Trek in de toekomst Ontwikkeling van een GroenLinks visie voor voedselvoorziening vanuit verschillende perspectieven. 27 mei 2011, Utrecht.

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Trek in de toekomst Ontwikkeling van een GroenLinks visie voor voedselvoorziening vanuit verschillende perspectieven. 27 mei 2011, Utrecht."

Transcriptie

1 Trek in de toekomst Ontwikkeling van een GroenLinks visie voor voedselvoorziening vanuit verschillende perspectieven 27 mei 2011, Utrecht Reader

2 Inleiding 2 Inleiding Problemen in de voedselvoorziening zijn vaak in het nieuws en het is een onderwerp dat iedereen raakt. Er zijn grote economische, politieke, duurzaamheids- en welzijnbelangen aan verbonden. Daarom hebben de Landbouwwerkgroep, het Milieunetwerk en de Werkgroep Internationale Samenwerking besloten om gezamenlijk een breed opgezette discussiemiddag te organiseren over voedselvoorziening. Doel van de bijeenkomst is het in kaart brengen van dilemma s en keuzes die een rol spelen in het voedseldebat. Het wordt een leerdag waarin we samen werken aan het aanscherpen van onze visie. Met inbreng van experts, ervaren politici, bestuurders en overige deelnemers gaan we in vier deelsessies de grondslag van het voedselbeleid bespreken, en de visie van GroenLinks daarop. Hoe staan we ervoor? Weten we genoeg? Zijn we volledig? Moet het beter? De focus ligt op het nationale beleid, maar ook praktijk uit provincie en stad, en de link met het Europese landbouwbeleid komt aan bod. Deze reader bevat alle achtergrond documenten voor de middag, met onder andere het programma en een inleiding op elke deelsessie, die bestaat uit een kritische lezing van de huidige standpunten van GroenLinks met daarin de belangrijkste dilemma s ten aanzien van de voedselvoorziening. Ook zijn voor elke deelsessie aanvullende achtergrondartikelen opgenomen. Wij wensen iedereen een vruchtbare discussiemiddag toe. Paul Friedel (Milieunetwerk) Corinne Lamain (Werkgroep Internationale Samenwerking) Pieter Pauw (Werkgroep Internationale Samenwerking) Stef Smits (Werkgroep Internationale Samenwerking) Kees van Zelderen (Werkgroep Landbouw)

3 Programma Programma 3

4 Voedselvoorziening in GroenLinks verkiezingsprogramma s 4 Voedselvoorziening in GroenLinks verkiezingsprogramma s Doel van het debat is om de visie van GroenLinks op het gebied van voedsel en voedselvoorziening verder te helpen. Maar wij willen niet het wiel opnieuw uitvinden. Op de nu volgende bladzijden worden daarom de belangrijkste punten van GroenLinks op deze thema s opgesomd. Vanuit hier hopen wij verder te kunnen denken. Tweede Kamer verkiezingsprogramma 2010 Hoofdstuk 1: Nederland wereldland - Nederland zet zich in voor Europese en internationale handelsregels die meer kansen bieden voor duurzame ontwikkeling van arme landen. Deze landen krijgen meer markttoegang en steun bij het exporteren van bewerkte producten waar ze beter aan verdienen dan aan ruwe grondstoffen. - Ons land maakt zich sterk voor het recht van ontwikkelingslanden om opkomende sectoren, publieke diensten en de landbouw te beschermen tegen concurrentie uit rijke landen. - Nederland ijvert voor het reguleren van internationale aankopen en concessies van land, om te voorkomen dat lokale gemeenschappen en kleine boeren van hun land worden verdreven. - De Nederlandse ontwikkelingssamenwerking legt zich toe op duurzame landbouw, mensenrechten en goed bestuur. Deze speerpunten omvatten: a) voedselzekerheid, behoud van biodiversiteit, watermanagement en aanpassing aan klimaatverandering. - Nederland bevordert investeringen in een duurzame verhoging van de landbouwproductiviteit, vooral van kleine boeren Hoofdstuk 2: groene economie - Nederland zet zich in voor bindende Europese duurzaamheidseisen voor alle vormen van bioenergie. Bij biobrandstoffen worden de effecten op het landgebruik meegewogen, zodat de teelt ervan niet ten koste gaat van natuur, voedselvoorziening en inheemse volkeren. - Boeren krijgen meer mogelijkheden om een deel van hun inkomen te verdienen met de ontwikkeling van (agrarische) natuur, recreatie, dienstverlening en zorg. - De overheid bevordert duurzame innovaties op het platteland, zoals biologische landbouw, energieleverende kassen en regionale afzetcoöperaties. - De overheid bevordert het herstel van de band tussen stad en platteland en tussen boer en burger, onder andere via boerencoöperaties rond stedelijke gebieden en door educatie over gezondheid en voedsel. - Nederland dringt de vervuiling van bodem, water en lucht door grootschalige landbouw terug; de veestapel wordt verkleind. - Het gebruik van (preventieve) antibiotica in de veehouderij wordt fors teruggedrongen, om het ontstaan van resistente bacteriestammen tegen te gaan. - Voor vlees gaat het hoge btw-tarief gelden. - Nederland bepleit in Europees verband dat plantaardige producten uit de biologische landbouw worden vrijgesteld van btw. - Nederland ijvert voor een ingrijpende herziening van het EU-landbouwbeleid, waarbij: a. mondiale en regionale voedselzekerheid, bescherming van natuurlijke hulpbronnen, eerlijke handel met ontwikkelingslanden en een redelijk inkomen voor boeren voorop staan; b. exportsubsidies onmiddellijk worden afgeschaft en structurele overschotten worden tegengegaan; c. biologische en diervriendelijke landbouw krachtig wordt bevorderd;

5 Voedselvoorziening in GroenLinks verkiezingsprogramma s 5 d. subsidies worden omgevormd tot betalingen voor de groene en blauwe diensten die boeren en andere grondbeheerders leveren aan de samenleving; e. het EU-mededingingsbeleid zodanig wordt aangepast dat boeren meer marktmacht krijgen ten opzichte van voedselverwerkers en supermarkten. - Voor genetische modificatie geldt het voorzorgsprincipe, ter bescherming van het milieu en de gezondheid. Genetische modificatie wordt in de Nederlandse landbouw niet toegepast, zolang de veiligheid voor mens en natuur niet is gegarandeerd. Telers van gengewassen en toeleveranciers worden volledig aansprakelijk voor (milieu)schade. - Nederland pleit binnen de EU voor betere etikettering van gentech-producten. - Nederland verzet zich tegen het verlenen van octrooien op genen en levende organismen. - De overheidssteun voor landbouwonderzoek richt zich met name op een duurzamer gebruik van water, voedingsstoffen, energie en grond, alsmede op de verhoging van de ziekteresistentie van gewassen en dieren. - Nederland ijvert voor een ingrijpende herziening van het EU-landbouwbeleid, waarbij: o.a. mondiale en regionale voedselzekerheid, bescherming van natuurlijke hulpbronnen, eerlijke handel met ontwikkelingslanden en een redelijk inkomen voor boeren voorop staan - Om de milieuvoorwaarden voor gezonde natuur te scheppen en de biodiversiteit te vergroten, worden vermesting, verdroging, stikstofuitstoot en slechte waterkwaliteit volgens EU-richtlijnen aangepakt - Agrarisch natuurbeheer krijgt een plaats binnen de EHS wanneer dit reële winst voor de natuur oplevert. Als dat geld uitspaart, wordt dit besteed aan natuurdoelen. - Er komen weidevogelkerngebieden, waar voor de boerenbedrijven de zorg voor broedende weidevogels belangrijker is dan veeteelt. - De vee-industrie wordt stapsgewijs afgebouwd. Landbouwdieren gaan weer buiten scharrelen, grazen en wroeten. - Landbouwdieren worden ingeënt tegen ziektes als vogelgriep en MKZ, zodat grootschalig doden achterwege kan blijven. - Veetransporten worden aan banden gelegd. Slachtvee mag niet langer dan 4 uur worden vervoerd. - Er komt een verbod op dieronvriendelijke ingrepen, zoals het castreren van biggen. - De overheid geeft meer voorlichting over de schadelijke milieu-effecten van het eten van vlees. Europees Parlement verkiezingsprogramma Hoofdstuk 2: nieuwe energie - De EU streeft naar een internationaal akkoord over criteria voor duurzaamheid van biobrandstoffen. Zij behoudt zich het recht voor om zelf strengere eisen te stellen aan het subsidiëren van biobrandstof, waaronder een vermindering van uitstoot van broeikasgassen van minstens 60%, geen nadelige gevolgen voor voedselvoorziening en biodiversiteit*, en naleving van internationale arbeidsnormen. - De EU ontwerpt ook een systeem van verhandelbare emissierechten voor de landbouw. Hoofdstuk 4: eerlijke handel - In plaats van het bevechten van markttoegang in ontwikkelingslanden geeft de EU voorrang aan verankering van milieu- en natuurbescherming, fundamentele arbeidsnormen, mensenrechten, consumentenbescherming, belastingregels voor multinationals, voedselzekerheid en dierenwelzijn in de regels van de Wereldhandelsorganisatie (WTO), opdat er meer ruimte ontstaat voor maatregelen tegen bijvoorbeeld kinderarbeid en niet duurzame sojateelt. - De EU zet zich in voor een voorkeursbehandeling voor ontwikkelingslanden. Zij ondersteunt de ontwikkeling van nieuwe vormen van bedrijvigheid in deze landen, en vergemakkelijkt de export van bewerkte producten. Daartoe versoepelt zij voor hen de regels van oorsprong, die bepalen welk gedeelte van een product in het land zelf moet zijn geproduceerd.

