THEMA: Brandveiligheid

Transcriptie

1 VAKBLAD OVER KWALITEITSBORGING BIJ PRODUCTEN, HANDHAVING EN REGELGEVING THEMA: Brandveiligheid Nr. 3 Jaargang 1 maart en

2 EXTREEM HOGE BRANDWERENDHEID 2resist ceiling system Optimale bescherming voor bewoners en patiënten Wie veiligheid serieus neemt, anticipeert op brandgevaar. Het 2resist ceiling system van Faay biedt optimale bescherming: met minimaal 60 minuten is het plafond extreem brandwerend. De extra vluchttijd die dit biedt, kan van doorslaggevend belang zijn. Faay 2resist plafonds bieden daarmee optimale bescherming. Veilig idee! Bel (0347) of kijk op faay.nl. Samenwerking met: FAA5027 adv 2resist 185x268.indd :05

3 VAKBLAD OVER KWALITEITSBORGING BIJ PRODUCTEN, HANDHAVING EN REGELGEVING Nr. 3 Jaargang 1 maart en Inhoud Brandveiligheid 6 Roep om sprinklers en risicoanalyse omgevingsgevaar 10 Beheersen van brand en rook bij doorvoeringen? 14 Diepgaande kennis bouwregels gevraagd van leverancier 16 Toepassingsgebied testen brandwerendheid verschillende deur-/ kozijnconstructies Brandveiligheid binnenafbouw 21 Een nieuwe dimensie in modulair bouwen 24 Ambachtelijk dekken ook mogelijk met kunstriet 25 Lichtstraatelementen voldoen aan alle eisen 26 Productnieuws 29 Octrooi 30 Utiliteit of logies? En verder 5 Column 18 Bestuursrechtelijke sancties 32 Vluchtroutes bij verbouw 34 Bouwrecht 36 Nieuws 39 NEN Nieuws 44 Verenigingsnieuws VBWTN Colofon HOOFDREDACTIE Ing. Frank de Groot Katja van Roosmalen REDACTIE Wico Ankersmit (directeur Vereniging BWT Nederland) Mr.drs. Hans Damen (Rho adviseurs voor leefruimte) Drs. Bart Dunsbergen (Ministerie BZK, Wonen en Bouwen) Ir. Hajé van Egmond (Instituut voor Bouwkwaliteit) Ir. Annet van der Horn (NEN Bouw) Ing. Gert-Jan van Leeuwen (Instituut voor Bouwkwaliteit) Drs. ing. Harry Nieman (Instituut voor Bouwkwaliteit) Dr. ir. C.C.A.M. (Caspar) van den Thillart (adviseur CE-markering en industrieel bouwen) Alle bijdragen worden op persoonlijke titel geschreven. UITGEVER Marcel Jille (m.jille@bimmedia.nl) EINDREDACTIE Ingrid de Zwart-Schaap (bouwkwaliteit@bimmedia.nl) VORMGEVING De Opmaakredactie, Wehl ABONNEMENTEN BIM Media Klantenservice, Postbus 16262, 2500 BG Den Haag, tel (070) ; klantenservice@bimmedia.nl Abonnementen: 203,- (excl. btw), losse nummers 27,50 (excl. btw) Verschijnt 10 maal per jaar. Een abonnement geldt steeds voor een jaar en kan op elk gewenst tijdstip ingaan. Het abonnement wordt automatisch met een jaar verlengd, tenzij uiterlijk twee maanden voor het verstrijken van het abonnementsjaar schriftelijk wordt opgezegd bij BIM Media Klantenservice. Vanwege de aard van de uitgave, gaat BIM Media uit van een zakelijke overeenkomst; deze overeenkomst valt onder het algemene verbintenissenrecht. Leden van de Vereniging BWT Nederland dienen met betrekking tot wijzigingen/opzegging lidmaatschap contact op te nemen met de ledenadministratie van de Vereniging BWT Nederland tel ADVERTENTIE-ACQUISITIE Rob Koppenol (rob@jetvertising.nl), Wij verwerken uw gegevens voor de uitvoering van de (abonnements) overeenkomst en om u van informatie te voorzien over BIM Media bv en andere zorgvuldig geselecteerde bedrijven. Als u geen prijs stelt op deze informatie, kunt u dit schriftelijk melden bij BIM Media Klantenservice, postbus 16262, 2500 BG Den Haag. Voor informatie over onze leveringsvoorwaarden kunt u terecht op ISSN: BIM Media 2015 Alle rechten voorbehouden. Behoudens de door de Auteurswet gestelde uitzonderingen, mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd (waaronder begrepen het opslaan in een geautomatiseerd gegevensbestand) en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De bij toepassing van art. 16b en 17 Auteurswet wettelijk verschuldigde vergoedingen wegens fotokopiëren, dienen te worden voldaan aan de Stichting Reprorecht, Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, telefoon (023) Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken op grond van art. 16 Auteurswet dient men zich te wenden tot de Stichting PRO, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, telefoon (023) Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave ten behoeve van commerciële doeleinden dient men zich te wenden tot de uitgever. Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, kan voor de aanwezigheid van eventuele (druk)fouten en onvolledigheden niet worden ingestaan en aanvaarden de auteur(s), redacteur(en) en uitgever deswege geen aansprakelijkheid voor de gevolgen van eventueel voorkomende fouten en onvolledigheden. Aangeleverde artikelen kunnen worden hergebruikt voor elektronische doeleinden. THEMA: Brandveiligheid Voorpagina Bekkering Adams ontwierp de brandweerkazerne in Doetinchem. Adverteerdersindex Faay 2 Metacon 38 NEN 42 Nysingh advocaten-notarissen 4 Polytech Kunststoffen 47 Troelstra & De Vries 48 Bouwkwaliteit in de Praktijk nr. 3 maart

4 Om iets van de grond te krijgen moet je alle kikkers in de kruiwagen houden. Gebiedsontwikkeling. Nysingh weet er meer van. Bouwen, bestemmingsplannen of grondverwerving. Flora en fauna of projectontwikkeling. Als u zich met gebiedsontwikkeling bezighoudt, wordt u regelmatig geconfronteerd met juridische vraagstukken. Onze gespecialiseerde juristen hebben de ervaring om uw project niet ingewikkelder te maken dan het is. Wij brengen partijen niet alleen samen, maar zorgen er ook voor dat er geen kikkers uit de kruiwagen springen. De betrokken organisaties moeten elkaar juist versterken. Zij zijn voor een geslaagd project immers afhankelijk van elkaar. De vastgoedspecialisten van Nysingh kennen de regels én kennen de praktijk. Voor een deskundig en praktisch advies. Over onroerendgoedtransacties, erfpacht en exploitaties. Over ruimtelijke ordening en bestemmingsplannen. Over financieringen en kostenverhaal. Kijk op

5 Column Kramp in de Euregio De krimp slaat in Limburg keihard toe. Hoe om te gaan met dit voor onze generatie onbekende fenomeen? Gesteld kan worden dat Limburg een conglomeraat van dorpen is dat centraal ligt in een Euregio met een substantiële bevolkingsdichtheid. Zoals overal in de volwassen wordende moderne economieën trekt ook in deze regio de werkzoekende naar de stad, waar zich, zo gezegd, de werkgelegenheid bevindt. Deze stad is voornamelijk de Randstad. In vroeger tijden waren de grote Belgische en Duitse steden dichtbij en was er sprake van een natuurlijk evenwicht. Binnen een uur reizen bevinden zich nog steeds de steden Aken, Düsseldorf, Keulen, Luik, Hasselt, Brussel en Antwerpen. Door de toevoeging van Maastricht aan de Nederlanden in 1840 en het ontstaan van de landsgrenzen zijn deze natuurlijke verbindingen, die zich met name in oost-west richting voordeden, langzaam verdwenen. Aangemoedigd door het gegroeide zelfvertrouwen ten tijde van de mijnbouw en de infrastructurele ontwikkelingen in noord-zuid richting werd kunstmatig vormgegeven aan een ontwikkeling in ruimtelijke, sociale en culturele zin op basis van toen geldende inzichten. De moederkoek in België en Duitsland stilzwijgend achterlatend Na het sluiten van de mijnen werd kunstmatig getracht de regio nieuw, ander leven in te blazen. Met wisselend succes. Vele overheidsinstanties werden naast DSM gehuisvest in de regio. Denk daarbij aan pensioenfonds ABP en de autobouwer DAF die recent ternauwernood werd gered en nu de trotse producent van Mini is. Een wereld aan regels, niet in de minst de fiscale, heeft zich ontwikkeld. Wonen en werken in een grensoverschrijdende regio werd daarmee welhaast onmogelijk gemaakt. Limburg wordt nu wakker, opent de ogen en blijkt aan het almaar leger rakende infuus van Den Haag te liggen terwijl de oude levensaders naar de omringende, buitenlandse, steden verdroogd zijn. Hoe nu verder? Visie Op lokaal niveau stellen we het sociaal economische gemeenschapsleven boven het gedroomde ruimtelijke beeld. Laat de dorpen en wijken op eigen kracht transformeren naar vitale plekken waar de gemeenschap vanuit de ruimtelijke context wordt gefaciliteerd. Vergroot bijvoorbeeld woningoppervlakten door samenvoeging van eenheden in plaats van door sloop en nieuwbouw. Maak Limburg een gebied met (hele) grote woningen in een prachtige natuur! Probeer emotioneel waardevol erfgoed te behouden en als uitgangspunt te nemen voor nieuwe ruimtelijke structuren. Herbestem kerken en scholen, kloosters en boerderijen. Of beter gezegd: maak deze gebouwen vrij van bestemming, zodat in principe alles past. Geef volop ruimte aan nieuw elan, nieuwe functies en nieuwe samenwerkingsverbanden. Op regionaal en landelijk niveau versterken we de economische structuur door de nadruk te leggen op de thema s verblijven, ontwikkelen en cultureren. In dit verband spelen de ruimtelijke kwaliteit, de aanwezigheid van kennis- en onderzoeksinstituten en de ontwikkelende vrijetijdsindustrie en de cultuurindustrie een cruciale rol. Geef ruim baan aan innovatie in relatie tot cultuur en vrije tijd. Verbind tot slot op internationaal niveau de prachtige verblijfsomgeving van Limburg met de werkgelegenheid in de steden in de Eurregio zoals Aken, Luik, Keulen, Hasselt en zelfs Brussel, Antwerpen en Düsseldorf. Ik noem daarbij speciaal de Duitse stad Aken, met de grootste technische universiteit van Europa waar momenteel miljarden worden geïnvesteerd en uit de hele wereld komende studenten, docenten en ander personeel naarstig op zoek zijn naar woonruimte. Deze campus ligt op 5 minuten rijden van Limburg, jawel, 5 minuten. En we doen er niets mee Nee, wij slopen woningen voor de krimp, in plaats van ze in te zetten voor de grensoverschrijdende groei! Om bovengenoemde ontwikkelingen te kunnen faciliteren is het hard nodig dat de politiek inziet dat de Limburgse regio bij uitstek een Europese is en dat het daarbij behorende wettelijke en zeker ook fiscale instrumentarium met de grootste spoed dient te worden gemoderniseerd. Het wordt tijd om de Europese gedachte concreet vorm te laten krijgen in een Europees gebied. Om een foutje uit het verleden ongedaan te maken Joop Petit Community Innovator Bouwkwaliteit in de Praktijk nr. 3 maart

