Water en ruimte. de bescherming van watersysteembelangen in het ruimtelijk spoor. H.K. Gilissen J. Kevelam H.F.M.W. van Rijswick

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Water en ruimte. de bescherming van watersysteembelangen in het ruimtelijk spoor. H.K. Gilissen J. Kevelam H.F.M.W. van Rijswick"

Transcriptie

1 Water en ruimte

2

3 Water en ruimte de bescherming van watersysteembelangen in het ruimtelijk spoor H.K. Gilissen J. Kevelam H.F.M.W. van Rijswick mr. T.H.H.A. van der Schoot (eindredactie)

4 water en ruimte Berghauser Pont Publishing Postbus LB Amsterdam Geautomatiseerde zetwerk: Diskad Concepts Druk: Scan Laser BV, Zaandam Tweede herziene druk 2014 ISBN: NUR: Berghauser Pont Publishing Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg besteed is, aanvaarden de auteur(s), redacteur(en) en uitgever geen enkele aansprakelijkheid voor eventuele (druk) fouten en onvolledigheden, noch voor gevolgen hiervan. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced in any form, by print, photo print, microfilm or any other means, without the publishers prior written pemission.

5 INHOUD Inhoud Voorwoord bij de eerste druk IX Voorwoord bij de tweede druk XI Lijst met afkortingen XIII 1 Inleiding Inleiding Leeswijzer 2 2 Ruimtelijk relevante wetgeving Inleiding Het belang van water in de ruimtelijke ordening De Wet ruimtelijke ordening De Waterwet Opzet en inhoud van de Waterwet Algemeen Begrippen, doelstellingen en organisatie Waterplannen, beheerplannen en aanleg en beheer van waterstaatswerken Bergingsgebieden De watervergunning Rechtsbescherming De Wet algemene bepalingen omgevingsrecht De Crisis- en herstelwet 40 3 Ruimtelijk relevant waterbeleid op boven gemeentelijk niveau Inleiding Ruimtelijk relevant Europees waterbeleid Europese waterrichtlijnen Algemeen over Europees waterrecht 43 V

6 INHOUD De stroomgebiedbenadering De Kaderrichtlijn Water in het kort De Richtlijn overstromingsrisicobeheer in het kort Implementatie in en doorwerking naar nationaal recht Wro-instrumentarium voor vaststelling en doorwerking van bovengemeentelijk ruimtelijk beleid Algemeen Waterbeleid in Rijks- en provinciale structuurvisies Sturing van lager ruimtelijk beleid door Rijk en provincies Algemene regels bij of krachtens AMvB of provinciale verordening Specifieke aanwijzingen van Rijk en provincies Inpassingsplannen en omgevingsvergunningen om af te wijken van het planologische regime van Rijk en provincies Nationaal ruimtelijk relevant waterbeleid Het (Nationaal) Bestuursakkoord Water (Actueel) De Beleidslijn grote rivieren De Nota Ruimte en de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte De Structuurvisie Ondergrond De PKB Ruimte voor de Rivier Het Besluit algemene regels ruimtelijke ordening Het Nationaal Waterplan Het Deltaprogramma Het Hoogwaterbeschermingsprogramma Provinciaal ruimtelijk relevant waterbeleid Provinciale structuurvisies en regionale waterplannen Regelgeving en beleid van waterschappen Beheerplannen De legger en de keur Algemeen De legger De keur De relatie tussen legger en keur Afsluitend 131 VI

7 INHOUD 4 Ruimtelijk relevant waterbeleid op gemeentelijk niveau Inleiding Gemeentelijk ruimtelijk beleid De kennisgeving ex art lid 1 Bro Gemeentelijke structuurvisies Algemeen Gemeentelijke waterplannen Ruimtelijk beleid voor de ondergrond Bestemmingsplannen en beheersverordeningen Algemeen Doel en functies van bestemmingsplannen De onderdelen van een bestemmingsplan Voorbereiding en rechtsbescherming Bestemmingsplannen en waterschapsregelgeving vergeleken Beheersverordeningen De "buitenplanse" afwijkingsbevoegdheid (bij omgevingsvergunning) Gecoördineerde voorbereiding van besluiten De gemeentelijke coördinatieregeling Coördinatie van besluiten die nodig zijn ter uitvoering van een projectplan (Waterwet) De Watertoets Algemeen Voorgeschiedenis en karakter van de watertoets Het watertoetsproces Ervaringen met de watertoets Geschillen in verband met de watertoets Waterbestemmingen Algemeen Ruimtelijk relevante functies van (waterstaats)werken Het aanwijzen van waterbestemmingen De aanwijzing van bestemmingen ten behoeve van een goede ruimtelijke ordening Gebruiksdoeleinden en situeringskenmerken 179 VII

8 INHOUD Globale en gedetailleerde bestemmingen Dubbelbestemmingen Resumerend Voorbeelden van waterbestemmingen Waterhuishoudkundige doeleinden Waterkeringsdoeleinden Waterwinningsdoeleinden Waterzuiveringsdoeleinden Watertransportdoeleinden Landschappelijke of natuurlijke waarden Archeologische waarden Het geven van regels met het oog op waterbestemmingen Algemeen Algemeen gebruiksverbod Specifieke regels omtrent het gebruik van gronden en bouwwerken Bebouwingsregels Regels omtrent het uitvoeren van werken en werkzaamheden Samenloop van regelgeving op grond van bestemmingsplan en keur Algemeen Samenloop van regelgeving met verschillende doeleinden Zuivere dubbele regelgeving Verwijzing in planregels naar de keur Afsluitend Bronnen Literatuur Jurisprudentieregister Internetbronnen 235 Trefwoordenregister 237 VIII

9 Water Voorwoord en ruimte bij de eerste druk Voorwoord bij de eerste druk Voorwoord bij de eerste druk Voor u ligt het eerste deel van de serie Ruimtelijk Relevant, waarbij de relatie waterbeheer en ruimtelijke ordening centraal staat. Het waterbeheer en het waterrecht zijn volop in ontwikkeling. Daarvoor is een aantal oorzaken aan te wijzen. De verwachte klimaatverandering zal de nodige invloed hebben op het waterbeheer en de relatie van het waterbeheer en de ruimtelijke ordening. Zo wordt er meer neerslag op piekmomenten verwacht, zullen de rivieren meer water te verwerken krijgen en wordt gevreesd voor een stijging van de zeespiegel. Water zal daarom meer ruimte nodig hebben dan het tot dusver werd gegeven. Er wordt niet alleen een toename van de hoeveelheid te verwerken water verwacht, maar Nederland zal eveneens vaker te maken krijgen met watertekorten. Het watersysteem zal aangepast dienen te worden om op een goede wijze met beide ontwikkelingen rekening te houden. Aanpassen van het watersysteem zal vaak ruimtelijke gevolgen hebben. Water heeft meer en meer ruimte nodig, zowel om een teveel aan water te kunnen bergen als om zoetwatervoorraden op peil te houden en om de juiste hoeveelheid zoet water op de juiste plaatsen beschikbaar te hebben. Naast de gevolgen van klimaatveranderingen zullen ontwikkelingen op het terrein van het Europese waterrecht hun invloed doen gelden. Belangrijke nieuwe Europese wetgeving is de Kaderrichtlijn Water en de Richtlijn overstromingsrisicobeheer. Deze richtlijnen zullen tezamen met het overige Europese milieurecht moeten worden omgezet in het Nederlandse recht. Voor de waterrichtlijnen geldt dat dit voornamelijk zal geschieden in de Waterwet die dit jaar in werking zal treden, alsmede in de Wet milieubeheer en de Wet gemeentelijke watertaken. In de Waterwet wordt een sterkere relatie dan voorheen gelegd tussen water en ruimtelijke ordening, bijvoorbeeld door de strategische waterplannen tevens structuurvisie in de zin van de Wro te laten zijn. De effectgerichte benadering van het Europese waterrecht, waarbij alle overheden op vele beleidsterreinen zullen moeten samenwerken om de ambitieuze doelstellingen te halen, zal eveneens gevolgen hebben voor het ruimtelijk beleid. Water en ruimte IX