6 Voedselvoorziening in GroenLinks verkiezingsprogramma s 6 - Ontwikkelingslanden krijgen de vrijheid om landbouw te beschermen tegen concurrentie uit rijke landen en een eigen economisch ontwikkelingsmodel te kiezen. De EU maakt zich daarvoor sterk binnen internationale organisaties als de WTO en in de onderhandelingen met de zogenaamde Afrika, de Caraïben en de Stille Oceaan (ACS) landen over Economische Partnerschapsakkoorden (EPAs). - De EU streeft ernaar dat alle milieu- en sociale kosten zo spoedig mogelijk in de kostprijs worden opgenomen. Hoofdstuk 5: voedsel zonder bijsmaak: - De EU schaft onmiddellijk alle exportsubsidies af. Zij voorkomt de productie van overschotten bij basisvoedsel en verzet zich tegen dumping door andere rijke landen. - Inkomenssteun wordt afgebouwd. Voor basisvoedsel wordt een modern, effectief en flexibel systeem van regulering ontwikkeld (2013), dat een redelijk inkomen op moet leveren voor een gemiddeld efficiënt en duurzaam bedrijf. Dat biedt ook meer mogelijkheden voor Europese voedselzekerheid, vergroening van land- en tuinbouw en het halen van klimaatdoelstellingen. - Boeren en andere grondbeheerders worden ruimer beloond voor de diensten die zij de maatschappij leveren, zoals landschapsonderhoud, natuurbeheer en waterberging. Er komen heldere criteria voor en toezicht op de kwaliteit van deze diensten. De beloning voor deze diensten is niet langer een onkostenvergoeding, maar een deel van het ondernemersinkomen. Er komen langjarige contracten, die meer zekerheid bieden voor boeren en natuur. - Boeren krijgen meer steun bij het investeren in dierenwelzijn en bij het verbreden van hun bedrijvigheid met boerencampings, erfwinkels, zorgboerderijen en andere vormen van plattelandsontwikkeling. - De EU steunt de biologische landbouw met omschakelingspremies, gunstige btw-tarieven en een betrouwbaar keurmerk. In 2015 is tenminste 10% van de Europese landbouw biologisch. - Alle toeslagen, vergoedingen en premies worden voor tenminste de helft door nationale of lagere overheden gefinancierd. - Plantaardige biologische producten worden vrijgesteld van btw. Voor niet-biologisch vlees gaat het hoge btw-tarief gelden. - De EU besteedt geen geld meer aan reclame voor vleesconsumptie. - De EU bevordert het gebruik van termijncontracten die boeren meer zekerheid geven over hun afzetprijzen. Zij gaat speculatie tegen. - Het EU-mededingingsbeleid schept ruimte voor afspraken tussen producenten, supermarkten en (georganiseerde) consumenten, waarbij boeren duurzaam produceren in ruil voor een eerlijke prijs. De Europese Commissie treedt op tegen machtsmisbruik door voedselmultinationals en supermarktketens, zodat boeren en tuinders betere afzetprijzen kunnen bedingen. - De EU bevordert de vorming van samenwerkings-verbanden zoals boerencoöperaties, de deelname van consumenten in landbouwbedrijven en de opzet van rechtstreekse distributielijnen van het platteland naar nabijgelegen stedelijke gebieden. - De EU streeft naar een landbouw die vrij is van genetische modificatie en ondersteunt gentechvrije productieketens. Op korte termijn wordt de etiketteringsplicht voor reeds toegelaten genvoedsel uitgebreid tot producten van dieren die zijn gevoed met genvoer. Telers van gengewassen en toeleveranciers worden volledig aansprakelijk voor (milieu)schade. - Gevaarlijke bestrijdingsmiddelen worden uitgefaseerd. - De Europese steun voor landbouwonderzoek richt zich met name op een efficiënter gebruik van water, voedingsstoffen, energie en land, alsmede op de verhoging van de ziekteresistentie van dieren en gewassen. - De EU zet zich in voor verhoging van de landbouw-productiviteit in ontwikkelingslanden. Zij onder-steunt lokale initiatieven en biedt steun bij de aanleg van infrastructuur en andere vormen van plattelandsontwikkeling. Zij verleent ruimere toegang tot de Europese markt, bevordert boerencoöperaties en biedt meer microkredieten aan.

7 Voedselvoorziening in GroenLinks verkiezingsprogramma s 7 - De EU ondersteunt private en publieke initiatieven die duurzaamheidsstandaarden ontwikkelen voor internationale productieketens. De EU stimuleert hoge standaarden en behoudt zich het recht voor om zelf striktere eisen te stellen. - De EU maakt zich sterk voor internationale afspraken om voedseltekorten tegen te gaan, zoals strategische voorraadvorming en terughoudendheid bij export-verboden. - Er komt een apart voedselveiligheidsregime met werkbare voorschriften voor ambachtelijke producenten van streekgebonden voedsel en voor kleinschalige import uit ontwikkelingslanden. - De EU ontwikkelt een verplicht voedingslabel dat zowel de ecologische kosten als de gezondheidsaspecten inzichtelijk maakt. - De EU stimuleert de Europese teelt van peulvruchten als alternatief voor import-veevoer - Industriële dierhouderijsystemen worden uitgefaseerd. Uiterlijk in 2020 doet de veehouderij recht aan de natuurlijke behoeften van landbouwdieren, inclusief uitloop in de buitenlucht en schaduw. De EU biedt veehouders steun bij deze omschakeling. - De EU verbiedt onmiddellijk het castreren van biggen. - Levend slachtvee mag niet langer dan 4 uur worden vervoerd. Het toezicht op de naleving van de vervoers-voorschriften wordt verscherpt - De EU bevordert fokprogramma s gericht op het verhogen van de natuurlijke weerstand van de veestapel. Fokken op kenmerken die het welzijn van een dierenras bedreigen, zoals de overmatige spiergroei bij dikbilkoeien, wordt verboden. - De EU verbiedt het genetisch modificeren van dieren voor voedselproductie, waaronder klonen, alsmede de import van gemodificeerde landbouwdieren en producten daarvan.

8 Algemene literatuur 8 Algemene literatuur Pollan, M. 9 oktober Boer aan het roer. In: New York Times (Dit artikel is te groot om op te nemen in de reader. Het is te downloaden vanaf de website: The Economist The 9 billion-people question; A special report on feeding the world. Issued February In: The Economist (Dit artikel is te groot om op te nemen in de reader. Het is te downloaden vanaf de website:

9 Deelsessie 1: voedselveiligheid 9 Deelsessie 1: voedselveiligheid Dilemma s en afwegingen Voedselveiligheid raakt ons allemaal. Dit thema is veelzijdig, het heeft immers te maken met landbouwbeleid, gezondheidszorg, maar ook met economische belangen. Oplossingen die veelbelovend lijken kunnen voor ongewenste effecten zorgen op andere vlakken. Enkele dilemma s & stellingen helpen de discussie op gang. Voedselveiligheid kan het beste gegarandeerd worden in gecontroleerde omstandigheden: megastallen en varkensflats; We kunnen de controle op voedselveiligheid best aan de producenten overlaten; Een betere informatievoorziening is noodzakelijk, zodat burgers kunnen kiezen voor gezond voedsel; Met de voedselveiligheid in Nederland is het goed gesteld. Extra maatregelen zijn niet nodig; Te veel dieren dicht op elkaar levert onvermijdelijk een extra risico op dierenziektes zoals Q- koorts op; Dierenwelzijn en voedselveiligheid versterken elkaar; Toepassing van antibiotica in de veehouderij is een noodzakelijk kwaad. Op het eerste gezicht lijken bovenstaande stellingen eenvoudig te beantwoorden. Maar is dat echt zo? Kunnen we zorgen voor een veiligere voedselvoorziening zonder de hoeveelheid dieren in Nederland drastisch te beperken? Is gezond en veilig eten mogelijk, of is er altijd een risico op dierziektes of verontreiniging? Weten wat we willen is stap één. Daarna komt pas het echte werk. Wat kan GroenLinks doen om de ideale situatie dichterbij te brengen? Kunnen we regionaal of landelijk aan de slag, of moeten we in de regelgeving in Europa aanpakken?

10 Deelsessie 1: voedselveiligheid 10 Aanvullende literatuur Laboratorium Magazine Dioxine detectives.

11 Deelsessie 1: voedselveiligheid 11

12 Deelsessie 1: voedselveiligheid 12

13 Deelsessie 1: voedselveiligheid 13

14 Deelsessie 1: voedselveiligheid 14 VMT Zelfcontrolesysteem zet bedrijven voor VWA op slot

15 Deelsessie 1: voedselveiligheid 15

16 Deelsessie 1: voedselveiligheid 16 Volkskrant Niemand kent gevolgen Q-koorts. Bert Brunninkhuis

17 Deelsessie 1: voedselveiligheid 17

18 Deelsessie 2: landbouw en biodiversiteit 18 Deelsessie 2: landbouw en biodiversiteit Dilemma s en afwegingen De dillemma s en afwegingen bij dit thema worden uitgewerkt in onderstaand artikel door de Taskforce Biodiversiteit en Natuurlijke Hulpbronnen. Aanvullende literatuur MO Magazine Eco-landbouw kan voedselproductie verdubbelen.