6 Forumdiscussie Brandveiligheid Roep om sprinklers en risico Meer aandacht voor de maatschappelijke gevolgen van brand, minder brandbare bouwmaterialen en waar mogelijk sprinklers toepassen. Dat zijn de belangrijkste conclusies uit een debat dat Bouwkwaliteit in de praktijk organiseerde met enkele branddeskundigen en een verzekeringsmakelaar/ risico-adviseur. Het debat vond plaats bij het Instituut Fysieke Veiligheid te Arnhem en liet zien dat bouwen volgens de minimale eisen in het Bouwbesluit niets zegt over het risico dat een gebouw door brand wordt verwoest. Tekst ing. Frank de Groot Bouwbesluit regelt de bouwkwaliteit in Nederland. Daarin bepalen we onder meer wat Het een brand mag doen: er mogen geen slachtoffers vallen en de brand mag zich niet uitbreiden naar belendende percelen. Prima, daar voldoen veel branden ook wel aan, maar hoe zit het dan met de maatschappelijke impact van een brand?, snijdt ing. René Hagen BSc MPA, lector Brandpreventie bij de Brandweeracademie, een heikel punt aan. Door een brand in de verkeersleiding van ProRail bij Utrecht Centraal Station in 2010 lag al het treinverkeer in een groot deel van Nederland stil. Duizenden reizigers zaten vast in gestrande treinen en op stations. In Roermond werd op 16 december een groot deel van de binnenstad afgesloten, nadat er bij een brand De gevolgschade van brand speelt in de nationale bouwregelgeving een onder geschikte rol. Foto: Sterrenburg BHV. in een jachthaven veel asbest was vrijgekomen. Mensen mochten hun woningen niet uit en winkels werden gesloten. Het zijn maar enkele voorbeelden van branden die binnen de risico s van het Bouwbesluit vallen, maar een enorme maatschappelijke impact hebben. We moeten ons afvragen of we dat risico wel bij de markt willen laten liggen. Maatschappelijk risico Marcel Hanssen BSsc MSc, Director Risk Control & Engineering bij verzekeringsmakelaar en risicoadviseur Aon, wijst in navolging van René Hagen op de enorme bedrijfsrisico s bij brand: De materiële kosten zijn in de regel goed verzekerbaar, dus dat overleeft een bedrijf nog wel. Maar de langdurige stilstand en verlies van klanten leidt vaak alsnog tot een faillissement na een zware brand. Werknemers komen op straat te staan en toeleveranciers leiden zware verliezen. Het bedrijfspand voldeed aan het Bouwbesluit, iedereen stond gelukkig op tijd veilig buiten en de belendende percelen liepen ook geen schade op. Prima, maar na een half jaar is het bedrijf wel failliet. De gebouweigenaar begrijpt er niets van: Ik heb een bouwvergunning en een verzekering. Dan kan er toch niets gebeuren? Maar het bevoegd gezag kijkt alleen of je veilig kunt vluchten en de verzekeraar maakt een financiële afweging op basis van het afbrandscenario. Dat beseft de eigenaar meestal niet. 6 en

7 Brandveiligheid -analyse omgevingsgevaar In de toelichting van het Bouwbesluit staat worden verwerkt in de kostprijs voor produc- van vermijdbaar brandgevaar. letterlijk dat Bouwbesluit 2012 voorschriften ten. De vraag is: waar heeft een investering Hanssen knikt en reageert: Brand door bevat ter voorkoming van brandgevaar en in brandveiligheid het hoogste rendement? storing in je elektrische installatie, menselijk ontwikkeling van brand en het veilig kunnen Investeer je in onbrandbare gebouwen, handelen of opslag tegen de gevel is vaak vluchten bij brand. Het Bouwbesluit regelt installaties, lagere verzekeringspremies of de al uitgesloten in je brandverzekering, maar niets omtrent het voorkomen van brand, het brandweer? toch blijven het belangrijke brandoorzaken. behoud van het pand bij brand of voorkoming van maatschappelijke schade en schade aan de openbare ruimte, anders dan belendende Preventie Terugdringing van de brandschaderisico s Verzekeringnemers zijn vaak slecht op de hoogte van de dekking en de kosten. Voor een ziektekostenverzekering gaan we shoppen percelen (in eigendom van derden). Anders is volgens de branddeskundigen mogelijk om de goedkoopste te krijgen, maar voor een gezegd: er ontstaat ergens brand en dan regelt door een goede afweging van preventieve en brandverzekering doen we dat niet. Men is er het Bouwbesluit dat je veilig naar buiten kunt repressieve maatregelen. Weewer merkt op: gewoon niet mee bezig en dat zal moeten ver- vluchten en dat je buurman er geen schade We moeten vooral inzetten op preventieve anderen. Neem de dekkingsvoorwaarden van van ondervindt, zegt ir. Ruud van Herpen MSc maatregelen: voorkom dat er brand ontstaat. je verzekering mee in de ontwerpfase. Zorg FIFireE, lector Brandveiligheid in de Bouw Nu is het nog teveel: laat die brand maar bijvoorbeeld dat je logistiek op orde is, dat je bij Saxion Kenniscentrum Leefomgeving en komen, dan kijken we wel hoe we het gaan geen materialen buiten tegen de gevels hoeft Fellow Fire Safety Engineering aan de faculteit doen. Aan de preventieve kant is veel te halen, te plaatsen en vermijdt brandbare bouwmate- Bouwkunde van TU Eindhoven. Het is dus als je naar de belangrijkste oorzaken van rialen zoveel mogelijk. Weewer: We toetsen een groot misverstand dat een gebouw dat brand kijkt. Circa éénvijfde van de branden in ons land alleen op regels. Als die toets aan het Bouwbesluit voldoet niet tot de grond ontstaat door brandstichting, veelal aan de succesvol is denken we blijkbaar dat er geen toe kan afbranden en tot grote maatschap- buitenzijde van een pand. Voorkom daarom brandrisico meer is. Als de brandweer daar pelijke schade kan leiden. De inschatting van dat er vrachtwagens of brandbare goederen dan nog een opmerking over maakt dan krijg die risico s wordt aan de markt overgelaten. dicht tegen de gevel staan. Gebruik in de gevel je te horen: waar bemoeien jullie je mee? Probleem is alleen: de markt ziet dat niet als onbrandbare materialen. Brand door werk- Ronduit zorgelijk vinden de deelnemers aan haar verantwoordelijkheid! zaamheden, zoals dakdekken, is eveneens het debat de toepassing van nieuwe, veelal René Hagen, goed voor 37 jaar ervaring bij de in circa twintig procent van de gevallen de lichte, kunststof materialen in gebouwen. brandweer, stelt dat een brand nog steeds als oorzaak. Brand in elektrische installaties is bij Vaak betreft het materialen met een onvoor- domme pech wordt gezien: Het is overmacht; één of vijf branden de aanleiding. De volgende spelbaar brandgedrag, zoals vrij komende het overkomt ons. Dat zagen we ook bij de twintig procent komt voor rekening van men- brandbare gassen die tot een snelle brand- brand in het Armando Museum in de Elleboog- selijk gedrag. Het resterende deel komt voor uitbreiding kunnen leiden. Doordat deze kerk in Amersfoort in 2007, bij de TU Delft in rekening van overige oorzaken. Conclusie: in materialen brandwerend zijn opgesloten in 2008 en de brandbij de meubelzaak Maxum tachtig procent van de gevallen is er sprake de constructie, voldoet het geheel aan het Megastore in Brielle in 2013: in alle gevallen besloot de brandweer om de panden gecontroleerd te laten uitbranden. De gevolgschade was enorm. Dr. ir. Ricardo Weewer, lector Brandweerkunde bij de Brandweeracademie Belangrijke conclusies en ruim twintig jaar brandweerervaring, wijst Investeer je in onbrandbare gebouwen, Beperking van gevolgschade strakker op de gedachte achter het Bouwbesluit: De lagere verzekeringspremies of de brand- regelen in het Bouwbesluit. overheid wil minimale regels stellen en meer weer? Enkele antwoorden die tijdens het Brandbaarheid van gebouwen niet verantwoordelijkheden bij de markt leggen. debat werden gegeven: proberen te sturen met de hoogte van Maar kun je een eigenaar verantwoordelijk Neem de dekkingsgraad van je verzekeringspremies. maken voor maatschappelijk schade? In deze verzekering mee in de ontwerpfase en Brandveiligheid koppelen aan economisch lastige tijden zullen gebouweige- maak goede afspraken over het duurzaamheid. naren voor de goedkoopste oplossing kiezen. verwachte risico en de daarbij Doelen kwantificeren: er moet al in de Het is de vraag of ze zich al voldoende realise- horende premie. ontwerpfase een risico-analyse worden ren dat die verantwoordelijkheid bij hun ligt. Inzetten op preventieve maatregelen: gemaakt met betrekking tot brand- Bovendien is het een economische balans: de burger betaalt uiteindelijk alles, de kosten voorkom dat er brand ontstaat. schade en omgevingsschade. Bouwkwaliteit in de Praktijk nr. 3 maart

