Wonen aan de dijk. Droge voeten, schoon water. Hoogheemraadschap van Rijnland

Transcriptie

1 Hoogheemraadschap van Rijnland Archimedesweg 1 telefoon (071) postbus 156 fax (071) AD Leiden post@rijnland.net Wonen aan de dijk Meer weten over het hoogheemraadschap van Rijnland? kijk op: Droge voeten, schoon water

2 Inhoud 3 Veilig wonen aan een dijk 4 Over het hoogheemraadschap van Rijnland 8 Wat betekent het om aan een dijk te wonen? 11 Dijkverbetering van begin tot eind 14 Dijkverbetering: waar krijgt u mee te maken? 18 Wat kan er misgaan met een dijk? 22 Samen werken aan een veilig leven achter de dijk In de eerste hoofdstukken leest u in een notendop wat voor u het belangrijkste is om te weten over uw dijk. Wilt u meer weten, dan vindt u verderop in deze brochure een uitgebreide beschrijving van hoe water veiligheid in Nederland is geregeld, welke organisaties ervoor zorgen dat onze dijken veilig blijven en aan welke eisen een dijk moet voldoen. Veilig wonen aan een dijk Nederland ligt voor een groot deel onder de zeespiegel. Op sommige plekken in Rijnland tot wel zes meter. Dankzij onze waterkeringen, zoals dijken, sluizen, stuwen en stormvloedkeringen, heeft Nederland de beste bescherming tegen hoogwater die een land zich kan wensen. Maar we moeten samen hard blijven werken om de waterveiligheid op orde te houden, want de zeespiegel stijgt, de bodem daalt en de extremen in het weer nemen toe. En niet te vergeten: we hebben veel meer mensen, investeringen en infrastructuur te beschermen dan enkele decennia geleden. Weten wat het met zich meebrengt om aan een dijk te wonen, is van groot belang voor onze veiligheid. Ook als bewoner kunt u veel doen om de dijk in goede conditie te houden. Vandaar deze brochure, speciaal voor alle mensen die in het werkgebied van het hoogheemraadschap van Rijnland aan een dijk wonen of misschien niet weten dat zij aan een dijk wonen. Meer weten? Nederland kent 23 hoogheemraadschappen of waterschappen. Het zijn de oudste bestuursorganen van ons land met een geschiedenis die teruggaat tot de Middeleeuwen. Meer weten over het hoogheemraadschap van Rijnland? Kijk op 2 3

3 Over het hoogheemraadschap van Rijnland Het hoogheemraadschap van Rijnland zorgt voor de waterveiligheid in het dichtbevolkte gebied tussen Wassenaar, Gouda, IJmuiden en Amsterdam. Hier wonen zo n 1,3 miljoen mensen in ruim dertig gemeenten. Ons hoofdkantoor is gevestigd in Leiden. Rijnland beschermt onze regio tegen wateroverlast door waterkeringen, gemalen en sluizen regelmatig te inspecteren en te onderhouden. We zorgen voor een goede waterkwaliteit en bewaken de grondwaterstand. Hoe weet u dat u aan een dijk woont? Zelfs bewoners weten niet altijd dat ze aan een dijk wonen. Sommige dijken zijn namelijk goed verstopt of niet direct herkenbaar. Hieronder leest u een beknopte beschrijving van de dijken in Rijnland, zodat u ze herkent en weet waar ze voor zijn. Want wat voor soort dijk ligt er bij u? Waterkeringen in Nederland Dijken zijn waterkeringen; objecten die (oppervlakte)water tegenhouden en het land beschermen tegen overstromingen. Ook duinen, dammen, sluizen, stuwen en stormvloedkeringen zijn waterkeringen. Samen beschermen ze ons tegen hoogwater. Primaire waterkeringen De bekendste waterkeringen in Nederland liggen langs de Noordzeekust en bij onze grote rivieren, zoals de Rijn en de Maas. Dit zijn de primaire waterkeringen: zij houden het buitenwater (zee, rivier) tegen. Voorbeelden zijn de Oosterscheldekering in Zeeland en de Maeslantkering bij Hoek van Holland. Beide behoren tot de beroemde Deltawerken. Maar ook de duinen bij Katwijk en de Spaarndammerdijk in Noord-Holland zijn primaire waterkeringen. Samen met de talloze duinen, dijken, dammen, sluizen, stuwen en stormvloedkeringen die ons land rijk is vormen ze 95 dijkringgebieden. Rijnland ligt in Dijkring 14. Primaire waterkeringen worden meestal beheerd en onderhouden door de waterschappen en Rijkswaterstaat. Regionale waterkeringen De overgrote meerderheid van onze dijken zijn zogeheten regionale waterkeringen. Het gaat bijvoorbeeld om de dijken die om polders heen liggen. Ook kunt u denken aan de sluizen en stuwen die ons beschermen tegen water uit regionale rivieren (zoals de Oude Rijn en Gouwe). Bij een doorbraak van de primaire keringen beperken de regionale waterkeringen de verspreiding van het water. Regionale Primaire waterkering 5 4 Effect doorbraak primaire waterkering zonder regionale keringen.

