Modal existential wh-constructions Šimík, Radek

Transcriptie

1 Modal existential wh-constructions Šimík, Radek IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document Version Publisher's PDF, also known as Version of record Publication date: 2011 Link to publication in University of Groningen/UMCG research database Citation for published version (APA): Šimík, R. (2011). Modal existential wh-constructions Utrecht: s.n. Copyright Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Take-down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum. Download date:

2 Samenvatting in het Nederlands In dit proefschrift presenteer ik een grondige crosslinguïstische studie van de typologie, syntaxis en semantiek van modale existentiële wh-constructies(mec s), zoals in (1): (1) Tsjechisch Mám se na koho spolehnout. heb:1sg refl op wie:acc vertrouwen:inf Ik heb iemand op wie ik kan vertrouwen. De belangrijkste these van dit proefschrift bestaat uit twee delen. Ten eerste, alle MEC s worden geselecteerd door een en hetzelfde predicaat een predicaat dat de toestand van bestaan (in de fysieke wereld, in iemands beleving, etc.) uitdrukt. Dat betekent dat het selecterende bestaanspredicaat (het existentiële BE) onderdeel moet zijn van de definitie van MEC s. Ten tweede, en enigszins contra-intuïtief, MEC s zijn geen gewone objecten van dit predicaat; zij fungeren als event-extensies van de toestand die het predicaat denoteert, d.w.z. het zijn deelzinnen die de mogelijkheid karakteriseren dat een gebeurtenis plaatsvindt als gevolg van het bestaan van een bepaald individu. Dienovereenkomstig noem ik deze analyse van MEC s een event-extensie analyse. De relatie tussen het object van BE (z n participant-argument) en z n MECextensie wordt tot stand gebracht middels het wh-woord in MEC s. De syntactische categorie van de MEC zelf is onderhavig aan crosslinguïstische en taalinterne diversiteit, variërend van predicaten (vp) tot clausale functies (FinP); zie (2): (2) [ BeP participant i [ Be BE [ MEC(vP/FinP) wh i...]]] De belangrijkste voorspelling van de eerste stelling heeft te maken met de zeer beperkte syntactische distributie van MEC s: ze worden alleen gelicentieerd als extensie van het atomaire bestaanspredicaat BE of van complexe predicaten die het bestaanspredicaat als resulterende toestand hebben.

3 330 Samenvatting in het Nederlands De tweede stelling doet een voorspelling over de zeer beperkte opties in de soort modaliteit van MEC s: ze kunnen alleen een lezing uitdrukken die met een Engelse term omschreven kan worden als circumstantial possibility, oftewel mogelijkheid door omstandigheden. In niet-technische termen: het bestaan van een bepaald object suggereert de mogelijkheid (maar niet de noodzaak) om iets met dat object te doen. Die mogelijkheid hangt bovendien voornamelijk af van het daadwerkelijk bestaan van een bepaald object (hetgeen een omstandigheid in de wereld is, en niet, bijvoorbeeld, afhankelijk is van wetten of iemands kennis). Daarnaast toon ik aan dat de aard van MEC s, zoals onthuld in de eventextensie analyse, inzicht verschaft in een aantal meer algemene aspecten van de theorie van de syntaxis en semantiek. Ik stel daartoe hypotheses op over de syntaxis en semantiek van existentiële constructies, wh-constructies, whfronting en controle. In de eerste plaats beargumenteer ik dat existentiële kwantificatie in existentiële constructies voortkomt uit een lexicaal predicaat dat de toestand van bestaan uitdrukt, in plaats van uit een functioneel hoofd. Deze hypothese wordt ondersteund door het idee dat het existentiële predicaat dat de MEC selecteert, manipulaties aan de argumentstructuur kan ondergaan, zoals reductie of uitbreiding van het aantal argumenten. Dit is onverwacht binnen een functionele benadering van existentiële hoofden. In de tweede plaats beargumenteer ik dat wh-fronting veel vrijer is dan gewoonlijk wordt aangenomen. Wh-verplaatsing wordt niet zozeer aangedreven door de noodzaak kenmerken te licentiëren; het komt eerder neer op een vorm van adjunctie. De landingspositie wordt voornamelijk beperkt door de syntactische positie van functionele hoofden, gebruikmakend van de afhankelijkheid tussen operator en variabele die wh-verplaatsing creëert. De syntactische onderspecificatie van wh-fronting correleert met de verarmde semantiek van whwoorden die corresponderen simpelweg met logische lambda-operatoren. De kenmerken van lege subjecten in MEC s bieden ten slotte een nieuw argument voor de analyse dat verplichtecontroleconstituenten eigenschappen zijn wat betreft hun semantische categorie (en tegen de analyse dat het om proposities zou gaan). Het argument hiervoor is dat wh-subjecten de enige subjecten zijn die de verplicht gecontroleerde PRO kunnen vervangen in een MEC. Als controleconstituenten corresponderen met eigenschappen, dan kan PRO worden opgevat als een lambda-operator, hetgeen past bij de interpretatie van wh-woorden die hier wordt aangenomen. Deze aannames leiden op een natuurlijke manier tot een verklaring voor de generalisatie dat wh-subjecten in MEC s in complementaire distributie zijn met PRO. In de rest van deze samenvatting geef ik een overzicht van elk hoofdstuk van het proefschrift.