8 leidt tot een veel grotere schadelast. Weewer: Het is echter een misverstand dat de hogere schades worden veroorzaakt doordat de brandweer bezuinigt en daardoor niet meer naar binnen gaat. Door de lagere brandpreventieve maatregelen en de gevaarlijker geworden branden kán de brandweer niet meer veilig naar binnen. De brandweer investeert daarom enorm in onderzoek om gegeven deze veranderde omstandigheden toch nog een brand effectief te bestrijden, maar dan van buitenaf. Dr. ir. Ricardo Weewer, lector Brandweerkunde bij de Brandweeracademie: Mijn advies is: voorzie gebouwen van sprinklers. Bij een sprinkler blijft een lokale brand ook een lokale brand. Bouwbesluit. Maar als de brand zich verder uitbreidt, kunnen deze materialen alsnog tot ontbranding komen. Hagen: Een ander probleem is dat gebouwen tegenwoordig steeds luchtdichter worden gebouwd. Een brand gaat dan smoren, totdat er plotseling zuurstof bijkomt doordat bijvoorbeeld de brandweer een deur opent. Dat kan leiden tot een gevaarlijke rookgasontbranding. Een ander heikel punt is de uitbreiding van brandcompartimenten, zoals bij bedrijfsverzamelgebouwen. Die vormen tegenwoordig één brandcompartiment, waardoor de rook er aan alle kanten uitkomt. Deze ontwikkelingen leiden er steeds vaker toe dat de brandweer het niet meer verantwoord vindt om een brand van binnenuit te bestrijden. Dit Deelnemers aan debat Ing. René Hagen BSc MPA, lector Brandpreventie bij de Brandweeracademie. Marcel Hanssen BSsc, MSc, Director Risk Control & Engineering bij Aon (verzekeringsmakelaar en risicoadviseur). Ir. Ruud van Herpen MSc FIFireE, lector Brandveiligheid in de Bouw bij Saxion Kenniscentrum Leefomgeving, Fellow Fire Safety Engineering faculteit Bouwkunde van TU Eindhoven en technisch directeur Nieman Raadgevende Ingenieurs B.V. Dr. Ir. Ricardo Weewer, lector Brandweerkunde bij de Brandweeracademie (plv. commandant (DCFO) / strategisch adviseur Brandweer Amsterdam-Amstelland van 1993-december 2014). Risico-analyse De vraag dringt zich op hoe we het risico van gevolgschade van brand kunnen beperken en bij welke partijen de verantwoordelijkheden moeten komen te liggen. Daar is volgens de heren geen eenduidig antwoord op te geven, maar ideeën komen uiteindelijk toch wel over de tafel. Ik vind dat je de beperking van gevolgschade strakker moet regelen in het Bouwbesluit. We moeten de brandbaarheid van gebouwen niet proberen te sturen met de hoogte van verzekeringspremies, zegt Hanssen, die bouwen volgens het huidige Bouwbesluit al op menig congres bouwen volgens het afbrandscenario heeft genoemd. Hagen vindt het een complexe opgave: We moeten het probleem eerst tussen de oren van de beleidsverantwoordelijken krijgen. Daarna kunnen we pas kijken of we het willen oplossen. Tot slot is het dan de vraag hoe we dat willen doen, zoals in aanvullende regelgeving in de toekomstige Omgevingswet. Van Herpen, tevens technisch directeur bij Nieman Raadgevende Ingenieurs B.V., denkt aan een koppeling met milieuregelgeving of keurmerken voor duurzaam bouwen: Het is toch eigenlijk te gek dat je een BREEAM- Excellent certificaat kan krijgen voor een gebouw dat bij brand volledig kan afbranden? De levensduur van een gebouw met een afbrandscenario zal, afhankelijk van de ontstaanskans van brand, aanmerkelijk korter zijn dan van een gebouw met een brandveiligheidsconcept waarin het afbranden van het gebouw onwaarschijnlijk is. Een dergelijk gebouw is alleen om die reden niet duurzaam te noemen. Ik vind daarom dat brandveiligheid gekoppeld zou moeten worden aan duurzaamheid. Volgens Van Herpen moeten we bij brandveiligheid leren om doelen te kwantificeren, niet alleen publiekrechtelijke doelen maar vooral ook private doelen: Er moet al in de ontwerpfase een risico-analyse worden gemaakt met betrekking tot brandschade, omgevingsschade en maatschappelijke impact. Daarbij kun je variëren met verschillende Ing. René Hagen BSc MPA, lector Brandpreventie bij de Brandweeracademie: Een probleem is dat gebouwen tegenwoordig steeds luchtdichter worden gebouwd. Een brand gaat dan smoren, totdat er plotseling zuurstof bijkomt doordat bijvoorbeeld de brandweer een deur opent. Dat kan leiden tot een gevaarlijke rookgasontbranding. parameters, zoals onbrandbare materialen, compartimentering, rookbeheersingssystemen, automatische blussystemen, repressieve maatregelen, enzovoort. Uiteindelijk zou je dan de faalkans (of het faalrisico) per doel moeten bepalen en die toetsen aan een acceptabele faalkans (of faalrisico). Hanssen vult aan: Het is toch vreemd dat verzekeraars wel degelijk risico-analyses uitvoeren en daar voorwaarden en premies op afstemmen, terwijl resterende schades (milieu, banenverlies, verlies van onderwijs instellingen) via algemene middelen (belastingen, et cetera) worden gecompenseerd: het total loss bij de TU Delft (en zoveel meer scholen) was vooraf precies bekend. In de meeste gevallen was er sprake van slechte compartimentering in combinatie met brandbare bouwmaterialen. Sprinklers We dachten altijd dat passieve brandveiligheid beter was dan actieve brandveiligheid: brandscheidende constructies falen niet. Maar mensen gaan er achteraf gaten in boren of zetten brandwerende deuren permanent open met een wig. Mijn advies is: voorzie gebouwen van sprinklers. Bij een sprinkler blijft een lokale brand een lokale brand met een vrijwel verwaarloosbare thermische belasting op constructies. Zo hebben we recent berekend dat voor een parkeergarage in Amsterdam een sprinklerinstallatie de goedkoopste brandveiligheidsmaatregel was, als je de gevolgschade en de besparingen op bouwkundige maatregelen van een brand en de mogelijke besparingen op bouwkundige maatregelen meerekent, zegt Weewer. Hagen vult aan: In alle landen om ons heen zijn er regels voor sprinkler- 8 en

