Verslag toetsing zorgboerderijen Landzijde 2011

Transcriptie

1 Verslag toetsing zorgboerderijen Landzijde 2011 Hi dt i l t L d ijd f t f l tj i d Dr. J. Hassink Dr. H. van Haaster F. Bergsma januari

2 Inhoud 1. Samenvatting... 3 Motivatie... 3 Tevredenheid werkzaamheden, begeleiding en contacten op de boerderij... 3 Eigen betrokkenheid en verantwoordelijkheid... 4 Contacten buiten de boerderij... 4 Bereiken van doelen... 4 Eigen kracht Het onderzoek De respondenten De boerderijen Behoeften vragen Tevredenheid met de indicatiestelling Tevredenheid over aanbod Tevredenheid over de intake Tevredenheid en frequentie met evaluatiegesprekken Eigen betrokkenheid en verantwoordelijkheden De samenwerking tussen deelnemer en boer(in) Sociale contacten Resultaten en effecten voor de deelnemers Empowermentlijst Uitleg empowerment of eigen kracht Uitkomsten eigen kracht deelnemers Landzijde Conclusies

3 1. Samenvatting In 2011 is opnieuw bij deelnemers op zorgboerderijen die aangesloten zijn bij Landzijde een kwaliteitsonderzoek uitgevoerd. Er is gevraagd naar de motivatie om naar de zorgboerderij te gaan, de tevredenheid over de werkzaamheden, samenwerking met de boer(in) en eventueel andere begeleiders en naar de sociale contacten op en rond de boerderij. Ook is gevraagd naar de eigen betrokkenheid en verantwoordelijkheid, het behalen van doelen en de mate van eigen kracht op verschillende domeinen. In totaal zijn 113 lijsten ingevuld. De respons is daarmee 64% hoger dan in Er waren respondenten van 49 verschillende boerderijen. 11 boerderijen die bij Landzijde zijn aangesloten hebben niet meegedaan. Van de respondenten is ruim 65% man. 67% is tussen de 31 en 60 jaar. Ongeveer de helft is korter dan 2 jaar op de boerderij. 46% is alleenwonend, 14% woont met partner (en kinderen) en 23% woont in een woonvorm met begeleiding. Motivatie Dagstructuur, zinvolle werkzaamheden in een groene context, contacten opbouwen en gezondheid zijn de belangrijkste redenen om naar de boerderij te gaan (zie onderstaande tabel). Het geeft structuur aan mijn dag 69% Om iets zinvols te doen te hebben 65% Omdat ik het fijn vind om buiten te zijn 64% Voor contacten met anderen 62% Omdat ik graag met dieren of planten bezig ben 63% Voor de gezelligheid 54% Om lichamelijke gezondheid te verbeteren 40% Omdat het voor mij belangrijk is om te werken 47% In de vragenlijst zijn per thema stellingen weergegeven waarbij de deelnemers aangeven in hoeverre ze het deze stellingen eens zijn. De meest positieve score die behaald kan worden is 5 de meest negatieve 1. Tevredenheid werkzaamheden, begeleiding en contacten op de boerderij Deelnemers zijn over het algemeen heel tevreden over de werkzaamheden en de sociale contacten op de boerderij. Ze zijn zeer tevreden over de begeleiding door de boer(in) en eventueel andere begeleiders (in onderstaande tabel is ook de uitslag van 2010 weergegeven). Er zijn geen duidelijke verschillen tussen de twee jaren Tevredenheid werkzaamheden Tevredenheid begeleiding boer(in)/begeleiders Tevredenheid sociale contacten boerderij

4 Eigen betrokkenheid en verantwoordelijkheid De eigen betrokkenheid bij de boerderij en de werkzaamheden is hoog. Deelnemers zijn trots op de boerderijen voelen zich verantwoordelijk voor de taken die ze hebben. Het enige aspect wat minder scoort is de betrokkenheid bij de cliëntenraad. De score is even hoog als in Contacten buiten de boerderij Waardering eigen betrokkenheid De stellingen over contacten buiten de boerderij werden relatief het slechtst en minst positief ingevuld. Waarschijnlijk komt dit omdat dit aspect voor veel deelnemers en zorgboerderijen minder op de voorgrond staat. De deelnemers hebben een gematigd positief beeld over hun acceptatie door en hun band met de samenleving. Datzelfde geldt voor de behoefte bij deelnemers om contacten buiten de boerderij op te bouwen. De meeste deelnemers geven aan dat ze niet gestimuleerd worden buiten de boerderij om nieuwe contacten op te bouwen. De scores zijn vergelijkbaar met die van Bereiken van doelen Beeld van samenleving Behoefte aan externe contacten Stimulans externe contacten gemiddeld De doelen waar de boerderij het vaakst aan bijdragen zijn net als in 2010 zinvol bezig zijn en structuur bieden. Ook het opbouwen van sociale contacten, het ontwikkelen van een positiever zelfbeeld, verbeteren van de fysieke gesteldheid, tot rust komen, leren omgaan met problemen en verder komen met werk scoren relatief hoog. Veel deelnemers noemen het belang van buiten zijn en het werken met dieren voor hun welbevinden. Het belang van het werken met planten scoort minder hoog Zinvol bezig zijn Structuur Beter voelen door buiten zijn Beter voelen door werk met dieren Sociale contacten Positiever zelfbeeld Lichamelijk beter voelen Tot rust komen Leren omgaan met problemen Verder komen met werk Beter voelen door werk met planten

5 Eigen kracht We hebben de deelnemers vragen gesteld waarmee de empowerment of eigen kracht van de deelnemers wordt gemeten. Empowerment betekent zoveel als je eigen kracht ontdekken of herontdekken. De vragenlijst meet op vijf aspecten: De kracht hebben om professionele hulp op een goede manier in te schakelen, de kracht hebben om sociale steun in te schakelen, de kracht van jezelf, de kracht om maatschappelijk mee te doen en de kracht om regie te hebben over je eigen lebven. In 2.12 wordt de eigen krachtlijst verder uitgelegd. Wat opvalt is dat de scores op de eigen kracht domeinen behoorlijk hoog zijn. Deelnemers scoren gemiddeld het hoogst op professionele hulp (4.2), gevolgd door zelfmanagement, erbij horen en sociale steun. De eigen wijsheid scoort relatief het laagst Eigen wijsheid Erbij horen Professionele hulp Sociale steun Zelfmanagement Hieruit blijkt dat de deelnemers erg positief zijn over de bijdrage van de begeleiding van zorgboer(inn)en aan het versterken van hun eigen kracht. De scores zijn vergelijkbaar met die van De uitslag sluit aan bij het gemiddelde rapportcijfer van 8.3 dat de deelnemers geven aan de begeleiding door de boer(in). De werkzaamheden op de boerderij krijgen een gemiddeld rapportcijfer van 7.8. We kunnen concluderen dat deelnemers zich betrokken voelen bij de boerderij, positief zijn over de begeleiding, de sociale contacten en werkzaamheden op de boerderij. Veel deelnemers rapporteren verbeteringen op verschillende aspecten van hun kwaliteit van leven en noemen het belang van buiten zijn en het werken met dieren. 5