4 waterkeringen worden meestal beheerd en onderhouden door hoogheemraadschappen, waterschappen en provincies. Dijken in Rijnland Binnen Rijnland ligt ongeveer kilometer aan dijken. Het grootste gedeelte hiervan zijn regionale waterkeringen, namelijk boezem- en polderdijken. Dat zijn dijken die in en om een polder staan en het water buiten of juist binnen de polder houden. Regionale veendijken Veel van de boezem- en polderdijken in Rijnland zijn veendijken. Soms zijn ze wel honderden jaren oud. Oorspron kelijk ontstonden veendijken vooral door afgravingen van veengrond. Bijvoorbeeld bij de Reeuwijkse en de Nieuwkoopse plassen. Veendijken zijn kwetsbare dijken, want veengrond is heel zacht. De grond zakt maar liefst ruim een centimeter per jaar. Dat lijkt misschien weinig, maar het betekent dat in een halve eeuw tijd de grond minimaal een halve meter zakt. En de veendijk zakt mee. Rijnland inspecteert en onderhoudt de veendijken dus regelmatig, zodat ze op hoogte blijven. Twee primaire waterkeringen Rijnland heeft ook de zorg voor een aantal primaire waterkeringen. Naast de duinen langs de kust zijn dat de dijk langs de Hollandsche IJssel bij Gouda, ook wel bekend als de IJsseldijk of de Goejanverwelledijk, en de Spaarndammerdijk tussen Velsen en Amsterdam-West, onder het IJ. Deze dijken zijn bij elkaar zo n veertig kilometer lang. Regionale waterkering Hoe zit een dijk in elkaar? Voor u als dijkbewoner is het goed om te weten hoe een dijk eigenlijk in elkaar zit. Elke dijk is anders van samenstelling, maar bestaat grofweg uit zand, klei of veen met daar bovenop gras. De IJsseldijk en Spaarndammerdijk, onze primaire waterkeringen, bestaan voornamelijk uit klei. De boezem- en polderdijken in Rijnland voornamelijk uit veen. Dit zijn de belangrijkste onderdelen van de dijk: Buitendijks Kruin: het bovenste deel van de dijk. Hier loopt soms een weg of fietspad overheen. Buitendijks: het gedeelte voor de dijk waar het water staat. Er kan een stukje grond tussen de dijk en het water liggen, waar soms mensen wonen. Deze grond wordt niet beschermd door de dijk. Binnendijks: gedeelte van en achter de dijk waar het droog is. Hier wonen de meeste mensen. 1 Kruin Buitentalud: de helling aan de buitenkant van de dijk. Hier slaat het water tegenaan. Het buitentalud moet sterk zijn en een bepaalde hellingshoek hebben om het water efficiënt te keren. Binnentalud: de helling aan de binnenkant van de dijk. Het binnentalud houdt de dijk stabiel en vangt golven op die over de dijk heen komen. Daarom heeft het binnen talud een minder sterke hellingshoek dan het buitentalud en kan de samenstelling anders zijn. Steunberm: de steunberm geeft extra stevigheid aan de dijk. 2 Binnendijks 3 Primaire waterkering 6 Effect doorbraak primaire waterkering met regionale keringen. 7