9 Brandveiligheid toe te passen. Ik vind dat onvoorstelbaar. Het lijkt me zinvol om automatische blusinstallaties in de regelgeving mee te nemen. Volgens Weewer wordt er in Nederland in bijvoorbeeld zorgcentra en ziekenhuizen zwaar ingezet op BHV, maar niet op sprinklerinstallaties: In de praktijk zijn er s nachts misschien drie verpleegkundigen, waarvan je mag hopen dat ze bedrijfshulpverlener zijn. Maar dan nog: die drie verpleegsters kun je toch niet een heel gebouw met hulpbehoevende mensen laten ontruimen bij brand? Dat is schijnveiligheid. Ir. Ruud van Herpen MSc FIFireE, onder meer lector Brandveiligheid in de Bouw bij Saxion Kenniscentrum Premies Hanssen denkt dat de aanwezigheid van een Marcel Hanssen BSsc, MSc, Director Risk Control & Engineering bij Aon: Beperking van gevolgschade Leefomgeving: Het is toch eigenlijk te gek dat je een sprinklerinstallatie ook tot verlaging van de moeten we strakker regelen in het Bouwbesluit. We BREEAM-certificaat kan krijgen voor een gebouw dat premies kan leiden: Maar dat betekent niet moeten de brandbaarheid van gebouwen niet bij brand volledig kan afbranden? De levensduur van dat de premie voor een afzonderlijk project proberen te sturen met de hoogte van verzekerings- een gebouw met een afbrandscenario zal, met sprinklers ineens omlaag kan. Verzeke- premies. afhankelijk van de ontstaanskans van brand, raars berekenen hun risico over een groot aan- aanmerkelijk korter zijn dan van een gebouw met een tal projecten. Pas als we massaal sprinkler- brandveiligheidsconcept waarin het afbranden van installaties gaan toepassen dan neemt de gebouw met of zonder sprinklers dan blijkt de het gebouw onwaarschijnlijk is. schadelast af en kunnen de premies omlaag. probabilistische levensduur van een gebouw Ook bouwkundige voorzieningen, zoals een met sprinklers aanmerkelijk langer. Alleen dat installaties bij gebouwen met een vloer boven deugdelijke compartimentering, verlagen de faalkans en verlengen de probabilistische zou al een reden kunnen zijn om sprinklers in de regelgeving op te nemen. bijvoorbeeld 8, 12 of 15 meter. In Nederland levensduur. Met een dergelijke integrale gelden die regels nog niet eens voor gebou- benadering kun je de brandveiligheid van een wen met vloeren boven de 70 meter! En dan gebouw optimaliseren. Van Herpen besluit: gaat het ook nog om een advies om sprinklers Als je een kansberekening loslaat op een Instituut Fysieke Veiligheid (IFV) Het Instituut Fysieke Veiligheid (IFV) ondersteunt de veiligheidsregio s in Nederland bij het versterken van de brandweerzorg en de aanpak op het terrein van de rampenbestrijding en crisisbeheersing. Via de Wet veiligheidsregio s zijn verschillende wettelijke taken overgeheveld naar het IFV. In opdracht van de veiligheidsregio s voert men daarnaast gemeenschappelijke werkzaamheden voor de regio s uit. Het IFV verzorgt ook werkzaamheden op het gebied van de fysieke veiligheid voor derden. Hoofdactiviteiten voor de veiligheidsregio s zijn: beleids- en bestuursondersteuning van de ambtelijke en bestuurlijke top; kennis ontwikkelen, makelen en borgen voor de professional in het veld; opleidingen, trainingen en oefeningen voor vakbekwaam worden en blijven faciliteren en verzorgen; talent- en leiderschapsontwikkeling bevorderen; materieel voor de veiligheidsregio s verwerven, beheren en organisatorisch inbedden; projectmanagement en (organisatie)advies. Brandweeracademie Onderdeel van het IFV is de Brandweeracademie. De Brandweeracademie heeft als taak brandweermedewerkers en mensen werkzaam binnen rampenbestrijding en crisisbeheersing vakbekwaam te maken en te houden. De academie ontwikkelt en verzorgt opleidingen vanaf officiersniveau en ontwikkelt onderwijsmaterialen voor de gehele brandweer. Ook biedt de academie tal van specialistische opleidingen aan, waaronder preventieopleidingen en opleidingen voor docenten en instructeurs. Daarnaast voert de academie fundamenteel onderzoek, toegepast onderzoek en incidentonderzoek uit. De lectoraten Brandweerkunde en Brandpreventie zorgen hierbij voor een optimale interactie tussen onderzoek, onderwijs en beroepspraktijk. Meer weten? Kijk op Fellowship Fire Safety Engineering en lectoraat Brandveiligheid in de bouw Ruud van Herpen is fellow Fire Safety Engineering aan de TU Eindhoven en lector Brandveiligheid in de bouw aan de Saxion Hogeschool in Enschede. In beide gevallen ondersteunt het bedrijfsleven de onderzoekslijnen. Aan de Saxion Hogeschool is de onderzoekslijn voor Doelgerichte brandveiligheid. Aan de TU Eindhoven ligt de focus op Duurzame brandveiligheid door BIO-voorzieningen. Meer weten? Kijk op Bouwkwaliteit in de Praktijk nr. 3 maart

10 Beheersen van brand en rook bij doorvoeringen? Voorbeeld kunststof doorvoer. Opbouwmanchet, 1= manchet, 2=kunststof leiding, 3=grondplaat, 4=bevestiging. Om de brand- of rookwerendheid van een wand of vloer met doorvoeringen te kunnen bepalen, moet er inzicht zijn in de compartimentering van een gebouw. Bovendien moet u weten welke ruimten als beschermde en extra beschermde vluchtroute zijn aangemerkt. Alleen zó zorgt u ervoor dat brand en rook beheersbaar blijven, mocht er ooit brand uitbreken. Tekst SBRCURnet 10 en

11 Brandveiligheid Voor het vaststellen van de juiste eisen aan de brand- of rookwerendheid van een wand of vloer met doorvoeringen, moet een bouwwerk compartimenten of in verkeersruimten waardoor een beschermde vluchtroute voert. Uitgangspunt is dat de loopafstand binnen het subbrandcompartiment zodanig is dat binnen besloten ruimte geldt als basiseis een wbdbo van 60 minuten. In bepaalde situaties mag de eis worden gereduceerd tot 30 minuten. Van een beschermd subbrandcompartiment naar in brandcompartimenten, subbrandcompar- afzienbare tijd, met ingehouden adem door een andere besloten ruimte geldt: timenten en beschermde subbrandcompar- de rook een uitgang kan worden bereikt van Een wbdbo-eis van 30 minuten. timenten worden onderverdeeld. Ook moet waaruit weer verder gevlucht kan worden. In de toekomst: een zekere wrd-eis, om bekend zijn welke ruimten als beschermde De indeling van een brandcompartiment in verspreiding van relatief koude rook tegen route (bestaande bouw) of als beschermde of subbrandcompartimenten en verkeersruim- te gaan. extra beschermde vluchtroute (nieuwbouw) ten met beschermde vluchtroute geschiedt zijn aangemerkt. Een aandachtspunt hierbij op basis van een aantal criteria, waaronder Van een subbrandcompartiment naar een is dat veel doorvoeringen zich in de praktijk de maximaal toegestane loopafstand in een andere besloten ruimte geldt: bevinden in schachtwanden en meterruimten, subbrandcompartiment, het maximale hoog- Een eis aan de weerstand tegen branddoor- en bij schachten is vaak onduidelijk of de teverschil dat mag worden overbrugd, en de slag (wbd) van 20 minuten, waarbij voor de brandwerendheidseis alleen van binnen naar voorwaarden die aan het vluchten gelden bij bepaling van de brandwerendheid alleen buiten of ook van buiten naar binnen geldt. een subbrandcompartiment met één toegang. rekening wordt gehouden met het criterium Bij woonfuncties (galerij en corridorflats) Indeling in brandcompartimenten Om snelle uitbreiding van brand binnen het bouwwerk en naar andere bouwwerken te voorkomen en daarmee de omvang van een brand beperkt te houden, zijn wettelijke eisen geformuleerd voor de indeling van gebouwen in brandcompartimenten. Hiermee wordt in wordt deze indeling voornamelijk bepaald door de afstand die door de (extra) beschermde vluchtroute moet worden afgelegd. Indeling in beschermde subbrandcompartimenten Om verdere branduitbreiding binnen het Nieuwe set SBRCURnet Infobladen brandveiligheid Dit artikel is gebaseerd op Infoblad 463 Beheersbaarheid van brand en beginsel beoogd de omvang van een brand brandcompartiment te voorkomen, moeten rook bij doorvoeringen. Dit infoblad beperkt te houden. bij bepaalde gebruiksfuncties binnen een maakt deel uit van een serie van 3. Voor de meeste gebruiksfuncties geldt bij brandcompartiment beschermde subbrand- Infobladen behandelen een groot nieuwbouw dat het gebruiksoppervlak van het compartimenten worden opgenomen. aantal bouwtechnische onderwerpen brandcompartiment maximaal m 2 mag Beschermde subbrandcompartimenten zijn in kort bestek. U kunt er direct mee bedragen. Voor de volgende gebruiksfuncties nodig bij gebruiksfuncties waarin bijvoorbeeld aan de slag. Zoeken kan op onder- geldt een andere waarde voor het maximaal mensen slapen of ziek te bed liggen, omdat werp of trefwoord, via www. brandcompartimentoppervlak: die mensen meer tijd of zelfs hulp nodig heb- sbrcurnet.nl/infobladen. De overige Logiesfunctie: maximaal 500 m 2. ben om een brandcompartiment te verlaten. infobladen op het gebied van Celfunctie (gedeelte met cellen): maximaal Dit is het geval bij woonfuncties, logiesfunc- brandveiligheid en doorvoeringen 500 m 2. ties, bijeenkomstfuncties voor kinderopvang bieden specifieke oplossingsrichtingen. Woonfunctie: elke woonfunctie en gemeen- met bedgebied, gezondheidszorgfuncties met Dit zijn: schappelijk verblijfsgebied. bedgebied en celfuncties. SBR-Infoblad 461 Treffen van Industriefunctie: maximaal m 2. Voor bestaande bouw gelden grotere maximaal toegestane vloeroppervlaktes voor verschillende gebruiksfuncties. Wbdbo-eisen, wrd-eisen en zelfsluitende deuren Om de uitbreiding van brand en de versprei- brand- en rookwerende voorzieningen bij doorvoeringen van kunststof leidingen. SBR-Infoblad 462 Treffen van Indeling in subbrandcompartimenten Om de verspreiding van brand én rook binnen ding van rook te beperken, moet tussen een brandcompartiment, subbrandcompartiment c.q. beschermd subbrandcompartiment en brand- en rookwerende voorzieningen bij doorvoeringen in metalen leidingen. het brandcompartiment (verder) te beperken een andere ruimte een bepaalde weerstand In deze infobladen vindt u ook meer en daarmee een veilige ontvluchting uit het tegen branddoorslag en brandoverslag informatie over de geldende NEN- bouwwerk mogelijk te maken, zijn wettelijke (wbdbo) en/of weerstand tegen rookdoorgang normen op het vlak van brandveilige eisen geformuleerd voor een nadere indeling van een brandcompartiment in subbrand- (wrd) aanwezig zijn. Van een brandcompartiment naar een andere doorvoeringen. Bouwkwaliteit in de Praktijk nr. 3 maart

