Cultuurlandschappen hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

Transcriptie

1 Auteur VO-content Laatst gewijzigd 20 December 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet. Wikiwijs Maken is een onderdeel van Wikiwijsleermiddelenplein, hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, vergelijkt, maakt en deelt.

2 Inhoudsopgave Cultuurlandschappen Vooraf Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stap 4 Stap 5 Stap 6 Begrippenlijst Over dit lesmateriaal Pagina 1

3 Cultuurlandschappen Vooraf We kunnen Nederland indelen naar grondsoort, maar veel interessanter is ons bodemgebruik. Er is vrijwel geen stukje te vinden waar mensen niet hebben ingegrepen. Mensen hebben van alles gemaakt, van grote waterwerken tot nieuwe natuur. Aan het eind van deze opdracht kun je: de definitie van het begrip cultuurlandschap geven. uitleggen hoe Nederland ten behoeve van het agrarisch cultuurlandschap (grasland en akkers) in percelen is verdeeld en ten behoeve van de waterhuishouding is aangepast. uitleggen dat in Nederland ter bescherming tegen het water diverse grote waterwerken zijn uitgevoerd. uitleggen wat het grootste waterwerk van Nederland is. de Nederlandse poldergeschiedenis beschrijven. uitleggen hoe Staatsbosbeheer nieuwe natuurgebieden creëert. een mening vormen over de vraag of we nieuwe natuur cultuurgebieden mogen noemen. Pagina 2

4 Eindproduct Als eindproduct van deze opdracht maak je met een groepje van leerlingen een taboe-opdracht. Voor de taboe-opdracht krijgen jullie van de docent een woord dat jullie moeten omschrijven, maar dat jullie niet mogen gebruiken. Aan de hand van jullie opdracht moet de rest van de klas raden wat het taboewoord is. Met de taboeopdracht laten jullie zien dat jullie de leerdoelen hebt behaald. Beoordeling Het eindproduct laten jullie beoordelen door jullie docent. Bij de beoordeling let jullie docent op: de inhoud: laat jullie omschrijving van het taboewoord zien dat jullie de stof van de les onder de knie hebben? de vorm: is de omschrijving van het taboewoord met zorg gemaakt? taalfouten: bevat het eindproduct en de antwoorden op de vragen van de stappen 1-4 niet te veel taalfouten? Activiteiten Stap Groepsgrootte Activiteit Stap 1 Alleen Informatie lezen en vragen over Nederlandse grondsoorten beantwoorden. Stap 2 Alleen Video bekijken en vragen over waterwerken beantwoorden. Stap 3 Alleen Video's bekijken en vragen over droogmakerijen beantwoorden. Stap 4 Alleen Video's bekijken, informatie opdoen op het internet en vragen over de natuur beantwoorden. Stap 5 Alleen Toets Cultuurlandschappen maken. Stap 6 Samen Een taboe-opdracht maken. Benodigdheden Geen bijzonderheden. Tijd Voor deze opdracht heb je 2 uur nodig. Stap 1 Pagina 3