6 Eigen kracht bij nieuwe deelnemers In 2011 is voor het eerst ook bij nieuwe deelnemers die op één van de boerderijen van Landzijde starten de eigen kracht gemeten. De eigen kracht is bij 11 nieuwe deelnemers gemeten. Opvallend is dat de eigen kracht score bij nieuwe deelnemers (bij aanvang van het zorgboerderij traject) op alle dimensies veel lager is dan de eigen kracht score van de deelnemers die al langer op de zorgboerderij aanwezig zijn. Het verschil is het grootst bij zelfmanagement. Ondanks dat de eigen kracht slechts bij 15 (check) nieuwe deelnemers bij de start is gemeten, en de nieuwe deelnemers andere deelnemers zijn dan de deelnemers die al langere tijd op de zorgboerderij zijn, suggereren de uitkomsten dat de eigen kracht en met name zelfmanagement van deelnemers toeneemt door het verblijf op de zorgboerderij. Als we kijken naar individuele vragen binnen de domeinen dan valt op dat met name op het gebied van erbij horen het verschil enorm is. De verschillen zijn ook groot op gebied van eigenwaarde, genoeg belangrijke dingen te kunnen doen en zelfmanagement aspecten als grenzen kunnen bewaken en om hulp durven vragen. De uitkomsten bij de individuele vragen worden in 2.12 verder weergegeven. Intake Start boerderij Evaluatie Langere tijd op de boerderij Eigen wijsheid Erbij horen Professionele hulp n.v.t. 4.2 Sociale steun Zelfmanagement We hebben ook gekeken of er verschillen zijn in eigen kracht tussen deelnemers die korter op de boerderij komen (korter dan 1 jaar; 28 deelnemers) en deelnemers die al langer op de boerderij komen. Deelnemers die korter op de boerderij komen scoren gemiddeld lager op een aantal vragen. Met name binnen het domein eigen wijsheid. Zo scoren net als de nieuwe deelnemers gemiddeld lager op het hebben van een doel, eigenwaarde en vertrouwen in zichzelf hebben. Het lijkt erop dat nieuwkomers op een aantal punten nog in hun kracht kunnen groeien. 6

7 2. Het onderzoek Deze kwaliteitstoets onder deelnemers van Landzijde werd uitgevoerd in nauwe samenhang met de evaluatiegesprekken die periodiek met elke deelnemer plaatsvinden. Enkele weken voor het evaluatiegesprek plaatsvindt, ontvangt de deelnemer de vragenlijst. De deelnemer krijgt het advies om de lijst in te vullen ter voorbereiding van het evaluatiegesprek en de lijst na het gesprek op te sturen naar de onderzoekers, zodat de lijst ook met de kwaliteitstoetsing mee kan doen. Met deze procedure is feitelijk eind augustus 2010 begonnen. Tot en met 31 december 2011 zijn er in totaal 114 lijsten ingevuld en opgestuurd ten behoeve van dit onderzoek. In vergelijking met de toetsing van 2010 toen er 73 listen werden ingevuld, zijn dit er 41 meer (= 64%). De doelgroep van volwassenen met GGZ en verslavingsproblemen bij Landzijde heeft in totaal een omvang van tussen de 300 en 350 op jaarbasis. Zij komen op ongeveer boerderijen. In het kader van deze toetsing hebben deelnemers van tussen de 40 en 45 boerderijen meegedaan. We weten het niet precies omdat 24 % van de deelnemers de naam van de boerderij niet heeft opgegeven. 5 deelnemer waren niet akkoord dat hun antwoorden meededen in de kwaliteitstoetsing. Omdat de antwoorden ook in de persoonlijke evaluatiegesprekken mee konden doen, hebben we de deelnemers tevens gevraagd of de ingevulde lijst in het dossier bij Landzijde van de betreffende deelnemer zou mogen worden bewaard. Daarop antwoordden 12 deelnemers met nee. Ook in dit verband hebben we gevraagd of de antwoorden mogen worden ingezien door de boer of boerin. Daarop antwoordden 30 deelnemers met nee. 7

8 2.1. De respondenten Van 114 meegetelde deelnemers die een vragenlijst ingeleverd hebben zijn er 75 (65,8 %) man en 38 (33,3%) vrouw. Vorig jaar was dat respectievelijk 60,3 % en 35,6%. 1 deelnemer heeft dit niet ingevuld. Bij de correlatieberekeningen zijn er geen significante verschillen gevonden tussen mannen en vrouwen. Tabel 1 geeft de leeftijden weer. De grootste groep (67 %) van deelnemers is tussen de 31 en 60 jaar. Bij de correlatieberekeningen zijn er geen significante verschillen gevonden tussen de verschillende leeftijdsgroepen. In vergelijking met 2010 waren er beduidend minder deelnemers van tussen de 21 en 30 en beduidend meer ouderen van boven de 60. Tabel 1: Leeftijd Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Beneden ,4 4,4 4, ,9 8,0 12, ,4 18,6 31, ,8 30,1 61, ,4 18,6 79,6 61 of ouder 22 19,3 19,5 99,1 Total ,1 100,0 Missing System 1,9 Total ,0 Het aantal dagen of dagdelen op de boerderij verschilt van een ½ dag tot 6 dagen. Driekwart van de deelnemers komt twee, drie of vier dagen. Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid 5 dagen 3 2,6 2,7 2,7 1 dag 17 14,9 15,0 17,7 2 dagen 35 30,7 31,0 48,7 3 dagen 28 24,6 24,8 73,5 3,5 dagen 1,9,9 74,3 4 dagen 22 19,3 19,5 93,8 5 dagen 2 1,8 1,8 95,6 6 dagen 4 3,5 3,5 99,1 Niet ingevuld 1,9,9 100,0 Total ,1 100,0 Missing System 1,9 Total ,0 Tabel 2: Aantal dagen op boerderij 8