12 vlamdichtheid betrokken op de afdichting (E-criterium). In de toekomst: een zekere wrd-eis, om verspreiding van relatief koude rook tegen te gaan. De wrd-eis is ook van toepassing tussen een subbrandcompartiment en een besloten ruimte in een ander brandcompartiment. De voorschriften over de beperking van rookdoorgang van een (beschermd) subbrandcompartiment naar een andere besloten ruimte zullen te zijner tijd (waarschijnlijk in 2015) worden opgenomen in de ministeriële regeling. Om de wbdbo-eis en wbd-eis te realiseren zal de scheidingsconstructie tussen het (beschermd) (sub)brandcompartiment en de andere ruimte brandwerend moeten worden uitgevoerd. De brandwerendheid is hierbij even groot als de wbdbo-eis c.q. wbd-eis. Afhankelijk van de richting van de wbdbo-eis moet deze brandwerendheid in één richting of twee richtingen aanwezig zijn. Om aan de (toekomstige) wrd-eis te voldoen zal de scheidingsconstructie tussen genoemde ruimten rookwerend moeten worden uitgevoerd. In de brand- en rookwerende scheidingsconstructies mogen slechts zelfsluitende deuren voorkomen. Voor de woningtoegangsdeur (niet zijnde de voordeur van woningen in portiekflat) en de celdeur geldt deze verplichting niet. Brandveilige doorvoeringen Gaat u aan de slag met brandveilige doorvoeringen, dan biedt de SBRCURnetpublicatie Brandveilige doorvoeringen - Brand- en rookwerende oplossingen voor installatietechnische doorvoeringen (publicatienummer: ) alle kennis die u zoekt. Deze publicatie gaat in op: Doorvoeringen van metalen en kunststof leidingen (zoals voorkomend in de sanitaire techniek); Kabels en kabelgoten; Luchtkanalen; Rookgasafvoer- en verbrandingsluchttoevoerleidingen. Nu te bestellen via Beschermde vluchtroutes, extra beschermde vluchtroutes Voor zowel het vaststellen van de wbdbo-eisen (hoogte van eis en richting van eis) als de eisen aan het materiaalgedrag bij brand, is het van belang te weten wanneer een verkeersruimte als beschermde vluchtroute dan wel extra beschermde vluchtroute moet worden aangemerkt. Indien een subbrandcompartiment slechts één uitgang heeft, is de vluchtroute vanaf die uitgang een beschermde of extra beschermde vluchtroute. Het type gebruiksfunctie, het aantal personen dat gebruik moet maken van die vluchtroute en de lengte van het doodlopend eind bepaalt of sprake is van een beschermde of extra beschermde vluchtroute. Een trappenhuis waarin een hoogteverschil van meer dan 8 meter wordt overbrugd is altijd een extra beschermde vluchtroute. Een beschermde vluchtroute ligt buiten het subbrandcompartiment, maar binnen het (grotere) brandcompartiment; deze route is dus niet per definitie gevrijwaard van brand en rook. Een extra beschermde vluchtroute ligt buiten het brandcompartiment. Aan een extra beschermde vluchtroute worden voor de meeste gebruiksfuncties zwaardere eisen aan het materiaalgedrag bij brand gesteld. De kans op het ontwikkelen van brand in deze ruimte is daardoor klein. Slordige uitvoering van de doorvoeringen bij een 30 minuten brandwerende lichte ms-wand. Aandachtspunt 1: schachten Tussen een compartiment en een andere besloten ruimte geldt een bepaalde wbdboeis of wbd-eis en een bepaalde wrd-eis. In het Bouwbesluit is onduidelijk aangegeven welke eis geldt bij een schacht. Een schacht is in principe een besloten ruimte, waardoor gedacht zou kunnen worden dat rond een schacht altijd een brandwerendheidseis geldt. In dat geval is nog onduidelijk of deze eis dan alleen richting die schacht geldt of ook vanuit de schacht, dus of een brand- en rookwerendheid in één richting geldt of in twee richtingen. Tot 2003 gold (voor woningbouw) alleen een eis in de richting van de schacht. Zeker bij de utiliteitsbouwfuncties komen situaties voor waarbij een brand- en rookwerendheid in twee richtingen gewenst of vereist is, omdat in de schacht brand kan ontstaan. De hoogte van de 12 en

13 Brandveiligheid brand- en rookwerendheid van de schachtwand of -vloer en de richting hiervan wordt daarom bepaald door de inrichting van de schacht, oftewel door de benoeming van die schacht. Aandachtspunt 2: meterruimten Bij meterruimten in een woongebouw worden nog regelmatig geen brandwerende voorzieningen getroffen ter plaatse van de doorvoeringen, terwijl dit wel zou moeten. Per woonsituatie moet elke wand of vloer branden rookwerend anders worden uitgevoerd. Ook de doorvoeringen door deze wand of vloer moeten, hoe klein de doorvoeringen ook zijn, brand- en rookwerend worden uitgevoerd. Materiaalgedrag bij brand In het Bouwbesluit worden eisen gesteld aan het materiaalgedrag bij brand. Deze eisen kunnen betrekking hebben op het voorkomen van het ontstaan van een brandgevaarlijke situatie (bijvoorbeeld bij schachten) of op het beperken van de ontwikkeling van brand en rook. De brand- en rookwerendheid van bouwmaterialen wordt bepaald volgens de Euroklassen uit NEN-EN Schachten, koker en kanalen In artikel 2.58 van Bouwbesluit 2012 worden eisen gesteld aan het materiaalgedrag bij brand van de binnenzijde van een schacht, koker of kanaal. De binnenzijde van de schacht, de koker of het kanaal moet over 1 cm voldoen aan brandklasse A2. Deze eis geldt alleen indien de inwendige doorsnede van die schacht, die koker of dat kanaal groter is dan 0,015 m 2 (Ø140 mm) en indien die schacht, die koker of dat kanaal aan meerdere brand- of subbrandcompartimenten grenst en niet is gelegen in en bestemd is voor boven elkaar gelegen toiletruimten of badruimten. Brandgedrag leidingen en kanalen Ter beperking van de ontwikkeling van een brand en rook zijn eisen gesteld aan de branden rookklasse van constructieonderdelen die in een bouwwerk zijn toegepast. Doel van de eisen is de ontwikkeling van de omvang van de brand te beperken en gebruikers voldoende tijd te geven om het gebouw veilig te verlaten. Brandgedrag kabels Hoewel kabels op zichzelf zelden de directe oorzaak zijn van brand, kunnen ze wel grote invloed hebben op het verloop ervan. Bepaalde kabels kunnen als een lont fungeren waarlangs een brand zich snel kan voortplanten. Bovendien veroorzaken conventionele kabels bij verbranding een ondoorzichtige en corrosieve rook. Door de rook kan bij mensen desoriëntatie en paniek ontstaan, met alle fatale gevolgen van dien. De keuze van het type kabel in relatie tot de brandeigenschappen is dus belangrijk. De keuze wordt daarbij bepaald door het risico bij brand. Nationaal Brandveiligheidsevenement (NBE) op 16 april Kwaliteit bouwen, brandveiligheid houden, dat is dit keer het thema van het Nationaal Brandveiligheidsevenement (NBE), voorheen Nationaal Brandveiligheidscongres (NBC). Het evenement vindt plaats op 16 april bij Domus Medica in Utrecht. Vragen die centraal staan zijn bijvoorbeeld: Wat houdt de overstap naar private kwaliteits borging nu precies in; wat zijn de gevolgen in de praktijk voor partijen? Tijdens dit evenement wordt ook de Innovatieprijs Brandveiligheid 2015 uitgereikt. Private kwaliteitsborging houdt in dat de overheid zich terugtrekt en meer taken overlaat aan de markt. Deze moet zelf zijn verantwoordelijkheden nemen qua brandveiligheid, en weten wat de mogelijkheden zijn. Uiteindelijk zal de eindgebruiker een betere kwaliteit krijgen, maar wat betekent het voor de beheerder? Het NBE 2015 zoomt in op bovenstaande vragen. Daarbij moet u niet alleen denken aan technische aspecten, maar ook aan juridische zaken. Daarnaast besteedt het evenement aandacht aan het gegeven dat het nauwgezet volgen van wet- en regelgeving niet altijd garantie biedt voor een goed brandveilig gebouw. Meer informatie over het Nationaal Brandveiligheidsevenement vindt u op Tussen manchet en leiding is weliswaar ruimte aanwezig, maar deze ruimte wordt bij brand afgedicht door opschuimende grafiet. Bouwkwaliteit in de Praktijk nr. 3 maart