5 Bestudeer uit de Kennisbank het onderdeel over Bodemgebruik. KB: Bodemgebruik Nederland Pagina 4

6 Nederland is in percelen verdeeld Je kunt de Nederlandse landschappen op verschillende manieren onderscheiden. Je kunt kijken naar de grondsoorten (zie Bosatlas 54e editie, kaart 32), maar interessanter is wellicht de manier waarop Nederland de bodem gebruikt (zie de kaarten 38 en 39). God schiep de aarde, maar de Nederlanders schiepen Nederland is een oud gezegde uit de tijd van de Gouden Eeuw. In ieder geval is echte natuur, in de betekenis van wildernis waar de mens niet heeft ingegrepen, nergens meer te vinden in Nederland. Met de kap van het Beekbergerwoud bij Apeldoorn in 1871, verdween het laatste stukje oerbos en het laatste stukje ongerepte natuur dat daar achtduizend jaar eerder was ontstaan. Zo n beetje iedere vierkante meter van het Nederlandse landschap is door mensen aangelegd. We spreken daarom over cultuurlandschap: landschap dat onder invloed van de mens is gevormd. Het grootste deel daarvan is agrarisch cultuurlandschap. Het is ten behoeve van landbouw ontwaterd, in percelen verdeeld en toegankelijk gemaakt. Verder wordt het cultuurlandschap ook gebruikt voor stedenbouw en voor industrie (vaak ook aangeduid als stedelijke of industriële landschappen). In de stappen 2-4 bekijken we de belangrijkste ingrepen van de Nederlanders in het landschap: de waterwerken, het ontstaan van Flevoland, (andere) droogmakerijen en nieuwe natuur. Vragen 1. Welke grondsoort vind je, op een paar kleine plekken langs de Veluwe, in de Achterhoek en vlakbij Nijmegen na, vooral in Limburg? 2. Vergelijk het bodemgebruik van 1900 (Bosatlas 54e ed., kaart 38) met die van 2005 (kaart 39). a. Waarvoor wordt de bodem in beide eeuwen het meest gebruikt? b. Welk soort bodemgebruik is sinds 1900 in 2005 het sterkst verminderd? c. En welke het meest gegroeid? 3. Kijk naar de luchtfoto. Je kunt onmiddellijk zien dat we met een cultuurlandschap te maken hebben. Waaraan? Stap 2 Waterwerken Met waterwerken bedoelen we door mensen gemaakte gebouwen en constructies die ons moeten beschermen tegen water. Een synoniem is waterkering: een dam, dijk, sluis e.d. Zonder onze waterwerken zou de helft van Nederland onder water staan. In plaats van het strand bij Pagina 5

7 Scheveningen zouden we dan spreken over het strand bij Amersfoort! Op een reliëfkaart (zie Bosatlas 54e editie, kaarten 20 en 20A) kun je goed zien waar de grens tussen land boven en onder zeeniveau ligt. Dat zeeniveau noemen we N.A.P. (Normaal Amsterdams Peil). Het gemiddelde zeeniveau is gelijk aan het NAP. In werkelijkheid ligt dat zeeniveau iets hoger vanwege de stijging van de zeespiegel sinds Op verschillende plaatsen in Nederland kun je, meestal in de buurt van een rivier, beek of kanaal, zien hoe hoog je zit ten opzichte van het NAP: boven of beneden zeeniveau. Het laagste punt van Nederland bevindt zich in een weiland in de Zuidplaspolder ten noordoosten van Nieuwerkerk aan den IJssel, gelegen op een hoogte van 6,76 meter onder NAP Een groot deel van Nederland is dus op het water veroverd. Hoe de Nederlanders het voor elkaar hebben gekregen om van water land te maken? Het schooltvfilmpje laat zien hoe dat zijn werk ging: Vragen 1. Waarom is ooit het NAP vastgesteld? Waarom kijken we niet gewoon naar het zeeniveau? 2. Kijk naar de peilschalen in Dinther en Woerden. Hebben we hier te maken met een gebied boven of beneden zeeniveau? Waaraan kun je dat zien? 3. Kijk nog een keer naar de reliëfkaart. Wat is het verschil in meters tussen het laagste en het hoogste punt van Nederland? Flevoland Het grootste waterwerk ter wereld is Flevoland. In 1932 is de Zuiderzee afgesloten met de Afsluitdijk. De Zuiderzee werd omgedoopt in IJsselmeer. In 1938 is het eerste deel van het IJsselmeer drooggelegd. In dat jaar begon men met de aanleg van de Noordoostpolder. Enige jaren later was de beurt aan de Flevopolder. Het oostelijk deel daarvan werd tussen drooggemalen, het zuidelijk deel tussen De Nederlandse waterbouw heeft zich in de loop der jaren enorm ontwikkeld en de Nederlandse deskundigheid wordt wereldwijd ingezet. Het filmpje Hoe maak je nieuw land? laat zien hoe Flevoland ontgonnen werd. 4. Wat was de reden om Flevoland te ontginnen? Stap 3 Pagina 6

