Jaarbericht Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie

Transcriptie

1 Jaarbericht 2015 Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie

2 Colofon Inhoudsopgave Voorwoord 1 1. Over het NIFP 2 Juli 2016 Dit is een uitgave van het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie Redactie: NIFP Fotografie: NIFP, Ruben Manusama Fotografie Opmaak en druk: Xerox/OBT, Den Haag 2. Beoordelen Volwassenen 2.2. Jeugd 2.3. Pieter Baan Centrum 3. Behandelen Indiceren Gezondheidszorg Opleiden Wetenschap Personeel Kwaliteit Ondernemingsraad 19 Adressen 21

3 Voorwoord De ontwikkelingen binnen het NIFP in 2015 heb ik voor een groot deel uit tweede hand. Tot november werkte ik immers op het departement. Pas tegen het einde van 2015 ruilde ik van positie met de toenmalig algemeen directeur van het NIFP, Carsten Herstel. Carsten en ik kenden elkaar al veel langer van het ministerie. In aanloop naar onze wissel vertelden we elkaar over de organisaties waar we na november terecht zouden komen. Het NIFP is een prachtige organisatie om voor te werken, vertelde Carsten, en snel uitgekeken zul je er zeker niet zijn. Ze zullen je bij het NIFP vast met alle egards behandelen, verzekerde hij me. Maar vervolgens zul je merken: hoe minder je je met de NIFP ers bemoeit, hoe prettiger ze het vinden. Daar had Carsten wel gelijk in, was me al snel duidelijk. Het NIFP is een organisatie met veel hoogopgeleide, zeer deskundige professionals. De betrokkenheid bij het product is enorm. Ze oefenen met hart en ziel hun vak uit in een bepaald niet alledaagse wereld met een soms zacht uitgedrukt uitdagende populatie. Dit betekent ook dat ze gewend zijn aan een hoge mate van zelfsturing en zelfstandigheid. Tussen die zelfsturende professionals kan de gezamenlijkheid, het idee er samen van te zijn, af en toe een beetje op het tweede plan komen. Daar hoop ik als directeur aan te kunnen gaan bouwen: het gevoel één organisatie te zijn, met gedeelde kaders en uitgangspunten. Of het nu gaat om zorg voor gedetineerden, rapportage over verdachten of indicatiestelling, de maatschappij moet kunnen rekenen op een deskundig en efficiënt NIFP waar men overal in de organisatie dezelfde kwaliteit en professionaliteit aantreft. Hier hebben wij als organisatie, gezamenlijk, in 2015 voortdurend aan gewerkt. Door uniforme werkprocessen te beschrijven, zorgvuldig af te stemmen met ketenpartners en last but not least door een rol van betekenis te spelen in de wetenschappelijke kennisontwikkeling op het gebied van forensische psychiatrie en psychologie. De reorganisatie heeft een stevig stempel op het jaar 2015 gedrukt. Ook in die laatste twee maanden van het jaar die ik heb meegemaakt bij het NIFP was dit nog overal voelbaar. Maar, zoals men zegt en zoals u kunt lezen in dit jaarbericht: de winkel is open gebleven. Een overzicht van de speerpunten, ontwikkelingen en nieuwe producten die het NIFP afgelopen jaar hebben beziggehouden vindt u in wat volgt. Vanuit mijn positie als algemeen directeur ben ik blij ook in 2016 betrokken te zijn in het nog steviger positioneren van het NIFP als dé expert op het boeiende en blijvend maatschappelijk relevante vakgebied van forensische psychologie en psychiatrie en de somatische zorg binnen de justitiële inrichtingen. Michel Groothuizen Algemeen directeur NIFP Jaarbericht NIFP

4 1. Over het NIFP Het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie (NIFP) is een centrum van expertise en kennis op het gebied van de forensische psychiatrie en psychologie. Het instituut bemiddelt tussen forensisch gedragskundigen en het OM en de Rechtspraak. Deze gedragsdeskundigen onderzoeken in de forensische context onder andere de persoonlijkheid van verdachten in strafzaken. De rapportages die zij maken spelen een belangrijke rol in beslissingen van de rechterlijke macht. Het NIFP biedt psychiatrische behandeling aan mensen in detentie. Ook ontwikkelen we kaders voor de psychische zorgverlening aan gedetineerden. Als meer zorg nodig is dan in een reguliere PI geboden kan worden, verzorgt het NIFP de indicatiestelling voor een klinische zorgsetting. Onze afdeling gezondheidszorg houdt zich bezig met het vaststellen van kaders en richtlijnen ten behoeve van de lichamelijke zorg die binnen de penitentiaire instellingen geboden wordt. Ook worden medische adviezen gegeven over bijvoorbeeld strafonderbreking en signaleren we ontwikkelingen in de vrije samenleving en vertalen we deze naar de DJI situatie. Verder verricht het NIFP wetenschappelijk onderzoek op het gebied van forensische psychiatrie en psychologie. We organiseren opleidingen en cursussen voor professionals en ketenpartners op het vakgebied. Het NIFP in 2015 De reorganisatie die al langere tijd in voorbereiding was, kreeg in april 2015 zijn beslag. Het doel was een toekomstbestendige, (kosten-)efficiënte organisatie die in staat is tegemoet te komen aan de wensen van onze opdrachtgevers en ketenpartners. Het aantal ambulante diensten (de locaties in het land van waaruit de rapportages worden bemiddeld en zorg wordt geleverd) is verkleind van elf naar vijf. Het werkgebied is opgedeeld in de regio s Zuid- Nederland, Midden-Nederland, Noord-Oost Nederland, Noord-Holland en Zuid-Holland. Daarnaast blijft de klinische observatie plaatsvinden in het Pieter Baan Centrum in Utrecht. Na de reorganisatie gaat het NIFP verder met een afgeslankte directie, met naast de algemeen directeur een inhoudelijk directeur. In 2015 (tot 1 oktober 2016) maakt daarnaast de directeur van het Pieter Baan Centrum deel uit van de directie. Met ingang van oktober 2015 is de afdeling gezondheidszorg, tot op dat moment direct vallend onder de Dienst Justitiële Instellingen, onderdeel van het NIFP. De medewerkers van de afdeling hebben hun intrek genomen in het NIFP hoofdkantoor in Utrecht. Met de reorganisatie is de organisatie niet stil komen te staan. In het hiernavolgende worden de ontwikkelingen in 2015 beschreven in de hoofdstukken beoordelen (rapportage voor volwassenen en jeugd en het Pieter Baan Centrum), behandelen, indicatiestelling, gezondheidszorg, opleiden, wetenschap, personeel, ondernemingsraad en kwaliteit. Daarnaast is er in dit jaarbericht ruim aandacht hét beeldbepalende onderdeel van het NIFP: de medewerkers. In korte interviews vertellen zij over hun werk, wat hen daar in drijft en de ontwikkelingen in het veld. Ook geven zij een inkijk in de plannen en ambities voor de jaren er na. 2 Jaarbericht NIFP 2015