4 Samenvatting in het Nederlands 331 Samenvatting per hoofdstuk 1 Inleiding De inleiding begint met een heuristische definitie van MEC s. Ik definieer MEC s als constructies met drie hoofdingrediënten: (i) ze bevatten een afhankelijkheid tussen een wh-operator en een variabele, (ii) ze hebben een modale betekenis, en (iii) ze worden geïnterpreteerd als zwakke existentiële nominale uitdrukkingen. Na het geven van een overzicht van de kwesties die aan de orde komen en de beweringen die daarover zullen worden gedaan, introduceer ik de kern van dit proefschrift: de event-extensie analyse. De rest van de inleiding biedt een beschrijving van het theoretisch kader waarop deze studie gestoeld is, de generatieve syntaxis en de waarheidsconditionele semantiek. Bij de beschrijving van het theoretisch kader worden ook de notatieconventies weergegeven die in dit proefschrift worden gehanteerd. De inleiding wordt afgesloten met een leeswijzer. 2 Universalia en de typologie van MEC s De studie naar MEC s tot dusver heeft te lijden onder een gebrek aan descriptieve breedte zowel als diepte. Het tweede hoofdstuk is bedoeld om dit gebrek deels op te heffen. Het begint daartoe met een uitgebreide lijst van talen waarin MEC s voorkomen. Naast voorbeelden uit de taalfamilies waarvan het bestaan van MEC s in de gangbare literatuur is opgemerkt, zoals de Romaanse, Slavische, Finoegrische en Semitische talen, het Grieks en Albanees, en in mindere mate de Germaanse talen, geef ik ook voorbeelden uit de Baltische talen en het Baskisch. De kern van hoofdstuk 2 is een vrij gedetailleerde beschrijving van de morfologische, syntactische en semantische aspecten van MEC s in verscheidene talen. De data die ik bespreek zijn afkomstig uit de bestaande literatuur over MEC s en van moedertaalsprekers die ik met een vragenlijst of in een persoonlijk gesprek heb ondervraagd. Deze empirische studie levert een nieuwe verzameling van absolute en implicationele universalia op, naast een aantal sterke tendensen. De universalia zijn: MEC s komen voor op de positie van het intern argument van een deel van de werkwoorden waarvan de lexicale betekenis existential closure van het object toestaat (en verder nergens); MEC s hebben altijd klein bereik (scope) ten opzichte van andere kwantificationele uitdrukkingen; de modaliteit van MEC s is circumstantial possibility; MEC s vertonen geen matching-effecten. De tendensen zijn: MEC s gebruiken over het algemeen kale (interrogatieve) wh-woorden; MEC s zijn over het algemeen net zo transparant als de overeenkomstige interrogatieven(of transparanter); MEC s laten over het algemeen sluicing toe; MEC s hebben over het algemeen een subject (meestal leeg) dat referentieel identiek is aan een argument in de matrix (als dat er is). De implicationele universalia zijn: als in een taal MEC s kunnen worden ingebed onder een dynamisch predicaat, dan kunnen MEC s in die taal worden ingebed onder een statief predicaat; een taal heeft MEC s met meerdere wh-woorden alleen in het geval dat het ook fronting van meerdere wh-woorden toestaat; als een taal de modus infinitivus heeft, gebruikt het infinitieven in MEC s (in andere gevallen wordt de subjunctief of een functioneel equivalent daarvan gebruikt); als een taal geen MEC s heeft met een bepaald wh-woord

