de verschillende onderdelen van het Waddenfonds het programmatisch werken ontwikkelen. De praktijkervaringen daarbij kunnen straks benut worden voor de verdere vormgeving van het programmatisch werken en voor de ontwikkeling van het nieuwe Uitvoeringsprogramma. 6. slot Over de resultaten die met het Waddenfonds worden behaald, wordt jaarlijks gerapporteerd. Er komt ook een volgsysteem op de website van het fonds, zodat voor iedereen inzichtelijk is welke mogelijkheden het fonds biedt, welke afspraken er zijn binnen de programma 's en de resultaten die worden behaald. Wij hopen u hiermee voldoende informatie te hebben gegeven en aangegeven te hebben dat we streven naar een effectieve aanpak van de manier waarop we het Waddenfonds nu zelf kunnen vormgeven. Hoogachtend, Gedeputeerde Staten van Groningen:, voorzitter. secretaris.

5 Decentralisatie Waddenfonds Harlingen, 14 september 2Q11 Ministerie van Infrastructuur en Milieu provinsje fryslan Provinsje Fryslan Fovinciefrysi.^n, Provincie Groningen-i^ Provincie Noord-Holland #imnx'd^iiand

6 Bestuursakkoord Decentralisatie Waddenfonds Preambule Het toenmalige kabinet heeft in 2005 een.bedrag van 800 miljoen euro beschikbaar gesteld voor additionele investeringen in het waddengebied. Een.bedrag 122,4 miljoen euro daarvan is besteed aan de nadeelcompensatle kokkelvisserij. Op 9 Juli 2007 is de Wet op het Waddenfonds in werking getreden (Staatsblad 2007, nr. 234) met een budget van 677,6 miljoen euro over de periode 2007 tot en met 2026 als onderdeel van de uitvoering van het rapport van de comnpissie Meijer over de aardgaswinning onder de Waddenzee. Het Waddenfonds is gedurende de 20 jarige looptijd verzekerd van voeding (Kamerstukken /06, nr. 46). Er is geen relatie met de gasopbrengsten en evenmin met d'e eventuele gevolgen van het "hand-aan-de kraan-principe". Dit betekent dat bij het stopzetten van de gaswinning, de afspraken over bovengenoemde storting in het fonds overeind blijven. Het begrotingsfonds strekt ter financiering van extra investeringen in het waddengebied^ waarmee de duurzame bescherming en ontvvikkeling van de Waddenzee als natuurgebied en het behoud van het unieke open landschap beoogd worden. De voorkeur gaat uit naar programma's en projecten die zowel de ecologie als een duurzame ontvvikkeling van het waddengebied ten goede kónnen. Het primaat van dé natuur wordt onderschreven. Versterking van de natuurkwaliteit van dé Waddenzee zal het menselijk medegebruik meer ruimte kunnen bieden. In het regeerakkoord VVD-CDA "Vrijheid en Verantwoordelijkheid" van 30 september 2010 is aangegeven dat het kabinet Rutte het Waddenfonds zal decentraliseren naar de Waddenprovincies met een efficiencykorting van 75 miljoen euro. De minister van- Infrastructuur en Milieu heeft in haar brief van 8 februari 2011 (Kamerstukken II 2010/11, nr. 91) aangegeven dat zij het Waddenfonds per 1 Januari 2012 zal decentraliseren naar de provincies Fryslan, Groningen en Noord-Holland, waarmee de besteding van de middelen een autonome taak van deze provincies wordt. De Tweede Kamer heeft hier op 27 april 2011 mee ingestemd. De decentralisatie van het Waddenfonds per 1 januari 2012 naar de Waddenprovincies is uitgewerkt in dit Bestuursal<koord. De Wet op het Waddenfonds zal worden ingetrokken. Het kabinet heeft daartoe een intrekkingswet In procedure gebracht. ' Zie artikel 2 voor een omschrijving van de begrenzing.

7 De intrekking van de Wet op het Waddenfonds behoeft de goedkeuring van de Staten- Generaal. De Waddenprovincies zullen na de decentralisatie en het intrekken van deze wet de term 'Waddenfonds' blijven gebruiken. In de periode 2008 tot en met 2010 is er aan 54 projecten subsidie verleend middels een tendêrsysteem. De inhoudelijke en financiëfe afwikkeling van de.op 1 januari 2012 nog niet afgeronde projecten uit de eerste drie tenders zal aan de Waddenprovincies worden overgedragen, zodat er niet twee uitvoeringsorganisaties Waddenfonds naast elkaar bestaan..

8 PARTIJEN De minister van Infrastructuur en Milieu, mevrouw M.H, Schultz van Haegen, handelend als bestuursorgaan, en De provincie Fryslan, handelend ter uitvoering van het besluit van Gedeputeerde Staten van 19 juli 2011, in deze vertegenwoordigd door gedeputeerde mevrouw C. Schokker- Strampel, daartoe gevolmachtigd door de Commissaris van de Koningin, De provincie Groningen, handelend ter uitvoering van het besluit van Gedeputeerde Staten van 12 juli 2011, in deze vertegenwoordigd door gedeputeerde de heer W. van der Ploeg, daartoe gevolmachtigd door de Commissaris van de Koningin, De provincie Noord-Holland, handelend ter uitvoering van het besluit van Gedeputeerde Staten van 30 augustus 2011, in deze vertegenwoordigd door gedeputeerde mevrouw J. Geld hof, daartoe gevolmachtigd door de Commissaris van de Koningin, hierna gezamenlijk te noemen: de Waddenprpvincies, Komen het volgende overeen:

9 A. Ten aanzien van de doeisteltingen en aanpak Artikel 1 De middelen van het Waddenfonds hebben uitsluitend ten doel om financieel bij te dragen aan activiteiten, anders dan reguliere investeringen of beheers of onderhoudswerken, die gericht zijn op of bijdragen aan: a. het vefgroten en versterken van de natuur en landschapswaarden van het waddengebied; b. Inet verminderen of wegnemen van externe bedreigingen van de natuurlijke tijkdom van de Waddenzee; c. een duurzame economische ontwikkeling In het waddengebied dan wel gericht zijn op een substantiële transitie naar een duurzame energiehuishouding in het waddengebied en de direct aangrenzende gebieden; d. het ontwikkelen van een duurzame kennishuishouding ten aanzien van het waddengebied. Deze bestedingsdoelen blijven gehandhaafd na decentralisatie van de middelen uit het Waddenfonds. Artikel 2 Het oorspronkelijke werkingsgebied zoals gedefinieerd in de Wet op het Waddenfonds blijft na decentralisatie van de middelen uit het Waddenfonds gehandhaafd, te weten: de Waddenzee, de Waddeneilanden, de zeegaten tussen de eilanden, de Noordzeekustzone tot 3 zeemijl uit de kust, alsmede het grondgebied van de aan de Waddenzee grenzende vastelandsgemeenten. Voor de transitie naar een duurzame energiehuishouding omvat het werkingsgebied tevens de provincies Fryslan, Groningen en de kop van Noord Holland voor zover het betreft de gemeenten Hoorn, Wognum, Opmeer, Opdam, Heerhugowaard, Langedijk, Harenkarspel, Zijpe en het gebied ten noorden daarvan, In geval van gemeentelijke herindeling geldt voor de toepassing van deze regeling,het grensbeloop zoals dat ten tijde van het inwerkingtreden van de Wet op het Waddenfonds van kracht was. Artikel 3 De gelijke verdeling van de middelen aan het einde van de periode (2026) uit het Waddenfonds tussen duurzame economie en ecologie, zoals opgenomen in de Wet op het Waddenfonds, wordt na decentralisatie van de middelen uit het Waddenfonds in stand gehouden..

10 Artikel 4 Programma's en projecten worden nooit volledig gefinancierd uit het Waddenfonds. Er zal altijd sprake zijn van financiering door meerdere partijen, waardoor er per saldo in het waddengebied meer wordt geïnvesteerd dan het bedrag van de middelen uit het Waddenfonds alleen. Artikel 5 Rijkspartijen kunnen geen aanspraak maken op middelen uit het Waddenfonds voor de financiering van projecten, programma's en investeringen.. Artikel 6 De middelen uit het Waddenfonds zullen door de Waddenprovincies op een programmatische wijze worden besteed. Uitzondering daarop zijn twee budgetten voor respectievelijk Lokale Innovaties en Kennishuishouding, Artikel 7. De Wadden provincies informeren de minister van Infrastructuur en Milieu uiterlijk op 1 januari 2012 op welke wijze een onafhankelijke kwaliteitstoets van de voorstellen die leiden tot besteding van middelen uit het Waddenfonds door de Waddenprovincies wordt vormgegeven. B. Ten aanzien van de samenwerking tussen de Waddenprovincies en de overdracht van de middelen Artikel.8 De minister van Infrastructuur en Milieu draagt alle middelen in het huidige Waddenfonds, inclusief de middelen betrokken bij de afwikkeling van de lopende projecten uit de eerste drie tenders, over aan de Waddénprovincies. Artikel 9 De Waddenprovincies beschikken in gezamenlijkheid over de gelden van het Waddenfonds. De provincie Fryslan treedt op als penvoerder namens de Waddénprovincies. Daarmee is de provincie Fryslên tevens verantwoordelijk voor het organiseren van de gezamenlijke besluitvorming met de provincies Noord-Holland en Groningen over de besteding van de

11 middelen uit het Waddenfonds. Overdracht van middelen zal plaatsvinden via de decentralisatie-uitkering uit het Provinciefonds aan de provincie FrysISn. Artikel 10 a. De beschikbare middelen in het Waddenfonds over de periode 2012 tot en met 2Ö } worden bij de begrotingsvoorbereiding 2012 door de minister van Infrastructuur en Milieu via het Provinciefonds ter beschikking gesteld aan dê Waddenprovincies. Het betreft de volgende reeks: Bedragen x 1000 euro Het beschikbare bedrag voor 2011 van 33 miljoen wordt eveneens door de minister van Infrastructuur en Milieu bij de begrotingsvoorbereiding 2012 via het Provinciefonds ter beschikking gesteld aan de Waddenprovincies Bedragen X 1000 euro c. De in het Waddenfonds beschikbare middelen (Hfd XI, art 5) worden in 2012 door de minister van Infrastructuur en Milieu aan de Wadden provincies ter beschikking gesteld, nadat alle door het ministerie van Infrastructuur en Milieu gedane uitgaven (zowel projectkosten als apparaatskosten) daarmee verrekend zijn. De minister van Infrastructuur en Milieu geeft inzicht in de lopende verplichtingen uit de eerste drie tenders en de beschikbare kasmiddelen. Dat inzicht is gebaseerd op de gebruikelijke jaarlijkse financiële overzichten, die zijn voorzien van een controleverklaring. Artikel 11 De Waddenprovincies spreken onderling af dat de binnen de gehele looptijd van dit bestuursakkoord niét bestede middelen alsnog worden ingezet ten behoeve van dé realisatie van de doelstellingen van het Waddenfonds en dus niet terugvloeien naar de algemene middelen van de Waddenprovincies. De Waddenprovincies spreken onderling af dat zij zorgen voor een effectieve en doelmatige inzet van de middelen en de verantwoording hierover volgens de richtlijnen van het 'Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten'.