5 2. Beoordelen 2.1. Rapportage volwassenen De aanwezigheid van een psychische stoornis bij een verdachte is van invloed op het oordeel van een rechter in een rechtszaak. Als hier een vermoeden van is, wordt het NIFP benaderd. Het NIFP schakelt vervolgens een NRGDgeregistreerde gedrags deskundige in. Dit zijn forensisch opgeleide psychiaters en psychologen. Zij stellen op basis van hun onderzoek een rapportage pro Justitia op. Hierin wordt een beeld gegeven van de persoon van de verdachte, de kans op herhaling en de benodigde behandeling. De gedragsdeskundigen adviseren ook over al dan niet verlengen van de duur van tbs en het toekennen van proefverloven aan terbe schik kinggestelden. Ontwikkelingen op het gebied van rapportage voor volwassenen in 2015 NIFP standpunt over toerekenen De Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP) presenteerde in 2013 een Richtlijn Psychiatrisch Onderzoek en Rapportage in strafzaken. Hierin werd de lang gebruikte 5-punt schaal voor het toerekenen vervangen door een 3-punt schaal. Het NIFP heeft de vraag hoe als keten om te gaan met de nieuwe richtlijn opgepakt tijdens studiedagen. Na uitvoerig overleg met ketenpartners is gekozen voor de 3-punt schaal in combinatie met het uitbreiden van de vraagstelling. Deze werkwijze wordt in 2016 geëffectueerd. Jaarbericht NIFP

6 Samenwerking met NRGD De contacten met het Nederlands Register Gerechtelijk Deskundigen (NRGD) zijn geïntensiveerd. Een belangrijk aandachtspunt was het proportioneel toetsen. We proberen samen met het NRGD onze opleiding tot pro Justitia-rapporteur en de eerste toetsing door het NRGD te integreren. Dit beoogt meer efficiency en voorkomt dat geslaagde cursisten bij de eerste toetsing door het NRGD alsnog worden afgewezen. Taskforce behandelduur tbs Het NIFP is betrokken bij de taskforce verkorten behandelduur tbs. In 2015 is met het oog daarop het 4-jaars tbs verlengingsonderzoek ingevoerd. Dit vond voorheen na 6 jaar plaats. Verder zijn maatregelen genomen om rapporteurs beter in staat te stellen bij pro Justitia advisering een prognose te doen over de behandelduur. Feedbackformulier Het gebruik van het feedbackformulier voor pro Justitia-rapportages is eind 2015 geëvalueerd. Deze formulieren gebruikt het NIFP om rapporteurs feedback te geven op hun conceptrapporten. In 80-90% van de zaken wordt het feedbackformulier inmiddels gebruikt. Wel bleken lokale werkprocessen, registratie van het formulier en de feedback nog beter geharmoniseerd te kunnen worden. De evaluatiebevindingen vormen de basis voor een project om in de tweede helft van 2016 de kwaliteit van de feedbackpraktijk verder te verhogen. Inmiddels is een landelijk werkproces vastgesteld. Tevens wordt het kwaliteitskader pro Justitiarapportage aangepast, zodat ook afspraken over feedbackverstrekking adequaat worden vastgelegd. Doorlooptijden Voor de effectiviteit van het strafrecht is het belangrijk dat snel na het tenlastegelegde delict een rechtszitting wordt gehouden. Om langdurige onzekerheid voor verdachte, slachtoffer en de samenleving als geheel te voorkomen, is tijdigheid een belangrijk kwaliteitsaspect. Gedragsdeskundige advisering ten behoeve van de rechterlijke macht moet dus niet alleen van hoogstaande kwaliteit zijn, maar ook tijdig beschikbaar. Het behalen van de doorlooptijden was een belangrijke gedachte achter de schaalvergroting in Het gewenste resultaat is in 2015 helaas nog niet op alle locaties behaald. In 2016 krijgt het tijdig produceren binnen de afgesproken doorlooptijden dan ook weer prioriteit. Dit vergt dat het NIFP de eigen processen van matching en Forensische diagnostiek op het scherpst van de snede Interview Thijs van de Kant, GZ-psycholoog (in opleiding tot klinisch psycholoog), rapporteur De meest opvallende ontwikkeling in 2015 voor mij persoonlijk was de komst van de onderzoeken naar geweldplegers met een extremistisch gedachtengoed, de zogenaamde Jihad-onderzoeken. Een actueel onderwerp én een gebied waar we nog veel kennis over op moeten doen. Gedragsdeskundigen hebben in deze zaken op een andere manier te maken met pathologie, omdat ideologie hier een heel grote rol in speelt. Ik maak deel uit van een kleine groep onderzoekers die op dit gebied rapporteren. We hebben de VERA-2R training gedaan. De VERA is een instrument gericht op de risicotaxatie bij plegers van extremistisch geweld. Daarnaast zijn we ook nauw betrokken bij elkaars onderzoeken, als feedbacker en in intervisie. Zo hebben we in de praktijk veel van elkaar kunnen leren en zijn we in korte tijd goed in de materie thuisgeraakt. feedbackverstrekking volledig op orde heeft. Rapporteurs moeten worden gestuurd op de met hen afgesproken inleverdata, zodat de opdrachtgever tijdig kan worden bediend. Het uitgangspunt is dat 80% van de zaken binnen de normtijd (70 kalenderdagen) moeten worden afgerond. 4 Jaarbericht NIFP 2015