10 Voorwoord bij de eerste druk Ook voor de gemeente verandert haar betrokkenheid bij het waterbeheer. Er zal meer ruimte voor water moeten worden gevonden, ook in het stedelijk gebied. Voorts heeft de gemeente met de Wet gemeentelijke watertaken een aantal wettelijke taken in het waterbeheer gekregen. Dit boek behandelt de belangrijkste ontwikkelingen binnen het waterbeheer, in het bijzonder voor zover zij ruimtelijk relevant zijn. Aan de orde komt zowel het beleid op Europees, nationaal, provinciaal en lokaal niveau als de wijze waarop de waterbelangen worden beschermd door waterbeheerders en andere overheden. Speciale aandacht gaat daarbij uit naar de wijze waarop binnen de ruimtelijke ordening op bestemmingsplanniveau waterbelangen kunnen worden behartigd. Dit boek is deels gebaseerd op een onderzoek dat in augustus 2008 is uitgevoerd door het Centrum voor Omgevingsrecht en -beleid van de Universiteit Utrecht in opdracht van Waterschap Rivierenland. De onderzoeksresultaten zijn voorgelegd aan juristen van de noordelijke waterschappen (Wetterskip Fryslân, Waterschap Reest en Wieden, Waterschap Zuiderzeeland, Waterschap Velt en Vecht, Waterschap Regge en Dinkel, Waterschap Hunze en Aa s, Waterschap Groot Salland en Waterschap Veluwe). Aan hen is gevraagd of zij de onderzoeksresultaten herkenbaar vinden, en of er wellicht aanvullingen op het onderzoek nodig zijn. De resultaten van deze inbreng zijn tevens in dit boek verwerkt. Ten slotte danken de auteurs mr. A.A.J. de Gier voor zijn commentaar op een eerdere versie van dit boek. Het onderzoek dat aan dit boek ten grondslag ligt is afgesloten in november Met ontwikkelingen na die datum kon slechts beperkt rekening worden gehouden. Utrecht, februari 2009 H.K. Gilissen H.F.M.W. van Rijswick X Water en ruimte

11 Water Voorwoord en ruimte bij de tweede druk Voorwoord bij de tweede druk Voorwoord bij de tweede druk Het Nederlandse omgevingsrecht staat nooit stil. Sinds het verschijnen van de eerste druk van dit boek in 2009 is er dan ook veel veranderd. Inmiddels bestaat er ruime ervaring met de toepassing van de Wet ruimtelijke ordening en de Waterwet, die beide in die tijd nog geregeld met het adjectieve nieuwe werden aangeduid. Daarnaast is in 2010 de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht en het bijbehorende Besluit omgevingsrecht in werking getreden, waarmee, onder meer door de introductie van de omgevingsvergunning, gestalte wordt gegeven aan de procedurele integratie binnen het omgevingsrecht. Bovendien is de ruimtelijk relevante wet- en regelgeving in de loop der tijd op tal van plaatsen en om tal van redenen gewijzigd. Ook bestaat inmiddels een grote hoeveelheid jurisprudentie die uitleg geeft aan en verduidelijking biedt over het nu geldende recht. Ten slotte valt te wijzen op de totstandkoming van het wetvoorstel voor een integrale Omgevingswet. Hoewel wij de ontwikkelingen daaromtrent op de voet volgen, hebben wij ervoor gekozen hieraan in dit boek nog geen uitgebreide aandacht te schenken, nu de uitvoeringsregelgeving die noodzakelijk is om de reikwijdte en betekenis van de Omgevingswet goed te begrijpen, nog niet bekend is. Ook de literatuur heeft zich de laatste jaren aanzienlijk verrijkt. Naast vele (vak)publicaties door verschillende specialisten op het terrein van het ruimtelijk bestuursrecht en het waterrecht wijzen wij in het bijzonder op het verschijnen van de langverwachte negende druk van het boek Hoofdlijnen ruimtelijk bestuursrecht en het boek Nederlands waterrecht in Europese context. Al deze ontwikkelingen hebben een grondige integrale herziening van dit boek noodzakelijk gemaakt. Bij die integrale herziening heeft Julian Kevelam zich als derde auteur bij het schrijversteam gevoegd. Wij hebben bij het herzieningsproces zo veel mogelijk vastgehouden aan de opzet van het oorspronkelijke werk. Wij hebben de afzonderlijke onderdelen van het boek in lijn gebracht met de huidige situatie in het omgevingsrecht. Het doel en de doelgroep van dit boek zijn ongewijzigd gebleven. Water en ruimte XI

12 Voorwoord bij de tweede druk Het doel is het leveren van een bijdrage aan het dichten van de kloof tussen de praktijk van de ruimtelijke ordening en het watersysteembeheer. De doelgroep bestaat in de eerste plaats uit degenen die in de hoek van de ruimtelijke ordening te maken hebben met watervraagstukken, en degenen die binnen het watersysteembeheer te maken hebben met vraagstukken van ruimtelijke aard. In de tweede plaats is dit boek geschikt voor zowel het hoger beroepsonderwijs, als het wetenschappelijk onderwijs. Waar wij in het voorwoord bij de eerste druk van dit boek mr. dr. A.A.J. (Toon) de Gier nog dankten voor zijn waardevolle commentaar op het manuscript, willen wij deze tweede druk graag aan hem opdragen. Toon is op 15 januari 2013 overleden. Het onderzoek dat aan dit boek ten grondslag ligt is afgesloten in augustus Met ontwikkelingen na die datum kon slechts beperkt rekening worden gehouden. Utrecht, september 2014 H.K. Gilissen J. Kevelam H.F.M.W. van Rijswick XII Water en ruimte

13 Water Lijst met en afkortingen ruimte Lijst met afkortingen Lijst met afkortingen AA AB abbb s ABRvS AcW afd. Afdeling AMvB Awb Barro BAW Bor B&W BR Bro CAW Chw EHS EL&I EU e.v. EZ Ffw GS Gst. GWW HR HvJ EG/EU (n)hwbp I&M Ars. Aequi. Juridisch studentenblad Administratiefrechtelijke beslissingen algemene beginselen van behoorlijk bestuur Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State Adviescommissie Water afdeling Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State algemene maatregel van bestuur Algemene wet bestuursrecht Besluit algemene regels ruimtelijke ordening Bestuursakkoord Water Besluit omgevingsrecht (college van) burgemeesters en wethouders Bouwrecht Besluit ruimtelijke ordening Commissie van Advies inzake de Waterstaatswetgeving Crisis- en herstelwet Ecologische Hoofdstructuur (Minister(ie) van) Economie, Landbouw & Innovatie Europese Unie en verder (Minister(ie) van) Economische Zaken Flora- en faunawet (college van) gedeputeerde staten De Gemeentestem Grondwaterwet Hoge Raad Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen/Europese Unie (nieuw) Hoogwaterbeschermingsprogramma (Minister(ie) van) Infrastructuur en Milieu Water en ruimte XIII

14 Lijst met afkortingen IPO IPPC JB JM jo. Jur. KB KMS KNMI KRW LNV MER m.e.r. M en R m.nt. NBW Interprovinciaal Overleg Integrated Pollution Prevention and Control Jurisprudentie Bestuursrecht Jurisprudentie Milieurecht juncto Jurisprudentie Hof van Justitie van de EG/EU koninklijk besluit Kaderrichtlijn Mariene Strategie Koninklijk Nederlands Meteorologisch instituut Kaderrichtlijn Water Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit milieueffectrapport milieueffectrapportage Milieu & Recht met noot Nationaal Bestuursakkoord Water Nbw 1998 Natuurbeschermingswet 1998 n.n.g. NTB OESO par. PbEG/EU PKB PS Rb. REACH Ror r.o. rwzi StAB Stb. nog niet gepubliceerd Nederlands Tijdschrift voor Bestuursrecht Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling paragra(a)f(en) Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen/Europese Unie planologische kernbeslissing provinciale staten Rechtbank Registration, Evaluation and Authorisation of CHemicals Richtlijn overstromingsrisicobeheer rechtsoverweging rioolwaterzuiveringsinstallatie Stichting Advisering Bestuursrechtspraak voor Milieu en Ruimtelijke Ordening Staatsblad XIV Water en ruimte