9 In tabel 3 is aangegeven hoe lang de respondenten reeds op de boerderij komen. Daaruit blijkt dat bijna 25% van de deelnemers aan de toetsing nog geen jaar op de boerderij komt. Ruim 16 % komt tussen de 1 en 2 jaar, 23 % tussen de 2 en 3 jaar en ruim 11 % tussen de 3 en 4 jaar. In vergelijking met 2010 hebben met name veel meer nieuwe deelnemers meegedaan die nog geen jaar op de boerderij komen. Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid 0-2 mnd 1,9,9,9 2-4 mnd 2 1,8 1,8 2,7 0,25 jaar 1,9,9 3,5 4-6 mnd 3 2,6 2,7 6,2 6-8 mnd 4 3,5 3,5 9, mnd 16 14,0 14,2 23, mnd 1,9,9 24,8 1 jaar 11 9,6 9,7 34,5 1,5 jaar 8 7,0 7,1 41,6 2 jaar 19 16,7 16,8 58,4 2,5 jaar 7 6,1 6,2 64,6 3 jaar 12 10,5 10,6 75,2 3,5 jaar 1,9,9 76,1 4 jaar 13 11,4 11,5 87,6 5 jaar 3 2,6 2,7 90,3 6 jaar 2 1,8 1,8 92,0 7 jaar 3 2,6 2,7 94,7 99,00 6 5,3 5,3 100,0 Total ,1 100,0 Missing System 1,9 Total ,0 Tabel 3: Hoelang komt u al op deze boerderij? Verder is over de deelnemers te melden dat 46 % alleenwonend is, 14 % woont met partner (en kinderen) en dat 9 % in een beschermende woonvorm woont en 14 % begeleid woont. In vergelijking met vorig jaar zijn er met name meer alleenwonenden (was 30%). 9

10 2.2. De boerderijen Tabel 4: de boerderijen Frequency Percent 1 Klaverweide 9 7,9 2 Andre hoeve 3 2,6 3 Hof van Groen en Zorg 1,9 4 Waterland De Landman Inner-Art zorgboerderij 4 3,5 11 Meerhoeve 3 2,6 14 Met Hart, tog? 1,9 15 Klaverhoeve 2 1,8 17 De Amsteltuin De Vuurtoren 1,9 21 Komt en Gaat in Vrede 1,9 24 De Boterbloem 1,9 26 Elisabeths Hoeve 1,9 27 CSI Stables 1,9 28 Groene Handen 1,9 29 Kerkzicht 3 2,6 30 Ons Verlangen 7 6,1 31 Het Keetje 3 2,6 32 De Ridammerhoeve 1,9 33 Vrede t Best VOF Laan 2 1,8 35 Bouwlust 3 2,6 36 Boerenlust 1,9 37 Dove Willem 1,9 38 Zeemanslust Het Klooster 2 1,8 43 Mariahoeve 2 1,8 45 De Stolp 1,9 46 Pensionstal Molenaar 2 1,8 49 Mts. Breebaart 2 1,8 50 Dikhoeve 2 1,8 51 De Starnhoeve Watervliet 1,9 53 De Schapenstreek 1,9 54 Schimmelpenninck H. 1,9 55 Zorgboerderij Konijn 1,9 56 De helpende Hand 2 1,8 57 Het Rijperwapen 1,9 60 Landje van Tingeling 1,9 99 Niet ingevuld 27 23,7 Totaal ,1 Missing System 1,9 Total ,0 Uit tabel 4 blijkt dat de respondenten uit 40 boerderijen kwamen. Van 20 bedrijven die bij Landzijde zijn aangesloten was er geen deelname. 27 respondenten hebben niet ingevuld op welke boerderij zij komen. Er hebben beduidend meer boerderijen meegedaan in vergelijking met Toen deden iets meer dan 20 boerderijen mee. Gezien de aantallen respondenten per boerderij hebben we afgezien van een vergelijking per boerderij. 10

11 2.3. Behoeften vragen In tabel 5 is aangegeven waarom de deelnemers naar de boerderij komen. In vergelijking met 2011 is er een vergelijkbare uitslag wat betreft de belangrijkste 6 redenen. Verder valt op dat met name de reden om positiever over mijzelf te gaan nadenken lager scoort en dat het belang van werk hoger scoort, evenals het verbeteren van de lichamelijke gezondheid en het leren omgaan met problemen. Waarom komt u op de boerderij? n % 2010 % 2011 Omdat het structuur geeft aan mijn dag 78 78,1 69 % Om iets zinvols te doen te hebben 73 62,5 64,6 % Omdat ik het fijn vind om buiten te zijn 72 57,5 63,7 % Voor contacten met anderen 71 57,5 62,3 % Omdat ik graag met dieren of planten bezig 71 54,8 62,8 % ben Voor de gezelligheid 61 47,9 54 % Om positiever over mijzelf te gaan denken 35 42,5 31 % Omdat het voor mij belangrijk is om te werken 53 41,1 46,9 % voor de rust ,8 % Om mijn lichamelijke gezondheid te 45 31,5 39,8 % verbeteren Om te leren beter met mijn problemen om te 38 21,9 33,6 % gaan Niet gemotiveerd 2 6,8 1,8 % Tabel 5: Reden om naar de boerderij te komen 2.4 Tevredenheid met de indicatiestelling 7 deelnemers is het oneens of sterk oneens met hun indicatie. 69,9% van de deelnemers die deze vraag heeft ingevuld is het eens of sterk eens met de indicatiestelling. (zie tabel 10 ) Ruim 23 %geeft aan er tegenop te zien wanneer zij een nieuwe indicatie moeten aanvragen bij het indicatieorgaan (tabel 11 ). In 2010 was dit 30% Ruim 21 % geeft overigens aan meer zekerheid te wensen over dat hij of zij kan blijven (Tabel 21). In 2010 was dit vergelijkbaar: 20 %. 11

