TRANSHUMANZ. Schaapwandelen. in Zuid-Tirol

Transcriptie

1 SFEERVERHAAL Tekst en fotografie Gijs Loning Ieder jaar trekken duizenden schapen en een tiental herders over de grens die Italië en Oostenrijk scheidt. Begin juni gaan ze van de stallen in de laag gelegen dalen Val Venosta en Val Senales naar de op de Hochjoch gelegen zomerweides. En iedereen die wil kan de Transhumanz zoals deze trek genoemd wordt meelopen. 44

2 TRANSHUMANZ Schaapwandelen in Zuid-Tirol 45

3 FOTO 1 FOTO 2 Zelf de Transhumanz in Zuid-Tirol meemaken? Dat kan. Voorwaarde is wel dat je over een goede conditie en goede (winter)kleding beschikt. Ieder jaar heb je twee keer de kans om mee te lopen: in juni naar de hogergelegen zomerweides en in september de afdaling naar de stallen in de valleien. De precieze tijd hangt grotendeels af van het weer en daarom moet je wel een beetje flexibel zijn. De lokale toeristenbureaus kunnen je de exacte data onder MEER INFORMATIE OVER DE SCHAPENTREK, en over wat je nog meer in de omgeving kunt doen, vind je op oppad.nl, Informatiebladen. FOTO 3 46

4 HET JONGSTE LAMMETJE: VIER DAGEN EN POOTJES ZO DUN ALS ASPERGES FOTO 1 Vanuit alle hoeken en gaten zijn ze gekomen. Witte schapen en schapen met bruine vlekken. Allemaal hebben ze ook kleuren die niet in het DNA van het schaap zitten: rode, groene en blauwe merktekens die aangeven welk schaap van welke boer is. Hier in het dal is niets te merken van de verse sneeuw op de flanken van de Hochjoch. Het geluid is een lust voor het oor. Natuurlijk is er vrolijk geklingklong van de bellen, maar de puurnatuurgeluiden zijn leuker: het ene schaap blèèèrt, het andere blááát. Er zijn er met de baard in de keel, andere met een mooie lange rochel en de kleintjes hebben hoge piepblèrtjes. FOTO 2 Als je als schaap in het Val Senales of Val Venosta geboren wordt, kan dat maar beter zo vroeg mogelijk in het jaar gebeuren. Dan heb je tenminste een paar maanden om aan te sterken, je spieren te laten groeien en je in de beschutting van een veilige warme stal vol te eten. Maar ook bij schapen leeft de biologische klok een eigen leven en dus worden er ook lammetjes vlak voor de tocht geboren. De jongste dit jaar: vier dagen en pootjes zo dun als asperges. Dunne pootjes of niet, ook de jongste gaat als een volwassen berggeit omhoog. En als je toch te moe wordt of de verse sneeuw hoger ligt dan je pootjes lang zijn, is er altijd een herder die je tijdelijk in zijn armen neemt of je als een wollen sjaal in de nek mee naar boven sjouwt. FOTO 3 Het is begin juni en de wereld is in de war. Normaal gesproken zou de sneeuw al grotendeels van de Hochjoch-hellingen moeten zijn weggesmolten en zouden de duizenden schapen zo de hellingen op moeten kunnen lopen. Dit jaar gaat het anders. Na een relatief warme winter is het in juni nog even flink gaan sneeuwen op de hogergelegen plekken. In die halve meter verse sneeuw is de nacht voorafgaand aan de tocht door een ploeg schaapherders een pad door de sneeuw gegraven om vooral voor de lammetjes de tocht naar boven makkelijker te maken. FOTO 4 Niet alleen schapen gaan jong naar boven. Bij herders horen schaaphonden en om deze groep van een slordige 3500 schapen naar boven te begeleiden heb je er wel een paar nodig. Maar ook niet veel meer. In totaal lopen er vijf mee. De vier maanden oude pup telt nog niet mee, maar alle symptomen wijzen erop dat ook dit zwartwitte schatje het schaapherdersbloed door de aderen heeft stromen. Je ziet hem gewoon denken: Ik ben niet moe, ik lig op de loer! FOTO 4 FOTO 5 47

5 DE ZOMERWEIDE: EEN RIANTE BERGTOP OMGEVEN DOOR RIVIEREN FOTO 6 MET SCHUIMEND WATER FOTO 5 Halverwege de tocht stoppen we bij de Bellavista berghut. Speciaal voor deze tocht is de hut open om de schaapherders rond negenen te voorzien van een stevig en traditioneel bord gerstensoep. Naast gerst bevat de soep wortel, selderij en andere groenten maar vooral ook spek en varkensvlees die de soep zo vet maken dat de eerste happen even doorbijten zijn. Daarna heb je voor de rest van de dag niets meer nodig. Hoewel De meeste herders hebben een stuk zelfgerookt en daarna gedroogd speck bij zich, en dat samen met een stuk zelfgebakken brood niet te versmaden. FOTO 6 Schaapherders zijn bijzondere mensen. In deze contreien is schapenhoeden een hobby en gaat het niet om het geld dat de schapen opbrengen. De moeite die de herders moeten doen om de beesten groot te brengen behelst twee keer per jaar een tocht van dagen, voor sommigen vier, om ze van winterstal naar zomerweides te brengen en weer terug. Na een paar jaar kost een schaap meer dan het aan marktwaarde opbrengt, maar het schapenhoeden hoort bij de cultuur en dus blijven ze het doen. De meeste herders lopen in traditionele kleding: een spijkerbroek, een flanellen shirt en een blauw schort - dat hoort bij de functie. Een ademende en waterdichte jas hebben ze bijna allemaal, maar die komt pas voor de dag als het echt slecht weer is. FOTO 7 Op de Hochjoch-gletsjer passeren de schapen en de herders een onzichtbare maar belangrijke barrière: de grens tussen Italië en Oostenrijk. Al honderden jaren maken de schapen dezelfde tocht, maar pas na de opsplitsing van Zuid-Tirol in een Italiaans en Oostenrijks deel, dus na de Eerste Wereldoorlog, passeert iedereen een grens. Het mag een klein wonder heten dat een oud gebruik in deze snelle tijden nog in stand kan blijven. De schaapherders zien aan bepaalde rotsformaties op de hellingen aan weerszijden van de gletsjer precies waar die - voor een leek - onzichtbare grens loopt. En op een steenworp afstand is Ötzi, de 5000 jaar oude ijsmummie, gevonden. FOTO 8 Na een paar ijskoude nachten, rotsen, diepe sneeuw en dit jaar een strakblauwe hemel nemen de schapen hun laatste hindernis: een stalen bruggetjes over een snelstromende rivier. De brug is gemaakt van rasterwerk waarover de herders planken hebben gelegd. Als alle schapen over de brug zijn, zijn ze bij hun zomerweides: een riante bergtop omgeven door rivieren met schuimend water. De planken worden weggehaald en de schapen zitten vast op hun eilandje midden in de bergen. Gedurende de paar zomermaanden in september gaan ze weer terug verblijft een herder in de enige hut die er boven is om een oogje in het zeil te houden. Hebben alle schapen de tocht gehaald? Nee, een van de oudste had de puf niet meer om de gletsjer op te gaan en is door een herder mee terug naar huis genomen. Het blijft hobby. En dat kleintje? Die is nu ruim een jaar oud en maakt binnenkort de tocht naar boven voor de tweede keer. FOTO 7 FOTO 8 48