5 Wat betekent het om aan een dijk te wonen? Dijken zijn echte iconen van het Hollandse landschap. Het is ook niet gek dat mensen er graag wonen. Het uitzicht is vaak wijds en de omgeving groen en waterrijk. In dit hoofdstuk zetten we de belangrijkste zaken op een rij die u moet weten als u veilig aan een dijk wilt wonen. Samen verantwoordelijk Een dijk kan onderdeel zijn van uw tuin of op uw perceel liggen. In dat geval is de grond van de dijk van u. Uw grond kunt u dus gewoon gebruiken, mits u de veiligheid van de dijk niet in gevaar brengt. Het hoogheemraadschap is verantwoordelijk voor alle dijken in Rijnland, ook voor die op uw perceel. Als dijkbewoner bent u voor een aantal zaken verantwoordelijk. Samenwerken aan een veilige dijk Op onze website vindt u een overzicht van hoe u een object (zoals een schuur of steiger) veilig op de dijk kunt plaatsen. Met behulp van een eenvoudige vergunningencheck weet u precies welke regels voor u gelden. U vindt het overzicht en de vergunningencheck op Tijdig snoeien en opruimen Als een dijk op uw perceel ligt, is het uw verantwoordelijkheid om deze regelmatig te maaien, snoeien en op te ruimen. Dit noemen we klein onderhoud. Hiermee zorgt u ervoor dat het hoogheemraadschap van Rijnland het regulier beheer en groot onderhoud kan uitvoeren en de dijk kan inspecteren bij een eventuele dreigende calamiteit. Onder regulier beheer door Rijnland vallen zaken als gras zaaien, lichte schade verhelpen en vuil verwijderen. Groot onderhoud is nodig als de dijk niet meer veilig genoeg is en we deze bijvoorbeeld moeten verhogen. U leest hier alles over op pagina 11 t/m 13. Gebouwtjes en beplanting veilig plaatsen Gebouwen, bomen en struiken kunnen de functie van de dijk beïnvloeden. Woonarken kunnen de waterstroom bij de dijk veranderen, wortels van bomen kunnen de stabiliteit van de dijk ondergraven en palen in de dijk kunnen gaten en scheuren veroorzaken. Steigers en terrastegels zorgen ervoor dat inspecteurs van het hoogheemraadschap een dijk niet meer goed kunnen inspecteren. Het is dus van het grootste belang dat u zorgvuldig te werk gaat als u een object bijvoorbeeld een schuurtje op de dijk wilt zetten. Controleer eerst welke regels er voor uw object gelden op In sommige gevallen vragen we u de plaatsing van een object eerst bij ons te melden of aan te vragen. Onze experts zoeken dan uit of het object schadelijk is voor de functie van de dijk. Is dit niet zo, dan kunt u gewoon aan de slag. Mocht Rijnland werkzaamheden uitvoeren waarvoor het nodig is om uw schuur tijdelijk te verwijderen, dan is nieuw onderzoek nodig als u de schuur weer wilt terugplaatsen. Het lijkt misschien omslachtig, maar voor de waterveiligheid van u en uw omgeving is dit essentieel. 8 9

6 Inspecteren en toetsen Het hoogheemraadschap van Rijnland inspecteert de dijken geregeld. Zeker één keer per jaar, in het najaar. Als daar aanleiding voor is, inspecteren we vaker. Bijvoorbeeld na een storm of bij aanhoudende droogte. Tijdens een inspectie nemen we grondmonsters en controleren we de dijk op scheuren, verzakkingen, natte en droge plekken. Is er iets mis? Dan grijpen we meteen in. De zorg voor onze dijken is een continu proces van toetsen, inspecteren, verbeteren en onderhouden. We toetsen alle dijken in ons gebied continu aan de veiligheidsnormen. We berekenen dan de hoogte, sterkte en stabiliteit van de dijk en nemen grondmonsters. Wanneer uit een toets blijkt dat een dijk niet (meer) aan de veiligheidsnorm voldoet, grijpen we in. Er is in dat geval groot onderhoud nodig. We maken dan plannen om de dijk te verhogen, te versterken, of allebei. Dat is een proces dat minimaal enkele maanden duurt en waarbij u als bewoner wordt betrokken. U leest hier alles over in het volgende hoofdstuk. Dijkverbetering van begin tot eind Groot dijkonderhoud komt niet heel vaak voor. Soms woont u al tien, of zelfs twintig jaar aan de dijk en heeft u er nog nooit mee te maken gehad. Het hele proces van dijkverbetering kan wel een jaar of twee duren, maar dan kan de dijk er weer tientallen jaren tegenaan