12 Artikel 12 De Waddenprovincies dragen zorg voor een professionele uitvoeringsorganisatie per 1 Januari 2012 voor het beheren van het Waddenfonds door de Waddenprovincies en informeren de minister van Infrastructuur en Milieu d.aar uiterlijk op 1 Januari 2012 over. C. Ten aanzien van het overgangsrecht en de projecten uit de eerste drie tenders Artikel 13 In het overgangsrecht bij de het voorstel tot intrekking van de Wet op het Waddenfonds is bepaald dat voor de afwikkeling van de lopende projecten uit de eerste drie tenders Gedeputeerde Staten van FrysISn in de plaats treden van de minister van Infrastructuur en Milieu. Artikel 14 De provincie Fryslan zorgt er als penvoerder namens de Waddenprovincies voor dat de lopende verplichtingen uit de eerste drie tenders worden afgewikkeld volgens de betreffende artikelen in de Wet op het Waddenfonds en de Subsidieregeling Wet op het Waddenfonds. Voor decentrale overheden geldt dat na decentralisatie het financiële regime gaat gelden dat behoort bij de decentralisatie uitkering zoals vastgelegd in de Financiële verhoudingswet. Artikel 15 De nog lopende bezwaar en beroepsprocedures tegen het afwijzen van subsidieaanvragen uit de eerste drie tenders, worden afgehandeld door de minister van Infrastructuur en Milieu. Subsidies dié alsnog worden toegekend worden gefinancierd uit de beschikbare middelen voor het Waddenfonds. De afwikkeling van die projecten wordt door de minister van Infrastructuur en Milieu overgedragen aan de Waddenprovincies. Artikel 16 De ministervan Infrastructuur en Milieu draagt zorg voor de afhandeling van gerechtelijke procedures die worden aangespannen met betrekking tot reeds gehonoreerde projecten uit het Waddenfonds en die eventueel leiden tot een verplichting tot het betalen van een schadevergoeding. Door de rechter toegewezen schadevergoedingen komen ten laste van. het Waddenfonds.

13 D. Ten aanzien van de monitoring en evaluatie Artikel 17 De Waddenprovincies spreken onderling af dat zij zorgdragen voor een evaluatie- en monitoringsystematiek voor het Waddenfonds per 1 januari Artikel 18 De Waddenprovincies spreken onderling af dat zij zorgdragen voor een jaariijkse openbare voortgangsrapportage over het Waddenfonds. E. Ten aanzien van geschillen, afdwingbaarheid;^ looptijd en wijziging Artikel 19 Alle geschillen tussen de ministervan Infrastructuur en Milieu en de Waddenprovincies in verband met dit bestuursakkoord of met afspraken die daarmee samenhangen kunnen - indien partijen niet tot overeenstemming kunnen komen - door één of meerdere van de partijen worden voorgelegd aan de bevoegde rechter te Den Haag. Artikel 20 Dit bestuursakkoord treedt de dag na ondertekening in werking en wordt gesloten voor de periode tot en met 31 december Artikel 21 Elke partij kan de andere partijen schriftelijk vragen het bestuursakkoord te wijzigen. Alle partijen moeten schriftelijk met de voorgestelde wijziging instemmen. 10

14 Aldus overeengekomen en getekend in viervoud te Harlingen, 14 september 2011, De minister van Infrastructuur en Milieu, Mevrouw M.H. Schultz van Haegen De provincie Fryslan, Mevrouw C. Schokker-Strampel ^"^'"-^^...-'-.'^r'.ïï'''^' De provincie Gronj, De heer W. van De provincie Noord-Holla/d. Mevrouw J. Geidhof 11

15 p-,, -n, ^ ^ ".^ \- ^., f ^ ' i N "«? t i. ' '* i'. 0 * -' w '>J,V", K "^ 't " X.. ) -,? A ^, Vf * ^-i 1^-, 1*» A --. f. L^, f,

16 Colofon Dit Uitvoeringsplan is opgesteld door het Regionaal College Waddengebied en vervolgens in januari 2010 goedgekeurd door de minister van VROM. Redactie en layout: Secretariaat Regionaal College Waddengebied. Informatie: DLG Groningen, Uitvoeringsorganisatie Waddenfonds. Uitvoeringsplan Waddenfonds

17 Inhoud 1 AANLEIDING 2 VERGROTEN VAN DE EFFECTIVITEIT 3 DE PROGRAMMA'S 4 6 II THEMA I ECOSYSTEEM, HABITAT EN SOORTEN 12 Programma 1 Waddenzee klimaatbestendig 13 Programma 2 Herstel biobouwers 16 Programma 3 Herstel voedselweb 17 Programma 4 Waterbodem en waterkolom 18 Programma 5 De Waddenzee internationaal ingebed 19 THEMA 2 KLIMAAT, ENERGIE EN WATER 21 Programma 6 Waddeneilanden zelfvoorzienend voor water en energie 21 Programma 7 Grootschalige ontwikkeling en implementatie van duurzame energietransitie 22 THEMA 3 LANDSCHAP EN CULTUURHISTORIE 25 Programma 8: Uitvoeringsstrategie Waddenlandschap 25 THEMA 4 WONEN WERKEN EN RECREËREN 27 Programma 9 Ontwikkeling duurzame visserij 28 Programma 10 Verduurzaming Waddenhavens 29 Programma 11 Duurzame ontwikkeling Recreatie en Toerisme Waddengebied50 Programma 12 Verduurzaming vaarrecreatie 32 Programmals Verduurzaming landbouw 33 Uitvoeringsplan Waddenfonds