14 Diepgaande kennis bouwregels gevraagd van leverancier Wat wordt de rol van een toeleverancier van bouwproducten als straks de gehele bouwsector overstapt op Private Kwaliteitsborging? Tijdens een Pilot die Vetrotech samen met het Ministerie van Binnenlandse zaken en Koninkrijksrelaties heeft opgestart, liep men vooruit op deze rol in de veranderende wereld van de bouwregelgeving. In dit artikel krijgt u een kijkje in die toekomst. Tekst Mark Knoops De CE-markering geeft informatie over de prestaties van een product. De fabrikant dient met de CE-markering ook een installatie-instructie mee te leveren. De prestaties van bijvoorbeeld brandwerend glas hangen nauw samen met een correcte montage. Voor Vetrotech is het dan ook van belang dat de klant het juiste product selecteert en op de juiste manier plaatst. Informatieverstrekking vanuit de leverancier over de producten en de toepassing daarvan is dan ook, zeker in het geval van brandwerend glas, van levensbelang. Gedurende de looptijd van een project zijn er veel contactmomenten met diverse betrokkenen van een bouwproject, zoals de klant, de overheid en de eindgebruiker (zie ook afbeelding). Deze betrokkenen worden ondersteund met certificaten, rapporten en plaatsingsinstructies tijdens dit proces. Deze rol sluit aan bij de rol die de overheid weggelegd ziet voor leveranciers bij kwaliteitsborgingsinstrumenten, gericht op een productbenadering. De leveranciers krijgen een grote verantwoordelijkheid tijdens het bouwtraject. Maar hoe borgt een leverancier zijn kennis over zijn producten? Alleen als het product op de juiste manier is toegepast, weet de leverancier dat het product straks doet wat het moet doen. Mocht blijken dat het product niet doet wat het beoogt te doen, omdat het product onjuist is toegepast, dan kan de leverancier laten zien dat hij zo goed mogelijk invulling heeft gegeven aan zijn verantwoordelijkheden. Declaration of Perfomance (DoP) In de Construction Product Regulation (CPR) van februari staat aangegeven hoe de leverancier de klant moet informeren. Dat betreft de prestaties van essentiële kenmerken voor de producten die de fabrikant vanaf de fabriek levert. Maar verderop in het bouwproces is het de vraag of voor een bepaald bouwproject producten worden gekozen met de juiste prestaties voor dat project en of die producten correct worden gemonteerd. Het bouwproces kan worden verdeeld in de bouwvoorbereidingsfase, bouwuitvoeringsfase en bouwtoeleveringsfase. In elke fase is een belangrijke rol weggelegd voor de leverancier. Tijdens de Bouwvoorbereidingsfase is het zaak de klant te informeren over de prestaties van het product. De zogenoemde Declaration of Perfomance (DoP) moet worden overlegd. Daarin staat aangegeven welke eigenschappen het product bezit. De eigenschappen van 14 en

15 Brandveiligheid het product worden in de productnorm en vervolgens in de DoP aangeduid als de essentiële kenmerken. Die essentiële kenmerken hebben vaak een relatie het specifieke beoogd gebruik dat aan de orde is. Voor die essentiële kenmerken wordt dan een waarde opgegeven. Bij essentiële kenmerken, die niet van belang zijn voor dat specifieke beoogde gebruik, kan de fabrikant NPD (No Performance Declared) invullen. Vetrotech levert de DoP al aan in het offertestadium. Juist in het offertestadium is het namelijk van belang de klant te informeren over de prestaties van het product. Vetrotech gebruikt een unieke productcode voor elk product. Met deze code wordt automatisch een DoP gegenereerd die mee kan worden gestuurd met de offerte. Naast deze DoP kan ook een Aansluitdocument Bouwregelgeving worden opgesteld door de leverancier. In dit document worden de eigenschappen van het product vertaald naar een toepassing in het gebouw. Vetrotech is op dit moment in een vergevorderd stadium om dergelijke documenten op te stellen. Voor een leverancier is het makkelijk om kenmerken van zijn product op te sommen, maar het wordt lastiger als het gaat om deze kenmerken af te stemmen op de mogelijke toepassingen in een gebouw. Dit laatste vereist diepgaande kennis van het Bouwbesluit. Voorbeeld Een concreet voorbeeld van een toepassing: het brandwerende product Contraflam Lite Vetrotech Een korte introductie: Vetrotech is onderdeel van Saint-Gobain. Saint- Gobain is met werknemers wereldwijd actief in 42 landen. Binnen deze multinational is Vetrotech de leverancier van Brandwerend-, Inbraakwerend-, Kogelwerend- en Explosiewerend glas. Vetrotech levert het glas aan uiteenlopende klanten, zoals glashandelaren, schilders en gevelbouwers. Zij zorgen ervoor dat het glas volgens de richtlijnen op de bouw wordt geplaatst. is getest volgens de geldende Europese brandtest. Uit deze brandtest volgt dat het glas de classificatie EW 30 en EI 15 haalt. De vraag van de klant is of de Contraflam Lite geschikt is om toe te passen in een zijlicht naast een deur op de scheidingsconstructie tussen twee brandcompartimenten in een woongebouw van 6 meter hoog. De eigenschappen van het product moeten daardoor worden vertaald naar een toepassing in het gebouw. Elk product krijgt dus ook een Aansluitdocument Bouwregelgeving waarin staat beschreven voor welke situaties het product geschikt is. Op dit document staat de unieke productcode van het product. De samenhang tussen de DoP en het Aansluitdocument wordt zo duidelijk. Hoe wordt nu zekerheid verkregen dat het product goed wordt toegepast? Het is onmogelijk om samen met iedere glaszetter naar het werk te rijden en hem/haar daar op zijn/haar vingers te kijken tijdens de plaatsing. Brandwerend glas moet namelijk worden toegepast zoals het is getest. Voordat Vetrotech een product met CE-markering op de markt brengt, moet er een succesvolle Type Test zijn uitgevoerd. Voor de klanten destilleert men uit het testrapport duidelijke plaatsingsinstructies. Op deze plaatsingsinstructies moet worden gerefereerd aan de unieke productcode. Hierdoor worden de DoP, het Aansluitdocument Bouwregelgeving en de plaatsingsinstructies een drieluik. Van drieluiken is algemeen bekend dat, als er één ontbreekt, de andere delen vele malen minder waard zijn. CE-markeringslabel Als de bouwproducten op de bouw worden geleverd, is het CE-markeringslabel duidelijk zichtbaar voor iedereen aangebracht. Op dit CE-markeringslabel wordt het beoogd gebruik aangegeven en worden de essentiële kenmerken aangegeven. Tevens wordt de unieke productcode van het product en het nummer van de DOP vermeld op het label. Hiermee kan de klant controleren of daadwerkelijk het juiste product is geleverd en kan de klant de DoP en de plaatsingsinstructies opvragen. Indien deze documenten aan het einde van de bouw worden overhandigd aan de eindgebruiker, krijgt die de zekerheid dat de gewenste prestaties uit het voortraject daadwerkelijk zijn gerealiseerd. De leverancier krijgt grip op de toepassing en daarmee ook op de kwaliteit van zijn producten in de situatie van de toepassing. Een leverancier van bouwproducten is niet meer de leverancier van jaren geleden. Hij wil als volwaardige gesprekspartner worden gezien tijdens een bouwproces en vroegtijdig aan tafel zitten, zodat het bedrijf de klanten kan informeren over de mogelijkheden, en in een enkel geval ook onmogelijkheden, van de producten. Met de op stapel staande veranderingen kan de leverancier zich onderscheiden door alle producten compleet gedocumenteerd aan te leveren. Hierdoor kan de leverancier zijn klant ontzorgen. Van een leverancier vraagt dit naast een hoog verantwoordelijkheidsgevoel en productkennis ook diepgaande kennis van de bouwregelgeving. 1 Delegated Act 574/2014, waarin het model voor de Declaration of Performance (DOP) is vastgelegd. Een weergave van een klein deel van de plaatsingsinstructies van Vetrotech. Informatie over de auteur Mark Knoops is technisch commercieel medewerker bij Vetrotech Saint Gobain. Bouwkwaliteit in de Praktijk nr. 3 maart