19 Deelsessie 2: landbouw en biodiversiteit 19

20 Deelsessie 2: landbouw en biodiversiteit 20 PBL Voedsel, biodiversiteit en klimaatverandering. Mondiale opgaven en nationaal beleid. Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), Den Haag/Bilthoven pp 11-21

21 Deelsessie 2: landbouw en biodiversiteit 21

22 Deelsessie 2: landbouw en biodiversiteit 22 Taskforce biodiversiteit en natuurlijke hulpbronnen Brief aan de formateur met advies van de Taskforce Biodiversiteit en Natuurlijke Hulpbronnen. Volledig dossier is beschikbaar op

23 Deelsessie 2: landbouw en biodiversiteit 23

24 Deelsessie 2: landbouw en biodiversiteit 24

25 Deelsessie 2: landbouw en biodiversiteit 25

26 Deelsessie 2: landbouw en biodiversiteit 26 De Natuur heeft niets aan biologisch boeren. NRC Karel Knip

27 Deelsessie 2: landbouw en biodiversiteit 27

28 Deelsessie 3: energie en grondstoffen 28 Deelsessie 3: energie en grondstoffen Dilemma s en afwegingen Efficiënt gebruik van energie in de landbouw GroenLinks staat een beleid voor waarin energie in de landbouw zo efficiënt mogelijk wordt gebruikt. Daartoe wil het een bevordering van innovaties in de landbouw die dat kunnen bewerkstelligen. Dit vereist een ketenbenadering, waarbij wordt gekeken naar energie gebruik in de hele productieketen. Alhoewel er natuurlijk verbeteringen mogelijk zijn in elke stap van de productieketen, kunnen er ook vraagtekens gezet worden bij de ketens al zodanig. Het is bekend dat het produceren en consumeren van vlees heel inefficiënt is vanuit een energetisch standpunt. Het produceren van een maaltijd met rundvlees kost al gauw 16 keer meer energie dan de productie van een vegetarische maaltijd. Landbouw kan ook worden gezien als energieleverancier, via biobrandstoffen. Echter, de productie hiervan heeft ook een aantal bezwaren vanuit een duurzaamheids oogpunt. Immers, biobrandstoffen vereisen ook land, water en nutriënten voor hun productie, en kunnen voedselgewassen weg concurreren. Biobrandstoffen moeten dan ook kritisch worden bekeken. Dilemma s zijn dus: - Heeft het zin om kleine verbeteringen in de efficiëntie van energie gebruik te promoten? Of moeten we de hele productieketen ter discussie stellen? En wat is praktisch haalbaar? - In welke mate zijn biobrandstoffen een bijdrage aan de oplossing van het klimaatsvraagstuk? Of creëren ze juist een extra probleem? - Mag de politiek de consument verleiden of dwingen om zijn consumptiepatroon aan te passen? Grondstoffen en natuurlijke hulpbronnen Veel van de punten die voor energie gelden, zijn ook relevant als het gaat om het gebruik van grondstoffen en natuurlijke hulpbronnen in de landbouw. We moeten hierbij dan denken aan land, water en nutriënten, waaronder stikstof en fosfaat. Aan de ene kant kan er gewerkt worden aan een efficiënt gebruik van deze in de productieketen; aan de andere kant, zou de keten als zodanig ter discussie gesteld kunnen worden. En in veel ontwikkelingslanden moet het gebruik van grondstoffen niet verminderd worden, maar juist verhoogd omdat de productie ver onder de maat ligt. Wederom kan een ketenbenadering uitkomst bieden. Dilemma s die hierbij spelen zijn: - Heeft het zin om kleine verbeteringen in de efficiëntie van het gebruik van natuurlijke hulpbronnen te promoten? Of moeten we de hele productieketen ter discussie stellen? - Moet je naar lange ketens en grootschaligheid (kunstmest uit Marokko, soja uit Brazilië, varkens in Nederland, ham uit Parma, consumenten wereldwijd), of naar korte ketens (in situ recycling, kleine bedrijven, lokale markten)? - In hoeverre kan juist het gebruik van inputs zoals kunstmest vergroot worden waar nodig, en hoe kan dat op duurzame wijze gebeuren?

29 Deelsessie 3: energie en grondstoffen 29 Aanvullende literatuur Food and Agricultural Organisation (2008). The State of Food and Agiculture Biofuels: prospects, risks and opportunities. FAO, UN. Jan Juffermans; Nog 12 redenen voor een onsje minder vlees EN zuivel; Trouw 2008

30 Deelsessie 3: energie en grondstoffen 30

31 Deelsessie 3: energie en grondstoffen 31 Fosfaatschaarste vraagt om hergebruik. Afval! April Addo van der Eijk

32 Deelsessie 3: energie en grondstoffen 32

33 Deelsessie 4: voedselzekerheid in een internationaal perspectief 33 Deelsessie 4: voedselzekerheid in een internationaal perspectief Dilemma s en afwegingen Landbouwproducten in eerlijke wereldhandel In theorie leidt volledige eerlijke wereldhandel ertoe dat producenten uit alle landen een eerlijke competitie aangaan met elkaar. Dat betekent dat dezelfde regels zouden moeten gelden voor iedereen: iedereen zou aan dezelfde eisen moeten voldoen wat betreft voedselkwaliteit, milieu en arbeidsomstandigheden waaronder wordt geproduceerd. Subsidies en tariefmuren moeten zo ver mogelijk worden afgebroken. Organisaties als de WTO zien er op toe dat internationale handel eerlijker wordt. De praktijk blijkt echter weerbarstig. En zelfs met minder handelsbarrières, is er nog een capaciteitsprobleem. Een Nederlandse boer heeft bijvoorbeeld al een afzetmarkt voor een product terwijl zijn of haar collega uit Zambia dat nog moet opbouwen. En toegang tot de kapitaalmarkt voor investeringen is vaak beter voor een Europese boer dan voor een Indiase. Het is voor de wereldwijde competitie belangrijk om daarom een gelijk speelveld te creeeren. Momenteel wordt dat bijvoorbeeld gedaan door meer aandacht te geven aan het opzetten van ketens in ontwikkelingslanden met name voor bewerkte producten omdat zo meer toegevoegde waarde gecreerd kan worden. Onderzoek en samenwerking in aspecten als milieu en arbeidsomstandigheden is nodig. Tegelijkertijd moeten we zorgvuldig zijn met het targeten van zulke samenwerking. De term ontwikkelingslanden is wat dat betreft misleidend. Landen als Thailand en Brazilie hebben zelf een sterke landbouwsector en kunnen prima zelf investeren daarin. Daar is geen Nederlandse or Europese investering nodig. Europa zou daarom zorgvuldig landen moeten targeten met wie het wil samenwerken in landbouw ontwikkeling, en tegelijk zorg dragen dat andere landen zich wel aan de spelregels houden. Dilemma s die hierbij een rol spelen: - Afwegen van het verder vrij maken van wereldhandel door subsidies en heffingen af te schaffen terwijl wel voedselproductieketens in ontwikkelingslanden beschermd kunnen worden. Is dat niet meten met twee maten? - Het tijdelijk beschermen van voedselproductieketens in ontwikkelingslanden kan ook averechts werken. Het is makkelijker om zulke bescherming op te bouwen dan om ze op een later ogenblik af te breken. En als dat al wordt gedaan kan blijken dat er niet internationaal geconcureerd kan worden. Hoe kan dit op een wijze worden gedaan die niet contraproductief werkt? - Moeten eisen voor kwaliteit, milieu en arbeidsomstandigheden tijdelijk verlaagd worden om ontwikkelingslanden een kans te geven om door te breken op de Europese markt? - Hoe kunnen goede criteria worden ontwikkeld die bepalen welke landen wel of geen voorkeurspositie kunnen hebben? - De landbouw lijkt een kwetsbare sector. Moeten veranderingen in beleid stap voor stap ingevoerd worden, of vraagt het systeem om een grote koerswijziging? Mondiale voedselkwantiteit De mondiale voedselkwantiteit heeft zowel een dimensie van totale productie (wordt er genoeg geproduceerd om iedereen te voeden) als van verdeling (is het aanbod op het juiste moment, op de juiste plaats, voor een goede prijs beschikbaar). De laatste jaren wordt er met regelmaat gesproken van een voedselcrisis. De prijzen van basisvoedsel als tarwe, rijst maar ook melk zijn dusdanig gestegen dat er zelfs rellen uit voort zijn gekomen in landen als Indonesië, Haïti, Kameroen, Pakistan

34 Deelsessie 4: voedselzekerheid in een internationaal perspectief 34 en Mozambique. De redenen achter deze stijgingen zijn veelvuldig en complex, en omvatten o.a. schommelingen in het aanbod (tegenvallende oogsten of juist heel hoge oogsten), exploderende vraag als gevolg van economische groei in vele landen en daarmee samenhangende veranderingen in dieet, urbanisatie (waardoor de ratio tussen voedselproducerende en consumerende huishoudens verandert) naast de normale bevolkingsgroei, het vergaan en weggooien van veel voedsel (35-50% van de totale productie); maar ook worden er beschuldigingen gemaakt van speculatie op de beurs en negative gevolgen van termijnmarkten en strategisch voorraadvorming. Tevens is er grote concurrentie op landbouwgrond van biobrandstoffen, die de voedselproductie aanzienlijk kunnen remmen. Een aantal van deze factoren zijn niet of nauwlijks om te buigen (bijv urbanisatie en bevolkingsgroei). Maar strategien die wel bekeken kunnen worden zijn: - Het stimuleren van verandering in de vraag. We weten dat de vraag groeit en zal blijven groeien, en waarschijnlijk richting meer hoogwaardig voedsel zoals vlees en zuivel.. Strategieën kunnen worden ontwikkeld om de groei van deze vraag te remmen, met name in Nederland en Europa. Campagnes om vleesconsumptie te verminderen zijn daar een voorbeeld van. Hoewel er in veel Westerse landen een beweging ontstaat van mensen die hun vleesconsumptie (om allerlei redenen) minderen, weegt dit niet op tegen de toenemende vraag in zich snel ontwikkelende landen. Feit is wel: zonder vleesconsumptie is er zelfs in 2050 met 9 miljard mensen ruim voldoende voedsel. Het bewerkstelligen van een verandering in dieet is echter bijzonder moeilijk, omdat vlees eten vaak een statussymbool is en een volledige, mondiale cultuuromslag teweeg gebracht zou moeten worden. - Het verhogen van de productie. Hoe we het ook wenden of keren, er zal meer voedsel moeten worden geproduceerd. Dat zal moeten gebeuren door een combinatie van technologische ontwikkeling, een meer efficient gebruik van natuurlijke hulpbronnen (land, water, genetisch materiaal), en bedrijfseconomische veranderingen. De potentie is het grootst in veel ontwikkelingslanden, waar de productive ver achter blijft bij het potentieel vanwege allerlei redenen, zoals kleine schaal, beperkte efficientie van irrigatie, gebrekkige instituties en beperkte toegang tot kapitaalmarkten. - Het efficienter maken van wereldmarkten voor landbouwproducten, om grote prijsschommelingen te verminderen en te zorgen dat de balans tussen aanbod en vraag verbetert. Bestaande markt mechanismen als termijnmarkten en voorraardvorming moeten tegen het licht worden gehouden en aangepast waar mogelijk. - Het vergroten van toegang tot informatie voor boeren in ontwikkelingslanden, waarmee zij marktprijzen kunnen monitoren en daarop hun aanbod kunnen afstemmen - Het verbeteren van infrastructuur en opslagmogelijkheden in ontwikkelingslanden waardoor oogsten beter en sneller verplaatst kunnen worden waardoor minder voedsel verloren gaat. Dilemma s die hierbij een rol spelen: - In hoeverre kan je mensen aanmoedigen om hun consumptiepatroon aan te passen? En wat is het verwachte effect van dergelijke campagnes? - Het promoten van verhogen van de productie in ontwikkelingslanden is makkelijker gezegd dan gedaan. Het is waarschijnlijk makkelijker om de productie op te voeren van agro-industriele ondernemingen in Brazilie dan van zelfvoorzienende boeren in Afrika. Waar kan het beste geinvesteerd worden met redelijke kans op succes? - Wat is het effect van productieverhoging op de verdere uitputting van natuurlijke hulpbronnen? Productie verhoging zal waarschijnlijk alleen kunnen door verder te mechaniseren (hetgeen energie vereist), irrigatie (meer gebruik van water) en het ontginnen van land, vaak in fragiele agro-ecosystemen. - Markten voor landbouwproducten zijn extreem complex. Een misoogst van tarwe in de Oekraine kan een beperkt effect hebben als er een goede oogst is in Australie. Een combinatie van extreem goede of slechte oogsten in een paar voedselproducerende landen kan grote