18 Aanleiding Op 6 juni 2006 is het eerste Uitvoeringsplan voor het Waddenfonds vastgesteld. Dit uitvoenngsplan was een gezamenlijk product van het rijk en de regio dat in samenspraak met de belanghebbenden in het gebied interactiefis opgesteld. Aanvragen voor projecten uit het Waddenfonds worden gefinancierd door middel van een tendersystematiek. In 2007/2008 volgde de eerste tender en in 2008 is de tweede tender van start gegaan. Uit het verloop van deze twee tenders worden twee aanloopproblemen zichtbaar. Ten eerste geeft het Uitvoeringsplan uit 2006 onvoldoende inhoudelijke sturing en samenhang om te komen tot projecten die herkenbaar leiden tot verduurzaming van de Waddenzee en waddenregio. Gevolg is dat er daarmee ruimte is gecreëerd om een waaier aan verschillende projecten te kunnen indienen, groot en klein, die tot een te grote versnippering leidt van de in te zetten middelen. Ten tweede mist het Uitvoeringsplan uit 2006 een helder afwegingskader. Dit sluit aan op hetgeen onder het eerste punt is geconstateerd. Gevolg daarvan is dat de Adviescommissie zelf een afwegingskader en redeneerlijnen heeft opgesteld, gegeven de ingediende projecten. Daarmee is het afwegingskader afhankelijk geworden van de ingediende projecten, terwijl juist een onafhankelijk afwegingskader sturing moet geven aan de projecten die wel of niet bijdragen aan de gestelde doelen. Ook de ontwikkeling van het programma 'Naar een rijke Waddenzee' zoals voorgenomen in het Beheeren Ontwikkelingsplan Waddengebied (B&O-plan), is van grote betekenis voor het Waddenfonds. Door Waddenfonds en het programma Naar een rijke Waddenzee nauw op elkaar aan te laten aansluiten, is voor beide winst te boeken: meer samenhang en sturing geven aan de inzet van middelen voor natuurherstel. Dit nieuwe kader is mede aanleiding voor een nieuw Uitvoeringsplan NIEUW UITVOERINGSPLAN Het nieuwe Uitvoeringsplan geeft een antwoord op beide genoemde aanloopproblemen. Het probleem van onvoldoende inhoudelijke sturing en samenhang wordt opgelost door invulling te geven aan de in het huidige B&O-plan benoemde thema's. De beoogde aanpassing betreft het introduceren van programma's. Dit is een figuur die het oude Uitvoeringsplan niet kent. Doel daarvan is om meer samenhang aan te brengen in de projecten van het Waddenfonds en het stellen van prioriteiten. De inpassing van de programma's is als volgt gedacht. We gaan uit van de vier thema's uit het huidige B&O-plan, te weten Ecosysteem, habitat en soorten; Klimaat en energie; Landschap en cultuurhistorie; Wonen, werken en recreëren. Binnen deze thema's benoemen we de programma's. Per programma wordt aangegeven welke doelstelling(en) van het Waddenfonds wordt gediend. Per programma wordt aangegeven wat we willen bereiken binnen de looptijd van het Waddenfonds (einddoel) en binnen de looptijd van het nieuwe Uitvoeringsplan (vijfjaar, subdoel). Bovendien wordt, waar mogelijk, per programma een icoon (voorbeeldproject) benoemd. De programma's geven zo per thema de prioriteiten aan waar gezamenlijk (regio en rijk) voor is gekozen. Deze werkwijze sluit aan bij de werkwijze zoals de Raad voor de Wadden in haar advies over het Waddenfonds heeft voorgesteld. Uitvoeringsplan Waddenfonds

19 Het probleem van het ontbreken van een helder afwegingskader wordt opgelost door binnen de programma's de doelen smorf'^' te maken en waar mogelijk te koppelen aan bestaande transnationale, nationale of regionale programma's, waarvoor draagvlak bestaat in de regio, maar welke niet tot het reguliere beleid behoren. Door een aantal jaren met bepaalde programma's te werken, is de kans groter dat met een financiële impuls een duidelijke ontwikkeling zichtbaar wordt in het waddengebied of in de Waddenzee. Als er voldoende in een progamma is geïnvesteerd, kunnen andere (meer actuele) programma's aan bod komen in het Uitvoeringsplan. De beoordeling van de projecten vindt vervolgens op dezelfde wijze plaats als nu het geval. Dus via de stappen van een ontvankelijkheidtoets, de beoordeling door de Adviescommissie Waddenfonds, het voorleggen van dit advies aan de Regiocommissie Waddenfonds en uiteindelijk het besluit van de minister. De Adviescommissie en de Regiocommissie brengen een gezamenlijk advies uit aan de minister over te honoreren projecten. Samenvattend Bij voortzetting van de huidige systematiek moeten we vrezen dat over 20 jaar, de resultaten van de inzet van middelen uit hetwaddenfonds onvoldoende zichtbaar en herkenbaar zullen zijn. Dit is'reden om voor het nieuwe Uitvoeringsplan binnen de vastgestelde thema's van het B&Oplan, programma's te introduceren. Daarmee wordt lering getrokken uit de eerste ervaringen, passend binnen de evaluatieafspraken die er liggen en passend binnen de grondslagen en doelen van hetwaddenfonds. Het Uitvoeringsplan zal na twee tenders worden geëvalueerd. Doel van de evaluatie is om te bekijken of dit Uitvoeringsplan wel leidt tot sturing en samenhang. Bij de evaluatie wordt tevens bekeken of de programma's nog voldoende uitdaging bieden of inmiddels zijn uitgeput en vervangen kunnen worden door nieuwe programma's. 1 Specifiek, meetbaar, ambitieus, realistisch en tijdsgebonden Uitvoeringsplan Waddenfonds