15 Lijst met afkortingen Stcrt. STRONG SVIR TBR TO u.o.v. UU UCWOSL UvW Vewin V&W VNG VROM Vz. Wabo WB21 Wbr Wm WRO Wro Wsw Wvo Wvz Ww Wwh Wwk Staatscourant Structuurvisie Ondergrond Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte Tijdschrift voor Bouwrecht Tijdschrift voor Omgevingsrecht uniforme openbare voorbereidingsprocedure Universiteit Utrecht Utrecht Centre for Water, Oceans and Sustainability Law Unie van Waterschappen Vereniging van waterbedrijven in Nederland Ministerie van Verkeer en Waterstaat Vereniging van Nederlandse Gemeenten Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer Voorzitter Wet algemene bepalingen omgevingsrecht Commissie Waterbeheer 21 ste eeuw Wet beheer rijkswaterstaatwerken Wet milieubeheer Wet op de Ruimtelijke Ordening Wet ruimtelijke ordening Waterschapswet Wet verontreiniging oppervlaktewateren Wet verontreiniging zeewater Woningwet Wet op de waterhuishouding Wet op de waterkering Water en ruimte XV

16

17 Water Inleiding en ruimte Inleiding 1 Inleiding 1.1 Inleiding Inleiding De laatste jaren hebben zich mede onder invloed van ontwikkelingen op Europees niveau vergaande ontwikkelingen voorgedaan in het Nederlandse omgevingsrecht. Deze ontwikkelingen strekken er hoofdzakelijk toe een onoverzichtelijk geheel van sectorale, vaak sterk verouderde en slecht op elkaar afgestemde wet- en regelgeving te integreren, te moderniseren en te coördineren. Het kan heden ten dage niet langer worden volgehouden dat de deelgebieden van het omgevingsrecht (deze overkoepelende naam zegt het eigenlijk al) nog los van elkaar kunnen worden beschouwd, laat staan los van elkaar in de praktijk kunnen worden toegepast. De deelgebieden zijn diffuus: handelingen die op het eerste gezicht binnen het normatieve en beleidskader van één deelgebied lijken te vallen, blijken vaak ook van (overwegende) invloed binnen de kaders van andere deelgebieden. Zo zullen bijvoorbeeld activiteiten op, aan of in waterstaatwerken vaak tevens ruimtelijke implicaties hebben, en zullen allerhande ruimtelijke ingrepen geregeld invloed hebben op de waterhuishouding binnen een bepaald gebied. Dit boek behandelt het grensgebied tussen twee belangrijke beleidsterreinen binnen het omgevingsrecht, te weten de ruimtelijke ordening en het watersysteembeheer. Dit grensgebied manifesteert zich op verschillende wijzen en op verschillende bestuurlijke niveaus. Zo komen in nationale en provinciale ruimtelijke plannen en regels aan de ene kant geregeld wateraspecten naar voren, en bevat het nationale en provinciale waterbeleid op zijn beurt ook vaak ruimtelijke aspecten. Ook in het beleid en de regelgeving van watersysteembeheerders worden watersysteembelangen niet zelden (mede) benaderd binnen hun ruimtelijke context. Om nog maar te zwijgen over de uiteenlopende wijzen waarop waterbelangen hun weg (kunnen) vinden in de gemeentelijke ruimtelijke ordening. Dit boek gaat dus over water en ruimte in integrale zin en Water en ruimte 1

18 Inleiding stelt hoofdzakelijk de bescherming van watersysteembelangen in het ruimtelijk spoor centraal. Centrale vragen die in dit boek aan bod komen zijn: Wat is het belang van water in de ruimtelijke ordening? Wat zijn de belangrijkste ontwikkelingen in het Europese waterrecht die van invloed zijn op het ruimtelijk beleid? Welke wetgeving is relevant met het oog op de bescherming van watersysteembelangen in het ruimtelijk spoor? Hoe is de afstemming tussen water en ruimtelijke ordening geregeld op Rijks- en provinciaal niveau? Hoe is de afstemming tussen water en ruimtelijke ordening geregeld op gemeentelijk niveau? Hoe kunnen specifieke waterthema s (het beste) worden verankerd in bestemmingen? Hoe kunnen (ruimtelijke) watersysteembelangen in planregels worden beschermd tegen negatieve effecten? In hoeverre is samenloop van sectorale (waterschaps)regelgeving met gemeentelijke regelgeving toelaatbaar? 1.2 Leeswijzer Leeswijzer De structuur van dit boek is als volgt. In hoofdstuk 2 wordt een globaal overzicht gegeven van de huidige ruimtelijk relevante wetgeving. Zodoende komen achtereenvolgens de Wet ruimtelijke ordening (Wro), de Waterwet, de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) en de Crisis- en herstelwet (Chw) aan bod. Een bespreking van het wetsvoorstel voor een integrale Omgevingswet blijft in dit boek buiten beschouwing, omdat de uitvoeringsregelgeving, die noodzakelijk is om de reikwijdte en betekenis van die wet goed te begrijpen, nog niet bekend is. Hoofdstuk 3 staat in het kader van het ruimtelijk relevant waterbeleid op het Europese, nationale, provinciale en functioneel-decentrale niveau, evenals de doorwerking daarvan naar lagere/andere overheidsniveaus. 2 Water en ruimte

19 Leeswijzer Er volgt een algemene bespreking van de beschikbare instrumenten. Tevens wordt ingegaan op enkele concrete relevante beleidsdocumenten. Hoofdstuk 4 staat in het kader van het ruimtelijk relevante gemeentelijke waterbeleid. Nagegaan wordt welke instrumenten aan gemeentelijke bestuursorganen ter beschikking staan om hun ruimtelijk (water)beleid in vast te leggen en met welke instrumenten zij in de praktijk uitvoering kunnen geven aan dit beleid. Daarbij ligt de nadruk op de inhoudelijke vormgeving van bestemmingsplannen en de manier waarop daarin wateraspecten een rol kunnen spelen. Ook komt de relatie tussen gemeentelijke en waterschapsregelgeving aan bod. Ieder hoofdstuk wordt ten slotte afgesloten met een samenvatting en afsluitende opmerkingen. Water en ruimte 3

Grondexploitatiewet. vraag & antwoord

Grondexploitatiewet. vraag & antwoord Grondexploitatiewet vraag & antwoord Grondexploitatiewet vraag & antwoord drs. P.C. van Arnhem J.W. Santing Msc RE MRICS mr. G.I. Sheer Mahomed GRONDEXPLOITATIEWET - VRAAG & ANTWOORD Berghauser Pont Publishing

Nadere informatie

Awb en ruimte. mr. L.H.J. Baars. mr. T.H.H.A. van der Schoot (eindredactie)

Awb en ruimte. mr. L.H.J. Baars. mr. T.H.H.A. van der Schoot (eindredactie) Awb en ruimte Awb en ruimte mr. L.H.J. Baars mr. T.H.H.A. van der Schoot (eindredactie) awb en ruimte Berghauser Pont Publishing Postbus 14580 1001 LB Amsterdam www.berghauserpont.nl Grafisch vormgeving:

Nadere informatie

Cultureel erfgoed en ruimte

Cultureel erfgoed en ruimte Cultureel erfgoed en ruimte gebieds- en ontwikkelingsgerichte erfgoedzorg in de ruimtelijke ordening Mr. J. Poelstra, Ir. A. E. de Graaf en Ir. R.J.M.M. Schram Mr. T.H.H.A. van der Schoot (eindredactie)

Nadere informatie

Externe veiligheid en Ruimte

Externe veiligheid en Ruimte Het beheersen van risico s van activiteiten met gevaarlijke stoffen in het ruimtelijk spoor Het beheersen van risico s van activiteiten met gevaarlijke stoffen in het ruimtelijk spoor mr. E. Broeren Berghauser

Nadere informatie

Cultureel erfgoed en ruimte. gebieds- en ontwikkelingsgerichte erfgoedzorg in de ruimtelijke ordening

Cultureel erfgoed en ruimte. gebieds- en ontwikkelingsgerichte erfgoedzorg in de ruimtelijke ordening Cultureel erfgoed en ruimte gebieds- en ontwikkelingsgerichte erfgoedzorg in de ruimtelijke ordening Cultureel erfgoed en ruimte gebieds- en ontwikkelingsgerichte erfgoedzorg in de ruimtelijke ordening