12 2.5. Tevredenheid over aanbod Bijna iedereen is heel tevreden met het aanbod van de boerderijen (tabellen 12-24). 2 deelnemers vinden dat er niet altijd iets zinvols te doen is (was 5 in 2010). 7 deelnemers scoren halverwege op deze vraag over of er altijd iets zinvols te doen is (was 9 in 2010). 89,6 % vind van wel (was 79,4% in 2010). Drie deelnemers vinden het niet goed georganiseerd (was 2 in 2010). Twee deelnemers zijn negatief over dat de vraag of je hulp krijgt wanneer je iets niet kunt (was 0 in 2010). 2 deelnemers zijn ontevreden over dat er niet voldoende tijd voor ontspanning is (was 2 in 2010). 2 deelnemers geven aan dat je niet mag aangeven wat je graag wilt doen (was er 1 in 2010). 3 deelnemers vinden dat er te weinig afwisseling in het werk is (waren er 4 in 2010). 2 deelnemers vinden het werk dat zij doen niet belangrijk (waren er 4 in 2010). Relatief meer mensen vind het werk te zwaar. 24,6 % vindt het werk lichamelijk te zwaar (was 22,9% in 2010) en 7,9 %vindt het geestelijk te zwaar was 10,9 % in 2010). Er is geen verschil wat dit betreft tussen mannen en vrouwen. Gemiddeld krijgt de boerderij van de deelnemers als rapportcijfer een 8,3 (22) (was 8,3 in 2010). Het werk krijgt gemiddeld als rapportcijfer een 7,75 (tabel 24). (was 7,9 in 2010). Eén deelnemer is zeer ontevreden en scoorde een 3. Deze deelnemer vindt de werkzaamheden te weinig afwisselend. De boer en boerin krijgen gemiddeld een 8,6 (tabel 23) (was 8,6 in 2010). Een deelnemer scoorde een 1. Deze score zegt niets omdat deze deelnemer niet door de boer of boerin werd begeleid maar door andere begeleiders. Over deze begeleiders is de deelnemer wel tevreden. Met betrekking tot het aanbod zijn er enkele wensen: Wat zou u eventueel anders willen? N % 2010 % 2011 Ik wil meer contact met de boer 4 4,1 3,5 Ik wil meer contact met de boerin 5 8,2 4,4 Ik wil eigenlijk een betaalde baan 19 16,4 16,7 Ik wil meer contacten buiten de boerderij ,7 Ik wil meer leren ,2 Ik wil liever op andere tijden komen 4 6,8 3,5 Ik wil liever andere werkzaamheden dan ik 5 4,1 4,4 doe Ik zou graag in het weekend willen komen 5 9,6 4,4 Ik wil meer zekerheid dat ik hier kan blijven 24 20,5 21,2 Tabel 6: Wensen Meer leren scoort relatief het hoogst. Verder een betaalde baan, meer contacten buiten de boerderij en meer zekerheid dat men op de boerderij kan blijven. In vergelijking met vorig jaar is er iets meer behoefte aan contacten buiten de boerderij. 12

13 2.6. Tevredenheid over de intake Er is bij enkelen ontevredenheid over de intake. 5 deelnemers geven aan niet serieus genomen te zijn bij de intake (Tabel 25) (was 0 in 2010). Wat betreft keuzemogelijkheden geeft 15,8% van de deelnemers aan niet voldoende keus gehad te hebben uit zorgboerderijen Was 17,8% in 2010). 15,7% geeft aan geen informatie gehad te hebben over keuzemogelijkheden (was 17,8% in 2010). 13

14 2.7. Tevredenheid en frequentie met evaluatiegesprekken Evaluatiegesprekken worden steeds regelmatiger gehouden. Slechts 3 deelnemers geven aan dat dat meer dan 2 jaar geleden was Zie tabel 6 hieronder. Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid nog geen half jaar 27 23,7 23,9 23,9 half jaar 19 16,7 16,8 40,7 jaar geleden 46 40,4 40,7 81,4 meer dan 2 jaar geleden 3 2,6 2,7 84,1 niet eerder evalutiegesprek gehad met regiocoordinator 9 7,9 8,0 92,0 niet ingevuld 9 7,9 8,0 100,0 Total ,1 100,0 Missing System 1,9 Total ,0 Tabel 7: Hoe lang geleden een evaluatiegesprek Over de evaluatiegesprekken is er wel veel tevredenheid. Slechts 7 personen zijn niet tevreden over hun evaluatiegesprekken (tabel 28). 14

15 2.8. Eigen betrokkenheid en verantwoordelijkheden De deelnemers hebben over het algemeen een sterke betrokkenheid bij de boerderij en voelen zich verantwoordelijk voor de taken en rollen die zij hebben. Uiteraard zijn er uitzonderingen maar hun aantal is beperkt (tabellen 30-40). Bijna iedereen zorgt ervoor op tijd te zijn, is trots op de boerderij, houd goed contact met de anderen, vindt het fijn goede producten te hebben en voelt zich een medewerker op de boerderij en haalt voldoening uit het werk. Dit is allemaal vergelijkbaar met Enkele positieve ontwikkelingen zijn dat meer deelnemers het ook leuk vinden bezoekers te ontvangen en ook de vraag over repareren (Als er iets stuk is, wil ik dat graag (laten) reparen) scoort positiever. Een aantal deelnemers (10) geven aan dat zij het niet zeggen wanneer zij ergens ontevreden over zijn. De eigen grenzen weten te bewaken scoort ook iets minder hoog. 13 deelnemers vinden dat moeilijk. Duidelijk laag scoort de vraag of men zich op de hoogte houdt van de cliëntenraad van Landzijde. Slechts 12,3 % houdt zich echt op de hoogte (was 10,9 % in 2010) en 46,6 % niet (was 45,1% in 2010) (tabel 38). 15

16 2.9. De samenwerking tussen deelnemer en boer(in) Ieder werkt met eigen verantwoordelijkheid en eigen taken. Dat geldt voor de boer, de boerin, de medewerkers en de bezoekers. Dan is er ook een goede samenwerking nodig. Wat betreft die samenwerking is er veel tevredenheid ( tabellen 41-49). Er is niemand die zich niet gewaardeerd voelt, en tevens vindt iedereen dat de boer, boerin of een begeleider er is als je hem of haar nodig hebt. 2 deelnemers vinden dat er geen rekening gehouden wordt met wat zij willen leren op de boerderij. Slechts 1 iemand durft de boer of boerin niet om hulp te vragen. 2 deelnemers vinden dat er niet voldoende van hun mogelijkheden uitgegaan wordt. 6 deelnemers geven aan dat er niet voldoende over allerlei zaken betreffende de boerderij wordt gesproken. Zij worden dus niet voldoende betrokken bij de boerderij. 3 deelnemers geven aan dat zij niet voldoende gestimuleerd worden en 4 deelnemers voelen zich wel betutteld. In vergelijking met 2010 zijn deze cijfers nog iets beter, maar toen was het ook al heel goed. 16