7 Tijdens mijn studie was ik al geboeid door de forensische psychologie. Ik wil begrijpen waarom mensen tot delictgedrag zijn gekomen. Wat heeft het gedrag veroorzaakt? Wat was de invloed van de omstandigheden waarin iemand verkeerde? Ik vond het toen al een boeiend terrein en dat is het al die tijd voor me gebleven. Daarom ben ik ook gaan werken bij het NIFP. Binnen deze organisatie vindt de forensische diagnostiek op het scherpst van de snede plaats. In 2016 zal de privacywetgeving en het veilig omgaan met informatie een nog grotere rol gaan spelen dan al het geval was, verwacht ik. Voor rapporteurs is het best ingewikkeld hier op een goede manier mee om te gaan. Het materiaal waar we mee werken is per definitie erg privacygevoelig. Het is voor ons bij uitstek belangrijk hier op een verantwoorde manier mee om te gaan. Consultatie rechtspleging Consulten per type consultatie (Consult volw. 2015) ,9% 1b. Voorgeleiding % 1c. Trajectconsult ,9% 1d. Rapportageadvies 53 1,2% 1e. ISD-trajectconsult Opleggingsrapportage ambulant volwassenen Rapporten per soort rapportage (Rapp. straf volw. 2015) ,7% Enkel psychiatrische rapportage ,7% Enkel psychologische rapportage ,9% Dubbel rapportage 55 1,8% Tripel rapportage Tenuitvoerleggingsrapportage Rapporten per soort rapport (TUL 2015) ,2% Enkel psychiatrische rapportage 54 6,7% Enkel psychologische rapportage 9 1,1% Dubbel rapportage 2 0,2% Tripel rapportage ,7% Tripel rapportage Jaarbericht NIFP

8 2.2. Rapportage jeugd Het NIFP verricht straf- en civielrechtelijk onderzoek met betrekking tot jeugdigen. Dit gebeurt onder andere als een jongere verdacht wordt van een strafbaar feit, of als er zorgen zijn over de opvoedingssituatie waarin een kind zich bevindt. De rapportages van de deskundigen zijn van belang voor de beslissing die de rechter vervolgens in de zaak moet nemen. Ontwikkelingen op het gebied van rapportage voor jeugdigen in 2015 Verkorting doorlooptijden In 2015 zijn ruim 700 strafrapportages uitgebracht. Deze gedragskundige adviezen worden overwegend positief gewaardeerd door de opdrachtgevers. De tijdigheid van deze advisering was wel een belangrijk aandachtspunt in Het NIFP heeft in twee arrondissementen, Zeeland-West-Brabant en Zuid-Holland, deelgenomen aan een pilot om de doorlooptijden te verkorten. Samen met het Openbaar Ministerie en de Raad voor de Kinderbescherming is geïnvesteerd in verbetering van werkprocessen. Inmiddels is positief resultaat bereikt. Adolescentenstrafrecht Net als in 2014, stond het adolescentenstrafrecht in 2015 prominent op de agenda. Het NIFP organiseerde boostersessies voor de rapporteurs. Doel was de gevolgen van de invoering van het adolescentenstrafrecht voor de rapportagepraktijk nogmaals onder de aandacht te brengen. In 2016 wordt de gehanteerde wegingslijst adolescentenstrafrecht kritisch bekeken en zo nodig aangepast naar aanleiding van de ervaringen van gebruikers. Samenwerking Teylingereind De jeugdmedewerkers leverden de afgelopen jaren kwaliteitsfeedback op de conceptrapporten van observatiekliniek Teylingereind. Eind 2015 is een nieuwe werkwijze ingevoerd. In plaats van feedbackverstrekking na het gereedkomen van het conceptrapport, bewaakt een van de NIFPprocespsychiaters of -psychologen gedurende het onderzoeksproces de kwaliteit van het onderzoek en de rapportage. Het NIFP werkt hierin nauw samen met Teylingereind, onder andere door detachering van medewerkers uit het Pieter Baan Centrum. 6 Jaarbericht NIFP 2015

9 Interview Martin Wiznitzer, kinder- en jeugdpsychiater dienst Noord-Holland en Midden-Nederland Mijn hoofdtaak als kinder- en jeugdpsychiater, in brede zin, valt onder de noemer Consultatie Rechtspleging. Als vragen bestaan over de psychische gesteldheid van een verdachte, dan draag ik bij aan de advisering van het OM of de rechter-commissaris over de wenselijkheid van een pro Justitia rapportage. Het advies over de wenselijkheid en de aard van een eventueel onderzoek formuleren we samen met de Raad voor de Kinderbescherming tijdens wekelijkse indicatie-overleggen. Verder gaat het om acute consulten op de rechtbank. Hierbij staat de zorgvraag centraal. Tenslotte houd ik mij bezig met het bemiddelen van rapportage-opdrachten naar onafhankelijke rapporteurs en het geven van feedback op rapporten. Daarnaast doe ik het groepsmentoraat bij AIOS, die de stage forensische psychiatrie bij het NIFP volgen. Als kinder- en jeugdpsychiater heb ik mij vanaf het begin van mijn carrière beziggehouden met jongeren met een levensverhaal van verwaarlozing en mishandeling. De overstap van het Sophia Kinderziekenhuis naar het NIFP, ruim 12,5 jaar geleden, was voor mij inhoudelijk ook niet zo groot. Wat ik nu vooral inspirerend vind, zijn de dilemma s die zich afspelen op het grensgebied tussen justitie en hulpverlening. Elke casus is een geval apart. Binnen het NIFP vind ik vooral de samenwerking met mijn collega s in de jeugdteams erg prettig. Vorig jaar heeft, wat mij betreft, vooral in het teken gestaan van de reorganisatie. Dit heeft de nodige omschakelingen gevergd en onrust veroorzaakt. Ik hoop dat de rust en continuïteit weer snel terug keren. Jeugdigen Civiel Civiel: rapporten per type aanvrager % Gecertificeerde instelling (jeugdzorg/gezinsvoogdij) 37 5% Kinderrechter 24 3% Anders/overig 18 3% Raad voor de Kinderbescherming Jeugdigen Straf Jeugd Straf opleggingsrapportage ambulant: rapporten per soort rapportage 25 4% Enkel psychiatrische rapportage % Enkel psychologische rapportage % Dubbel rapportage 4 1% Tripel rapportage Jaarbericht NIFP