35 Deelsessie 4: voedselzekerheid in een internationaal perspectief 35 prijsschommelingen en daarmee verdelingsproblemen veroorzaken. Termijnmarkten kunnen dat tegengaan, maar ook verder versterken. Hoe kunnen veranderingen in wereld voedselmarkten worden ingevoerd zodat boeren en consumenten kans hebben zich aan te passen en een nieuwe markt? Global public goods Sinds het rapport Minder pretentie, meer ambitie van de WRR 1 vormen global public goods een belangrijk thema van discussie. Het is voor ons belangrijk dat er met deze goederen, waaronder CO 2, water, energie, biodiversiteit, elders in de wereld goed wordt omgegaan. Immers, de uitstoot van CO 2 daar, raakt ook ons klimaat. Water is een ander, minder direct voorbeeld. Wereldwijd is naar schatting ongeveer km 3 water beschikbaar, waarvan ongeveer 3800 km 3 per jaar wordt onttrokken, 70% daarvan voor gebruik in de landbouw. Dat lijkt maar een beperkt percentage, maar de verdeling tussen vraag een aanbod varieert enorm in verschillende delen van de wereld. Naar schatting 1.6 miljard personen wonen in gebieden met waterschaarste, dat is in gebieden waar meer water wordt onttrokken dan duurzaam is. Het milieu is dan vaak het slachtoffer, maar ook andere gebruikers kunnen leiden aan waterschaarste. Alhoewel waterschaarste elders in de wereld geen directe gevolgen heeft voor Nederland en Europa, kan het dat op den duur wel hebben, omdat producten uit die regio s duurder worden. Een van de manieren om met deze global public goods rekening te houden is door de daadwerkelijke kosten van het gebruik of instandhouding van global public goods op te nemen in de prijs van landbouwproducten. - De CO 2 belasting van een product kan een prijs krijgen (een prijs voor een ton CO 2 bestaat al). Landbouw zou daar geen uitzondering op moeten vormen. Het kan dan zijn dat het voordeliger wordt om voedselproducten minder ver te vervoeren en dichter bij huis te verbouwen. Het zal tot dilemma s leiden: is het voordeliger tomaten te verbouwen in met gas verwarmde kassen in het Westland, of ze in zon-verwarmde kassen te verbouwen in Spanje en dan naar Nederland te vervoeren. Voor bepaalde producten weten we de impact helemaal niet. Bij het ontginnen van moerassen en regenwoud voor de aanleg van oliepalm plantages in Maleisie of soya velden in Brazilie komt veel CO 2 vrij. Zou dat worden doorberekend in de prijs, dan zouden deze gewassen minder rendabel worden. Maar wat zou een mogelijk vervangend gewas zijn om toch aan de vraag naar olie te voldoen? - Voor water ligt de situatie anders. Of een ton CO 2 nou uitgestoten wordt in Nederland of in Sudan, het is dezelfde stof. Maar het gebruik van een km 3 water in Sudan of hier, is compleet iets anders. Ten tweede wordt water vaak al tot op zekere hoogte zijn de kosten van waterverbruik doorberekend in een product, bijvoorbeeld de kosten van energie voor het oppompen van water of het aanleggen van een reservoir voor irrigatie. Echter, zulke werken zijn veelal gesubsidieerd door nationale overheden en worden dan niet doorberekend in de kosten. De echte kosten van water zijn ook niet op simpele wijze te bepalen laat staan te betalen. Sterker nog, zou irrigatie niet gesubsidieerd worden, dan zou de totale voedselproductie wel eens sterk kunnen dalen. De voedselcrises van de laatste jaren hebben zelfs de roep om meer te investeren in irrigatie doen herleven; met name in Afrika ligt nog heel veel potentieel om het geirrigeerde areaal uit te breiden. Dat zal ongetwijfeld met grote subsidies voor de ontwikkeling van irrigatie infrastructuur gepaard moeten gaan. Het doorberekenen van de échte kosten van water in landbouwproducten zal niet alleen technisch en rekenkundig zeer ingewikkeld zijn; het zou zelfs kunnen leiden tot een afname van de wereldwijde voedselproductie. - Het verlies van biodiversiteit en ecosysteemdiensten gaat sneller dan ooit in de geschiedenis van de mens. Landontginning is daar met name in ontwikkelingslanden een belangrijke oorzaak van. Vermindering van de biodiversiteit in bijvoorbeeld Ghana, heeft wel een effect in Nederland. Het 1 Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (2010). Minder pretentie, meer ambitie : ontwikkelingshulp die verschil maakt (r84 jan 10).

36 Deelsessie 4: voedselzekerheid in een internationaal perspectief 36 netto effect op de biodiversiteit wanneer een boer in Ghana een half hectare bos kapt om landbouw te bedrijven is echter minimaal. En hoe druk je dat uit in geld; welke kosten zou een goedwillende Nederlander moeten maken om die halve hectare van ontbossing te redden? Dilemma s zijn dus: - In hoeverre kan een principe als het doorberekenen van de daadwerkelijke prijs van global public goods practisch worden doorgevoerd in landbouwproducten? - Welk effect zou doorberekenen hebben op consumenten in Nederland (waar prijsstijgingen in voedsel vaak beperkt effect hebben op consumenten omdat voedsel relatief een kleine uitgavenpost is) en elders, waar kleine prijsstijgingen een relatief grote invloed hebben? - Hoe kan het invoeren van de doorberekening van daadwerkelijke kosten zo worden gedaan dat het wel de vraag vermindert, maar niet de aanbodszijde aantast? Aanvullende literatuur Report submitted by the Special Rapporteur on the right to food, Olivier De Schutter to the United Nations General Assembly Human Rights Council. Beschikbaar op

WE FEED THE WORLD. Achtergronden bij. Een film van Erwin Wagenhofer, Oostenrijk, 2005 www.wefeedtheworld.nl

WE FEED THE WORLD. Achtergronden bij. Een film van Erwin Wagenhofer, Oostenrijk, 2005 www.wefeedtheworld.nl Achtergronden bij WE FEED THE WORLD Een film van Erwin Wagenhofer, Oostenrijk, 2005 www.wefeedtheworld.nl Meer weten over We feed the world? Zelf bijdragen aan een mens-, dier- en milieuvriendelijke landbouw?

Nadere informatie

Verduurzaming van de veehouderij: urgentie vanuit mondiaal perspectief

Verduurzaming van de veehouderij: urgentie vanuit mondiaal perspectief Verduurzaming van de veehouderij: urgentie vanuit mondiaal perspectief Conferentie Keuzes voor landbouw en veehouderij Huidige mondiale impact van veehouderij Biodiversiteit, aandeel 30% in mondiaal verlies

Nadere informatie

F A C T S H E E T E U R O P A D E C E N T R A A L & V N G

F A C T S H E E T E U R O P A D E C E N T R A A L & V N G E U R O P A D E C E N T R A A L & V N G F A C T S H E E T E u r o p e s e v e r k i e z i n g s p r o g r a m m a ' s Op 23 mei 2019 vinden de verkiezingen plaats voor het Europees Parlement. In de aanloop

Nadere informatie

Klimaatverandering en onze voedselzekerheid

Klimaatverandering en onze voedselzekerheid Klimaatverandering en onze voedselzekerheid Prof. Dr. Martin Kropff Rector Magnificus Wageningen University Vice-president Raad van Bestuur Wageningen UR Ons klimaat verandert Ons klimaat verandert Oplossingsrichtingen

Nadere informatie

Hoog tijd voor een écht duurzame landbouw

Hoog tijd voor een écht duurzame landbouw nnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn... Hoog tijd voor een écht duurzame landbouw een visie over de hervormingen in de landbouw Oktober 2013 nnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn... Inleiding Landbouwbeleid heeft grote invloed op

Nadere informatie

Meerwaarde(n) Voorwaarde(n) De visie van ZLTO op de ontwikkeling van de groene sector tot 2020

Meerwaarde(n) Voorwaarde(n) De visie van ZLTO op de ontwikkeling van de groene sector tot 2020 Meerwaarde(n) Voorwaarde(n) De visie van ZLTO op de ontwikkeling van de groene sector tot 2020 Onze ambitie ZLTO wil toonaangevend zijn in het creëren én realiseren van het perspectief van ondernemers

Nadere informatie

Samenvatting. - verlies van biodiversiteit, door ontbossing, vervuiling en monocultures;

Samenvatting. - verlies van biodiversiteit, door ontbossing, vervuiling en monocultures; 1. Inleiding 1.1 Dierlijke voedselproducten en milieu Dierlijke voedselproducten zoals, vlees, melk en eieren, zijn voor de meeste mensen een vast onderdeel van het menu. Deze producten leveren belangrijke

Nadere informatie

Biodieselproductie uit palmolie en jatropha in Peru en impact voor duurzaamheid.