20 Vergroten van de effectiviteit DOEL EN BELEIDSCONTEXT In de Derde Nota Waddenzee (pkb Waddenzee) is het rijksbeleid voor de Waddenzee voor de komende tien jaar vastgelegd. Het beleid is gericht op de duurzame bescherming en ontwikkeling van de Waddenzee als natuurgebied en op behoud van het unieke open landschap. In 2004 bracht de Adviesgroep Waddenzeebeleid (commissie Meijer) haar advies uit over de gaswinning en schelpdiervisserij in de Waddenzee in relatie tot de natuur. De Adviesgroep benadrukte in dit advies het belang van investeringen in het waddengebied. Naar aanleiding daarvan heeft het kabinet besloten extra middelen in de Waddenzee en in het waddengebied te investeren, verspreid over een periode van twintig jaar, door het oprichten van het Waddenfonds. HetWaddenfonds is gekoppeld aan een Investeringsplan met een looptijd van twintig jaar, waarin het kabinet zijn ambities ten aanzien van de Waddenzee en het waddengebied schetst. Om binnen de looptijd accenten te kunnen leggen in de toekenning van middelen aan ingediende voorstellen, wordt een Uitvoeringsplan Waddenfonds opgesteld. Om de vijfjaar wordt een nieuw uitvoeringsplan geschreven. De beleidscontext van het Uitvoeringsplan wordt hierna weergegeven. Figuur 1 Beleidscontext Uitvoeringsplan Waddenfonds. Derde Nota Waddenzee r- ^1 Investeringsplan "^ Waddenfonds r 'M 'M Uitvoeringsplan Thema's BftO-plan i (Deel A) ] Waddenfonds i j In dè Derde Nota Waddenzee geeft het kabinet door middel van een ontwikkelingsperspectief de hoofdlijnen weer die het voorstaat voor de ontwikkeling van het waddengebied op de lange termijn tot In het Investeringsplan voor hetwaddenfonds wordt dit ontwikkelingsperspectief nader uitgewerkt en worden de doelen en het beleidskader van het Waddenfonds voor de investeringsperiode van twintig jaar weergegeven. Daarbij is de hoofddoelstelling uit de Derde Nota Waddenzee vertaald in een hoofddoelstelling voor hetwaddenfonds, bestaande uit vier nevengeschikte subdoelstellingen. De Uitvoeringsplannen dienen als tussenstappen op weg naar het bereiken van het ontwikkelingsperspectief uit de Derde Nota Waddenzee en het Investeringsplan. Uitvoeringsplan Waddenfonds

21 HOOFDDOELSTELLING VAN HETWADDENFONDS De juridische basis van hetwaddenfonds wordt gevormd door de Wet op hetwaddenfonds. In deze wet zijn de criteria weergegeven waaraan ingediende subsidieaanvragen moeten voldoen willen ze voor een bijdrage in aanmerking kunnen komen. Deze criteria gelden voor de gehele looptijd van het Waddenfonds. De criteria zijn onderverdeeld in toelatings- en wegingscriteria. Bijdragen aan de doelen van het fonds is één van de toelatingscriteria. De hoofddoelstelling van hetwaddenfonds is in het Investeringplan en de Wet op hetwaddenfonds (artikel 2) als volgt geformuleerd:'het Waddenfonds heeft tot doel de subsidiëring van activiteiten, anders dan reguliere investeringen of beheers- of onderhoudswerken, die gericht zijn op of bijdragen aan<^': * Het vergroten en versterken van de natuur- en landschapswaarden van het waddengebied; * Het verminderen of wegnemen van externe bedreigingen van de natuudijke rijkdom van de Waddenzee; * Een duurzame economische ontwikkeling in het waddengebied dan wel gericht zijn op een substantiële transitie naar een duurzame energiehuishouding in het waddengebied en de direct aangrenzende gebieden'^'; * Hét ontwikkelen van een duurzame kennishuishouding ten aanzien van het waddengebied. Uit de tekst van de Wet op het Waddenfonds, evenals de daarbij behorende Memorie van Toelichting, blijkt dat dein artikel 2 van de Wet op het Waddenfonds genoemde vier subdoelstellingen nevenschikkend van aard zijn. DE WERKING VAN DE REGELING OP HOOFDLIJNEN Uit het Waddenfonds worden thans subsidies verstrekt middels een jaarlijks tendersysteem. Voor elke tender wordt door de minister van VROM een bedrag van 33 miljoen beschikbaar gesteld. Het Waddenfonds onderscheidt twee categorieën projecten: projecten boven het drempelbedrag van ,- subsidiabele kosten en projecten onder dit drempelbedrag. Voor projecten onder de ,-- is een budget per jaar beschikbaar van 1 miljoen. Omdat er voor projecten boven de ,-- een veel groter bedrag beschikbaar is, maken die projecten ook meer kans gehonoreerd te worden. Hoe meer een project bijdraagt aan de doelstellingen van hetwaddenfonds, hoe meer kans het maakt op subsidie. De projectvoorstellen kunnen in een bepaalde aanvraagperiode bij de Uitvoeringsorganisatie Waddenfonds worden ingediend. In principe kan iedereen een subsidie uit hetwaddenfonds aanvragen: provincies, gemeenten, waterschappen, maar ook natuurorganisaties, bedrijfsleven en burgers. Het aanvragen van subsidie voor een project loopt via vier stappen. 2 ZIeWetop het Waddenfonds, artikel 2 lid 2. 3 Voor het onderdeel transitie naar een duurzame energiehuishouding is het werkingsgebied de provincies Fryslan, Groningen en de kop van Noord Holland (zie toelichting artikel 2 van de Wet op het Waddenfonds). Uitvoeringsplan Waddenfonds