7 N.A.P. 120 Dijkverhoging N.A.P. 120 Dijkverbetering: hoe ziet dat eruit? Als Rijnland een dijk verbetert, dan komt dat meestal neer op verhogen of versterken van de dijk. Grofweg zijn er drie vormen van dijkverbetering: Verhogen Wanneer een dijk is gezakt, moeten we de dijk verhogen. Dit doen we door er extra grond op te plaatsen. De grond moet uiteraard voldoende houvast hebben om te blijven liggen. Daarom doen we dat in Nederland al eeuwenlang door laag voor laag grond op de top (de kruin) aan te brengen. Een eventuele weg op de kruin moet daarna opnieuw worden aangelegd. Ophogen van een dijk kan enkele maanden duren omdat iedere laag grond eerst een aantal weken moet zakken voor we de volgende laag aan kunnen brengen. Andere opties Soms is het niet mogelijk een dijk die er al ligt te verhogen of te versterken. Toch moet er een oplossing komen om de waterveiligheid te garanderen. We kunnen dan besluiten een volledig nieuwe dijk aan te leggen, soms op een nieuwe plek. Of we verleggen de watergang bij de dijk. N.A.P. 120 Versterken Een te zwakke dijk heeft versterking nodig. Dat kan op verschillende manieren. Net als bij het verhogen van de dijk kunnen we ook in dit geval extra grond aanbrengen. Om de dijk te versterken doen we dat niet op de kruin maar tegen het talud van de dijk. Een andere optie is een steunberm naast de dijk te maken. Ook kunnen we de dijk versterken door een damwand in de dijk te plaatsen. Dijkversterking 12 13

8 1 Onderzoeksfase Dijkverbetering: waar krijgt u mee te maken? Als het eenmaal nodig is om een dijk te verbeteren, veroorzaakt dit onvermijdelijk overlast voor mensen die aan de dijk wonen. We proberen u zo goed mogelijk bij de verbetering te betrekken: we houden u per brief, via de website en tijdens bijeenkomsten op de hoogte en komen regelmatig bij u langs. Een dijkverbetering verloopt doorgaans in drie fasen: onderzoek, planning en uitvoering. Na afsluiting van de dijkverbetering neemt Rijnland de verbeterde dijk weer mee in het reguliere onderhoud. Fase 1: onderzoek op uw perceel Om de bodem van de dijk te onderzoeken en de hoogte van de dijk te bepalen, hebben medewerkers van Rijnland of een onderzoeksbureau toegang nodig tot uw perceel. Na afloop van deze onderzoeken komen we nog een keer terug om te bekijken welke objecten op de dijk in de weg staan voor de werkzaamheden. Ook dan hebben onze medewerkers toegang tot uw perceel nodig. Na afloop van deze onderzoeken nodigen we u uit voor een informatie bijeenkomst of komen we persoonlijk bij u langs, om u bij te praten over de resultaten. Fase 2: plan maken en inspraak Als de onderzoeksresultaten bekend zijn, maakt Rijnland het plan voor de uitvoering van de dijkverbetering. We komen bij u langs om samen de situatie op uw perceel te bekijken en afspraken te maken over mogelijke oplossingen. Vervolgens werken we een voorstel uit (globaal ontwerp) en komen bij u terug om dit af te stemmen. Als dat nodig is, kunnen we naar aanleiding van dit gesprek nog kleine wijzigingen doorvoeren. Als we de dijk alleen gaan verhogen, zijn we nu klaar met de voorbereidingen en kunnen we aan de slag met de dijkverbetering. Als we de dijk (ook) moeten versterken, dan nemen we de ontwerpen eerst op in een concept projectplan, wat we ter inzage leggen. Tijdens de terinzagelegging kunt u formeel bezwaar maken op het projectplan. Na de terinzagelegging en het verwerken van eventuele bezwaren is het projectplan definitief en gaat de dijkverbetering van start. Fase 3: uitvoering dijkverbetering Voor de werkzaamheden beginnen, moet de dijk vrij zijn van objecten. Dat wil zeggen dat alle objecten, zoals schuurtjes, terrastegels, houten vlonders, bomen en struiken, plaats moeten maken. We informeren u hier tijdig over, zodat u van tevoren weet welke objecten u wanneer van de dijk af moet (laten) halen. Wilt u na de werkzaamheden een object op de dijk (terug) plaatsen? Kijk dan op regels of u dit bij ons moet melden of aanvragen. In dat geval kunt u dat namelijk al tijdens de werkzaamheden doen, zodat u uw object gelijk na de werkzaamheden weer (terug) kunt plaatsen. 6 3 VEILIGHEIDSTOETS 2 Planfase IN GESPREK WERKGEBIED VRIJMAKEN BODEMONDERZOEK EN HOOGTEMETING GLOBAAL ONTWERP 3 Uitvoeringsfase VRAAG HET PLAATSEN VAN EEN OBJECT AAN START WERKZAAMHEDEN UITVOERING WERKZAAMHEDEN OBJECTEN IN KAART BRENGEN TERINZAGELEGGING CONCEPT PROJECTPLAN EINDE WERKZAAMHEDEN AANVRAAG IN BEHANDELING OBJECT RESULTAAT DEFINITIEF PROJECTPLAN? NAZORG 14 15