17 2.10. Sociale contacten Op de boerderij zijn er allerlei sociale contacten. Al bij de eerste vraag kwam naar voren dat dit ook één van de belangrijkste redenen is om op de boerderij te komen. Sociale contacten zijn er met andere bezoekers, met de boer, boerin, anderen die beroepshalve op de boerderij komen en met de omgeving van de boerderij. Met wie hebt u wel eens contact? % 2010 % 2011 Winkeliers 16 15,1% 14,2% Toeristen 5 9,6% 4,4% Bezoekers 52 45,2% 46% Boer 95 89% 84,1% Boerin 99 87,7% 88,4% Klanten in de winkel 13 13,7% 11,5% Medewerkers 86 68,5% 76,1% Buren 37 37% 32,7% Kinderen van de boer(in) 59 38,4% 52,2% Andere boeren 33 17,8% 29,2% Bewoners van het dorp 35 15,1% 31% Leveranciers 28 15,1% 24,8% Dierenarts 28 20,5% 24,8% Tabel 8: Contacten op de boerderij Wat betreft contacten met anderen op de boerderij geeft iedereen aan contact te hebben met de boer, de boerin, en/of andere medewerkers In vergelijking met 2010 zijn er zelfs meer contacten met de boerin. Daarnaast zijn er relatief vaak contacten met de kinderen van de boer en boerin. Er zijn ook andere contacten, zie tabel 8. Opvallend is dat in vergelijking met 2010 een aantal groepen duidelijk hoger scoren: bezoekers, andere boeren, bewoners van het dorp, leveranciers en de dierenarts. Uit de antwoorden blijkt verder 6 deelnemers zich niet goed op hun gemak voelen op de boerderij (tabellen 50-55). 4 deelnemers zijn ontevreden over de contacten die men heeft en 1 deelnemer is niet tevreden over de sfeer op de boerderij tussen de deelnemers. De meeste boerderijen voldoen voor bijna iedereen aan de verwachtingen. Over de groepsgrootte zijn 11 personen niet tevreden (waren er 6 in 2010) en 6 personen hebben het gevoel er niet bij te horen. Het contact met de dieren is uiteraard ook belangrijk. Het belang van contact met de dieren is voor 32,8% van de deelnemers groot (was 46,6% in 2010), voor 19,5% is dat er niet (was 24,7 in 2010) en 36,6% scoort hier halverwege (was 21,9 % in 2010). Wat betreft de sociale acceptatie is het beeld genuanceerd (tabellen 56-62) Er zijn relatief veel deelnemers die de vragen hierover niet hebben beantwoord, maar wel vaker dan in 2010 (rond de 20 tot 30 %). 50% voelt zich wel geaccepteerd (was 42% in 2010), en 23,9% voelt ook een band met de buurt (was 17,8 % in 2010). 22 deelnemers (19,4%) voelen geen enkele band met de buurt of het dorp. 8,9% gaat wel eens naar een markt om producten van de boerderij te verkopen (was 24,7 % in 2010). 23,9% gaat wel eens mee naar een beurs ( was 12,3% in 2010). Mee naar de markt gaan vindt 31 % leuk (was 24,7% in 2010) en 19,5% niet leuk (was 32,9 % in 2010). 17

18 Mee naar een beurs vindt 38,9% wel leuk (was 36,9% in 2010) en 15,1% niet (was 17,8 % in 2010). 28,3% geeft aan wel gestimuleerd te worden om af en toe buiten de boerderij iets te doen (tabel 62) (was 27,4 % in 2010). 21,2 % geeft aan op dit gebied niet gestimuleerd te worden. 30,1% heeft de vraag niet ingevuld, wat hier geïnterpreteerd wordt als niet van toepassing. De cijfers zijn vergelijkbaar met vorig jaar en soms iets positiever. Het blijft een onderwerp van overweging of de boerderijen het ook als hun taak zien om de deelnemers te stimuleren om hun sociale leven ook buiten de boerderij te ontwikkelen. Zij bieden de deelnemers wat dit betreft wel iets aan. 16,7% van de deelnemers geeft aan dat zij meer contacten willen buiten de boerderij (zie tabel 6). 30,1 % van de deelnemers heeft de vraag naar stimuleren naar buiten niet ingevuld. Deze deelnemers achten deze vragen niet van toepassing. 18

19 2.11. Resultaten en effecten voor de deelnemers In de vragen naar de effecten hebben we telkens gevraagd of er een resultaat is dankzij de activiteiten op de boerderij. In het volgende schema geven we een overzicht: Welke effecten hebben uw activiteiten op geen neutraal positief % % 2011 de boerderij? effect effect 2010 positief Ik heb het gevoel dat ik zinvol bezig ben % 84% Ik heb meer sociale contacten % 64% Ik kom goed tot rust % 60% De activiteiten geven structuur in mijn % 84% leven Ik kan verder komen met werken % 42% Ik geniet ik meer van het leven % 73% Door werken met planten voel ik mij beter % 39% Door werken met dieren voel ik mij beter % 61% Door buiten te zijn voel ik mij beter % 78% Ik leer hier beter met mijn problemen % 51% omgaan Ik voel mij lichamelijk beter % 63% Ik denk hier positiever over mij zelf % 60% Tabel 9: Resultaten De belangrijkste effecten zijn structuur in het leven en het gevoel zinvol bezig te zijn. Ook andere effecten scoren hoog, zoals sociale contacten, meer genieten, en zich beter voelen door buiten te zijn. Het effect van dieren blijkt veel hoger dan het effect van werken met planten. Ook de effecten van lichamelijk gezonder, beter met problemen en positiever over jezelf denken omgaan scoren goed. Rust en positiever denken scoren beduidend hoger dan vorig jaar. Verder komen met werk daarentegen beduidend lager. In het volgende overzicht bespreken we per item de kruistabellen behoefte x resultaat op die behoefte: Kruistabel: behoefte iets zinvols x resultaat zinvol De deelnemers die aangeven dat zij naar de boerderij komen om zinvolle activiteiten te hebben blijken allen dit resultaat behalen. 5 scoren halverwege. Verder blijkt dat bijna iedereen van degenen die niet expliciet met dat doel naar de boerderij komen, ook vinden dat zij dank zij de activiteiten op de boerderij het gevoel hebben zinvol bezig te zijn (tabel 63). Kruistabel: behoefte contacten x resultaat contact De deelnemers die aangeven dat zij naar de boerderij komen om meer sociale contacten te hebben blijken op 3 na dit resultaat behalen. 9 scoren er halverwege. Van degene die niet expliciet met dit doel naar de boerderij kwamen behalen velen ook dit resultaat (tabel 64). 19