8 Droogmakerijen De Flevopolder is de grootste, maar zeker niet de eerste droogmakerij. Een droogmakerij is drooggemaakt land, een gebied dat van oorsprong een meer, een ander groot open water of moerasland was. Een andere, bekendere naam voor droogmakerij is polder. In de eerste helft van de 16e eeuw begon men in Noord-Holland te experimenteren om kleine meertjes droog te leggen met behulp van windmolens. De eerst bekende droogmakerij is die van het Achtermeer bij Alkmaar uit De video Polders in laag Nederland laat zien hoe dat in zijn werk ging: Veel van de Nederlandse meren en plassen zijn ontstaan door het turfsteken tijdens de Middeleeuwen. Een groot deel van het noorden en westen van Nederland bestond uit veen, vaak met een klei- of zandlaag afgedekt. Veen is erg vochtig en de grond is drassig, alleen geschikt voor de veeteelt en niet voor de landbouw. Maar de belangrijkste reden om veen af te steken was een andere: als veen wordt gedroogd (gedroogd veen noemen we turf) is het een uitstekende brandstof. Om turf te kunnen steken, werd eerst de zand- en kleilaag weggeschept. Het veen kwam daarbij in contact met de buitenlucht, werd droog en ging daardoor inklinken. Gevolg van het inklinken is een daling van de bodem. Het grondwaterpeil kwam steeds dichter bij de oppervlakte te liggen of zelfs erboven. En zo ontstonden er door de grootschalige turfwinning enorme plassengebieden. Die plassen probeerde men enkele eeuwen later weer droog te malen. Eerst met windmolens, later met gemalen Een polder is altijd omringd door een ingewikkeld stelsel van vaarten en sloten, nodig voor het wegvoeren van het overtollig water en het verlagen van het grondwaterpeil. Alleen door het water voortdurend op peil te houden konden de veenplassen worden drooggelegd en geschikt gemaakt om in te wonen en te werken. De veenpolders lagen diep ten opzichte van de zeespiegel, sommige meer dan 6 meter lager dan NAP. Ze vormen het nu nog steeds deels aanwezige West-Nederlandse weidelandschap. Pagina 7

9 Vragen 1. Het waterpeil stijgt in een polder door twee oorzaken. De ene is dat het grondwater stijgt. Wat is de tweede oorzaak? Het antwoord is ook te vinden in het filmpje Hoe wordt voorkomen dat laag Nederland overstroomt? 2. Langs elke polder vind je een boezem. Geef in je eigen woorden aan wat een boezem is en wat de functie ervan is. Kijk ook naar het filmpje Droogmaken veengrond voor het antwoord. Stap 4 Pagina 8

10 Nieuwe natuur We beginnen meteen met een filmpje: Met dit korte filmpje maakt Staatsbosbeheer reclame voor tien wildernisgebieden die het in beheer heeft. De tien gebieden kun je op een kaart vinden op de website Het grootste wildernisgebied is de Oostvaardersplassen, een schitterend stuk ongerepte natuur, van zo n 6000 hectare groot met on-nederlands wild, zo zegt Staatsbosbeheer. Wildernis bestaat in Nederland, vindt Staatsbosbeheer. Plekken waar je kunt dwalen en zelfs verdwalen. Waar je het gevoel krijgt helemaal weg te zijn van de bewoonde wereld. Gebieden die ruig wild zijn of juist geheimzinnig en besloten. Gebieden waar we de natuur haar gang laten gaan. Zonder te beteugelen, kort te wieken of in te dammen. Het is de natuur op haar natuurlijkst, soms op haar rauwst.?maar wacht even? Wildernis en ongerepte natuur in Nederland. Maar het laatste stukje wildernis in Nederland was toch verdwenen in 1871? Dat klopt. Maar Staatsbosbeheer spreekt toch over wildernis onder het motto: We laten dieren en planten hun eigen gang laten gaan, spontaan en onbeteugeld. En helemaal op zichzelf. Nieuwe wildernissen vind je op plekken waar de mens soms eerst drastisch ingreep en zich daarna terugtrok. Natuur of cultuur? Kijk naar het volgende SchoolTV-filmpje De Oostvaardersplassen. Vragen 1. Welke twee taken, die te maken hebben met het ingrijpen van de mens, heeft de boswachter in de Oostvaardersplassen? 2. Wat vind jij? Hebben we hier te maken met een cultuurlandschap of een natuurlandschap? 3. Kun je één argument voor en één argument tegen de stelling noemen: De Oostvaardersplassen zijn geen wildernis? Stap 5 Pagina 9