10 2.3. Pieter Baan Centrum (PBC) Het Pieter Baan Centrum (PBC) is de forensische observatiekliniek van het NIFP. Vooral verdachten van ernstige (gewelds)misdrijven komen in het PBC terecht. In een klinische setting is een uitgebreider en intensiever onderzoek mogelijk dan in de ambulante setting. Verdachten worden doorgaans maximaal zes weken onderzocht door een multidisciplinair team. Dit team bestaat uit een psychiater, psycholoog, forensisch milieuonderzoeker en groepsleiders. Ontwikkelingen binnen het Pieter Baan Centrum in 2015 Kwaliteitsverbetering door inhoudelijk maatwerk 2015 stond voor het PBC in het teken van modernisering van het klinische rapportageproces. Er zijn gesprekken gevoerd met medewerkers en ketenpartners om zicht te krijgen op waar het PBC moest veranderen. Kernwoorden in deze modernisering waren kwaliteitsverbetering door inhoudelijk maatwerk, tijdige en prettig leesbare rapporten en een efficiënte inzet van onderzoeksmiddelen. Samen met de medewerkers is het onderzoeksproces opnieuw ontworpen. In tegenstelling tot voorheen start het milieuonderzoek nu al ongeveer drie weken voor opname van de observandus. Het team beschikt daardoor eerder over informatie, zodat onderzoeksmiddelen gerichter kunnen worden ingezet en de observatieduur met een week kan worden ingekort. Verandering met medewerkers vormgegeven Voor de observatiekliniek waren dit grote veranderingen, die ook gerealiseerd moesten worden met minder geld. Dit is gelukt door de veranderingen samen met de medewerkers vorm te geven, te evalueren en bij te stellen. 8 Jaarbericht NIFP 2015

11 Je moet bereid zijn te investeren in het contact Opleggingsrapportage klinisch aantal rapportages percentage PBC-rapportage % Interview Peter Monnee, groepsleider PBC Wat ik echt nodig heb in mijn werk, is uitdaging. En die vind ik zeker in mijn functie als groepsleider. De mensen die onderzocht worden in het PBC vertonen vaak lastig gedrag of zijn verward. Onze taak is hen zes weken lang te observeren. Dit doen we in een dagprogramma waarin we gezamenlijk sporten, naar de arbeid gaan en eten. Iedere week krijgen we een nieuwe observandus binnen en is het weer een uitdaging stukje bij beetje de puzzel te leggen waarmee je uiteindelijk, als het goed is, een compleet beeld van iemand krijgt. Een van de belangrijkste en tegelijkertijd lastigste elementen van mijn werk is dat, als je wilt dat een observandus zichzelf laat zien, je jezelf ook moet laten kennen. Je moet bereid zijn te investeren in het contact. Dat kan best lastig zijn, als je weet dat iemand van een heel ernstig feit verdacht wordt. Maar als je dat niet doet, dan zal de observandus jouw gedrag spiegelen. Als jij afstand houdt, doet hij dat ook. En dan wordt het beeld nooit compleet. Het blijft lastig om buiten uit te leggen, maar we maken regelmatig mooie momenten mee met de observandi. Maar ook tragische. Bijvoorbeeld als iemand uit een sterk verwaarloosde omgeving komt en hier pas écht het gevoel heeft dat hij gehoord wordt. Afgelopen jaar is veel veranderd. Positief, zoals een nieuwe werkwijze voor de rapportages, die beter aansluit bij de wens van onze opdrachtgevers. Of de versterking van de onderzoeksrol van de groepsleiding. Maar helaas waren er ook pijnlijke ontwikkelingen in het reorganisatietraject die collega s persoonlijk hebben geraakt. Jaarbericht NIFP

12 3. Behandelen Het NIFP levert psychiaters voor de geestelijke gezondheidszorg in het gevangeniswezen en de vreemdelingenbewaring. Ook werken medewerkers van het NIFP als directeur Zorg en Behandeling in de Penitentiair Psychiatrische Centra (PPC s). Daarnaast coachen we de psychologen in de justitiele inrichtingen en bieden we hen vakinhoudelijke sturing. Het NIFP is verantwoordelijk voor de kwaliteit en de (verdere) ontwikkeling van de psychische zorg in detentie. Daartoe stellen we onder meer vakinhoudelijke kaders en procedures. Ook verzorgt het NIFP het inwerk programma s voor en (bij)scholing van de zorgprofessionals en een digitale bibliotheekfaciliteit. Ontwikkelingen op het gebied van zorg in 2015 Preventie suïcide in detentie In 2015 zijn standaardverrichtingen en een behandelprogramma voor de psychische zorg uitgewerkt. Daarnaast is een handreiking aan psychiaters en psychologen uitgebracht voor de preventie van suïcide in detentie. We hebben alle psychologen een training hierover aan de Rijksuniversiteit Groningen laten volgen. Elektronisch Patiëntendossier Een ander belangrijk wapenfeit is de livegang van een Elektronisch Patiëntendossier voor de psychische zorg in het gevangeniswezen en de vreemdelingenbewaring. Aan deze livegang is een jarenlange multidisciplinaire voorbereiding vooraf gegaan. Het systeem is, vooralsnog door middel van zogenaamde views over en weer, verbonden met het huisartsendossier. Hiermee is een eerste stap gezet naar een geïntegreerd medisch dossier. Genoemde ontwikkelingen dragen bij aan het streven naar een professionele zorgorganisatie, met een adequate aanpak van en een hoogwaardige standaard voor de psychische zorg in detentie. Aan deze ambitie zal de komende jaren verder invulling worden gegeven. 10 Jaarbericht NIFP 2015