20 Kruistabel: behoefte rust x resultaat rust De 42 deelnemers die aangeven dat zij naar de boerderij komen voor de rust blijken op 1 na dit resultaat behalen. 4 scoren halverwege. Ook blijkt dat een aanzienlijk deel van degenen die niet expliciet met dat doel naar de boerderij komen, vinden dat zij dank zij de boerderij goed tot rust komen (tabel 65). Kruistabel: behoefte dagstructuur x resultaat structuur De 78 deelnemers die aangeven dat zij naar de boerderij komen voor meer dagstructuur blijken allen dit resultaat te behalen. 1 scoort halverwege. Ook bezoekers die dat niet als doel hadden aangegeven, zijn hier expliciet positief over (tabel 66). Kruistabel: werk belangrijk x resultaat werk Het verbeteren van het perspectief op werk is voor 53 respondenten belangrijk. 31 van hen geven aan dat zij daar als gevolg van het werk op de boerderij positief over zijn. Een beperkt aantal voor wie het verbeteren van perspectief op werk niet het doel is, scoortop dit resultaat ook positief (tabel 67). Kruistabel: behoefte gezelligheid x resultaat genieten 61 deelnemers hebben aangegeven dat zij mede naar de boerderij komen voor de gezelligheid. Vervolgens blijkt dat drie van hen negatief zijn en 48 positief. Bovendien blijkt dat een grote meerderheid van de mensen die niet expliciet met dat doel naar de boerderij komen, ook vinden dat zij dankzij de activiteiten op de boerderij meer genieten van het leven (tabel 68). Kruistabellen: komen voor dieren en planten x resultaat zich beter voelen De deelnemers die geven aan dat zij naar de boerderij komen omdat zij graag met dieren en planten bezig zijn blijken in grote meerderheid door het werken met planten en dieren zich beter te voelen. Het werken met dieren scoort hoger dan het werken met planten. Ook hier blijkt dit resultaat op te treden bij een groot aantal deelnemers die niet expliciet met dat doel naar de boerderij komen (tabel 69 en 70). Kruistabel: behoefte aan buiten zijn x resultaat zich beter voelen Van de 72 deelnemers die aangeven dat zij naar de boerderij komen omdat zij graag buiten zijn blijken er 61 positief omdat zij zich door buiten te zijn inderdaad beter voelen. Ook voor degenen die dit aspect minder belangrijk vinden is dit resultaat er. (tabel 71) Kruistabel: behoefte aan leren omgaan met problemen x resultaat beter omgaan 38 deelnemers geven aan dat zij naar de boerderij komen om beter te leren omgaan met hun problemen. Vervolgens blijkt dat 29 van hen dit resultaat behalen en slechts 1 niet. Bovendien blijkt dat ook 29 andere deelnemers die niet expliciet met dat doel naar de boerderij komen, ook vinden dat zij op de boerderij leren om met de problemen die op hun weg komen beter leren omgaan (tabel 72). Kruistabel: doel lichamelijke gezondheid x lichamelijk zich beter voelen Van de 45 deelnemers die naar de boerderij komen om hun lichamelijk gezondheid te verbeteren zijn er 34 positief en 1 negatief. Vervolgens blijkt dat dit effect er ook is bij veel andere deelnemers. Slechts 2 van hen zijn hierover expliciet negatief (tabel 73). 20

21 Kruistabel: doel positief denken x resultaat positief denken De 35 deelnemers die aangeven dat zij naar de boerderij komen om positiever over zichzelf te denken blijken op 2 na dit resultaat te behalen in wisselende mate. Bovendien vinden 68 van de 78 andere deelnemers die dit niet expliciet als doel aangaven ook dat dit zo werkt (tabel 74). 21

22 2.12. Empowermentlijst Uitleg empowerment of eigen kracht We hebben de deelnemers vragen gesteld waarmee de empowerment of eigen kracht van de deelnemers wordt gemeten. Empowerment betekent zoveel als je eigen kracht ontdekken of herontdekken. Het gaat dus om het ontwikkelen en uitbouwen en het effectief leren toepassen. Om de eigen kracht te meten hebben we de empowermentlijst gebruikt. Dit is een vragenlijst die is ontwikkeld door het Trimbos Instituut op basis van uitspraken van mensen die in hun leven te maken hebben met psychische kwetsbaarheden. Het is een vragenlijst die goed meet in welke mate zorgboerderijen empowerend werken. De vragenlijst heeft vijf dimensies. 1) De dimensie Professionele hulp. Deze gaat over de relatie met de boer(in) en eventueel andere begeleiders. Scores zijn hoger als de relatie goed is, de boer(in) uitgaat van de mogelijkheden van de deelnemer en de steun aansluit bij de behoeften. 2) De dimensie Sociale steun. Deze gaat over de steun die deelnemers in de omgeving ervaren en de verstandhouding met de mensen om hen heen. 3) De dimensie Eigen wijsheid. Deze gaat over de vraag hoe deelnemers tegen zichzelf aankijken. Voorbeelden zijn vragen of je jezelf de moeite waard vindt, of je op jezelf durft te vertrouwen, of je een doel in je leven hebt. 4) De dimensie Erbij horen. Deze gaat over het zo gewoon mogelijk kunnen meedoen in de samenleving. Voorbeelden zijn vragen of je dingen doet die je belangrijk vindt en of je ergens bijhoort. 5) De dimensie Zelfmanagement. Deze gaat over het vermogen van deelnemers om te gaan met hun kwetsbaarheden. Voorbeelden van vragen zijn of je grenzen weet te trekken, hulp durft te vragen en weet waar je goed in bent. Deelnemers geven aan in hoeverre ze het met uitspraken eens zijn die de verschillende aspecten van eigen kracht benoemen. 1 of 2 betekent dat ze het met de uitspraak oneens zijn; 3 betekent dat ze niet weten of ze het eens zijn met de uitspraak; 4 of 5 betekent dat ze het met de uitspraak eens zijn. Scores van 4 of hoger betekent dus dat deelnemers het eens zijn met de uitspraken die de eigen kracht benoemen. Uitkomsten eigen kracht deelnemers Landzijde Wat opvalt is dat net als in 2010 de scores op de eigen kracht domeinen behoorlijk hoog zijn. Deelnemers scoren net als in 2010 gemiddeld het hoogst op professionele hulp (4.2), gevolgd door zelfmanagement (4.0), erbij horen (3.9) en sociale steun (3.9). De eigen wijsheid scoort relatief het laagst (3.8) Eigen wijsheid Erbij horen Professionele hulp Sociale steun Zelfmanagement