Biodieselproductie uit palmolie en jatropha in Peru en impact voor duurzaamheid. Biodieselproductie uit palmolie en jatropha in Peru en impact voor duurzaamheid. Een Levens Cyclus Duurzaamheids Analyse Auteur: Baukje Bruinsma November 2009 Samenvatting. Door het verbranden van fossiele

Nadere informatie

Sojaproblematiek Europese eiwitteelt

Sojaproblematiek Europese eiwitteelt Regionaal veevoer Sojaproblematiek Europese eiwitteelt Aanpak regionaal voer Onze campagne Kleine Hoefprint Kaas Data landgebruik Europese concumptie Noodzaak dichterbij produceren Zuidamerikaanse Europese

Nadere informatie

ALV GROENLINKS BRONCKHORST Visie op moderne grootschalige

ALV GROENLINKS BRONCKHORST Visie op moderne grootschalige ALV GROENLINKS BRONCKHORST 24-11-2015 Visie op moderne grootschalige Willem beekman Geboren op Texel, zoon van veearts. - Wens: boer worden! 25 jaar boer geweest op Urtica de Vijfsprong Biologisch dynamische

Nadere informatie

Op weg naar een zorgvuldige veehouderij in 2020 Ruimte voor initiatieven? Die moet je verdienen!

Op weg naar een zorgvuldige veehouderij in 2020 Ruimte voor initiatieven? Die moet je verdienen! Op weg naar een zorgvuldige veehouderij in 2020 Ruimte voor initiatieven? Die moet je verdienen! De samenleving stelt steeds hogere eisen aan de productie van vlees. Smaak en prijs zijn niet meer maatgevend.

Nadere informatie

UNITING THE ORGANIC WORLD

UNITING THE ORGANIC WORLD International Federation of Organic Agriculture Movements Principles of Organic Agriculture 1 Beginselen van de Biologische Landbouw De Beginselen vormen de wortels, waaruit de biologische landbouw groeit

Nadere informatie

Samenvatting. Indicatoren voor ecologische effecten hangen sterk met elkaar samen

Samenvatting. Indicatoren voor ecologische effecten hangen sterk met elkaar samen Samenvatting Er bestaan al jaren de zogeheten Richtlijnen voor goede voeding, die beschrijven wat een gezonde voeding inhoudt. Maar in hoeverre is een gezonde voeding ook duurzaam? Daarover gaat dit advies.

Nadere informatie

DUURZAME VOEDSEL PRODUCTIE IN 2050: INTENSIVEREN EN EXTENSIVEREN! JAN WILLEM ERISMAN

DUURZAME VOEDSEL PRODUCTIE IN 2050: INTENSIVEREN EN EXTENSIVEREN! JAN WILLEM ERISMAN DUURZAME VOEDSEL PRODUCTIE IN 2050: INTENSIVEREN EN EXTENSIVEREN! JAN WILLEM ERISMAN Louis Bolk (1866-1930) Hoe ruimer zou onze opvatting van het leven zijn, indien het ons gegeven was dit eens te bestuderen

Nadere informatie

Chocomelk. van eerlijke handel, biologische landbouw en lokale boeren! www.oww.be. Handel, uit respect.

Chocomelk. van eerlijke handel, biologische landbouw en lokale boeren! www.oww.be. Handel, uit respect. Chocomelk van eerlijke handel, biologische landbouw en lokale boeren! > Handel, uit respect. We slaan de brug tussen boeren uit Noord & Zuid! www.oww.be > Kiezen Kiezen voor nóg meer duurzaamheid Oxfam

Nadere informatie

DE HERVORMING VAN HET EUROPESE LANDBOUWBELEID. n u n o o i.

DE HERVORMING VAN HET EUROPESE LANDBOUWBELEID. n u n o o i. DE HERVORMING VAN HET EUROPESE LANDBOUWBELEID of n u n o o i t www.greens-efa.eu Een groen GLB 1 Het GLB moet gewasrotatie stimuleren in plaats van monoculturen verder te bevorderen. Het GLB (Gemeenschappelijk

Nadere informatie

Een visie op de toekomstige landbouw in Nederland

Een visie op de toekomstige landbouw in Nederland Een visie op de toekomstige landbouw in Nederland Jan Willem Erisman ALV Markdal, Galder, 24 september 2018 Inhoud Introductie Louis Bolk Instituut Achtergronden huidige landbouw De visie van de minister

Nadere informatie

Nieuwe strategieën voor mondiale biodiversiteit. Prof. dr. Maarten Hajer

Nieuwe strategieën voor mondiale biodiversiteit. Prof. dr. Maarten Hajer Nieuwe strategieën voor mondiale biodiversiteit Prof. dr. Maarten Hajer Waarom deze studie? 2 Convention on Biological Diversity (CBD) Rio de Janeiro 1992 193 landen, 3 doelen 18-29 oktober 2010: COP10

Nadere informatie

Beleggen in de toekomst. de kansen van beleggen in klimaat en milieu

Beleggen in de toekomst. de kansen van beleggen in klimaat en milieu Beleggen in de toekomst de kansen van beleggen in klimaat en milieu Angst voor de gevolgen? Stijging van de zeespiegel Hollandse Delta, 6 miljoen Randstedelingen op de vlucht. Bedreiging van het Eco-systeem

Nadere informatie

Grenzen aan intensivering van de Nederlandse veehouderij

Grenzen aan intensivering van de Nederlandse veehouderij Grenzen aan intensivering van de Nederlandse veehouderij Wageningen, 7 februari 2013 Wouter van der Weijden Stichting Centrum voor Landbouw en Milieu www.clm.nl Dijkhuizen-these 1. Hoge productie per ha

Nadere informatie

Voedsel en Landbouw: tijd om te kiezen!

Voedsel en Landbouw: tijd om te kiezen! Voedsel en Landbouw: tijd om te kiezen! Friends of the Earth Europe Europese campagne voor duurzame landbouw en voedsel Milieudefensie, Friends of the Earth Netherlands Internationale campagne voor duurzame

Nadere informatie

Boeren hebben. oplossing! een. Meerjarenplan 2020 van ZLTO

Boeren hebben. oplossing! een. Meerjarenplan 2020 van ZLTO Boeren hebben een oplossing! Meerjarenplan 2020 van ZLTO Boerenkracht & financiering KLIMAAT VOEDSELZEKERHEID & GEZONDHEID VITAAL PLATTELAND Innovatie, data & kennis ZLTO (Zuidelijke Land- en Tuinbouw

Nadere informatie

Meer met minder. Waterschaarste en grotere vraag naar voedsel. Laan van Staalduinen, Algemeen directeur LEI. 6 juni 2012

Meer met minder. Waterschaarste en grotere vraag naar voedsel. Laan van Staalduinen, Algemeen directeur LEI. 6 juni 2012 Meer met minder Waterschaarste en grotere vraag naar voedsel Laan van Staalduinen, Algemeen directeur LEI 6 juni 2012 Inhoud presentatie Mondiale trends die van invloed zijn op toekomstige watervraag Nationale

Nadere informatie

Internationale handel H7 1. Internationale handel. Waarom importeren: 25-2-2013. Waar komt het vandaan?

Internationale handel H7 1. Internationale handel. Waarom importeren: 25-2-2013. Waar komt het vandaan? Internationale handel H7 1 Waar komt het vandaan? Economie voor het vmbo (tot 8,35 m.) Internationale handel Importeren = invoeren (betalen) Exporteren = uitvoeren (verdienen) Waarom importeren: Meer keuze

Nadere informatie

Inzetten op duurzame groei. Sonja De Becker Voorzitter Boerenbond

Inzetten op duurzame groei. Sonja De Becker Voorzitter Boerenbond Inzetten op duurzame groei Sonja De Becker Voorzitter Boerenbond 1 Visie In Vlaanderen is er blijvend plaats voor een sterke land- en tuinbouw, die ondernemers en hun gezinnen een volwaardig inkomen en

Nadere informatie

Resultaten landbouwenquête. September 2013

Resultaten landbouwenquête. September 2013 Resultaten landbouwenquête September 2013 1 Landbouwenquête 2013 Inleiding In juni 2013 hebben de noordelijke Natuur en Milieufederaties en LTO Noord in samenwerking met het Dagblad van het Noorden en

Nadere informatie

WERELD. 5 havo 1 Globalisering 14-16

WERELD. 5 havo 1 Globalisering 14-16 WERELD 5 havo 1 Globalisering 14-16 Melkprijzen wereldwijde concurrentie Hoog: centrumlanden Middel, semi-periferie Laag, periferie Globalisering = concurrentie.. 3 factoren? 1. Opkomst MNO s, mondiale

Nadere informatie

Verspilling: De houdbaarheidsdatum nabij

Verspilling: De houdbaarheidsdatum nabij School: Bedrijf: Titel project: 1. De opdracht Opdrachtgever Agrarische Jongeren Friesland is een organisatie die zich ten doel stelt de bedrijfsvoering van boerenbedrijven zo efficient mogelijk te maken.

Nadere informatie

Paradoxaal genoeg hebben juist veel landarbeiders geen toegang tot betaalbaar groenten en fruit

Paradoxaal genoeg hebben juist veel landarbeiders geen toegang tot betaalbaar groenten en fruit DAAR PLUKKEN DE BOEREN DE VRUCHTEN VAN HET SUCCES VAN GRUPO HUALTACO Groenten en fruit zijn niet alleen gezond voor ons lichaam, maar ook voor de wereldeconomie. De groente- en fruitsector is een van de

Nadere informatie

Samenvatting. economy.