13 Nynke Alkema en Harrenienke Schuurman Interview Nynke Alkema en Harrieneke Schuurman, regiopsychologen Het werk van een regiopsycholoog is afwisselend en uitdagend. Het is iedere dag weer een spel om de zorg op de kaart te houden binnen het gevangeniswezen. Duidelijk maken dat het om meer gaat dan veiligheid. Als regiopsycholoog hebben wij twee taakvelden. We houden ons bezig met beleidsontwikkeling en we geven, vanuit de vakinhoud, inhoudelijk functionele sturing aan de inrichtingspsychologen. Ons doel is de uniformiteit van het zorgaanbod binnen het gevangeniswezen te vergroten. Voor een gedetineerde moet het niet uitmaken in welke PI hij zit: overal moet hij kunnen rekenen op het zelfde pakket aan zorg, van dezelfde kwaliteit. Samen met de inrichtingspsychologen werken we hieraan, onder andere tijdens onze kwaliteitsdagen. Zo komen signalen vanaf de werkvloer sneller bij ons terecht. We komen steeds meer in samenhang met de lijn tot de gewenste verbeteringen. Ook door de standaard overlegstructuren die we nu hebben binnen de Regionale Commissie PsyZo weten we elkaar veel beter te vinden. In deze commissie zitten de portefeuillehouder zorg, het hoofd NIFP, hoofd behandeling PPC en vertegenwoordigers van de hoofden zorg. We nodigen de professionals actief uit om mee te denken over richtlijnen en kaders. Zo komen we tot een aanpak die aansluit bij de praktijk. Dat beleid in Den Haag wordt gemaakt en professionals maar moeten zien hoe ze er mee omgaan, is echt niet meer zo. De beleidsmakers en het veld zijn in het afgelopen jaar veel dichter bij elkaar gekomen, en dat loont. Beleidsmakers en het veld zijn dichter bij elkaar gekomen Zorg volwassenen GW (Gevangeniswezen) Consulten per zorgproduct 2a. Intake: diagnostiek en behandeladvies psychiatrische zorg 2b. Verkorte intake/ herintake bij overplaatsing aantal consulten percentage ,2% 665 6,5% 3a. Kort behandel consult ,2% 3b. Lang behandel consult ,8% 4a. Spoedconsult 295 2,9% 4b. Crisisinterventie 43 0,4% 5a. RM/IBS procedure 20 0,2% 5b. Geneeskundige verklaring RM/IBS 11 0,1% 6a. Verwijzing tijdens detentie in het kader van forensische zorg (PPC/fGGZ) 6b. Verwijzing bij einde detentie (ontslag- en vervolgzorg) 46 0,5% 38 0,4% 9. ISD-Intake 173 1,7% 11. TBS-passantenbeoordeling 5 0,0% Totaal % Jaarbericht NIFP

14 4. Indiceren Indicatiestelling Forensische Zorg (IFZ) Mensen die in aanraking komen met politie en justitie, kunnen een psychiatrische stoornis hebben. Om een gedetineerde in een instelling te kunnen plaatsen, is een indicatiestelling voor forensische zorg nodig. Het NIFP verzorgt deze indicaties. Ontwikkelingen op het gebied van de indicatiestelling forensische zorg in 2015 Indicatiestelling als corebusiness De plaatsingstaak is in 2015 overgedragen aan DIZ (Divisie Individuele Zaken), de divisie binnen DJI waar alle plaatsingsaangelegenheden zijn belegd. Hiermee is binnen het NIFP de focus komen te liggen op indicatiestelling als corebusiness. Door instrumentontwikkeling en het meten van de interbeoordelaarsbetrouwbaarheid is een kwaliteitsslag gemaakt in de klinische indicatiestelling. Deze zal in 2016 verder worden vervolmaakt. Nieuwe producten In 2016 zijn er verschillende nieuwe indicatiestellingsproducten bij gekomen. Zo indiceert het NIFP vanaf 1 januari voor tbs met dwangverpleging. Ook is besloten dat indicatiestelling voor een Psychiatrisch Penitentiair Centrum landelijk onafhankelijk moet worden belegd. Verder indiceert het NIFP voor asielzoekers die in afwachting zijn van hun aanvraag bij de Immigratie- en Naturalisatie Dienst, van wie tijdens hun verblijf in het asielzoekerscentrum blijkt dat ze op dat moment psychiatrische behandeling nodig hebben. Het voortdurend afwegen belangen vormt een uitdaging Interview IFZ-coördinator Ellen Pels Voor de medewerkers belast met IFZ taken is het een jaar van grote veranderingen geweest. Dat de plaatsingstaak is overgegaan naar DIZ vind ik persoonlijk jammer. Als je een indicatiestelling afgeeft, wil je er liefst ook voor zorgen dat de betreffende persoon op de juiste plek terecht komt. Dat proces hebben we los moeten laten. Verder zijn de verschillende IFZ locaties bij de lokale diensten van het NIFP ondergebracht. Hiervoor werden ze landelijk aangestuurd. Het borgen van de uniformiteit en de samenwerking in de nieuwe situatie vraagt nog de nodige aandacht. Als IFZ coördinator adviseer ik over de zorgintensiteit en het beveiligingsniveau. De centrale vraag is of een klinische behandeling bijdraagt aan het verminderen van de kans op recidive. Dit is geen eenvoudige afweging. Er spelen verschillende belangen, van de cliënt en van de aanvrager, en ook het maatschappelijke aspect moet je niet uit het oog verliezen. Deze belangen kunnen met elkaar conflicteren. Een zorgvuldige afweging hierin maken vormt voor mij de uitdaging. Momenteel wordt binnen het IFZ een wegingskader ontwikkeld. Hierin moet op verschillende onderwerpen gescoord worden. Het wegingskader kan de coördinatoren helpen bij een gedegen en weloverwogen advies over het zorg- en beveiligingsniveau. Dit lijkt me een goede ontwikkeling. 12 Jaarbericht NIFP 2015