Nadere informatie

Model Inkoopbeleid voor de (semi)overheid

Model Inkoopbeleid voor de (semi)overheid Model Inkoopbeleid voor de (semi)overheid Model Inkoopbeleid voor de (semi)overheid Mr. drs. T.H.G. Robbe model inkoopbeleid voor de (semi)overheid Berghauser Pont Publishing Postbus 14580 1001 LB Amsterdam

Nadere informatie

Introductie Ruimtelijke Ordening

Introductie Ruimtelijke Ordening Introductie Ruimtelijke Ordening Introductie Ruimtelijke Ordening Op weg naar het omgevingsrecht Mevr. mr. T.H.H.A. van der Schoot COLOFON Berghauser Pont Publishing Postbus 14580 1001 LB Amsterdam www.berghauserpont.nl

Nadere informatie

M.e.r. en ruimte. mr. drs. G.A.J.M. Hoevenaars. mr. T.H.H.A. van der Schoot (eindredactie)

M.e.r. en ruimte. mr. drs. G.A.J.M. Hoevenaars. mr. T.H.H.A. van der Schoot (eindredactie) M.e.r. en ruimte M.e.r. en ruimte mr. drs. G.A.J.M. Hoevenaars mr. T.H.H.A. van der Schoot (eindredactie) m.e.r. en ruimte Berghauser Pont Publishing Postbus 14580 1001 LB Amsterdam www.berghauserpont.nl

Nadere informatie

Milieu en ruimte in het buitengebied

Milieu en ruimte in het buitengebied Milieu en ruimte in het buitengebied Milieu en ruimte in het buitengebied mr. P.P.A. Bodden mr. T.J.H. Verstappen mr. H.J.M. Wingens mr. T.H.H.A. van der Schoot (eindredactie) milieu en ruimte in het

Nadere informatie

Ruimtelijke ordening voor raadsleden en bestuurders

Ruimtelijke ordening voor raadsleden en bestuurders Ruimtelijke ordening voor raadsleden en bestuurders RO_BESTUURDERS 2014 BW_DEF.indd i 02-06-2014 10:04 RO_BESTUURDERS 2014 BW_DEF.indd ii 02-06-2014 10:04 Ruimtelijke ordening voor raadsleden en bestuurders

Nadere informatie

BOUWBESLUIT 2012 EN REGELING BOUWBESLUIT mr. A. de Jong ir. J.W. Pothuis

BOUWBESLUIT 2012 EN REGELING BOUWBESLUIT mr. A. de Jong ir. J.W. Pothuis BOUWBESLUIT 2012 EN REGELING BOUWBESLUIT 2012 mr. A. de Jong ir. J.W. Pothuis Beide betrokken bij de totstandkoming van het Bouwbesluit 2012 en de Regeling Bouwbesluit 2012 Mr. A. de Jong is wetgevingsjurist

Nadere informatie

Prof. mr. drs. F.C.M.A. Michiels Mr. A.G.A. Nijmeijer Mr. J.A.M. van der Velden. Het wetsvoorstel Wabo

Prof. mr. drs. F.C.M.A. Michiels Mr. A.G.A. Nijmeijer Mr. J.A.M. van der Velden. Het wetsvoorstel Wabo Prof. mr. drs. F.C.M.A. Michiels Mr. A.G.A. Nijmeijer Mr. J.A.M. van der Velden Het wetsvoorstel Wabo Stichting Instituut voor Bouwrecht s-gravenhage 2007 ISBN: 978-90-78066-11-8 NUR 823 2007, F.C.M.A.

Nadere informatie

ABC voor Raadsleden INKIJKEXEMPLAAR

ABC voor Raadsleden INKIJKEXEMPLAAR ABC voor Raadsleden ABC voor Raadsleden Termen, woorden en uitdrukkingen in en om de raadzaal toegelicht en verduidelijkt mr. O. Schuwer abc voor raadsleden Berghauser Pont Publishing Postbus 14580 1001

Nadere informatie

Werken met de Omgevingswet;

Werken met de Omgevingswet; PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE IMPLEMENTATIE EN DE UITVOERING VAN DE OMGEVINGSWET I II Mr. J. van der Velde Mr. A.J.M. Zebel-Vaudo Werken met de Omgevingswet; PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE IMPLEMENTATIE

Nadere informatie

Planschade en nadeelcompensatie

Planschade en nadeelcompensatie Planschade en nadeelcompensatie schadevergoeding bij rechtmatig overheidshandelen op het gebied van ruimtelijke ordening, openbare ruimte en infrastructuur Planschade en nadeelcompensatie schadevergoeding

Nadere informatie

De ruimtelijke beheersverordening. het bevroren bestemmingsplan als levend ruimtelijk instrument

De ruimtelijke beheersverordening. het bevroren bestemmingsplan als levend ruimtelijk instrument De ruimtelijke beheersverordening het bevroren bestemmingsplan als levend ruimtelijk instrument De ruimtelijke beheersverordening het bevroren bestemmingsplan als levend ruimtelijk instrument Prof. dr.

Nadere informatie

Projectontwikkeling onder de Crisis- en herstelwet Een praktische handleiding

Projectontwikkeling onder de Crisis- en herstelwet Een praktische handleiding Projectontwikkeling onder de Crisis- en herstelwet Een praktische handleiding Projectontwikkeling onder de Crisis- en herstelwet Een praktische handleiding Mr. M.C. Brans Mr. J.C. Ellerman ISBN: 978-90-78066-48-4

Nadere informatie

Hoofdlijnen ruimtelijk bestuursrecht

Hoofdlijnen ruimtelijk bestuursrecht Hoofdlijnen ruimtelijk bestuursrecht Prof. mr. P.J.J. van Buuren Prof. mr. A.G.A. Nijmeijer Mr. J. Robbe Hoofdlijnen ruimtelijk bestuursrecht Tiende druk Deventer 2017 ISBN 978 90 13 14010 1 NUR 823-305

Nadere informatie

Vergunningvrij bouwen: regels 2014 EEN PRAKTISCHE UITLEG VAN DE WET MET VERHELDERENDE JURISPRUDENTIE

Vergunningvrij bouwen: regels 2014 EEN PRAKTISCHE UITLEG VAN DE WET MET VERHELDERENDE JURISPRUDENTIE Vergunningvrij bouwen: regels 2014 EEN PRAKTISCHE UITLEG VAN DE WET MET VERHELDERENDE JURISPRUDENTIE Vergunningvrij bouwen: regels 2014 EEN PRAKTISCHE UITLEG VAN DE WET MET VERHELDERENDE JURISPRUDENTIE

Nadere informatie

UAV 2012 Toegelicht. Handleiding voor de praktijk. prof. mr. dr. M.A.B. Chao-Duivis. Eerste druk

UAV 2012 Toegelicht. Handleiding voor de praktijk. prof. mr. dr. M.A.B. Chao-Duivis. Eerste druk UAV 2012 Toegelicht Handleiding voor de praktijk prof. mr. dr. M.A.B. Chao-Duivis Eerste druk s-gravenhage - 2013 1 e druk ISBN 978-90-78066-67-5 NUR 822 2013, Stichting Instituut voor Bouwrecht, s-gravenhage

Nadere informatie

Hoofdlijnen omgevingsrecht Tweede, geheel herziene druk

Hoofdlijnen omgevingsrecht Tweede, geheel herziene druk Hoofdlijnen omgevingsrecht Tweede, geheel herziene druk Indesign_Hoofdlijnen.indd 1 5-1-2016 11:30:18 Indesign_Hoofdlijnen.indd 2 5-1-2016 11:30:18 Hoofdlijnen omgevingsrecht Tweede, geheel herziene druk

Nadere informatie

Leidraad inbrengwaarde

Leidraad inbrengwaarde Leidraad inbrengwaarde Leidraad inbrengwaarde drs. ing. F.H. de Bruijne RT ir. ing. T.A. te Winkel RT ISBN: 978-90-78066-47-7 NUR 820-823 2010, Instituut voor Bouwrecht Alle rechten voorbehouden. Niets

Nadere informatie

Onderzoek als project

Onderzoek als project Onderzoek als project Onderzoek als project Met MS Project Ben Baarda Jan-Willem Godding Eerste druk Noordhoff Uitgevers Groningen/Houten Ontwerp omslag: Studio Frank & Lisa, Groningen Omslagillustratie:

Nadere informatie

Luchtkwaliteit en omgeving

Luchtkwaliteit en omgeving Luchtkwaliteit en omgeving Luchtkwaliteit en omgeving ing. C. Coenrady mr. R.D. Reinders mr. D.S.P. Roelands-Fransen mr. T.H.H.A. van der Schoot (eindredactie) Berghauser Pont Publishing Postbus 14580

Nadere informatie

Praktische toelichting op de UAV 2012

Praktische toelichting op de UAV 2012 Praktische toelichting op de UAV 2012 Praktische toelichting op de UAV 2012 prof. mr. dr. M.A.B. Chao-Duivis Eerste druk s-gravenhage - 2012 1 e druk ISBN 978-90-78066-56-9 NUR 822 2012, Stichting Instituut

Nadere informatie

Uitzonderingen Aanbestedingsrecht. klassieke overheden

Uitzonderingen Aanbestedingsrecht. klassieke overheden Uitzonderingen Aanbestedingsrecht klassieke overheden Uitzonderingen Aanbestedingsrecht klassieke overheden mr. drs. T.H.G. (Tim) Robbe uitzonderingen aanbestedingsrecht Berghauser Pont Publishing Postbus

Nadere informatie

Opstal en erfpacht als juridische instrumenten voor meervoudig grondgebruik

Opstal en erfpacht als juridische instrumenten voor meervoudig grondgebruik Opstal en erfpacht als juridische instrumenten voor meervoudig grondgebruik Opstal en erfpacht als juridische instrumenten voor meervoudig grondgebruik mr. B.C. Mouthaan s-gravenhage - 2013 1 e druk ISBN

Nadere informatie

Privaatrechtelijke Bouwregelgeving Editie 2013

Privaatrechtelijke Bouwregelgeving Editie 2013 Privaatrechtelijke Bouwregelgeving Editie 2013 Privaatrechtelijke Bouwregelgeving Editie 2013 samengesteld door: prof. mr. dr. M.A.B. Chao-Duivis ISBN 978-90-78066-82-8 NUR 822 2013, Stichting Instituut

Nadere informatie

Leidraad inbrengwaarde (2 e druk) drs. ing. F.H. de Bruijne MRICS RTsv ir. ing. T.A. te Winkel MRICS RTsv RMT

Leidraad inbrengwaarde (2 e druk) drs. ing. F.H. de Bruijne MRICS RTsv ir. ing. T.A. te Winkel MRICS RTsv RMT Leidraad inbrengwaarde (2 e druk) drs. ing. F.H. de Bruijne MRICS RTsv ir. ing. T.A. te Winkel MRICS RTsv RMT ISBN: 978-90-78066-96-5 NUR 820-823 2015, Instituut voor Bouwrecht Alle rechten voorbehouden.

Nadere informatie

Praktische toelichting op de UAV 2012 (2 e druk)

Praktische toelichting op de UAV 2012 (2 e druk) Praktische toelichting op de UAV 2012 (2 e druk) Praktische toelichting op de UAV 2012 prof. mr. dr. M.A.B. Chao-Duivis bewerkt door mr. dr. H.P.C.W. Strang Tweede druk s-gravenhage - 2018 2 e druk ISBN

Nadere informatie

Belastingwetgeving 2015

Belastingwetgeving 2015 Belastingwetgeving 2015 Opgaven Niveau 5 MBA Peter Dekker RA Ludie van Slobbe RA Uitgeverij Educatief Ontwerp omslag: www.gerhardvisker.nl Ontwerp binnenwerk: Ebel Kuipers, Sappemeer Omslagillustratie:

Nadere informatie

Beschouwingen naar aanleiding van het wetsvoorstel Aanbestedingswet

Beschouwingen naar aanleiding van het wetsvoorstel Aanbestedingswet Beschouwingen naar aanleiding van het wetsvoorstel Aanbestedingswet Preadviezen voor de Vereniging voor Bouwrecht Nr. 38 Beschouwingen naar aanleiding van het wetsvoorstel Aanbestedingswet prof. mr. J.M.

Nadere informatie

Juridische aspecten van ketensamenwerking. Naar een multidisciplinaire benadering

Juridische aspecten van ketensamenwerking. Naar een multidisciplinaire benadering Juridische aspecten van ketensamenwerking. Naar een multidisciplinaire benadering Preadviezen voor de Vereniging voor Bouwrecht Nr. 41 Juridische aspecten van ketensamenwerking Naar een multidisciplinaire

Nadere informatie

Natuur en ruimte. Mr. L. Boerema en Mr. E.T. de Jong. Mr. T.H.H.A. van der Schoot (eindredactie)

Natuur en ruimte. Mr. L. Boerema en Mr. E.T. de Jong. Mr. T.H.H.A. van der Schoot (eindredactie) Natuur en ruimte Natuur en ruimte Mr. L. Boerema en Mr. E.T. de Jong Mr. T.H.H.A. van der Schoot (eindredactie) natuur en ruimte Berghauser Pont Publishing Postbus 14580 1001 LB Amsterdam www.berghauserpont.nl

Nadere informatie

De hybride vraag van de opdrachtgever

De hybride vraag van de opdrachtgever De hybride vraag van de opdrachtgever Een onderzoek naar flexibele verdeling van ontwerptaken en -aansprakelijkheid in de relatie opdrachtgever-opdrachtnemer prof. mr. dr. M.A.B. Chao-Duivis ing. W.A.I.

Nadere informatie

Gebruik ruimte. Over het herverdelen van gebruiksruimte in het omgevingsplan en de verbinding met het beleidsconcept gebruiksruimte

Gebruik ruimte. Over het herverdelen van gebruiksruimte in het omgevingsplan en de verbinding met het beleidsconcept gebruiksruimte Gebruik ruimte Over het herverdelen van gebruiksruimte in het omgevingsplan en de verbinding met het beleidsconcept gebruiksruimte mr. R. Sillevis Smitt Eerste druk s-gravenhage - 2018 1 e druk ISBN 978-94-6315-037-8

Nadere informatie

Hou het eenvoudig Effectief communiceren in organisaties

Hou het eenvoudig Effectief communiceren in organisaties Hou het eenvoudig 30-09-2008 09:10 Pagina 1 Hou het eenvoudig Effectief communiceren in organisaties Hou het eenvoudig 30-09-2008 09:10 Pagina 2 Hou het eenvoudig 30-09-2008 09:10 Pagina 3 Arie Quik Hou

Nadere informatie

Inleiding Doorwerking van internationaal en Europees recht in het omgevingsrecht

Inleiding Doorwerking van internationaal en Europees recht in het omgevingsrecht inhoudsopgave Voorwoord bij de eerste druk Voorwoord bij de tweede druk Voorwoord bij de derde druk Voorwoord bij de vierde druk Voorwoord bij de vijfde druk Inhoudsopgave Afkortingen Auteurs v v vi vii

Nadere informatie

Leegstand en ruimte. in het bijzonder van kantoren

Leegstand en ruimte. in het bijzonder van kantoren Leegstand en ruimte in het bijzonder van kantoren Leegstand en ruimte in het bijzonder van kantoren mr. M.A.Wintgens, advocaat bij AKD mr. J.J. Hoekstra, advocaat bij Straatman Koster mr. T.H.H.A. van

Nadere informatie

Asbest. Toezicht en handhaving

Asbest. Toezicht en handhaving Toezicht en handhaving Toezicht en handhaving Mr. T. Segers Mr. P.A.J. Huijbregts Mr. J.A. Bekke Berghauser Pont Publishing Postbus 14580 1001 LB Amsterdam www.berghauserpont.nl Omslagontwerp: Zedline

Nadere informatie

Juridische handreiking relatie BIM-protocol en de DNR 2011 (voor adviseurs en opdrachtgevers) prof. mr. dr. M.A.B. Chao-Duivis

Juridische handreiking relatie BIM-protocol en de DNR 2011 (voor adviseurs en opdrachtgevers) prof. mr. dr. M.A.B. Chao-Duivis Juridische handreiking relatie BIM-protocol en de DNR 2011 (voor adviseurs en opdrachtgevers) prof. mr. dr. M.A.B. Chao-Duivis s-gravenhage, 2015 Omslagfoto Het voorbereiden van renovatiewerkzaamheden