16 Toepassingsgebied testen verschillende deur-/kozijnc Er zijn in het verleden veel brandproeven uitgevoerd op houten deur-/ kozijnconstructies. Vóór de introductie van Europese testmethoden werd hiervoor vooral de testmethode uit NEN 6069 Beproeving en klassering van de brandwerendheid van bouwdelen en bouwproducten gebruikt. Sinds 1999 is er ook een Europese testmethode beschikbaar: EN Bepaling van de brandwerendheid en rookbeheersing van deuren, luiken, te openen ramen en hang- en sluitwerk - Deel 1: Beproeving van de brandwerendheid van deuren, luiken en hang- en sluitwerk. Ook met deze testmethode is inmiddels ruime ervaring opgedaan. Tekst G. van den Berg en J. Mertens 16 en

17 Brandveiligheid brandwerendheid onstructies Met een brandproef wordt de brandwerendheid van de geteste constructie aangetoond. In de praktijk wordt zelden dezelfde constructie toegepast, zoals die getest is geweest. Uiteraard wil men wel graag weten wat de brandwerendheid is van de toegepaste variant. In het verleden werd er op basis van kennis en ervaring een inschatting gegeven voor de te verwachten brandwerendheid. In verband met de gewenste eenheid bij dergelijke beoordelingen zijn Europese Extended Application-normen (ExAp) geïntroduceerd. In een ExAp-norm staat aangegeven welke varianten van geteste constructies mogen worden toegepast, en onder welke voorwaarden. Voor houten deurconstructies is dit omschreven in EN Uitbreiding geldigheidsgebied van resultaten van brandwerendheidsproeven en/of rookwerendheidsproeven voor deuren, luiken en te openen ramen, inclusief hang- en sluitwerk - Deel 3: Brandwerendheid van houten scharnierende en taatsende deuren en te openen ramen. Het voordeel van ExAp s is dat deze classifi- de brandproef moet zijn uitgevoerd volgens de Voor meer informatie: ceerbaar zijn volgens EN Brandclas- Europese testmethode, bij een geaccrediteerd Marc, C.O. Mergeay, Consultant NEN-Bouw, sificatie van bouwproducten en bouwdelen en genotificeerd test-laboratorium, dat er Cluster Bouw & Installaties, tel. (015) Deel 2: Classificatie op grond van resultaten Factory Production Control heeft plaatsgevon- of mail marc.mergeay@nen.nl. van brandwerendheidsproeven, behalve voor den op het proefstuk. Het betekent ook dat G. van den Berg is werkzaam bij Efectis NL en ventilatiesystemen en hiermee ook buiten aanvullende beoordelingen (dat wil zeggen de J. Mertens bij Peutz bv. Beiden zijn lid van de Nederland zijn te gebruiken. Rol van CE-markering Per 1 juli 2013 is in Europa de Construction invloed op de brandwerendheid van afwijkingen op dat wat er is getest) moeten zijn gedaan volgens de betreffende ExAp. En dat uiteindelijk de testresultaten en de ExAp s zijn normcommissie Brandveiligheidsaspecten bouwproducten en bouwdelen. Products Directive (CPR) van kracht. De CPR geclassificeerd volgens EN Maar daar- houdt onder andere in, dat CE-markering na wordt het eenvoudiger: de aldus bepaalde verplicht is voor producten waarvoor een brandwerendheid en toepassingsmogelijk- Harmonized Product Standard (HPS) is gepu- heden worden opgenomen in de Declaration bliceerd en waarvan de coëxistentieperiode of Performance (DoP 1 ) die deel uitmaakt van is verstreken. Voor brandwerende, houten de CE-markering. De betreffende deuren deuren is de HPS inmiddels gepubliceerd, t.w. kunnen daarmee in alle Europese lidstaten hen 16034:2014. Deze moet nog worden ge- worden verkocht. De extra inspanning in het citeerd in the Official Journal of the European begin is daarmee alleszins de moeite waard! Union (OJ), waarna de coexistentieperiode van start zal gaan. Naar verwachting zal deze periode verstrijken in Vanaf dat moment is er dus CE-markering verplicht voor brandwerende deuren. Wat houdt dat concreet in? Dit betekent, dat 1 Een document waarbij de fabrikant zich verantwoordelijk verklaart voor de door hem verklaarde prestaties. Aangezien deze verklaring opgelegd wordt in alle Europese landen, worden de fabrikanten verplicht om een gemeenschappelijke taal te gebruiken voor het uitdrukken van de prestaties van hun producten. De proefmethodes zijn identiek in alle landen van de Unie, zodat de afnemer producten van verschillende fabrikanten kan vergelijken. Bouwkwaliteit in de Praktijk nr. 3 maart

18 Bij bouwwerken die onder private kwaliteitsborging (PKB) tot stand komen is na invoering van het nieuwe stelsel eventuele strijdigheid met het Bouwbesluit tot en met de gereedmelding geen handhavingsgrond. Foto: Kraan Bouwcomputing BV. Bestuursrechtelijke handhaving bij (private) kwaliteitsborging deel 4 Bestuursrechtelijke sancties De kern van het nieuwe stelsel van kwaliteitsborging is, dat privaat wordt geborgd dat bouwwerken ten minste voldoen aan de technische voorschriften die het Bouwbesluit daaraan stelt. Bestuursrechtelijke handhaving richt zich dan ook in beginsel niet op het voldoen aan het Bouwbesluit zelf, maar op het voldoen aan dit wezenskenmerk van het nieuwe stelsel. Om niet tegen bestuurlijke sancties aan te lopen moeten de opdrachtgever, de bouwer en de kwaliteitsborger zelf inspanningen leveren. In dit artikel komen de bestuurlijke sancties zelf aan bod. Tekst Ing. Gert-Jan van Leeuwen met medewerking van ir. Hajé van Egmond en mr. Hans Barendregt 18 en

19 Handhaving Op bestuurlijke sancties is de Algemene wet bestuursrecht van toepassing. Private sancties worden geregeld via de instrumenten als bedoeld in de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen, waarvan momenteel de consultatieversie van juni 2014 de enige openbare versie is. Stilleggen en slopen In het huidige stelsel kan het bevoegd gezag, wanneer daartoe aanleiding is op grond van strijdigheid met de omgevingsvergunning, besluiten bouwactiviteiten tijdens de bouw geheel of gedeeltelijk stil te leggen of een bouwwerk te laten slopen dan wel zelf tot sloop over te gaan. Bij bouwwerken die onder private kwaliteitsborging (PKB) tot stand komen kan dit na invoering van het nieuwe stelsel ook, maar aangezien daarin het Bouwbesluit geen deel meer uitmaakt van het toetsingskader voor de vergunning, vervalt eventuele strijdigheid met het Bouwbesluit als handhavingsgrond. Stilleggen of slopen kan dan alleen op grond van strijdigheid met de blijvende toetsingsgronden (bestemmingsplan, welstand, omgevingsveiligheid) of als de vergunninghouder niet voorziet in adequate kwaliteitsborging 1. Bij ontbrekende kwaliteitsborging is los van andere redenen voor sloop bij strijdigheid met de vergunning sloop geen optie, maar stillegging des te meer tot het moment waarop de kwaliteitsborging weer op orde is. Dat wil zeggen: tot het moment dat de vergunninghouder gebruik maakt van een toegelaten instrument, dat past bij de aard van het bouwwerk en dat wordt toegepast door een kwaliteitsborger, die daartoe gerechtigd is. Als het bevoegd gezag aan de hand van het openbare register, dat in het nieuwe stelsel door de Toelatingsorganisatie wordt bijgehouden, constateert dat een bouwwerk in uitvoering is genomen, waarbij geen gebruik wordt gemaakt van een toegelaten instrument of van een kwaliteitsborger, die als zodanig is geregistreerd, is dat simpele feit voldoende reden om het werk stil te leggen. Handhavingsgronden Vanzelfsprekend doet het bevoegd gezag er goed aan om zorgvuldig te werk te gaan, maar daarbij gaat het eigenlijk alleen om de eenvoudige verificatie van de bevinding aan de hand van het register: Wij hebben geconstateerd dat u geen gebruik maakt van een toegelaten kwaliteitsborgingsinstrument door een daartoe gerechtigde kwaliteitsborger, als gevolg waarvan u handelt in strijd met artikel 7ab van de Woningwet. Als u deze constatering per omgaande gedocumenteerd kunt weerleggen, mogen de werkzaamheden worden voortgezet. Maar als u een weerlegging achterwege laat of als deze ontoereikend is, verbieden wij u de werkzaamheden voort te zetten totdat deze strijdigheid is opgeheven. Alleen als zo n signaal totaal wordt genegeerd en stillegging geen oplossing brengt, kan sloop in het uiterste geval onvermijdelijk zijn. Bij de overige handhavingsgronden kan de eventuele strijdigheid met het Bouwbesluit niet als mede-argument worden gebruikt voor de stillegging of sloop als zodanig, maar het is wel denkbaar dat het als verzwarende omstandigheid wordt gezien. Dat kan helpen om de proportionaliteit van de maatregel te verdedigen of aan te vechten. Het past echter niet bij de nieuwe rolverdeling je bent ervan of je bent er niet van. Opletten dus! De hierover te ontwikkelen jurisprudentie moet uitwijzen hoe ver deze meeweging zal gaan. Aan het slot van dit artikel wordt hier nog op ingegaan. Het nieuwe stelsel voor kwaliteitsborging moet er immers voor zorgen dat het gebruiksgerede bouwwerk voldoet aan het Bouwbesluit, niveau nieuwbouw of verbouw. Verbod en opschorting gebruik Wanneer bij voltooiing van het bouwwerk de vergunninghouder niet voldoet aan de eisen, verbonden aan de gereedmelding, is dat simpele feit voldoende reden voor het bevoegd gezag om ingebruikname van het bouwwerk op te schorten totdat dit gebrek is opgeheven. Concreet gaat het hier om het op tijd aanleveren van de kwaliteitsverklaring van de private borger en van het eventueel te verplichten opleverdossier. Hierbij geldt uiteraard weer het zorgvuldigheidsvereiste: eerst een vraag aan de vergunninghouder, van wie een onmiddellijke respons op die vraag mag worden verwacht om aan het verbod op gebruik te ontkomen. De druk om na oplevering een bouwwerk in gebruik te kunnen nemen is meestal heel groot. Als het gebruik al dan niet gefaseerd begint, terwijl nog niet is voldaan aan de formele eisen, wordt handhaving alleen maar lastiger. Als de verklaring bij gereedmelding onjuist of onvolledig is of niet ondertekend of wanneer een onvolledig opleverdossier is ingediend, staat dat in beginsel gelijk aan het ontbreken van deze stukken. Natuurlijk is proportionaliteit hierbij van belang. Een typefout in de verklaring kan geen reden zijn voor zwaar geschut, tenzij daarmee een inhoudelijk andere interpretatie zou kunnen ontstaan. Een ontbrekend gegeven in het opleverdossier kan worden nageleverd, maar als dat gegeven cruciaal is of als de handtekening van de kwaliteitsborger (en daarmee akkoord op het bouwwerk) ontbreekt is dat juist wel een reden om onverwijld handhavend op te treden. Handhaving tijdens gebruiksfase Daar bovenop geldt dat bouwwerken die vergunningvrij of onder private kwaliteitsborging zijn gerealiseerd, moeten voldoen aan de eisen voor nieuwbouw of verbouw ten tijde van de realisatie. Naarmate er meer tijd is verstreken sinds de realisatiefase of wanneer bij vergunningvrije bouw niet exact te achterhalen valt wanneer de realisatie plaatsvond, is het strak hanteren van deze grens lastiger en soms niet proportioneel. Veroudering en slijtage beïnvloeden de staat van het bouwwerk. Latere vergunningvrije wijzigingen kunnen de situatie compliceren. De ernst van de afwijkingen kan niettemin tot de conclusie leiden, dat het bouwwerk in strijd is met de bepalingen die destijds golden voor vergunningvrije bouw Serie artikelen in Bouwkwaliteit in de praktijk In voorgaande artikelen van deze serie (Bouwregels in de praktijk 2014, nummers 5 en 6) is uiteengezet op welke wijze de bestuursrechtelijke handhaving zal veranderen door invoering van private kwaliteitsborging in de plaats van gemeentelijke toetsing en toezicht. Het derde artikel (Bouwkwaliteit in de praktijk 2015, nummer 1/2) ging over de gevolgen daarvan voor de respons op een verzoek tot handhaving. In dit vierde artikel komen de bestuurlijke sancties zelf aan bod. Het in de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen voorgeschreven instrumentarium kent momenten waarop moet worden doorgeschakeld naar het bevoegd gezag, dat dan weer het spoor van de bestuursrechtelijke handhaving volgt. Hoe dat in zijn werk gaat komt in deel 5 aan de orde. In het zesde artikel, waarmee deze reeks wordt afgesloten, staan de sancties van instrumentbeheerders en Toelatingsorganisatie centraal. Deze zijn gericht op de kwaliteitsborgers en de instrumenten, maar naarmate deze serieus worden genomen en effectief toegepast, zijn deze indirect ook van invloed op de bouwkwaliteit. Bouwkwaliteit in de Praktijk nr. 3 maart