23 Het laat zien dat de deelnemers erg positief zijn over de bijdrage van de begeleiding van zorgboer(inn)en aan het versterken van de eigen kracht van de deelnemers. Acht deelnemers scoren minder dan gemiddeld lager dan neutraal (score 3) op de dimensie eigen wijsheid; twee bij erbij horen, vier bij sociale steun, drie bij zelfmanagement en nul bij professionele hulp (zie tabel bijlage) In de bijlage zijn de scores op alle domeinen van de eigen kracht lijst van alle deelnemers weergegeven. Verder zijn ook de scores op de alle afzonderlijke vragen die onderdeel zijn van de eigen kracht vragenlijst en niet eerder zijn vermeld in de rapportage weergegeven. We zien dat bij alle individuele vragen, de meerderheid van de deelnemers neutraal of positief antwoord op de eigen kracht uitspraken. Er zijn geen vragen die eruit springen omdat deelnemer er veel negatiever op antwoorden. Wat verder opvalt is dat de bijna alle uitspraken door het overgrote deel van de deelnemers wordt beantwoord. De uitspraak de patiëntenrol staat niet meer centraal in mijn leven en de uitspraak; ik overzie hoe mijn leven mij heeft gevormd werden het minst beantwoord. In het eerste geval vulde 18% van de deelnemers de uitspraak niet in het tweede geval 15%. De uitspraken die direct te maken hadden met de samenwerking met de boer(in) en het contact met de andere deelnemers werden het vaakst beantwoord. Eigen kracht bij nieuw deelnemers In 2011 is voor het eerst ook bij nieuwe deelnemers die op één van de boerderijen van Landzijde starten de eigen kracht gemeten. De eigen kracht is bij 11 nieuwe deelnemers gemeten. Opvallend is dat de eigen kracht score bij nieuwe deelnemers (bij aanvang van het zorgboerderij traject) op alle dimensies veel lager is dan de eigen kracht score van de deelnemers die al langer op de zorgboerderij aanwezig zijn. Het verschil is het grootst bij zelfmanagement. Ondanks dat de eigen kracht slechts bij 15 (check) nieuwe deelnemers bij de start is gemeten, en de nieuwe deelnemers andere deelnemers zijn dan de deelnemers die al langere tijd op de zorgboerderij zijn, suggereren de uitkomsten dat de eigen kracht en met name zelfmanagement van deelnemers toeneemt door het verblijf op de zorgboerderij. Intake Start boerderij Evaluatie Langere tijd op de boerderij Eigen wijsheid Erbij horen Professionele hulp n.v.t. 4.2 Sociale steun Zelfmanagement

24 De uitkomsten bij de individuele vragen worden hieronder verder weergegeven. De grootste verschillen (groter of gelijk aan 1) tussen startende deelnemers en deelnemers die al langere tijd op de boerderij verblijven zijn vet weergegeven. Bij het domein eigen wijsheid is het verschil tussen startende deelnemers en deelnemers die al langer op de boerderij verblijven het grootst bij vertrouwen hebben in jezelf, jezelf de moeite waard vinden en een doel hebben in het leven. Domein Eigen wijsheid Individuele uitspraken Intake Start boerderij Evaluatie Langere tijd op de boerderij Ik heb een doel in mijn leven Ik haal voldoening uit wat goed gaat Ik heb de wil om verder te gaan De patiëntenrol staat niet meer centraal in mijn leven Ik vind mijzelf de moeite waard Ik overzie hoe mijn leven mij gevormd heeft tot wie ik ben Ik durf op mezelf te vertrouwen Ik zet negatieve gedachten om in positieve Verschil Bij het domein erbij horen is het verschil verreweg het grootst bij het gevoel te hebben er bij te horen. De score bij startende deelnemers is aanzienlijk lager dan bij andere uitspraken. Dit geeft aan dat het erbij horen een enorm belangrijk effect is van de boerderij. Ook bij voldoende en belangrijke dingen doen en ervaringen kunnen delen met anderen zijn de verschillen groot. Opvallend is dat het verschil gering is op het gebied van ervaren rust en veiligheid in de eigen woning. Dit is een aspect waar de boerderij naar verwachting ook weinig uitvloed op uit zal oefenen. Dit geeft vertrouwen dat de gemeten veranderingen ook met de boerderij samen hangen. Domein Erbij horen Individuele uitspraken Intake Start boerderij Evaluatie Langere tijd op de boerderij Ik kan mijn ervaringen delen met anderen Ik heb het gevoel dat ik erbij hoor Ik ervaar rust en veiligheid in mijn woning Ik heb elke dag voldoende te doen Ik doe dingen die ik belangrijk vind Verschil 24

25 Bij het domein sociale steun is het verschil tussen beide groepen deelnemers gemiddeld. Deelnemers die langere tijd op de boerderij verblijven voelen zich meer op hun gemak bij mensen om hun heen en kunnen meer op hen terugvallen dan de startende deelnemers. Domein sociale steun Individuele uitspraken Ik voel me op mijn gemak bij de mensen om me heen Ik kan terugvallen op de mensen om mij heen Intake Start boerderij Evaluatie Langere tijd op de boerderij Verschil Bij het domein zelfmanagement komt naar voren dat deelnemers die langer op de boerderij verblijven met name leren om beter hun grenzen te bewaken. Ze durven beter om hulp te vragen en weten ook beter wat ze wel en niet kunnen doen. Domein zelfmanagement Individuele uitspraken Intake Start boerderij Evaluatie Langere tijd op de boerderij Ik weet mijn grenzen te bewaken Ik weet wat ik beter wel en niet kan doen Ik durf om hulp te vragen Ik weet waar ik goed in ben Verschil Als we eigen kracht vergelijken met de duur dat iemand op een zorgboerderij komt zien we op een beperkt aantal punten interessante verschillen. Deelnemers die korter op een boerderij komen (korter dan 1 jaar) scoren relatief lager op de volgende items: Ik zet negatieve gedachten om in positieve (verschil met totale groep is 0.42) Ik heb een doel in mijn leven (verschil met totale groep is 0.35) Ik vind mijzelf de moeite waard (verschil 0.40), Ik durf op mijzelf te vertrouwen (verschil 0.20) Ik heb elke dag voldoende te doen (verschil 0.30). Ik heb het gevoel dat ik erbij hoor (verschil 0.22) Ik denk door de activiteiten positiever over mijzelf (verschil 0.23) Deze items zijn met name onderdeel van het domein eigen wijsheid en in mindere mate het domein erbij horen. Daarnaast is het interessant dat deelnemers die korter dan 1 jaar op de boerderij zijn ook lager scoren op het item. Ik voel een band met de buurt (verschil 0.38). Op alle andere items zijn er geen duidelijke verschillen gevonden. De conclusie hieruit is dat nieuwkomers op een aantal punten duidelijk nog in hun kracht kunnen gaan groeien. 25