Nadere informatie

Rechtsbescherming in het omgevingsrecht

Rechtsbescherming in het omgevingsrecht Rechtsbescherming in het omgevingsrecht Preadviezen voor de Vereniging voor Bouwrecht Nr. 37 095708_Deel_0_Voorwerk.indd 1 09-10-2009 11:50:53 095708_Deel_0_Voorwerk.indd 2 09-10-2009 11:50:53 Rechtsbescherming

Nadere informatie

Belastingwetgeving 2015

Belastingwetgeving 2015 Belastingwetgeving 2015 Opgaven Niveau 5 MBA Peter Dekker RA Ludie van Slobbe RA Uitgeverij Educatief Belastingwetgeving Opgaven Niveau 5 MBA Peter Dekker RA Ludie van Slobbe RA Eerste druk Uitgeverij

Nadere informatie

Naar een andere verdeling van verantwoordelijkheid in de bouw

Naar een andere verdeling van verantwoordelijkheid in de bouw Naar een andere verdeling van verantwoordelijkheid in de bouw Naar een andere verdeling van verantwoordelijkheid in de bouw Onderzoek naar privaatrechtelijke verbeteringsmogelijkheden van de bouwkwaliteit

Nadere informatie

WIJZIGINGSBLAD A2. Regeling Brandmeldinstallaties 2002 BMI 2002 / A2 VEILIGHEID DOOR SAMENWERKING. Versie : 1.0. Publicatiedatum : 1 april 2012

WIJZIGINGSBLAD A2. Regeling Brandmeldinstallaties 2002 BMI 2002 / A2 VEILIGHEID DOOR SAMENWERKING. Versie : 1.0. Publicatiedatum : 1 april 2012 WIJZIGINGSBLAD A2 Regeling Brandmeldinstallaties 2002 BMI 2002 / A2 Publicatiedatum : 1 april 2012 Ingangsdatum : 1 april 2012 VEILIGHEID DOOR SAMENWERKING VOORWOORD A2:2012/BMI 2002 Pagina 2/5 Dit wijzigingsblad

Nadere informatie

De Kleine Gids Omgevingsvergunning 2011

De Kleine Gids Omgevingsvergunning 2011 De Kleine Gids Omgevingsvergunning 2011 Kluwer 2010 Tekst: mw. mr. Maaike Bekooy, mw. mr. Janneke van Loenen, mr. ing. Luurt Wildeboer Mr. Maaike Bekooy en mr. ing. Luurt Wildeboer zijn advocaat en mr.

Nadere informatie

Handboek Afvalstoffenrecht

Handboek Afvalstoffenrecht Handboek Afvalstoffenrecht Handboek Afvalstoffenrecht Ynze Flietstra Tjeerd van der Meulen HANDBOEK AFVALSTOFFENRECHT Berghauser Pont Publishing Postbus 14580 1001 LB Amsterdam www.berghauserpont.nl Boekverzorging:

Nadere informatie

Bijzonder geschikt voor het werk

Bijzonder geschikt voor het werk Bijzonder geschikt voor het werk Bijzonder geschikt voor het werk H.J.M. van Mierlobundel onder redactie van: E.W.J. de Groot en R.D. Harteman ISBN 978-90-78066-71-2 NUR 820-823 2012, Stichting Instituut

Nadere informatie

Bestuursrechtspraak op thema e geheel herziene en geactualiseerde druk

Bestuursrechtspraak op thema e geheel herziene en geactualiseerde druk Bestuursrechtspraak op thema 2014 3e geheel herziene en geactualiseerde druk Bestuursrechtspraak op thema 2014 3e geheel herziene en geactualiseerde druk Mr. Olaf Schuwer 2014 Berghauser Pont Publishing,

Nadere informatie

Bestuursrecht, en internet Bestuursrechtelijke normen voor elektronische overheidscommunicatie

Bestuursrecht,  en internet Bestuursrechtelijke normen voor elektronische overheidscommunicatie Bestuursrecht, e-mail en internet Bestuursrechtelijke normen voor elektronische overheidscommunicatie 2011 A.M. Klingenberg/ Boom Juridische uitgevers Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912

Nadere informatie

WIJZIGINGSBLAD A2. BORG 2005 versie 2 / A2 VEILIGHEID DOOR SAMENWERKING. Versie : 2.2. Publicatiedatum : 31 maart 2010. Ingangsdatum : 1 april 2010

WIJZIGINGSBLAD A2. BORG 2005 versie 2 / A2 VEILIGHEID DOOR SAMENWERKING. Versie : 2.2. Publicatiedatum : 31 maart 2010. Ingangsdatum : 1 april 2010 WIJZIGINGSBLAD A2 Nationale Beoordelingsrichtlijn BORG 2005 versie 2 Procescertificaat voor het ontwerp, de installatie en het onderhoud van inbraakbeveiliging BORG 2005 versie 2 / A2 Publicatiedatum :

Nadere informatie

Handhaving. naleving, toezicht en sanctionering na de wabo

Handhaving. naleving, toezicht en sanctionering na de wabo Handhaving naleving, toezicht en sanctionering na de wabo Handhaving naleving, toezicht en sanctionering na de wabo Mr.drs.D.vanderMeijden Mr. T.H.H.A. van der Schoot(eindredactie) HANDHAVING Berghauser

Nadere informatie

Werken met de coördinatieregeling Wro. versnelling en vereenvoudiging ruimtelijke projectrealisatie

Werken met de coördinatieregeling Wro. versnelling en vereenvoudiging ruimtelijke projectrealisatie Werken met de coördinatieregeling Wro versnelling en vereenvoudiging ruimtelijke projectrealisatie Werken met de coördinatieregeling Wro versnelling en vereenvoudiging ruimtelijke projectrealisatie Mr

Nadere informatie

Hoofdstuk 2 Crisis- en herstelwet, de experimenteerfase voorbij?

Hoofdstuk 2 Crisis- en herstelwet, de experimenteerfase voorbij? Hoofdstuk 2 Crisis- en herstelwet, de experimenteerfase voorbij? Preadviezen voor de Vereniging voor Bouwrecht Nr. 39 Hoofdstuk 2 Crisis- en herstelwet, de experimenteerfase voorbij? mr. M.C. Brans mr.

Nadere informatie

De ruimtelijke beheersverordening. het bevroren bestemmingsplan als levend ruimtelijk instrument

De ruimtelijke beheersverordening. het bevroren bestemmingsplan als levend ruimtelijk instrument De ruimtelijke beheersverordening het bevroren bestemmingsplan als levend ruimtelijk instrument De ruimtelijke beheersverordening het bevroren bestemmingsplan als levend ruimtelijk instrument Prof. dr.

Nadere informatie

Boekhouden geboekstaafd Opgaven

Boekhouden geboekstaafd Opgaven Boekhouden geboekstaafd Wim Broerse, Derk Jan Heslinga, Wim Schauten 13 e druk Boekhouden geboekstaafd 1 Drs. W.J. Broerse Drs. D.J.J. Heslinga Drs. W.M.J. Schauten Dertiende druk Noordhoff Uitgevers

Nadere informatie

Publiekrechtelijke toestemmingen en de UAV-GC 2005

Publiekrechtelijke toestemmingen en de UAV-GC 2005 Publiekrechtelijke toestemmingen en de UAV-GC 2005 Een praktische toelichting mr. J.J. Karens mr. A.Z.R. Koning Eerste druk s-gravenhage - 2017 1 e druk ISBN 978-94-6315-024-8 NUR 822 2017, Stichting Instituut

Nadere informatie

Bedrijfsadministratie

Bedrijfsadministratie Bedrijfsadministratie Opgaven Niveau 5 MBA Peter Kuppen Frans van Luit Bedrijfsadministratie MBA Niveau 5 Opgaven Opgaven Bedrijfsadminstratie MBA Niveau 5 P. Kuppen F. van Luit Eerste druk Noordhoff

Nadere informatie

De basis van het Boekhouden

De basis van het Boekhouden De basis van het Boekhouden Werkboek Niveau 3 BKB/elementair boekhouden Hans Dijkink de basis van het boekhouden Niveau 3 BKB/elementair boekhouden Werkboek Hans Dijkink Noordhoff Uitgevers Groningen/Houten

Nadere informatie

Serie: Elementaire theorie accountantscontrole. Auditing & Assurance: Bijzondere opdrachten. Hoofdredactie Prof. dr. G.C.M.