5 332 Samenvatting in het Nederlands in de hiërarchie van {wat, wie, waar} {wanneer, hoe} waarom, dan heeft het ook geen MEC s met wh-woorden die lager in de hiërarchie staan. 3 De positie van MEC s ten opzichte van gerelateerde constructies In eerder onderzoek naar de aard van MEC s is vooral een constructievergelijkende aanpak gehanteerd. Als gevolg daarvan zijn er verscheidene pogingen geweest om MEC s te reduceren tot een ander soort constructie, in het bijzonder vrije relatiefzinnen, relatiefzinnen met een zichtbaar hoofd (antecedent), of ingebedde wh-vragen. Het doel van het derde hoofdstuk is te laten zien dat dergelijke pogingen tot mislukken zijn gedoemd. Ik bewijs dit met een logische methode. Als eerste stel ik een simpele logica van constructies op, gebaseerd op het begrip constructioneel sub-/supertype, gedefinieerd in structurele (syntactische) termen. Uitgaande van tamelijk algemeen aanvaarde analyses van de drie constructies waartoe MEC s in de literatuur zijn gerekend, toon ik dan aan dat geen van de drie een correcte karakterisering kan zijn van MEC s. 4 Een event-extensie analyse van MEC s Het vierde hoofdstuk is een zorgvuldige uiteenzetting van de kern van dit proefschrift: de event-extensie analyse. Ik beargumenteer eerst dat geen van de bestaande analyses twee cruciale eigenschappen van MEC s kan verklaren de beperkte distributie en modaliteit en geef daarna een karakterisering van de eigenschappen van het predicaat available ( beschikbaar ), dat duidelijk een aantal kerneigenschappen uitdrukt van het existentiële MEC-selecterende predicaat. Ik laat zien dat dit, in zijn meest volledige argumentstructuur, een drieplaatsige relatie uitdrukt, waarbij twee individuen die onderling in een possessief-achtig verband staan, participeren in een zeker event. Het volgende deel van het hoofdstuk breidt de discussie uit naar andere predicaten met eenzelfde soort argumentstructuur als available, die ik eerst availability-predicaten en later MEC-inbeddende predicaten noem. Deze klasse omvat het bestaanspredicaat zijn, het bezitspredicaat hebben en enkele andere predicaten zoals kopen, brengen/halen, sturen, arriveren etc. Net als available kunnen deze predicaten een zinsargument selecteren. Dit zinsargument staat in eerdere literatuur bekend als doelaanduidende zin (een zogenaamde purpose clause, bijvoorbeeld Ik heb een kapstok gekocht om jassen aan op te hangen). Vervolgens beargumenteer ik dat zowel MEC s als doelaanduidende zinnen moeten worden gerekend tot hetzelfde zinstype, dat ik possibility clause noem, omdat het de mogelijkheid uitdrukt die tot stand wordt gebracht door het bestaan van een bepaald object. De formele implementatie van dit voorstel maakt gebruik van een versie van de neo-davidsoniaanse event-semantiek, waarbij complexe predicaten (d.w.z. predicaten die een relatie uitdrukken in plaats van een eigenschap, o.a. statieve predicaten zoals het possessieve hebben) gedecomponeerd worden in een serie atomaire predicaten die individuen karakteriseren, gecombineerd met atomaire events waaraan die kunnen deelnemen, en mogelijk nog andere, uitbreidende events. Voor het bestaanspredicaat BE beargumenteer ik dat als het wordt uitgebreid met een MEC, het een verarmde argumentstructuur heeft, doordat het z n participantargument (de drager van de toestand van bestaan) verliest in een proces dat