Samenvatting. economy. Samenvatting 6 SAMENVATTING Samenvatting Door toenemende technologische kennis en innovatie is het steeds beter mogelijk om de verschillende bestanddelen van planten, bomen, gewassen en dierlijke reststromen

Nadere informatie

Bio. (s)maakt het verschil

Bio. (s)maakt het verschil Bio (s)maakt het verschil Weet u niet precies hoe kwalitatieve voeding te kiezen? Of hoe u ervan te verzekeren dat u en uw kinderen gezond én lekker eten? Vraagt u zich soms ook af of het bio-label wel

Nadere informatie

Is er nog hoop voor de natuur? Lancering Athena 10 april 2015

Is er nog hoop voor de natuur? Lancering Athena 10 april 2015 Is er nog hoop voor de natuur? Lancering Athena 10 april 2015 Jan Luiten van Zanden Universiteit Utrecht Historische kennis van de natuur Dramatische afname biodiversiteit Globio-model: Nl in 2000: 0,63

Nadere informatie

Nederland importland. Landgebruik en emissies van grondstofstromen

Nederland importland. Landgebruik en emissies van grondstofstromen Nederland importland Landgebruik en emissies van grondstofstromen Vraagstelling en invulling Welke materiaalstromen naar en via Nederland veroorzaken wereldwijd de grootste milieudruk? Klimaat, toxische

Nadere informatie

Datum 18 juni 2015 Betreft Beantwoording vragen van de leden Jasper Van Dijk en Smaling (SP) over het bericht TTIP tast gezondheid EU aan

Datum 18 juni 2015 Betreft Beantwoording vragen van de leden Jasper Van Dijk en Smaling (SP) over het bericht TTIP tast gezondheid EU aan Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Bezuidenhoutseweg 67 2594 AC Den Haag Postbus 20061 Nederland www.rijksoverheid.nl Uw Referentie 2015Z07933 Datum 18 juni

Nadere informatie

Samen Ondernemen met de Natuur

Samen Ondernemen met de Natuur Samen Ondernemen met de Natuur Henk Gerbers Kleinschalig maakt gelukzalig, of is bulk beter? Naar een Voedselbeleid van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) Verhaal over Ondernemen

Nadere informatie

Gezondheid & Voeding

Gezondheid & Voeding Biologische producten en duurzame keurmerken Wij kochten in 2014 voor iets meer dan 1 miljard euro aan biologische producten. Dat is een groei van 6% ten opzichte van 2013. We worden steeds bewuster en

Nadere informatie

Duurzame wereldvoedselvoorziening. hoe ziet dit vraagstuk eruit en in welke richting liggen de oplossingen?

Duurzame wereldvoedselvoorziening. hoe ziet dit vraagstuk eruit en in welke richting liggen de oplossingen? Duurzame wereldvoedselvoorziening hoe ziet dit vraagstuk eruit en in welke richting liggen de oplossingen? Even voorstellen: Ruben Bringsken Ondernemer in Food en ICT (focus op duurzame oplossingen) Eigenaar/participatie

Nadere informatie

Wat stelt De Nationale DenkTank 2012 voor om de voedselketen te verduurzamen*?

Wat stelt De Nationale DenkTank 2012 voor om de voedselketen te verduurzamen*? Samenvatting van de bevindingen van de Nationale DenkTank 2012 boer Consument Wat stelt De Nationale DenkTank 2012 voor om de voedselketen te verduurzamen*? verwerker *De voorstellen van de denktank voor

Nadere informatie

Voedselverlies en-verspilling in het Zuiden. FRDO Forum Brussel, 25 november 2014 Marc Maes,

Voedselverlies en-verspilling in het Zuiden. FRDO Forum Brussel, 25 november 2014 Marc Maes, Voedselverlies en-verspilling in het Zuiden FRDO Forum Brussel, 25 november 2014 Marc Maes, 11.11.11 1 805 miljoen mensen 1 op 9 hebben honger En toch is er voedsel genoeg 2 Er gaat zelfs massaal veel

Nadere informatie

Meer biologische en duurzame landbouw in Noord-Holland

Meer biologische en duurzame landbouw in Noord-Holland Meer biologische en duurzame landbouw in Noord-Holland PvdA Noord-Holland Werkplan voor 2019 PvdA Noord-Holland Werkplan biologische landbouwgrond 2019 Manifest voor meer biologische en duurzame landbouw

Nadere informatie

Economie en melkproductie

Economie en melkproductie Economie en melkproductie Productschap Zuivel onderwijsdag Pierre Berntsen Directeur Agrarische Bedrijven ABN AMRO 19 november 2013 Agenda Stand van de economie Beschikbaarheid van grondstoffen en zuivel

Nadere informatie

Hoe te komen tot een rechtvaardige en ecologische voedselvoorziening? Maastricht, 28 februari 2018 Guus Geurts

Hoe te komen tot een rechtvaardige en ecologische voedselvoorziening? Maastricht, 28 februari 2018 Guus Geurts Hoe te komen tot een rechtvaardige en ecologische voedselvoorziening? Maastricht, 28 februari 2018 Guus Geurts Inhoud Milieuproblemen rond de voedselvoorziening Europees en internationaal handels- en landbouwbeleid

Nadere informatie

25 jaar NAV NAV-visie op de Nederlandse akkerbouw tot 2030

25 jaar NAV NAV-visie op de Nederlandse akkerbouw tot 2030 25 jaar NAV 1 NAV-visie op de Nederlandse akkerbouw tot 2030 Visie NAV 2 Visie NAV: Een goed inkomen voor akkerbouwers Economisch en maatschappelijk duurzame akkerbouw Gewenste situatie: Nederlandse boeren

Nadere informatie

CALL#3 IMPULS VOOR NATUUR- INCLUSIEVE LANDBOUW

CALL#3 IMPULS VOOR NATUUR- INCLUSIEVE LANDBOUW CALL#3 IMPULS VOOR NATUUR- INCLUSIEVE LANDBOUW Circular Art Lab Limburg (CALL) legt duurzaamheidsopgaven via open oproepen ( calls ) voor aan geëngageerde makers en denkers. Zij worden uitgenodigd kansen

Nadere informatie

Klik Studiebijeenkomst. bewerken. Ontwikkelingen op de voermarkt. Klik om de ondertitelstijl van het. R. Tijssens

Klik Studiebijeenkomst. bewerken. Ontwikkelingen op de voermarkt. Klik om de ondertitelstijl van het. R. Tijssens Klik Studiebijeenkomst de stijl te bewerken Ontwikkelingen op de voermarkt Klik om de ondertitelstijl van het model 27 mei 2014 te bewerken R. Tijssens Klik om de stijl te bewerken Klik om de ondertitelstijl

Nadere informatie

In een notendop. 1 De Visie van het Netwerk Stadslandbouw Antwerpen. Het Netwerk stadslandbouw Antwerpen is

In een notendop. 1 De Visie van het Netwerk Stadslandbouw Antwerpen. Het Netwerk stadslandbouw Antwerpen is 1 De Visie van het Netwerk Stadslandbouw Antwerpen In een notendop Het Netwerk stadslandbouw Antwerpen is Een netwerk van lokale boeren en andere betrokken partners Een aanspreekpunt voor Stadslandbouw

Nadere informatie

Visie op bodemvruchtbaarheid vanuit de landbouwsector. Themadag Nederlandse Bodemkundige Vereniging Vrijdag 8 november 2013 Mark Heijmans

Visie op bodemvruchtbaarheid vanuit de landbouwsector. Themadag Nederlandse Bodemkundige Vereniging Vrijdag 8 november 2013 Mark Heijmans Visie op bodemvruchtbaarheid vanuit de landbouwsector Themadag Nederlandse Bodemkundige Vereniging Vrijdag 8 november 2013 Mark Heijmans Introductie Mark Heijmans LTO Nederland Vereniging met 60.000 agrarisch

Nadere informatie

Verslag millenniumdoelstellingen conferentie GroenLinks deelsessie voedsel

Verslag millenniumdoelstellingen conferentie GroenLinks deelsessie voedsel Verslag millenniumdoelstellingen conferentie GroenLinks deelsessie voedsel Verslag door: Kimo van Dijk, Rik Hoevers (GroenLinks Landbouwwerkgroep) zitter: Kees van Zelderen (GroenLinks Landbouwwerkgroep)

Nadere informatie

Voedsel Hier en Daar. Inleiding. gu u s g e u rt s

Voedsel Hier en Daar. Inleiding. gu u s g e u rt s gu u s g e u rt s Voedsel Hier en Daar Inleiding In opdracht van Helden Mondiaal (voorheen Platform Ontwikkelingssamenwerking Helden) heb ik de fotoexpositie Voedsel Hier en Daar opgezet. Dit is een duoexpositie

Nadere informatie

VERANDERING. GroenLinks Bergen op Zoom staat voor fundamentele keuzes bij de

VERANDERING. GroenLinks Bergen op Zoom staat voor fundamentele keuzes bij de STEM VOOR TIJD VOOR VERANDERING HET VERKIEZINGSPROGRAMMA IN 5 MINUTEN GroenLinks Bergen op Zoom staat voor fundamentele keuzes bij de gemeenteraadsverkiezingen op 21 maart 2018. Wij kiezen ervoor om de

Nadere informatie

Ik werp mij niet op als pleitbezorger van een economische sector.