22 Stap I Na sluiting van de tenderperiode vindt een 'ontvankelijkheidtoets' plaats: aan de hand van de toelatingscriteria wordt bekeken of een aanvraag in principe voor subsidie in aanmerking komt. Maximaal tien weken na sluiting van de tender krijgen de aanvragers bericht of hun aanvraag ontvankelijk is verklaard. Deze toets en het berichten daarover worden onder verantwoordelijkheid van het Ministerie van VROM door dedienst Landelijk Gebied (DLG) afgehandeld. Stap 2 Aanvragen die ontvankelijk zijn verklaard, worden voor een meer inhoudelijke beoordeling doorgeleid naar de Adviescommissie Waddenfonds. Deze onafhankelijke commissie bepaalt binnen acht weken welke projecten hét meest bijdragen aan de programma's van het Uitvoeringsplan c.q. de doelen van hetwaddenfonds. Het kan voorkomen dat er meer ontvankelijk verklaarde subsidieaanvragen zijn dan met het beschikbare subsidiebedrag gehonoreerd kunnen worden. In dat geval rangschikt de Adviescommissie de subsidieaanvragen aan de hand van de wettelijke criteria. Stap 3 Het advies van de Adviescommissie, inclusief de rangschikking van de projecten wordt voorgelegd aan de Regio.commissie voor een toets op draagvlak. De Regiocommissie Waddenfonds is samengesteld door het Regionaal College Waddengebied (RCW) en bestaat uit vertegenwoordigers van bestuursorganen en relevante organisaties in het waddengebied. De Regiocommissie toetst binnen vier weken het advies van de Adviescommissie op draagvlak. De Regiocommissie en de Adviescommissie brengen daarna een gezamenlijk advies aan de minister van VROM uit. Stap 4 De minister van VROM bepaalt uiteindelijk op basis van het gezamenlijk advies van de Adviescommissie en de Regiocommissie, na overleg met andere betrokken bewindslieden, aan welke projecten subsidie zal worden verleend. De aanvragers worden geïnformeerd over deze beslissing. De totale beoordelingsprocedure mag maximaal acht maanden in beslag nemen. VERGROTEN VAN DE EFFECTIVITEIT Om de effectiviteit van hetwaddenfonds te vergroten, kiest het Uitvoeringsplan de volgende vijf uitgangspunten: Projecten die worden gefinancierd uit hetwaddenfonds, moeten werkelijk bijdragen aan de verduurzaming van Waddenzee en waddengebied. Onder duurzaam wordt in dit verband verstaan een evenwichtige en samenhangende ontwikkeling van zowel de ecologie, economie als sociale cohesie in het waddengebied. In artikel 2 van de Wet op hetwaddenfonds is bepaald dat de vier subdoelen van hetwaddenfonds nevengeschikt zijn. Binnen hetwaddenfonds is er daarmee geen sprake van een hoofddoelstelling. De hoofddoelstelling van het Waddenzeebeleid, neergelegd in de Derde Nota Waddenzee, is'de duurzame bescherming en ontwikkeling van de Waddenzee als natuurgebied en het behoud van het unieke open landschap'. Alleen als de natuurwaarden, de economische structuur, een duurzame energiehuishouding en de ontwikkeling UitvoeringsplanWaddenfonds

23 van kennis over het waddengebied in samenhang en evenwicht worden ontwikkeld, zal sprake zijn van een bijarage vanuit het Waddenfonds aan deze hoofddoelstelling van het Waddenzeebeleid. Meer dan nu het geval is dient een brug geslagen te worden tussen economie en ecologie. Een éénzijdige ontwikkeling van beiden leidt immers tot aantasting van natuurwaarden of aantasting van de leefbaarheid in het gebied. In beginsel wordt gestreefd naar een gelijke verdeling tussen ecologische en economische investeringen in het waddengebied (50-50). Echter hetwaddenfonds is met name bedoeld voor projecten dié een brug weten te slaan tussen beide aspecten; Projecten die worden gefinancierd uit hetwaddenfonds moeten daarom tenminste bijdragen aan één van de doelen van het Waddenfonds en mogen niet strijdig zijn met één of meerdere andere doelen van het Waddenfonds. Projecten die bijdragen aan meerdere doelstellingen van hetwaddenfonds genieten de voorkeur en scoren hoger bij de beoordeling van de aanvraag; Om de effecten van het Waddenfonds over een termijn van twintig jaar zichtbaar te maken, brengen we binnen de in het B&O-plan vastgelegde thema's, prioriteiten aan in de vorm van programma's; De programma's geven een over de jaren samenhangend kader dat richting geeft aan de projecten die daarmee tezamen bijdragen aan voorafgestelde doelen. Door vooraf doelen te stellen, wordt het mogelijk om projectvoorstellen te toetsen op hun bijdrage aan de realisatie van het einddoel. Daardoor ontstaat meer samenhang tussen projecten, activiteiten daarbinnen en de realisatie van de beoogde hoofddoelstelling. Alleen op deze manier is het mogelijk om over twintig jaar te kunnen beoordelen of het Waddenfonds zijn doel heeft bereikt; Tenslotte vergroten wede herkenbaarheid van elk programma door waar mogelijk per programma een icoonproject te benoemen, een project dat model staat voor het programma en dat reeds gerealiseerd is of binnen afzienbare tijd is te realiseren. Deze iconen dienen als inspiratiebron voor projectaanvragers. De herkenbaarheid van hetwaddenfonds vergroten we niet alleen door prioriteiten aan te brengen in het Uitvoeringsplan, maar ook door vast te houden aan het additionele karakter van het fonds. Met het Waddenfonds worden geen reguliere taken van overheden of specifieke verplichtingen die de (rijks)overheid is aangegaan, gefinancierd. Het additionele karakter kan echter ook doorslaan. Wanneer te zeer het contact met beleid van anderen wordt verloren, komt als vanzelf de vraag op of er nog zinnige activiteiten worden gefinancierd. In het Uitvoeringsplan wordt daarom waar mogelijk aangesloten bij bestaande transnationale, nationale of regionale programma's, waarvoor draagvlak is binnen de regio; maar welke niet tot het reguliere beleid behoren Bovendien kan hetwaddenfonds goed worden benut als trigger-money: hetwaddenfonds fungeert als hefboom voor het ontstaan van coalities of als smeermiddel om doorbraken in het beleid mogelijk te maken. '^Uitvoeringsplan f - fjwaddenfons5i..-f r fijb&oïplsüï Uitvoeringsplan Waddenfonds