9 Voor we echt aan het werk gaan, leggen we u op een informatiebijeenkomst uit wat we precies gaan doen en wat de planning is. Tijdens de werkzaamheden heeft de aannemer weer toegang nodig tot uw perceel. Eerst komt hij bij u langs om af te spreken wanneer het werk op uw perceel kan beginnen. Ook doen we er alles aan om samen met de aannemer de overlast voor u zo veel mogelijk te beperken. Afsluiting en start onderhoud Als de dijk is verbeterd, begint de onderhoudsperiode. U kunt dan nog even geen objecten (terug)plaatsen. We zaaien eerst een nieuwe grasmat in en die heeft tijd nodig om goed te wortelen. Als er weer gras op de dijk groeit, kunt u de objecten terugplaatsen. Op onze website vindt u per object een overzicht van hoe u uw object veilig op de dijk kunt plaatsen: Wel nodigen we u alvast uit om het project samen af te sluiten. We horen dan graag hoe u de afgelopen periode heeft ervaren. Bent u tevreden met het resultaat? Is de overlast mee- of juist tegengevallen? En hebben we u voldoende op de hoogte gehouden? 16 17

10 Wat kan er misgaan met een dijk? Falen van een dijk kan betekenen dat de dijk bij hoogwater en/of droogte bezwijkt. Rijnland houdt de staat van onze dijken dan ook scherp in de gaten. Tijdig gevaar herkennen Scheuren in de buitenkant van de dijk zijn een duidelijk teken dat de grond te droog is. Is de dijk juist te nat, dan kunnen er op het binnentalud waterstroompjes of natte plekken zichtbaar zijn. Ook een beschadigde grasmat kan erop wijzen dat er iets mis is. U hoeft zich over het algemeen niet gelijk zorgen te maken. Wel vragen we u contact met ons op te nemen als u vermoedt dat er iets niet helemaal in orde is. Hieronder leest u de belangrijkste oorzaken van het falen van een dijk en hoe u deze kunt herkennen. Verzakking Als de grond onder de dijk zakt, kan de dijk meezakken en te laag worden om het water tegen te houden. Een dijk kan om meerdere redenen verzakken: bijvoorbeeld omdat de bodem zacht is, wat vaak bij klei- of veengrond gebeurt. De bodem kan ook zakken omdat er te veel zware bebouwing op de dijk staat. Of omdat er te veel (zwaar) verkeer overheen rijdt. Verzakking kan ook scheuren veroorzaken die de dijk instabiel maken. Overloop en overslag Als de waterstand naast de dijk erg hoog is en we te maken krijgen met extreme weersomstandigheden, kunnen golven voor vervelende situaties zorgen: water loopt over de dijk, zodat het land erachter nat wordt. Dit noemen we overloop. Als de golven erg krachtig zijn, kan het water dat over de dijk heen stroomt ook erosie van het binnentalud veroorzaken. Dit noemen we (golf)overslag. Overloop en overslag zijn eenvoudig te herkennen aan de golven die over de kruin van de dijk heen slaan. Afschuiven binnentalud Het kan voorkomen dat de grond van de dijk zo nat wordt dat de dijk verzadigd raakt. Bijvoorbeeld door heftige regenval, overloop of golfoverslag. De grond neemt dan geen water meer op. Hoe natter de dijk, des te minder de klei- en zanddeeltjes in het binnenste van de dijk elkaar vasthouden. Het kan dan gebeuren dat een deel van de dijk onder zijn eigen gewicht in elkaar zakt. Het binnentalud schuift dan af. Als een dijk tot de kruin vol zit met water, is dat vaak te zien aan kleine waterstroompjes die langs het binnen talud van de dijk lopen. Als het binnentalud van de dijk is afgeschoven, is dat gedeelte van de dijk losgekomen van de rest en een stuk omlaag gezakt. N.A.P. N.A.P. N.A.P