Ik werp mij niet op als pleitbezorger van een economische sector. Directie Internationale Zaken De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EK 's-gravenhage uw brief van uw kenmerk ons kenmerk datum 7 september 2007 2060724810 IZ. 2007/2013

Nadere informatie

Zuid-Holland is een mooie provincie met grote steden en veel groen. Zuid-Holland is

Zuid-Holland is een mooie provincie met grote steden en veel groen. Zuid-Holland is Klare taal Inleiding Zuid-Holland is een mooie provincie met grote steden en veel groen. Zuid-Holland is ook een kwetsbare provincie. De bodem daalt en de zeespiegel stijgt door klimaatverandering. Er

Nadere informatie

Opdrachten bij cahier Foodtopia Het voedsel van de toekomst

Opdrachten bij cahier Foodtopia Het voedsel van de toekomst Opdrachten bij cahier Foodtopia Het voedsel van de toekomst BEWAREN EN BEHOUDEN Wij vinden het heel normaal dat de supermarkt vol eten ligt. Vandaag, morgen, volgende week en daarna. Dat is mogelijk doordat

Nadere informatie

Ons eten en het milieu

Ons eten en het milieu SPREEKBEURT OF WERKSTUK Ons eten en het milieu Hier vind je informatie voor een spreekbeurt of werkstuk over ons eten en het milieu. Het is handig om je spreekbeurt onder te verdelen in stappen. Dit zijn

Nadere informatie

Thema 4 Platteland. Samenvatting. Meander Samenvatting groep 7. Landbouw. Subsidies van de EU. Onder de loep. Noordwest-Europa.

Thema 4 Platteland. Samenvatting. Meander Samenvatting groep 7. Landbouw. Subsidies van de EU. Onder de loep. Noordwest-Europa. Meander Samenvatting groep 7 Thema 4 Platteland Samenvatting Landbouw Boeren zijn door het gebruik van kunstmest en machines meer gaan produceren. Ook zijn ze zich steeds meer gaan specialiseren in één

Nadere informatie

Crises en kansen: van klimaatverandering tot circulaire economie

Crises en kansen: van klimaatverandering tot circulaire economie Crises en kansen: van klimaatverandering tot circulaire economie Inhoud Inleiding Uit de interviews / circulaire economie Afronding Overzicht jaren met hoogst gemeten temperatuur Wereldgemiddelde oppervlaktetemperatuursverandering

Nadere informatie

Regionale voedselproductie en duurzaamheid. Jasper Scholten 24 september 2013

Regionale voedselproductie en duurzaamheid. Jasper Scholten 24 september 2013 Regionale voedselproductie en duurzaamheid Jasper Scholten 24 september 2013 Methodology and tools Sustainability performance LCA Sustainable nutrition Quiz Vraag 1: Heeft een aardbei die in de supermarkt

Nadere informatie

B8-0360/37. Anja Hazekamp, Curzio Maltese, Eleonora Forenza, Barbara Spinelli namens de GUE/NGL-Fractie

B8-0360/37. Anja Hazekamp, Curzio Maltese, Eleonora Forenza, Barbara Spinelli namens de GUE/NGL-Fractie 27.4.2015 B8-0360/37 37 Overweging A A. overwegende dat "Voedsel voor de planeet, energie voor het leven" het thema van de expo 2015 in Milaan is en dat dit evenement een forse impuls kan geven aan het

Nadere informatie

Roadmap naar een duurzame bio-economie in 2030

Roadmap naar een duurzame bio-economie in 2030 Roadmap naar een duurzame bio-economie in 2030 Vier toekomstige routes met elk een andere inzet van biomassa.. privaat mondiaal regionaal publiek Toelichting De inzet van biomassa in 2030 hangt van veel

Nadere informatie

Openbare raadpleging in het kader van de "fitness check" van de EU-natuurwetgeving (vogel- en habitatrichtlijn)

Openbare raadpleging in het kader van de fitness check van de EU-natuurwetgeving (vogel- en habitatrichtlijn) Openbare raadpleging in het kader van de "fitness check" van de EU-natuurwetgeving (vogel- en habitatrichtlijn) Over u Uw naam of de naam van uw organisatie: Geen censuur op natuur! Mogen wij uw bijdrage

Nadere informatie

Antwoorden Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid op vragen van de Tweede Kamer over het rapport Naar een voedselbeleid

Antwoorden Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid op vragen van de Tweede Kamer over het rapport Naar een voedselbeleid Antwoorden Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid op vragen van de Tweede Kamer over het rapport Naar een voedselbeleid Vragen en opmerkingen van de leden van de VVD-fractie Vraag 1 Op bladzijde

Nadere informatie

Het GLB en dierenwelzijn: hoge normen in de EU

Het GLB en dierenwelzijn: hoge normen in de EU Het GLB en dierenwelzijn: hoge normen in de EU De Europese Unie mikt hoog Europese Commissie Landbouw en plattelandsontwikkeling Bijdrage van het landbouwbeleid Het GLB biedt landbouwers een aantal stimuli

Nadere informatie

Draagvlak bij burgers voor duurzaamheid. Corjan Brink, Theo Aalbers, Kees Vringer

Draagvlak bij burgers voor duurzaamheid. Corjan Brink, Theo Aalbers, Kees Vringer Draagvlak bij burgers voor duurzaamheid Corjan Brink, Theo Aalbers, Kees Vringer Samenvatting Burgers verwachten dat de overheid het voortouw neemt bij het aanpakken van duurzaamheidsproblemen. In deze

Nadere informatie

Mineral Valley Twente: Toonaangevend voor bodem en mestverwerking

Mineral Valley Twente: Toonaangevend voor bodem en mestverwerking Mineral Valley Twente: Toonaangevend voor bodem en mestverwerking Aanleiding In Twente is het mestoverschot aanzienlijk. De agrarische bedrijven moeten een bestemming voor het mestoverschot vinden buiten

Nadere informatie

Duurzame voedselproductie en voedselzekerheid de onvolmaakte waarheid

Duurzame voedselproductie en voedselzekerheid de onvolmaakte waarheid Duurzame voedselproductie en voedselzekerheid de onvolmaakte waarheid Vlaanderen en de wereld Wannes Keulemans en Tessa Avermaete Metaforum-werkgroep Voedselproductie Inagro 26 februari februari 2018 1.

Nadere informatie

NL In verscheidenheid verenigd NL B8-0360/1. Amendement. Paolo De Castro, Ulrike Rodust, Isabelle Thomas namens de S&D-Fractie

NL In verscheidenheid verenigd NL B8-0360/1. Amendement. Paolo De Castro, Ulrike Rodust, Isabelle Thomas namens de S&D-Fractie 27.4.2015 B8-0360/1 1 Overweging C bis (nieuw) C bis. overwegende dat de thema's van de expo 2015 in Milaan hoofdzakelijk betrekking hebben op voedsel, met inbegrip van visserij, een thema dat net als

Nadere informatie

Biodiversiteit visie Boerenbond. Symposium biodiversiteit 4 november 2010

Biodiversiteit visie Boerenbond. Symposium biodiversiteit 4 november 2010 Biodiversiteit visie Boerenbond Symposium biodiversiteit 4 november 2010 1 Landbouw en biodiversiteit Domesticatie leidde tot 1000den variëteiten en soorten Heel wat biodiversiteit is er omwille van landbouw

Nadere informatie

De stad als schakelpunt in een duurzaam voedselsysteem

De stad als schakelpunt in een duurzaam voedselsysteem De stad als schakelpunt in een duurzaam voedselsysteem Andries Visser Jan Eelco Jansma Arjan Dekking De Uitdaging: de stad als schakelpunt in een duurzaam voedselsysteem Ons voedselsysteem speelt een belangrijke

Nadere informatie

Hoe voeden we 9 mrd mensen optimaal: lokaal of mondiaal? Aalt Dijkhuizen MVO

Hoe voeden we 9 mrd mensen optimaal: lokaal of mondiaal? Aalt Dijkhuizen MVO Hoe voeden we 9 mrd mensen optimaal: lokaal of mondiaal? Aalt Dijkhuizen MVO 12-03-2015 NL Agri & Food: oprecht een topsector! Tweede exporteur ter wereld Stevige pijler onder de economie 10% v/h BNP;

Nadere informatie

1. GEEN ARMOEDE 2. GEEN HONGER. Armoede uitroeien, in al zijn vormen en overal. Honger beëindigen, betere voeding en duurzame landbouw promoten

1. GEEN ARMOEDE 2. GEEN HONGER. Armoede uitroeien, in al zijn vormen en overal. Honger beëindigen, betere voeding en duurzame landbouw promoten 1. GEEN ARMOEDE Armoede uitroeien, in al zijn vormen en overal Ondanks de halvering van de extreme armoede in de wereld tijdens de afgelopen decennia, leeft nog steeds 1,3 miljard mensen in extreme armoede.

Nadere informatie

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Rijnstraat 8 2515 XP Den Haag Postbus 20061 Nederland www.rijksoverheid.nl Datum 14 september 2018 Betreft Beantwoording vragen

Nadere informatie

Het verbinden van boer en burger leidt tot bewustere keuzes van consumenten José Aalders 101857

Het verbinden van boer en burger leidt tot bewustere keuzes van consumenten José Aalders 101857 Verbinden van boer en burger als strategie voor een duurzaam voedselsysteem Het verbinden van boer en burger leidt tot bewustere keuzes van consumenten Ve José Aalders 101857 Verbinden van boer en burger

Nadere informatie

Publiekssamenvatting nota Duurzaam voedsel, 25 september 2009, ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit

Publiekssamenvatting nota Duurzaam voedsel, 25 september 2009, ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit Publiekssamenvatting nota Duurzaam voedsel 25 september 2009 Populaire versie van de nota Duurzaam voedsel van het ministerie van LNV. Het verduurzamen van consumptie en productie van voedsel lukt alleen

Nadere informatie

Duurzame voedselproductie en voedselzekerheid, de onvolmaakte waarheid

Duurzame voedselproductie en voedselzekerheid, de onvolmaakte waarheid Duurzame voedselproductie en voedselzekerheid, de onvolmaakte waarheid Phytofar 30 mei 2017 Wannes Keulemans Tessa Avermaete Metaforum-werkgroep Voedselproductie Structuur presentatie 1. Inleiding: voedselzekerheid

Nadere informatie

Verklaring van de symbolen

Verklaring van de symbolen Verklaring van de symbolen lactosevrij UTZ CERTIFIED gecertificeerde koffieboeren verbouwen hun koffie met zorg en aandacht voor mens en milieu. Inter IKEA Systems B.V. 2009 Producten die geschikt zijn

Nadere informatie

Antwoord. van Gedeputeerde Staten op vragen van. A.H.K. van Viegen (PvdD) (d.d. 1 mei 2018) Nummer 3390