24 UITWERKING VAN DE PROGRAMMAKEUZE UITVOERINGSPLAN Binnen het Uitvoeringsplan worden de programma's verder gecategoriseerd. Deze categorisering kan zo nodig worden gebruikt bij het pnoriteren van ingediende projecten en draagt daardoor bij aan de vergroting van de effectiviteit. Projecten dienen te passen binnen de geformuleerde programma's. Daarnaast dienen programma's wervingskracht te hebben: ze dienen ruimte te bieden voor creativiteit, ze dienen het gevoel bij bestuurder en burger op te roepen dat ook voor de burger herkenbare resultaten worden geboekt, zodat draagvlak in dé regio behouden en vergroot wordt voor verdere investeringen en inspanningen van allerlei partijen. De huidige regelgeving voor hetwaddenfonds biedt mogelijkheden voor subsidiëring van voorbereidingskosten. Als onderdeel van een totaalproject dat leidt tot concrete resultaten kunnen voorbereidingskosten worden gesubsidieerd. Daarbij geldt de voorwaarde dat de kosten gemaakt zijn na indiening van het project bij DLG. Ook is het mogelijk middels onderzoek of een experiment vooruitte lopen op de uitvoering van concrete projecten. Uiteraard blijft het ter beoordeling van DLG, respectievelijk de Adviescommissie of deze projecten passen binnen de subsidieregels respectievelijk voldoende kwaliteit bevatten. TENDERSYSTEEM EN ORGANISATIE Bij de verdeling van hetwaddenfonds wordt gebruik gemaakt van een tendersysteem. Dat biedt vele voordelen, onder andere in de sfeer van betrokkenheid en innovatie. De programma's in dit Uitvoeringsplan laten daarom nadrukkelijk ruimte voor innovatie en duurzame aanvragen vanuit publieke, private en particuliere partijen. Ook in de toekomst wordt gebruik gemaakt van een tendersysteem, dat vanaf de derde tender zal zijn opengesteld voor alle sectoren. Het valt niet te ontkennen dat we door meer focus aan te brengen in het Waddenfonds, afhankelijker worden van de aanvragen. Hoe breder het fonds, hoe groter de kans dat er voldoende projectaanvragen worden ingediend die aan de kwaliteitseisen voldoen. Het aanbrengen van focus vraagt dus meer dan alleen een strakke omschrijving in het Uitvoeringsplan. De regionale leden van het Regionaal College Waddengebied (RCW) willen zich inspannen om de coördinatie van de aanvragen voorafgaand aan het moment waarop zij worden ingediend, beter te organiseren. Daarbij zijn zij zich uiteraard bewust van het gevaar van eventuele rollenvermenging (projectverwerver versus projectbeoordelaar). De in het waddengebied bevoegde bestuursorganen van gemeente, provincie en waterschap stellen het uitvoeringsplan vast. Het plan behoeft de goedkeuring van de minister van VROM. Het plan zal na vijfjaar worden geëvalueerd en indien nodig worden bijgesteld. Na twee tenders vindt een tussentijdse evaluatie plaats. 1 o Uitvoeringsplan Waddenfonds

25 De programma's De thema's, zoals benoemd in het B&O-plan Deel A, vormende kapstok voor de te kiezen programma's. Dit betreft de volgende thema's: * Ecosysteem, habitat en soorten. * Klimaat en energie. * Landschap en cultuurhistorie. * Wonen, werken en recreëren. In de navolgende hoofdstukken worden de vier thema's ingeleid. Deze inleidingen komen overeen met de beschrijvingen uit het B&O-plan. Daarnaast zijn de programma's per thema (op hoofdlijnen) uitgewerkt. De meeste programma's zijn gebaseerd op bestaande (beleids)nota's. We wijzen op.de mogelijkheid van individuele aanvragers om de hoofdlijnen in hun projectvoorstellen nader uit te werken en adviseren daarbij rekening te houden met deze (beleids)nota's. KENNISHUISHOUDING Hetontwikkelen van een duurzame kennishuishouding ten aanzien van=het waddengebied js de viéfde doelstelling van hetwaddenfonds. Deze doelstelling is integraal onderdeel van de vier in het Uitvoeringsplan onderscheiden thema's. Projecten meteen kenniscompönent, ohdérzpekscömronent en/ofmonitoringscomponent dienen te passen in één of meerdere progromma's van devier thema's. Projecten moeten altijd meer zijn dan alleen onderzoek (conform de Subsidieregeling Wet op hetwaddenfonds). Dit betekent: toegepast onderzoek en kennisvragen gericht op het realiseren van doelen.van programma's en projecten. De Waddenacademie heeft in de in mei 2009 verschenen integrale kennisagènda'kennis vooreen duurzame toekomst van de Wadden'de kennisleemtes binnen deze thema's geïdentificeerd. De projecten die binnen de onderscheiden programma's in het Uitvoeringsplan bij het Waddenfonds worden ingediend moeten wat het kennis-en onderzoeksdeel betreft tevens aansluiten bij de in dejritegrale kennisagenda geformuleerde kennisleemtes en prioriteiten. Het verdient aanbeveling hiervoor contact op te nemen met de Waddenacademie. Uitvoeringsplan Waddenfonds