Serie: Elementaire theorie accountantscontrole. Auditing & Assurance: Bijzondere opdrachten. Hoofdredactie Prof. dr. G.C.M. Serie: Elementaire theorie accountantscontrole Auditing & Assurance: Bijzondere opdrachten Hoofdredactie Prof. dr. G.C.M. Majoor RA Auteurs Drs. B.A. Heikoop-Geurts RA M.J.Th. Mooijekind RA Drs. H.L. Verkleij

Nadere informatie

Jaarrekening. Henk Fuchs OPGAVEN- EN WERKBOEK. Tweede druk

Jaarrekening. Henk Fuchs OPGAVEN- EN WERKBOEK. Tweede druk Jaarrekening Henk Fuchs OPGAVEN- EN WERKBOEK Tweede druk Jaarrekening Opgaven- en werkboek Jaarrekening Opgaven- en werkboek Henk Fuchs Tweede druk Noordhoff Uitgevers Groningen/Houten Opmaak binnenwerk:

Nadere informatie

Praktijkboek verjarings- en vervaltermijnen in de bouw

Praktijkboek verjarings- en vervaltermijnen in de bouw Praktijkboek verjarings- en vervaltermijnen in de bouw ISBN 978-90-78066-42-2 NUR 822 2010, S.J.H. Rutten, Stichting Instituut voor Bouwrecht Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden

Nadere informatie

Frank en Vrij. Thunnissen-bundel. onder redactie van. mr. J.F. de Groot / mr. H.M. Slaghekke

Frank en Vrij. Thunnissen-bundel. onder redactie van. mr. J.F. de Groot / mr. H.M. Slaghekke Frank en Vrij Frank en Vrij Thunnissen-bundel onder redactie van mr. J.F. de Groot / mr. H.M. Slaghekke ISBN 978-90-78066-26-2 NUR 820 Omslagontwerp en binnenwerk: Rob Kluitenberg 2009, Stichting Instituut

Nadere informatie

Inleiding Administratieve Organisatie. Opgavenboek

Inleiding Administratieve Organisatie. Opgavenboek Inleiding Administratieve Organisatie Opgavenboek Inleiding Administratieve Organisatie Opgavenboek drs. J.P.M. van der Hoeven Vierde druk Stenfert Kroese, Groningen/Houten Wolters-Noordhoff bv voert

Nadere informatie

Praktisch Verbintenissenrecht

Praktisch Verbintenissenrecht Praktisch Verbintenissenrecht Mr. dr. C. Phillips 2 e druk Toegang tot online studiehulp Als koper van dit e-book kun je een unieke code aanmaken die toegang geeft tot de website bij het e-book. 1. Ga

Nadere informatie

Preadviezen Content.indd :55:32

Preadviezen Content.indd :55:32 Preadviezen 2016 Content.indd 1 01-11-16 13:55:32 Content.indd 2 01-11-16 13:55:32 Vereniging voor de vergelijkende studie van het recht van België en Nederland Preadviezen 2016 Noodtoestand in het publiekrecht

Nadere informatie

WABO EN OVERGANGSRECHT; EEN NADERE BESCHOUWING

WABO EN OVERGANGSRECHT; EEN NADERE BESCHOUWING WABO EN OVERGANGSRECHT; EEN NADERE BESCHOUWING Dat het vaststellen van overgangsrecht bij nieuwe wet- en regelgeving niet altijd een gemakkelijke opgave is, bleek al met de invoering van de nieuwe Wet

Nadere informatie

opgaven- en werkboek GECONSOLIDEERDE JAARREKENING Henk Fuchs 1e druk

opgaven- en werkboek GECONSOLIDEERDE JAARREKENING Henk Fuchs 1e druk opgaven- en werkboek Henk Fuchs GECONSOLIDEERDE JAARREKENING 1e druk Geconsolideerde jaarrekening Opgaven- en werkboek Geconsolideerde jaarrekening Opgaven- en werkboek Henk Fuchs Eerste druk Noordhoff

Nadere informatie

Arbeidsovereenkomst 2016/2017

Arbeidsovereenkomst 2016/2017 Arbeidsovereenkomst en aanverwante regelgeving 2016/2017 Redactie: Ars Aequi Libri Ars Aequi Libri Nijmegen 2016 ISBN: 978-90-6916-839-5 NUR 825 2016 Ars Aequi Libri, Nijmegen. Alle rechten voorbehouden.

Nadere informatie

Vergunningvrij bouwen

Vergunningvrij bouwen Vergunningvrij bouwen NIEUWE REGELS 2014 Vergunningvrij bouwen NIEUWE REGELS 2014 Henk Veenstra vergunningvrij bouwen nieuwe regels 2014 Berghauser Pont Publishing Postbus 14580 1001 LB Amsterdam www.berghauserpont.nl

Nadere informatie

Permanente bewoning van recreatiewoningen. handhaving en vergunningverlening

Permanente bewoning van recreatiewoningen. handhaving en vergunningverlening Permanente bewoning van recreatiewoningen handhaving en vergunningverlening Permanente bewoning van recreatiewoningen handhaving en vergunningverlening mr. P.W.M. de Laat mr. T.H.H.A. van der Schoot (eindredactie)

Nadere informatie

Elementaire praktijk van de Financiering Werkboek

Elementaire praktijk van de Financiering Werkboek Elementaire praktijk van de Financiering Werkboek Niveau 4 PDB Mariëlle de Kock elementaire praktijk van de financiering Niveau 4 PDB Werkboek Mariëlle de Kock Noordhoff Uitgevers Groningen/Houten Ontwerp

Nadere informatie

Basiskennis Calculatie

Basiskennis Calculatie Basiskennis Calculatie Henk Fuchs Sarina van Vlimmeren UITWERKINGEN Derde druk Basiskennis Calculatie Uitwerkingen Basiskennis Calculatie Uitwerkingen Henk Fuchs Sarina van Vlimmeren Derde druk Noordhoff

Nadere informatie

Woord vooraf. Zoetermeer, augustus 2005

Woord vooraf. Zoetermeer, augustus 2005 i Woord vooraf Op basis van het aantal in omloop gebrachte varianten in fittersboekjes kan verondersteld worden, dat aan dergelijke boekjes een grote behoefte bestaat. Een aantal bij de VOMI, Branchevereniging

Nadere informatie

Illegaal grondgebruik

Illegaal grondgebruik Over verlies, verjaring en verkrijging van grond als gevolg van gebruik door niet-eigenaren Over verlies, verjaring en verkrijging van grond als gevolg van gebruik door niet-eigenaren mr. drs. Liesbeth

Nadere informatie

Blommaert. Bedrijfseconomische Analyses OPGAVEN. Blommaert & Bedrijfseconomie vanuit managementperspectief. Zevende druk

Blommaert. Bedrijfseconomische Analyses OPGAVEN. Blommaert & Bedrijfseconomie vanuit managementperspectief. Zevende druk Blommaert Blommaert & Bedrijfseconomische Analyses Bedrijfseconomie vanuit managementperspectief OPGAVEN Zevende druk Bedrijfseconomische Analyses Opgaven en uitwerkingen Bedrijfseconomische Analyses

Nadere informatie

Bedrijfsadministratie MBA

Bedrijfsadministratie MBA Bedrijfsadministratie MBA Henk Fuchs Sarina van Vlimmeren UITWERKINGEN Tweede druk Bedrijfsadministratie MBA Uitwerkingen Bedrijfsadministratie MBA Uitwerkingen Henk Fuchs Sarina van Vlimmeren Tweede

Nadere informatie

Profiel van de Nederlandse overheid

Profiel van de Nederlandse overheid Profiel van de Nederlandse overheid Organisatie, beleid en besluitvorming Links Remko Iedema en Patricia Wiebinga bussum 2012 Deze links vormen extra materiaal bij de zesde, herziene druk van het boek

Nadere informatie

Hoofdlijnen van het omgevingsrecht

Hoofdlijnen van het omgevingsrecht Ronald de Waard Bart Oortwijn 2014 Berghauser Pont Publishing, Amsterdam Hoofdlijnen omgevingsrecht 1e druk: 2014 ISBN 978-94-91073-XX-X NUR 820 Copyright 2014 Berghauser Pont Publishing, Amsterdam Alle