Antwoord. van Gedeputeerde Staten op vragen van. A.H.K. van Viegen (PvdD) (d.d. 1 mei 2018) Nummer 3390 van Gedeputeerde Staten op vragen van A.H.K. van Viegen (PvdD) (d.d. 1 mei 2018) Nummer 3390 Onderwerp Advies Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur om veestapel te reduceren Aan de leden van Provinciale

Nadere informatie

OECD-FAO Agricultural Outlook 2011. Landbouwvooruitzichten OESO-FAO 2011. Summary in Dutch. Samenvatting in het Nederlands

OECD-FAO Agricultural Outlook 2011. Landbouwvooruitzichten OESO-FAO 2011. Summary in Dutch. Samenvatting in het Nederlands OECD-FAO Agricultural Outlook 2011 Summary in Dutch Landbouwvooruitzichten OESO-FAO 2011 Samenvatting in het Nederlands Dit is de zeventiende uitgave van de Landbouwvooruitzichten (Outlook) en de zevende

Nadere informatie

Duurzaam en helder naar de toekomst

Duurzaam en helder naar de toekomst Duurzaam en helder naar de toekomst De visie en ambitie van Nefyto Visie Voor een productieve en duurzame landen tuinbouw is geïntegreerde gewasbescherming een belangrijke voorwaarde. Deze land- en tuinbouw

Nadere informatie

Maatschappelijke waardering van Nederlandse landbouw en visserij 2017

Maatschappelijke waardering van Nederlandse landbouw en visserij 2017 Nederlandse landbouw en visserij 2017 Inhoud 1 Inleiding 03 2 Samenvatting en conclusies landbouw en visserij 3 Maatschappelijke waardering landbouw 09 4 Associaties agrarische sector 14 5 Waardering en

Nadere informatie

Integrated Farm Assurance-standaard Versie 5

Integrated Farm Assurance-standaard Versie 5 Integrated Farm Assurance-standaard Versie 5 Belangrijkste veranderingen & nieuwe eisen Certificering voor Plantaardige productie - Groenten en Fruit Integrated Farm Assurance-standaard Versie 5 Belangrijkste

Nadere informatie

Inhoud. Voorwoord 5. Inhoud

Inhoud. Voorwoord 5. Inhoud Inhoud Voorwoord 5 1 Handel in duurzame producten 11 1.1 Duurzame of traditionele productie? 11 1.2 Logo s en keurmerken 13 1.3 Kosten van duurzame teelt 18 1.4 Relatie prijs - kwaliteit - afzet 19 1.5

Nadere informatie

Grondstoffenschaarste in drie dimensies

Grondstoffenschaarste in drie dimensies Grondstoffenschaarste in drie dimensies Ton Manders Stephan Slingerland Kivi Niria jaarcongres, 23 november 2011 Programma van deze Early Bird Sessie Grondstoffenschaarste in drie dimensies Waar moeten

Nadere informatie

Globalisering: Uitdagingen voor Food en Agri-business Nijenrode, 24 november 2014

Globalisering: Uitdagingen voor Food en Agri-business Nijenrode, 24 november 2014 Globalisering: Uitdagingen voor Food en Agri-business Nijenrode, 24 november 2014 Inhoud 1 2 3 Bedrijfsprofiel Agrifirm Globalisering Risico s en kansen voor de Food en Agri-business Vragen Bedrijfsprofiel

Nadere informatie

1 De markt voor de Nederlandse landbouw De Nederlandse landbouw en de handel Orde in de handel WTO en EU 12 1.

1 De markt voor de Nederlandse landbouw De Nederlandse landbouw en de handel Orde in de handel WTO en EU 12 1. Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 De markt voor de Nederlandse landbouw 9 1.1 De Nederlandse landbouw en de handel 9 1.2 Orde in de handel 10 1.3 WTO en EU 12 1.4 Afsluiting 13 2 Bepaling verkoopprijs 14

Nadere informatie

AquaPath Module 4 DUURZAME LEVENSSTIJLEN EN WATER

AquaPath Module 4 DUURZAME LEVENSSTIJLEN EN WATER AquaPath Module 4 DUURZAME LEVENSSTIJLEN EN WATER SAMENVATTING Weet je dat de meeste van onze dagelijkse activiteiten, inclusief voedsel, kleding en reizen, een hoog waterverbruik betekenen en daarmee

Nadere informatie

Duurzaamheidk. Duurzaamheidkompas meting #17 beleid ten aanzien van voedsel januari 2017

Duurzaamheidk. Duurzaamheidkompas meting #17 beleid ten aanzien van voedsel januari 2017 Duurzaamheidk mpas Duurzaamheidkompas meting #17 beleid ten aanzien van voedsel januari 2017 Inleiding Duurzaamheidkompas #17 gezond en duurzaam voedsel Antwoord op duurzaamheidvragen In deze tijd van

Nadere informatie

Voedselvoorziening in het tijdperk van verstedelijking

Voedselvoorziening in het tijdperk van verstedelijking Voedselvoorziening in het tijdperk van verstedelijking Prof.dr.ir. Han Wiskerke Wageningen Universiteit Leerstoelgroep Rurale Sociologie http://www.rso.wur.nl/uk/ http://ruralsociologywageningen.wordpress.com/

Nadere informatie

NATUUR EN BIODIVERSITEIT

NATUUR EN BIODIVERSITEIT NATUUR EN BIODIVERSITEIT Wat hebt u eraan? Biodiversiteit is de verscheidenheid van leven op onze planeet. Het is het fundament van ons welzijn en de economie. We zijn van de natuur afhankelijk voor ons

Nadere informatie

People Product Packaging

People Product Packaging Duurzaamheid 2016 Voorwoord Als Nederlands leidende producent van bed- en badtextiel staat Beddinghouse op dit moment voor een uitdaging. De waarden die we hanteren voor onze producten kwaliteit, comfort

Nadere informatie

Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa)

Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa) Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa) Lees ter voorbereiding onderstaande teksten. Het milieu De Europese Unie werkt aan de bescherming en verbetering van

Nadere informatie

Ambitie: Op naar een Vitale Teelt in 2030

Ambitie: Op naar een Vitale Teelt in 2030 Ambitie: Op naar een Vitale Teelt in 2030 Met bollen en bloemen van topkwaliteit, vrij van ziekten, op een rendabele manier geteeld in harmonie met de omgeving, emissieloos, klimaatneutraal en met een

Nadere informatie

Regionale. bijdrage aan. een stapsgewijze oplossing van een. wereldprobleem

Regionale. bijdrage aan. een stapsgewijze oplossing van een. wereldprobleem Regionale bijdrage aan een stapsgewijze oplossing van een wereldprobleem De vraag naar opbrengst van land (voedsel, hout, biobrandstof en katoen) zal in 2050 met 30 tot 80% verder toenemen. Planbureau

Nadere informatie

De kritische consument

De kritische consument De kritische consument Inleiding Om producten te kunnen maken heb je grondstoffen nodig. Mensen werken met deze grondstoffen en maken er producten van die we consumeren. Een ondernemer is tevreden als

Nadere informatie

ik deel daar wordt iedereen beter van eten

ik deel daar wordt iedereen beter van eten daar wordt iedereen beter van eten 1 Achtergrond 2 Onderzoek en Reflectie 3 Acties 4 Activiteiten in het Schooljaar ikdeel.be Een project van Met de steun van De Vlaamse overheid kan niet verantwoordelijk

Nadere informatie

EU Programma s GLB

EU Programma s GLB EU Programma s 2014-2020 GLB 2014-2020 Carlo Vromans Programma Ontwikkeling GLB tot 2014 GLB 1 e pijler: inkomenssteun met maatschappelijke verplichtingen GLB 2 e pijler: plattelandsontwikkelingenprogramma

Nadere informatie

Boeren hebben. oplossing! een. Meerjarenplan 2020 van ZLTO

Boeren hebben. oplossing! een. Meerjarenplan 2020 van ZLTO Boeren hebben een oplossing! Meerjarenplan 2020 van ZLTO Wij zijn een vereniging van 15.000 boeren en tuinders in Zeeland, Noord-Brabant en Zuid-Gelderland. Wij staan voor de continuïteit van de land-

Nadere informatie

Vergroening van de landbouw: hoe maken we stappen/ hoe maken we sprongen? Jolanda Wijsmuller, BCS

Vergroening van de landbouw: hoe maken we stappen/ hoe maken we sprongen? Jolanda Wijsmuller, BCS Vergroening van de landbouw: hoe maken we stappen/ hoe maken we sprongen? Jolanda Wijsmuller, BCS Markt trends Vraag naar veilig en duurzaam geteeld voedsel Sterkere focus op voedselkwaliteit en gezonde

Nadere informatie

Groene Groei Investeren in biodiversiteit en natuurlijke hulpbronnen. Overzicht aanbevelingen

Groene Groei Investeren in biodiversiteit en natuurlijke hulpbronnen. Overzicht aanbevelingen Groene Groei Investeren in biodiversiteit en natuurlijke hulpbronnen Overzicht aanbevelingen Hoofdlijn Investeren in behoud en duurzaam gebruik van biodiversiteit loont. Onze economie draait op het gebruik

Nadere informatie

EUROPEES PARLEMENT. Commissie interne markt en consumentenbescherming. van de Commissie interne markt en consumentenbescherming

EUROPEES PARLEMENT. Commissie interne markt en consumentenbescherming. van de Commissie interne markt en consumentenbescherming EUROPEES PARLEMENT 2004 2009 Commissie interne markt en consumentenbescherming 2008/0143(CNS) 14.11.2008 ONTWERPADVIES van de Commissie interne markt en consumentenbescherming aan de Commissie economische

Nadere informatie

Resultaten landbouwenquête

Resultaten landbouwenquête Resultaten landbouwenquête September 2013 Een initiatief van: Friese Milieufederatie Natuur en Milieufederatie Drenthe Natuur en Milieufederatie Groningen LTO-Noord In samenwerking met het Dagblad van

Nadere informatie