15 IFZ Volwassenen Aantal indicatiestellingen per soort (juridische titel) aantal indicatiestellingen percentage Art. 14aSr: Voorwaardelijke veroordeling ,9% Art. 80 Sv: Schorsing voorlopige hechtenis met voorwaarden 327 8,8% Art. 38m Sr jo art. 44b t/m 44q Pm: plaatsing voor stelselmatige daders 302 8,1% Art. 15 Pbw: Van gevangenis naar psychiatrisch ziekenhuis 214 5,7% Art. 38a Sr: TBS met voorwaarden 259 6,9% Art. 43 Pbw: Gevangenis voor hulpverlener 246 6,6% Art. 38g Sr: Voorwaardelijke beëindiging van verpleging van overheidswege 253 6,8% Art. 37jo 39 Sr: Strafrechtelijke machtiging 181 4,8% Art. 15a Sr: Voorwaardelijke invrijheidstelling met bijzondere voorwaarden 132 3,5% Art. 51 Bvt: TBS met proefverlof 96 2,6% Art. 38p Sr: plaatsing voor stelselmatige daders met voorwaarden 55 1,5% Art. 167/244 Sv: Sepot met voorwaarden 8 0,2% Art. 15 Pbw: Interne overplaatsing 15 0,4% Art. 196/317 Sv: plaatsing vanwege PJ-rapportage (observatie) 1 0,0% Art. 5 Pm. Penitentiair programma met zorg strafbeschikking met aanwijzing 3 0,1% Overig 3 0,1% Totaal % Jaarbericht NIFP

16 5. Gezondheidszorg De afdeling gezondheidszorg van het NIFP heeft als taak het bewaken, bevorderen en borgen van de kwaliteit van de algemene gezondheidszorg voor justitiabelen binnen de DJI context. Wij bieden de medische diensten van de inrichtingen kaders en randvoorwaarden voor goede zorg voor justitiabelen. De randvoorwaarden richten zich vooral op de zorginhoud en zorgprocessen, op de organisatie van de zorg en op de zorgsystemen. Verbeteren kwaliteit en efficiëntie zorg Degenen binnen de inrichtingen met een sturingsverantwoordelijkheid worden voorzien van informatie en advies, zowel bij de uitvoerende diensten als bij de bestuurslagen. Dit heeft betrekking op de kwaliteit en efficiëntie van zorg én hoe deze te verbeteren. Medische adviezen Ook verlenen wij medische adviezen. Deze adviezen betreffen bijvoorbeeld strafonderbreking en detentiegeschiktheid, het oordelen over machtigingsaanvragen van artsen en tandartsen over te verlenen zorg aan justitiabelen en het uitvoeren van de klachtenprocedure. Signaleren Verder worden ontwikkelingen op het terrein van de gezondheidszorg in de vrije samenleving gesignaleerd en vertaald naar de DJI situatie. Kostenefficiency, informatisering en innovatie van de gezondheidszorg zijn momenteel belangrijke thema s. Op 1 oktober 2015 is de afdeling overgegaan van het hoofdkantoor van de Dienst Justitiële Inrichtingen naar het NIFP. 14 Jaarbericht NIFP 2015

17 6. Opleiden Interview Het NIFP organiseert diverse opleidingen en trainingen op het gebied van forensische psychiatrie en psychologie. Ook coördineren wij stage- en opleidingsplaatsen. In 2015 namen in totaal 864 mensen deel aan een opleiding van het NIFP. Ontwikkelingen in 2015 op het gebied van opleidingen VERA-2R en Shedler-Westen In 2015 is een training opgezet met het grotendeels door eigen NIFP-psychiaters ontwikkelde instrument VERA-2R (Violent Extremist Risk Assessment). Er hebben trainingen met dit instrument plaatsgevonden voor psychologen, psychiaters en medewerkers van ketenpartners, zoals OM en reclassering. Verder heeft het NIFP in 2015 Shedler- Westen Assessment Procedure-trainingen georganiseerd. Shedler-Westen is een nieuw instrument voor persoonlijkheidsdiagnostiek. De training is bedoeld Clemens Salet, GZ-psycholoog PBC en opleider Ik werk momenteel drie jaar als opleider binnen de rapporteursopleiding. Ik doe dit naast mijn werk als onderzoeker en psycholoog-procesbegeleider in het Pieter Baan Centrum. In de opleiding leren cursisten over de opzet van forensisch psychiatrisch en psychologisch onderzoek. Ik vind het lesgeven echt een verrijking. Juist omdat ik uit de praktijk en mijn eigen ervaring met het vak kan putten. Ik merk dat mensen het een aantrekkelijk idee vinden om voor justitie te gaan rapporteren. Juist deze werkomgeving biedt de mogelijkheid om zorgvuldig te diagnosticeren. Binnen de geestelijke gezondheidszorg is de diagnose primair gericht op de behandeling van iemand die hulp vraagt. De diagnose kan zo nodig gedurende het behandelproces bijgesteld worden. Diagnosticeren binnen een strafrechtelijk kader vraagt om een heel scherpe, zorgvuldig onderbouwde diagnostiek, wat soms nogal bemoeilijkt wordt door de procespositie van onderzochte. De gevolgen van het advies dat je uitbrengt kunnen heel groot zijn. In 2015 hebben we voor de eerste keer een docentendag gehouden binnen het NIFP. We hebben onderricht gekregen over het onderwijzen. Maar we hebben ook aandacht besteed aan de afstemming onderling. Het is goed dat met enige regelmaat te doen, bijvoorbeeld om overlap tussen de modules in de opleiding te voorkomen. Ook in de opleidingscommissie spreken we elkaar geregeld over de opzet en inhoud van de opleiding. In deze commissie zit ook een cursist. Dat werkt goed, we kunnen direct aan de slag met de feedback van de cursist. Ik wil mensen die na de opleiding starten als rapporteur aanraden om vooral te investeren in intervisie. Na de opleiding heb je een solide basis, maar je met enige regelmaat kritisch laten bevragen over je rapport, daar word je alleen maar beter van. Dit is voor pro Justitia rapporteurs, een redelijk solistische baan, zeker geen overbodige luxe. Ik vind lesgeven echt een verrijking Jaarbericht NIFP