Nadere informatie

Asbest. Toezicht en handhaving. Mr. P.A.J. Huijbregts. Mr. T. Segers

Asbest. Toezicht en handhaving. Mr. P.A.J. Huijbregts. Mr. T. Segers Asbest Toezicht en handhaving Mr. P.A.J. Huijbregts Mr. T. Segers Berghauser Pont Publishing Postbus 14580 1001 LB Amsterdam www.berghauserpont.nl Geautomatiseerd Zetwerk: Diskad Concepts Druk: Scan Laser

Nadere informatie

De Wet ruimtelijke ordening en het Watertoetsproces

De Wet ruimtelijke ordening en het Watertoetsproces De Wet ruimtelijke ordening en het Watertoetsproces Een handreiking om in het Watertoetsproces op een goede manier om te gaan met de Wro De Wro is gericht op het bereiken van een duurzame en goede ruimtelijke

Nadere informatie

Periodeafsluiting. Henk Fuchs Sarina van Vlimmeren OPGAVEN- EN WERKBOEK. Tweede druk

Periodeafsluiting. Henk Fuchs Sarina van Vlimmeren OPGAVEN- EN WERKBOEK. Tweede druk Periodeafsluiting Henk Fuchs Sarina van Vlimmeren OPGAVEN- EN WERKBOEK Tweede druk Periodeafsluiting Opgaven- en werkboek Periodeafsluiting Opgaven- en werkboek Henk Fuchs Sarina van Vlimmeren Tweede

Nadere informatie

De aansprakelijkheidsverzekering

De aansprakelijkheidsverzekering De aansprakelijkheidsverzekering Dit boek is het achtste deel van een boekenreeks van Uitgeverij Paris: de ACIS-serie. ACIS staat voor het UvA Amsterdam Centre for Insurance Studies. Dit multidisciplinaire

Nadere informatie

Juridisch Handboek: Transformatie en renovatie van vastgoed

Juridisch Handboek: Transformatie en renovatie van vastgoed Juridisch Handboek: Transformatie en renovatie van vastgoed Mr. M.A. Wintgens Mr. J.J. Hoekstra Prof. dr. R.N.G. van der Paardt Juridisch Handboek: Transformatie en renovatie van vastgoed 2 de geheel

Nadere informatie

Juridisch Handboek: Transformatie en renovatie van vastgoed

Juridisch Handboek: Transformatie en renovatie van vastgoed Juridisch Handboek: Transformatie en renovatie van vastgoed Juridisch Handboek - Transformatie_V2.2.indd 1 15-4-2019 16:56:19 Juridisch Handboek - Transformatie_V2.2.indd 2 15-4-2019 16:56:19 Mr. M.A.

Nadere informatie

INHOUDSOPGAVE. Voorwoord bij de derde druk /V. Lijst van afkortingen / XIII. HOOFDSTUK 1 Inleiding /1

INHOUDSOPGAVE. Voorwoord bij de derde druk /V. Lijst van afkortingen / XIII. HOOFDSTUK 1 Inleiding /1 INHOUDSOPGAVE Voorwoord bij de derde druk /V Lijst van afkortingen / XIII HOOFDSTUK 1 Inleiding /1 1.1 Algemeen / 1 1.2 Doelstelling van de Wabo / 2 1.3 Reikwijdte en werkingssfeer van de Wabo / 4 1.4

Nadere informatie

Arbo- en verzuimbeleid

Arbo- en verzuimbeleid r i c h t l i j n v o o r d e a r b o c a t a l o g u s Arbo I n f o r m a t i e 1 Arbo- en verzuimbeleid Elfde herziene druk Arbo-Informatieblad 1 1-12-2010 11:02:47 colofon Uitgave Sdu Uitgevers Sdu

Nadere informatie

WIJZIGINGSBLAD A1 Regeling Brandmeldinstallaties 2002

WIJZIGINGSBLAD A1 Regeling Brandmeldinstallaties 2002 WIJZIGINGSBLAD A1 Regeling Brandmeldinstallaties 2002 BMI 2002 / A1 Publicatiedatum : 1 juli 2010 Ingangsdatum : 1 juli 2010 VEILIGHEID DOOR SAMENWERKING VOORWOORD A1:2010/BMI 2002 Pagina 2/6 Dit wijzigingsblad

Nadere informatie

Fiscale Jaarrekening. Henk Fuchs Yvonne van de Voort UITWERKINGEN. Tweede druk

Fiscale Jaarrekening. Henk Fuchs Yvonne van de Voort UITWERKINGEN. Tweede druk Fiscale Jaarrekening Henk Fuchs Yvonne van de Voort UITWERKINGEN Tweede druk Fiscale jaarrekening Uitwerkingen opgaven Fiscale jaarrekening Uitwerkingen opgaven Henk Fuchs Yvonne van de Voort Tweede

Nadere informatie

Aanbestedingsrecht 2016/2018

Aanbestedingsrecht 2016/2018 Aanbestedingsrecht 2016/2018 Aanbestedingsrecht 2016/2018 onder redactie van: Prof. mr. G.W.A. van de Meent en Mr. A. Stellingwerff Beintema Ars Aequi Libri Nijmegen 2016 ISBN: 978-90-6916-767-1 NUR 823

Nadere informatie

Het bestemmingsplan en het Activiteitenbesluit. Supplement Leergang Op dezelfde leest

Het bestemmingsplan en het Activiteitenbesluit. Supplement Leergang Op dezelfde leest Het bestemmingsplan en het Activiteitenbesluit Supplement 2013-2 Leergang Op dezelfde leest Den Haag, december 2013 Het bestemmingsplan en het Activiteitenbesluit Supplement 2013-2 Leergang Op dezelfde

Nadere informatie

Check je en brief

Check je  en brief Check je e-mail en brief Check je e-mail en brief Tips en checklists voor betere e-mails en brieven Eric Tiggeler TWEEDE DRUK Omslagontwerp: Textcetera, Den Haag Opmaak binnenwerk: Villa Y, Henxel Eric

Nadere informatie

De borging van wateraspecten in ruimtelijke plannen

De borging van wateraspecten in ruimtelijke plannen De borging van wateraspecten in ruimtelijke plannen Bestuurlijke, juridische en indirecte instrumenten om waterbelangen te borgen in ruimtelijke plannen Hoe zorg je voor een goede borging van de afspraken

Nadere informatie

TEKST & TOELICHTING WET WERK EN ZEKERHEID

TEKST & TOELICHTING WET WERK EN ZEKERHEID TEKST & TOELICHTING WET WERK EN ZEKERHEID TEKST & TOELICHTING WET WERK EN ZEKERHEID mr. C.P. van den Eijnden mr. K.M.J.R. Maessen dr. mr. S.F.H. Jellinghaus TEKST & TOELICHTING WET WERK EN ZEKERHEID Berghauser

Nadere informatie

Bedrijfsadministratie MBA

Bedrijfsadministratie MBA Bedrijfsadministratie MBA Henk Fuchs Sarina van Vlimmeren OPGAVEN- EN WERKBOEK Tweede druk Bedrijfsadministratie MBA Opgaven- en werkboek Bedrijfsadministratie MBA Henk Fuchs Sarina van Vlimmeren Tweede

Nadere informatie

Nieuwe onteigeningswetgeving. en Vlaanderen

Nieuwe onteigeningswetgeving. en Vlaanderen Nieuwe onteigeningswetgeving in Nederland en Vlaanderen Arjen de Snoo Wouter De Cock Tom De Waele ISBN: 978-94-6315-041-5 NUR 823 2018, A. de Snoo, W. De Cock & T. De Waele Alle rechten voorbehouden. Niets

Nadere informatie

Loonheffingen onder redactie van: mr. J.R. Hesse mr. A.L. Mertens

Loonheffingen onder redactie van: mr. J.R. Hesse mr. A.L. Mertens Loonheffingen 2017 onder redactie van: mr. J.R. Hesse mr. A.L. Mertens Ars Aequi Libri Nijmegen 2017 ISBN: 978-90-6916-873-9 NUR 826 2017 Ars Aequi Libri, Nijmegen. Alle rechten voorbehouden. Niets uit

Nadere informatie