20 of voor bouwen onder kwaliteitsborging. Ook als deze conclusie pas jaren na realisatie wordt getrokken, betekent dit dat sprake kan zijn van een illegaal want in strijd met de voorschriften gerealiseerd bouwwerk. Meestal zal door het opheffen van de gebreken het bouwwerk alsnog kunnen worden gelegaliseerd. Of daarvoor het gebruik moet worden opgeschort vanwege de uitvoerbaarheid van herstel, moet van geval tot geval worden bezien. Als sprake is van gevaarzetting of ernstige gezondheidsrisico s, is opschorting van het gebruik tot deze manco s zijn verholpen onontkoombaar. Die factoren zijn ook van invloed op de tijd die de eigenaar moet worden gegund om de gebreken op te heffen. Hoe ernstiger het gebrek, des te groter de noodzaak om het bestuursrechtelijke handhavingsinstrumentarium stevig in te zetten. Hoewel met het verstrijken van de tijd de oorspronkelijke bouwer en kwaliteitsborger en mogelijk ook de vergunninghouder steeds verder uit beeld raken, is het in het nieuwe stelsel noodzakelijk ook deze partijen te informeren over de bevindingen van het bevoegd gezag. De conclusie, waarop in de vorige alinea s wordt gedoeld, betekent immers dat de bouwer niet heeft geleverd wat hij moest leveren en dat de kwaliteitsborger dit niet heeft opgemerkt of heeft verzwegen. Eigenaar, bouwer en borger plus de instrumentbeheerder en de Toelatingsorganisatie moeten daarop worden gewezen. In hoeverre daarop aanvullende sancties in beeld komen, wordt in het volgende artikel van deze serie behandeld. Strafrechtelijke maatregelen Als sprake zou zijn van bewuste wanprestatie, al dan niet met medeweten of instemming van de vergunninghouder, kan de conclusie ook aanleiding geven tot strafrechtelijke maatregelen. In dat geval is immers sprake van ten minste een economisch delict en mogelijk frauduleus handelen. Dat strafrechtelijke traject blijft hier buiten beschouwing, maar is wel een punt van aandacht. Ook de eventuele civielrechtelijke stappen, die de vergunninghouder / opdrachtgever / gebouweigenaar jegens bouwer en/of kwaliteitsborger zou kunnen zetten wegens het niet leveren van de vereiste prestatie, et cetera, blijven hier buiten beschouwing. Handhaving en voorkennis Na de invoering van het nieuwe stelsel is sprake van bouwwerken binnen en buiten dit stelsel naast elkaar. Er zijn nog projecten in uitvoering met vergunning of vergunningvrij volgens het huidige stelsel en de gevolgklassen 2 en 3 blijven voorlopig buiten het private stelsel. Het bevoegd gezag heeft in deze duale periode van project tot project verschillende rollen. Dat zal wennen zijn, niet alleen voor het bevoegd gezag zelf, maar ook voor de bouwwereld, aanvragers / vergunninghouders en derden-belanghebbenden. Bij wie klop je aan voor wat? Waar moet het bevoegd gezag zich wel en niet in verdiepen? En moet je als bouwinspecteur met je kennersblik wegkijken als je wanprestaties opmerkt? Als je bijvoorbeeld in het kader van toezicht op de naleving van de omgevingsvergunning evidente strijdigheid met de voorschriften uit het Bouwbesluit signaleert bij een bouwwerk dat onder kwaliteitsborging wordt gerealiseerd, is dat op zich geen handhavingsgrond zoals in deel 3 is uiteengezet. Ook als een derde in een handhavingsverzoek zou wijzen op zo n strijdigheid verwijs je als bevoegd gezag die derde door naar de vergunninghouder en kwaliteitsborger, die in het nieuwe stelsel hun verantwoordelijkheid moeten oppakken. Zo nodig kan het bevoegd gezag ook de Toelatingsorganisatie informeren. Maar stel nu, dat het om heel ernstige zaken gaat, waarbij zonder nader onderzoek de strijdigheid evident is, dan kan die voorkennis een behoorlijke ballast worden. Je bent als bevoegd gezag zo al voor gereedmelding op de hoogte van (mogelijke) zaken waartegen je pas na gereedmelding handhavend kunt optreden in het kader van toezicht op de bestaande bouw. Je kunt de vergunninghouder uiteraard wijzen op de mogelijke strijdigheid en de consequenties die dat na de gereedmelding kan hebben. Laat je dat achterwege, dan zou je dat, wanneer die consequenties naderhand vorm krijgen via bestuursdwang of dergelijke, wellicht kunnen worden tegengeworpen. Het is voorlopig de vraag in hoeverre de bestuursrechter daarin zal meegaan. Goede voorlichting over de nieuwe verdeling van taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden richting zowel de bouwpraktijk als de rechterlijke macht is daarom absoluut noodzakelijk. 1 Ook kan sprake zijn van handhaving op grond van art. 1a van de Woningwet, waarin de staat van het bestaande bouwwerk (lid 1) en de bouwwerkzaamheden en het gebruik (lid 2) centraal staan qua veiligheid en gezondheid. Informatie over de auteur Ing. Gert-Jan van Leeuwen is kwartiermaker voor de Toelatingsorganisatie, die in het kader van de komende Wet kwaliteitsborging voor het bouwen wordt ingesteld om instrumenten voor kwaliteitsborging toe te laten en toe te zien op de toepassing daarvan. Hij schreef dit artikel met medewerking van ir. Hajé van Egmond, medekwartiermaker en Mr. Hans Barendregt werkzaam bij de Dienst Stadsontwikkeling van de Gemeente Rotterdam en