18 7. Wetenschap voor gevangeniswezen-psychologen en zorgpsychiaters. Beide trainingen hadden veel deelnemers. IFZ en suïcidepreventie In 2015 is de organisatie van opleidingen voor psychologen in het gevangeniswezen en de Indicatiestelling Forensische Zorg (IFZ) ondergebracht bij het NIFP. Verder is een training Suïcidepreventie georganiseerd. 2016: verbeterplannen opleidingen De focus voor 2016 is met name gericht op het verbeterplan voor de opleiding rapporteur pro Justitia en de supervisorenopleiding. Doel is de kwaliteit van deze opleiding af te stemmen op de eisen van het Nederlands Register voor Gerechtelijk Deskundigen, zodat voorkomen wordt dat deelnemers na het afronden van de opleiding alsnog niet worden toegelaten tot het register. Daarnaast wordt, in opdracht van het project FMOA (Forensisch Medisch Onderzoek Asiel), een training transculturele psychiatrie ontwikkeld. Andere aandachtpunten zijn de nieuwe leergang transculturele psychiatrie, de maatregeladviesopleiding en diverse open inschrijvingen zoals risicotaxatietrainingen. Het NIFP houdt zich bezig met wetenschappelijke kennisontwikkeling op het gebied van de forensische psychiatrie. Het gaat daarbij om verantwoording over methoden van onderzoek en de effectiviteit van behandelinterventies in de forensische zorg. Activiteiten op het gebied van wetenschap binnen het NIFP in 2015 In 2015 is een wetenschappelijke adviesraad opgericht. Deze raad bestaat uit hoogleraren en andere onafhankelijk deskundigen. Zij zijn benoemd op grond van hun gezag, ervaring en deskundigheid met betrekking tot forensische vraagstukken. De adviesraad adviseert het NIFP over het samenstellen van het wetenschappelijk jaarplan, over wetenschappelijke projecten en (inter-)nationale activiteiten. Daarnaast zijn vanuit het NIFP verschillende onderzoekrapporten en (inter-)nationale artikelen in gerenommeerde tijdschriften gepubliceerd. Een overzicht hiervan is te vinden op nifpnet.nl. Drie projecten, waarbinnen het NIFP zijn rol als kennisinstituut optimaal heeft benut, worden hieronder toegelicht. 16 Jaarbericht NIFP 2015

19 Interview Maaike Kempes, senior onderzoeker Voor het NIFP is het belangrijk dat de professionals werken volgens de state of the art. Om nieuwe kennis te genereren op gebieden als forensische rapportage, indicatiestelling en zorg, werk ik als senioronderzoeker onder andere samen met partners in het binnen- en buitenland. Dit zijn bijvoorbeeld universiteiten, maar ook kennisinstituten als het Wetenschappelijk Onderzoek en Documentatie Centrum (WODC), het Expertisecentrum Forensische Psychiatrie (EFP) en het Forensisch Consortium Adolescenten (ForCA). Deze samenwerking loopt uiteen van levering van data, en daarbij behorend advies, tot intensieve onderzoekprojecten, waaronder promotietrajecten. Tot mijn taak behoort, onder andere, het coördineren van de verschillende samenwerkingsprojecten, zodat de forensische praktijk optimaal kan profiteren van nieuwe wetenschappelijke kennis. Die samenwerkingen vind ik inspirerend. Ze zorgen ervoor dat we op onafhankelijke wijze meer kennis kunnen vergaren dan we alleen hadden kunnen doen. De forensische zorg moet optimaal kunnen profiteren van de nieuwste wetenschappelijke kennis Adolescentenstrafrecht Op 1 april 2014 is het adolescentenstrafrecht ingevoerd. Uitgangspunt is dat voor jongvolwassenen een beter passende sanctie kan worden opgelegd. Rechters, OM, reclassering en forensische rapporteurs staan nu voor de vraag in welke gevallen bij 18 tot 23 jarigen het jeugdstrafrecht toegepast moet worden. In afstemming met hen hebben we een wegingslijst ontwikkeld die ondersteunt bij deze afweging. Ook het wegingskader van de reclassering is hierop afgestemd. Beide lijsten zijn in 2015 intensief gebruikt en verbeterd. In 2016 zetten we dit voort door bij te dragen aan de WODC-effectevaluatie van het adolescentenstrafrecht. Wegingslijst PIJ verlenging (Plaatsing in een Justitiële Jeugdinrichting) In 2015 is de wegingslijst PIJ-verlenging ontwikkeld. De PIJ-maatregel is de meest verstrekkende maatregel in het jeugdstrafrecht en kan sinds 1 april 2014, onder bepaalde voorwaarden, ook worden omgezet in een tbs-maatregel. Dit vraagt een zorgvuldige afweging van zowel de gedragsdeskundige als de rechter die uiteindelijk beslist over verlenging of beëindiging van de maatregel. De wegingslijst PIJ-verlenging wordt niet alleen als houvast ervaren door zowel behandelaren en rechters, het leidt ook tot een betere onderbouwing van het verlengingsadvies. Informatie over de weginglijst PIJ-verlenging is te vinden op nifpnet.nl. VERA-2R Een laatste belangrijke ontwikkeling in 2015 is de Nederlandse vertaling en uitbreiding van een gestandaardiseerd beoordelingsinstrument voor gewelddadig extremisme, de Violent Extremist Risk Assessment (VERA-2R). Dit instrument is in eerste instantie gericht op de herkenning en risico inschatting van extremistisch geweld. Daarnaast is het de bedoeling de VERA-2R te gebruiken in de contraterrorisme keten. In 2016 staat het verzamelen van kennis over de kenmerken van de plegers van extremistisch geweld centraal. In samenwerking met internationale partners zal het NIFP informatie hierover verzamelen en onderbrengen in een database. Jaarbericht NIFP