11 120 Verdroging Verdroging is een verschijnsel dat met name bij veendijken waarvan Rijnland er heel veel heeft ongemerkt kan zorgen voor een afnemende stabiliteit. Als een dijk te veel is uitgedroogd, kan het gebeuren dat deze te licht is om het water nog tegen te houden. Een dijk kan dan letterlijk opschuiven en bezwijken. Verdroging was de oorzaak van de bekende dijkdoorbraak bij Wilnis in Omdat vooral veendijken last kunnen krijgen van verdroging, worden dijken in Nederland al lang niet meer van veen gemaakt. Er liggen echter nog altijd duizenden kilometers veendijk in ons land. Een verdroogde dijk is te herkennen aan scheurtjes, vervorming en lekkages. Meld gevaarlijke situaties Ziet u een scheur in de dijk? Is de grond aan het verzakken? Of is er een andere spoedeisende situatie? Bel ons dan direct op (071) Ook als u twijfelt. Is er iets aan de hand in uw omgeving wat geen spoed heeft, maar wel van belang is voor Rijnland? Meld dit dan via ons meldpunt op Of bel op werkdagen tussen en uur naar (071) Uw melding wordt zo snel mogelijk afgehandeld, uiterlijk binnen tien werkdagen. N.A.P

12 Samen werken aan een veilig leven achter de dijk Water speelt niet alleen een centrale rol in de Nederlandse geschiedenis, maar ook in onze cultuur, economie en de natuur. Dijken zijn op al deze gebieden onmisbaar. Ze steunen ons in onze relatie met het water, dat tegelijkertijd onze vriend en onze vijand is. De natuur is grillig Met de dijken is Nederland goed beschermd tegen overstromingen. Toch kunnen we de natuur niet beheersen. Het is dus van belang dat we met zijn allen voorbereid zijn. Want het kan een keer misgaan. En u, omdat u aan de dijk woont, merkt het als eerste. De waterschappen en Rijkswaterstaat werken hard aan uw waterveiligheid. We inspecteren onze dijken regelmatig en verbeteren ze waar nodig. Maar dit kunnen wij niet alleen. Zonder uw hulp blijven we kwetsbaar voor het water. Daarom is het belangrijk dat u weet dat we met zijn allen verantwoordelijk zijn voor een veilig leven achter de dijken. Ook u draagt daar een steentje aan bij, zoals u heeft kunnen lezen op pagina 8 t/m 10. Een goede voorbereiding, een veilig bestaan Het is tegenstrijdig om te praten over een dreigende overstroming. Want het gaat al heel goed met ons land. De dijken beschermen ons, net als alle duinen en alle professionals die met het water werken. Toch is het verstandig juist nu te kijken wat u zelf kunt doen bij een dreigende overstroming. Want in nood is hulp niet altijd direct aanwezig dus is het belangrijk dat u zichzelf die eerste momenten kunt redden. Daarom is het goed om u nu alvast voor te bereiden. Nu heeft u er tijd voor, nu is er geen sprake van een noodsituatie. Betrouwbare en uitgebreide informatie Op het internet zijn verschillende bronnen die u helpen om bewust te blijven van wat het betekent om te leven met het water. Ook vindt u er een schat aan informatie over wat u kunt doen als het toch een keer misgaat: Kijk naar uw eigen situatie en denk na over uw opties, zodat naast Rijnland ook u goed voorbereid bent