26 Thema I Ecosysteem, habitat en soorten De zeestromingen en het bijbehorende transport van zand en slib langs de Noordzeekust zijn cruciaal voor het behoud van de Waddenzee als getijdengebied op de lange termijn. De dynamische processen en de verbindingen met andere gebieden stuiten op een aantal plaatsen letterlijk op de ingrepen van de mens: dijken, sluizen en vastgelegde duinenrijen. Dat beperkt de natuurlijke dynamiek en de verjonging. Vooral de dijken zijn barrières in de verbindingen tussen het zoete achterland en de zoute zee.voor bijvoorbeeld de aaien de fint. De Waddenzee is ondiep en wordt doorsneden door getijdengeulen. Van nature verplaatsen deze geulen zich, vullen zich opof ze verdiepen zich. Dit betekent soms een belemmering voor de scheepvaart, maar soms opent het nieuwe perspectieven en verbindingen. Ten behoeve van de scheepvaart en de verbindingen met de eilanden wordt een aantal geulen regelmatig gebaggerd om de afgesproken diepte te waarborgen. Hetgetij voert materiaal en voedsel naar de Waddenzee en is zo de motor die de verschillende onderdelen van het ecosysteem voedt. Zo kunnen bijvoorbeeld mosselbanken en kwelders zich ontwikkelen. Deze zijn op hun beurt weer van levensbelang voor andere onderdelen van het waddensysteem. De onderdelen van het waddensysteem grijpen allemaal in elkaar Sommige onderdelen zijn echter beschadigd of staan onder druk door verlies aan areaal, grotere troebelheid of vervuiling. De samenhang in het systeem is op verschillende plaatsen verstoord. Het ontbreekt op een aantal locaties aan rust in en voor het waddenecosysteem. De Waddenzee kan haar kinderkamerfunctie voor sommige soorten niet goed vervullen. Op dit moment zijn de kwelders op de meeste plaatsen verouderd. De veroudering wordt onder andere in de hand gewerkt door een te geringe aanvoer van sediment. Er vindt te weinig vorming van nieuwe kwelders plaats. Het gevolg is dat vooral de kwelders aan het vasteland niet meer die rijke flora en fauna hebben die ze kunnen herbergen. NATUURHERSTELPROGRAMMA Onder impuls van het zogenoemde mossel/natuurconvenant en het B&O-plan deel A is het programma Naar een rijke Waddenzee ontwikkeld. Achtergrond is daarbij de wens om binnen de bestaande verantwoordelijkheden te komen tot bundeling en stroomlijning van bestaande en nieuwe initiatieven voor natuurherstel. Daarbij gaat het zowel om initiatieven vanuit bestaand beleid, de inzet van uitvoeringsinstrumenten, onderzoeken monitoring als nieuwe initiatieven. Het ambitieniveau van het natuurherstelprogramma is het terugwinnen vaneen rijke zee, aansluitend bij het ontwikkelingsperspectief van de pkb Waddenzee en het B&O-plan. Het programma Naar een rijke Waddenzee biedt de programmatische basis voor het thema 'Ecosystemen, habitats en soorten'. HetWaddenfonds is één van de instrumenten voor de realisatie van het streefbeeld uit het programma naast de inzet van reguliere middelen, andere financieringsbronnen en ander instrumentarium. 12 Uitvoeringsplan Waddenfonds

27 HetWaddenfonds subsidieert in projecten die passen binnen de volgende programma's: programma 1 programma 2 programma 3 programma 4 programma 5 Waddenzee klimaatbestendig. Herstel biobouwers. Herstel voedselweb. Waterbodem en waterkolom. De Waddenzee internationaal ingebed. Deze vijf programma's zijn de thema's van de bouwstenen waarop het programma Naar een Rijke Waddenzee is gebaseerd. De bouwstenen zijn uiteindelijk uitgewerkt tot een tiental ontwikkeltrajecten waarlangs daadwerkelijk zal worden gewerkt aan een rijke Waddenzee voor natuur en mens, en dekken deze trajecten dan ook af. Achterliggende filosofie daarbij is dat overheden, natuurorganisaties en gebruikers samen komen tot een agenda voor natuurherstel en een duurzaam gebruik. Dat gaat verder dan afstemmen alleen. De uitkomsten van zo'n aanpak staan in veel gevallen niet exact vast. Er is sprake van leren door doen. Partijen zetten stappen die, met de kennis van nu, nodig zijn. De effecten daarvan voor ecologie en economie bepalen welke nieuwe stappen vervolgens nodig zijn. Afhankelijk van hoe complex de stap is en welke kennis beschikbaar is zal soms het leren centraal staan en soms het doen. De precieze route zal werkende weg en in onderling overleg moeten worden gevonden. Hierna worden de probleehischets, doelstellingen en iconen per programma weergegeven. Programma I Waddenzee klimaatbestendig Probleemschets Het klimaat verandert. Dit kan van grote invloed zijn op de Waddenzee, immers, zeespiegelrijzing kan ertoe leiden dat platen niet langer droogvallen. Daar komt bij dat de Waddenzee, mits goed beheerd, kan dienen als een zelfs op Europese schaal grote klimaatbuffer. Met andere woorden een natuurlijke Waddenzee kan helpen de gevolgen van de klimaatverandering op te vangen.specifieke onderwerpen bij het klimaatbestendig maken van de Waddenzee zijn kwelderontwikkeling, het terugbrengen van dynamiek in de (eiland) duinen en herstel van zoet-zout overgangen. In de Waddenzee ligt veruit het grootste areaal (9.000 ha) aaneengesloten kwelders van Europa in oorspronkelijke samenhang met de aangrenzende wadden en duinen. Desalniettemin is dit areaal van kwelders In vergelijking met de historische referentie bijzonder laag. Het areaal van de kwelders is geleidelijk veranderd door een combinatie van menselijke factoren, waaronder de verbeterde kustverdediging, grote waterbouwkundige werken (bijvoorbeeld de Afsluitdijk) en traditionele inpolderingen. Ook de huidige randvoorwaarden voor kwelderaanwas zijn uitgesproken slecht. Landelijk gezien staat de pionierzone ('jonge aanwas'van kwelders) er ongunstig voor. Zowel in nationaal als trilateraal verband geldt als één van de ecologische doelen voor de Waddenzee een zo groot mogelijk areaal natuurlijke kwelders. Ten eerste is ertussen Denemarken, Duitsland en Nederland Uitvoeringsplan Waddenfonds