20 8. Personeel Per 1 april 2015, in fte Hoofdkantoor 35,70 Directie 2 Bedrijfsvoering 12,60 Bestuursbureau 9,50 Wetenschap en Opleiding 8,60 Psychologische zorg 3 Gezondheidszorg 11,17 PBC 134,74 Leiding 2 Psychiaters 10,41 Psychologen 8,54 Milieuonderzoekers 10,28 Juristen 5,52 Medewerkers leefafdelingen 50,94 Administratie 4,93 Bewaking 34 Ondersteuning 8,12 Ambulante diensten 163,05 Hoofden van dienst 5 Psychiaters 62,29 Psychologen 16,87 Juristen 11,57 Administratie 41,99 Coördinatoren IFZ 20,53 Bedrijfsvoerders 4,80 Directie NIFP Bestuursbureau Bedrijfsvoering Wetenschap & Opleidingen Psychologische Zorg Gezondheidszorg Dienst Noord-Oost Nederland Dienst Midden Nederland PBC Dienst Noord-Holland Dienst Zuid-Holland Dienst Zuid-Nederland 18 Jaarbericht NIFP 2015

21 9. Kwaliteit binnen het NIFP in 2015 Op het gebied van kwaliteit zijn in 2015 een aantal belangrijke thema s herijkt. Deze thema s waren het kwaliteitsbeleid voor de komende jaren, het interne auditproces, procesbeschrijvingen voor de pro Justitia-rapportages en de inrichting van het (digitale) documentbeheer. Interne audits zijn geen nieuw fenomeen binnen het NIFP. Het bestaande auditproces is in 2015 geanalyseerd en aangescherpt. In 2016 zal het proces in de herziene vorm en met een nieuw auditteam in de praktijk worden gebracht. Voor de totstandkoming van de pro Justitiarapportages hebben we verschillende procesbeschrijvingen opgesteld. Het doel is een eenduidige werkwijze wat betreft de rapportages voor alle ambulante diensten. Bij het opstellen van de beschrijvingen zijn collega s uit het primaire proces intensief betrokken. Het resultaat is een gestroomlijnd proces, dat inmiddels ook daadwerkelijk zo wordt uitgevoerd. In samenwerking met de regiopsychologen is een enquête over de psychische zorg in detentie uitgezet onder alle hoofden zorg en de voorzitters van de psychomedische overleggen. Naar verwachting is de rapportage in de eerste helft van 2016 gereed en kunnen de regiopsychologen aan de slag met de aangereikte verbeterpunten. De psychiaters van het NIFP zijn door middel van een enquête bevraagd over hun tevredenheid met het NIFP als werkgever. Een van de doelen van dit onderzoek was input te verkrijgen voor het wervingsbeleid voor psychiaters. In 2015 zijn de eerste stappen gezet richting een compleet (digitaal) kwaliteitshandboek voor het NIFP. Ook in 2016 heeft dit onderwerp de aandacht. In 2016 onderzoeken we hoe de ketenpartners van het NIFP denken over de tevredenheid met betrekking tot de samenwerking met onze organisatie. 10. Ondernemingsraad De ondernemingsraad volgde in 2015 het functioneren van de nieuwe aansturing- en organisatiestructuur. Ook monitorde de ondernemingsraad de gevolgen van de voeging en verhuizing van een aantal ambulante diensten en de gang van zaken op de verschillende locaties. In gesprek met de bestuurder is stil gestaan bij de werkdruk en doorlooptijden. Ook is de implementatie van de herinrichting klinische rapportage aan de orde gekomen. Andere onderwerpen waar de ondernemingsraad zich mee bezig hield waren: De overgang van plaatsingstaken van Indicatiestelling Forensische Zorg (IFZ) naar het hoofdkantoor van de Dienst Justitiële Inrichtingen. De ver- en nieuwbouwplannen met betrekking tot de verhuizing van het Pieter Baan Centrum naar de Oostvaarders Kliniek in Almere. De werving van nieuwe leden voor de ondernemingsraad en de verkiezingen in december Jaarbericht NIFP

22 20 Jaarbericht NIFP 2015

23 Het NIFP is een landelijke dienst van het Ministerie van Veiligheid en Justitie, ondergebracht bij de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI). Adressen Hoofdkantoor Postadres Postbus LJ Utrecht Bezoekadres Herman Gorterstraat EW Utrecht t e NIFP@dji.minjus.nl NIFP Noord-Holland Post- en bezoekadres Emmalaan AT Amsterdam t e NIFPNoordHolland@dji.minjus.nl NIFP Zuid-Holland Post- en bezoekadres Oranjestraat JB Den Haag t e NIFPZuidHolland@dji.minjus.nl NIFP Zuid-Nederland Postadres Postbus AA s Hertogenbosch Bezoekadres Leeghwaterlaan BA s Hertogenbosch t e NIFPZuidNederland@dji.minjus.nl NIFP Midden-Nederland Postadres Postbus AV Utrecht Bezoekadres Herman Gorterstraat EW Utrecht t e NIFPMiddenNederland@dji.minjus.nl NIFP Noord-Oost Nederland Postadres Postbus AW Zwolle Bezoekadres Schuurmanstraat KP Zwolle t e NIFPNoordOostNederland@dji.minjus.nl NIFP Pieter Baan Centrum Post- en bezoekadres Gansstraat EP Utrecht t e NIFP@dji.minjus.nl

24 Dit is een uitgave van: NIFP/DJI Postbus lj Utrecht t e nifp@dji.minjus.nl Juli