11 Voor je begint aan de afsluiting maak je de toets 'Cultuurlandschappen'. De toets bestaat uit een aantal gesloten vragen. Als je alle vragen beantwoord hebt, zie je je score. Je krijgt van de vragen die je fout hebt, het goede antwoord te zien. De score wordt opgenomen in het volgsysteem. Klik op de knop 'Start' om te beginnen: Cultuurlandschappen kn.nu/m84wn 1 Hierboven zie je een kaart van het bodemgebruik in Nederland. In het westen zie je meer In het noorden van het land zie je meer a. 1 = infrastructuur 2 = landbouw b. 1= landbouw 2 = infrastructuur 2 Waar staan de letters NAP voor? a. Nieuw Amsterdams Peil b. Normaal Amsterdams Peil Pagina 10

12 3 Hier zie je een peilschaal van het NAP bij Woerden. Wat is de waterstand? a. ± 190 cm boven NAP b. ± 190 cm onder NAP Stap 6 Pagina 11

13 Eindproduct: Taboe-opdracht Voor deze opdracht verdeelt de docent de klas in kleine groepjes. Elke groep krijgt één taboewoord. Dit taboewoord gaan jullie zo eenvoudig mogelijk omschrijven zonder het taboewoord (of delen van dat woord) zelf te gebruiken. Voor het taboewoord watermuseum bijvoorbeeld mag je de woorden watermuseum, water, museum, wat of mus niet gebruiken. Met jullie omschrijving moeten de andere groepen proberen te raden welk taboewoord jullie hebben omschreven. Het moet te doen zijn, want elk taboewoord is in deze opdracht aan de orde geweest. Begrippenlijst Polder Een omdijkt gebied waarin de mens de waterstand kunstmatig beheerst. Grondsoort Materiaal dat op de aardkorst ligt. Akkerbouwgebied Gebied waar gewassen worden verbouwd. (Glas)tuinbouwgebied Gebied waar veel gewassen, zoals bloemen, fruit en groente, in kassen worden verbouwd. Veeteeltgebied Gebied waar veel vee wordt gehouden voor de consumptie van vlees en het verkrijgen van eieren, wol, leer, etc. Industriegebied Gebied met veel fabrieken, magazijnen, loodsen, etc bij elkaar. Recreatiegebied Gebied dat is bedoeld om zich in de vrije tijd te vermaken. Bodem Het bovenste deel van de aardkorst. Bodemvruchtbaarheid In hoeverre een bodem voedingsstoffen bevat voor de vegetatie. Natuurgebied Beschermd gebied met veel natuur. Bosgebied Met bos begroeid gebied. Infrastructuur Alle verbindingen van punt A naar punt B. Pagina 12

14 Over dit lesmateriaal Colofon Auteur VO-content Laatst gewijzigd 20 December 2016 om 11:37 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau HAVO 3; VWO 3; Leerinhoud en Landschappen (en menselijke activiteit); Water; Landschapzones; Landschap doelen als bron welvaart en welzijn; Aardrijkskunde; Waterbeleid; Waterbeleid in Nederland; Eindgebruiker leerling/student Moeilijkheidsgraad gemiddeld Studiebelasting 2 uur en 0 minuten Trefwoorden leerlijn, rearrangeerbare Pagina 13