26 3. Conclusies De kwaliteitstoetsing in 2011 heeft een aanmerkelijk hogere respons dan in Toen zijn we later begonnen. Nu heeft het hele jaar meegedaan. De hogere respons is een goed teken. Dat geldt ook voor het aantal boerderijen dat heeft meegedaan. Veel conclusies die we kunnen trekken zijn vergelijkbaar met die uit de kwaliteitstoetsing van Toen was er op de meeste punten een zeer positieve waardering en die is derhalve gecontinueerd. Er waren wel enkele kritische punten en we zien dat er soms een lichte en genuanceerde vooruitgang is geboekt. In de volgende conclusies maken we, zoals we dat ook gedaan hebben in het rapport, waar dit relevant is, een vergelijking met De behoeften die het hoogste scoren zijn structuur, zinvol bezig zijn, sociale contacten, en buiten zijn en met dieren (en planten) bezig zijn. De andere behoeften zijn ook belangrijk. In vergelijking met 2010 is er op drie punten een groter verschil dan 10%: Minder belangrijk: structuur aan de dag en positiever over mezelf denken. Meer belangrijk: beter met mijn problemen leren omgaan. De wensen die het duidelijks leven bij deelnemers zijn de wens om betaalde baan te hebben en de wens om meer te leren. De wens om meer contacten buiten de boerderij te hebben is in vergelijking met 2010 sterk gestegen. Daarnaast is er ook bij ruim een vijfde van de deelnemers de wens om meer zekerheid dat ze bij de boer kunnen blijven. Er is onder de deelnemers grote tevredenheid over het aanbod van de zorgboerderijen. Slechts een enkeling is helemaal niet tevreden. Met betrekking tot de intake is men over het algemeen tevreden net als over de indicatiestelling, maar er zijn er wel enkelen die daarover niet tevreden zijn. Relatief veel (21%) deelnemers zien op tegen het moment dat zij een nieuwe indicatie moeten vragen. Ongeveer 17 % van de deelnemers geeft aan dat er weinig keuzemogelijkheden waren voor verschillende boerderijen en dat er ook weinig informatie was over verschillende keuzemogelijkheden. Bijna alle deelnemers voelen zich redelijk verantwoordelijk voor het reilen en zeilen op de boerderij en voor hun eigen rol daarin. Een aantal scores zijn hoger dan in Assertiviteit en de eigen grenzen bewaken blijven moeilijke punten voor een beperkte groep deelnemers. De meeste hebben er geen moeite mee. De bekendheid met de cliëntenraad is een beetje omhoog gegaan. De samenwerking met de boeren, boerinnen en medewerkers op de boerderij scoort heel goed. Slechts een enkeling is hierover ontevreden. De uitslagen waren in 2010 al goed, maar zijn nu zelfs nog iets beter. 26

27 De belangrijkste sociale contacten op de boerderijen zijn de boer, boerin en de medewerkers en andere deelnemers. De boerin is in vergelijking met 2010 belangrijker geworden dan de boer. De deelnemers ontmoeten ook andere mensen en in vergelijking met 2010 ook relatief meer. Vanuit de boerderijen heeft men ook wel contacten buiten de boerderij. Naar een beurs gaan gebeurt vaker en naar een markt beduidend minder. Meer deelnemers geven aan dat ze dergelijke uitstappen en activiteiten ook leuk vinden. Het aantal deelnemers dat meer contacten buiten de boerderij wil stijgt bovendien. Het aantal deelnemers dat vindt dat ze weinig gestimuleerd worden om ook buiten de boerderij iets te ondernemen is duidelijk afgenomen, maar is nog wel hoog. Er is in vergelijking met 2010 bij meer deelnemers een gevoel met het bredere platteland rond de boerderij. Nog steeds zijn veel deelnemers daar niet erg op gericht, maar er is een lichte verschuiving. Slechts enkelen geven aan er last van te hebben zich niet geaccepteerd te voelen in de gemeenschap. De belangrijkste effecten zijn structuur in het leven en het gevoel zinvol bezig te zijn. Ook andere effecten scoren hoog, zoals sociale contacten, meer genieten, en zich beter voelen door buiten te zijn. Het effect van dieren blijkt veel hoger dan het effect van werken met planten. Ook de effecten van lichamelijk gezonder, positiever over jezelf denken en tot rust komen scoren relatief hoog. De effecten op een bepaald doel zijn er, zo blijkt uit de kruistabellen, niet alleen voor de deelnemers die dit doel expliciet hebben aangegeven, maar ook voor de deelnemers die een bepaald doel niet hebben aangegeven. Het effect op een bepaald doel is er meestal wel in hogere mate voor diegenen die dit expliciet wilden. Deelnemers scoren relatief hoog op de verschillende aspecten van de eigen kracht. Ze scoren het hoogst op professionele hulp, gevolgd door zelfmanagement, sociale steun en erbij horen. Net als in 2010 scoort de eigen wijsheid het laagst. Deelnemers zijn dus positief over de bijdrage van de begeleiding van zorgboer(inn)en aan het versterken van hun eigen kracht. In vergelijking met 2010 is eigen wijsheid iets gegroeid en zijn erbij horen, professionele hulp en sociale steun iets gezakt. Opvallend is het grote verschil in de uitkomsten op de eigen kracht domeinen tussen startende deelnemers op de zorgboerderij en deelnemers die al langere tijd op de boerderij verblijven. Met name op het gebied van erbij horen is het verschil enorm. De verschillen zijn ook groot op gebied van eigenwaarde, genoeg belangrijke dingen te kunnen doen en zelfmanagement aspecten als grenzen kunnen bewaken en om hulp durven vragen. We moeten deze vergelijking met de nodige voorzichtigheid behandelen omdat het aantal startende deelnemers gering is en het een andere groep betreft dan de deelnemers die al langere tijd op de boerderij verblijven. Maar het toont dat het van groot belang is de ontwikkeling van deelnemers vanaf de start goed te volgen. En het is een indicatie dat met de eigen kracht vragenlijst we een instrument in handen hebben waarmee relevante ontwikkelingen te meten zijn. Wanneer we de deelnemers die korter dan een jaar op een zorgboerderij komen vergelijken met degene die al langer komen dan zien we ook interessante verschillen, met name binnen het domein eigen wijsheid. Het lijkt erop dat nieuwkomers op een aantal punten duidelijk nog in hun kracht kunnen gaan groeien. 27

28 28