6 Samenvatting in het Nederlands 333 lijkt op antipassivisatie. Het laatste voorstel in dit hoofdstuk heeft betrekking op de semantiek van vooropgeplaatste wh-woorden. Ik beargumenteer dat deze geanalyseerd moeten worden als syncategorematische uitdrukkingen, wat op LF correspondeert met logische lambda-operatoren. 5 De interne syntaxis van MEC s Ik begin het vijfde hoofdstuk met twee overkoepelende hypotheses die overeenstemmen met de theorie van MEC s die in het voorgaande hoofdstuk is voorgesteld. Eén hypothese is dat wh-fronting niet gedreven wordt door de noodzaak om kenmerken te licentiëren. Daarom kan wh-verplaatsing in principe naar iedere positie zijn, zolang het geen (andere) regels van de universele of taalspecifieke grammatica schendt. Ik betoog dat de enige reden om wh-fronting te analyseren in termen van kenmerklicentiëring, ligt in de syntactische en semantische eigenschappen van de operatoren die gebruik maken van de ontstane afhankelijkheid tussen wh-operator en variabele. De tweede hypothese heeft te maken met de syntactische plaatsingsrestricties (of selectierestricties) die van toepassing zijn op lexicale predicaten aan de ene kant en op functionele (zuiver logische) operatoren aan de andere kant. Waar de eerstgenoemde redelijk flexibel zijn in hun syntactische selectie, vertonen de laatstgenoemde strakke beperkingen. Aangezien MEC s worden geselecteerd door een lexicaal predicaat (het bestaanspredicaat), voorspellen we dat hun syntactische omvang flexibel is. Deze voorspelling wordt in de rest van het hoofdstuk getoetst. Na een bespreking van de literatuur over de syntaxis van MEC s, toon ik aan dat de structuur van MEC s nondeterministisch is, precies zoals mijn hypotheses voorspellen. In tegenstelling tot conclusies in eerder werk, toon ik aan dat MEC s net per se CP s zijn. Als de restricties op verplaatsing in een bepaalde taal korte wh-verplaatsing (verplaatsing naar de rand van vp) toestaan, dan heeft die taal ook vp-mec s. Verder toon ik aan dat er bij MEC s verschillende patronen zijn in de manier waarop de referentiële identificatie van het MEC-subject plaatsvindt. Er zijn raising-mec s, controle-mec s en ook MEC s met een referentieel onafhankelijk subject. De syntaxis van de basistypes MEC s is te zien in (3): (3) a. [ BeP BE [ vp-mec...]] raising-mec b. [ BeP BE [ CP-MEC...]] verplichtecontrole-/niet-verplichtecontrole-mec Ten slotte bespreek ik het belang van de studie naar MEC s voor de syntaxis van sluicing. Ik laat zien dat de eigenschappen van sluicing in MEC s op enkele belangrijke punten incompatibel zijn met redelijk gangbare benaderingen van sluicing. 6 Kwesties met betrekking tot het syntaxis-semantiek-interface In het zesde hoofdstuk werk ik de kleinere details van de event-extensie analyse uit en verken ik verdere voorspellingen die uit de analyse volgen. Ik begin met een evaluatie van de voorspellingen van eerdere semantische verklaringen van MEC s (één die MEC s beschouwt als gegeneraliseerde existentiële kwantoren, en twee non-kwantificationele verklaringen een benadering in termen van het-

7 334 Samenvatting in het Nederlands zij eigenschappen hetzij proposities), en een vergelijking van die verklaringen met de voorspellingen van de event-extensie analyse. Ik toon aan dat die in het voordeel van mijn analyse uitvalt. De studie gaat verder met een bespreking van MEC s met meerdere wh-woorden, die het enige grote probleem voor mijn analyse vormen. Na de precieze waarheidscondities voor MEC s met meerdere wh-woorden te hebben opgesteld, waarmee ik aantoon dat de wh-woorden zowel in hun bereik als in hun kwantificationele kracht in een symmetrische relatie tot elkaar staan, stel ik een nieuwe analyse voor MEC s met meerdere whwoorden voor, die niet ten koste gaat van de merites van de oorspronkelijke analyse. Om precies te zijn, ik beargumenteer dat het semantische type van het extensie-argument van BE, dat door de MEC wordt gevuld, flexibel kan worden gedefinieerd, wat het mogelijk maakt om MEC s van verschillende semantische types te selecteren, overeenkomstig het aantal wh-woorden. De volgende paragraaf gaat over MEC s die verplicht gecontroleerd worden. Deze vormen een uitdaging in die zin dat MEC s, net als doelaanduidende zinnen, in het algemeen zinnen zijn met twee gaten, en beide gaten moeten referentieel geïdentificeerd worden door een argument van de matrix. Dit raadsel kan worden opgelost door aan te nemen dat de controlerelatie binnen de MEC zelf tot stand komt. Deze hypothese, die wordt ondersteund door data uit het Russisch, is gestoeld op een algemene theorie over controle die vooronderstelt dat controleconstituenten eigenschappen zijn, PRO een lege operator, en de controlerelatie zelf een lexicale eigenschap van het controlepredicaat. In de rest van het hoofdstuk bespreek ik een alternatief voor een van de kernvoorstellen van dit proefschrift, namelijk het idee dat het MEC-inbeddende bestaanspredicaat antipassivisatie ondergaat. Ik betoog dat het verdedigbaar en in sommige opzichten zelfs wenselijk is om aan te nemen dat het nominale argument van het bestaanspredicaat daadwerkelijk aanwezig is meestal in coverte vorm, maar in enkele talen kan het zelfs overt gerealiseerd worden. 7 Conclusie Het laatste hoofdstuk sluit het proefschrift af. Het bestaat uit een korte samenvatting van het kernvoorstel, een samenvatting per hoofdstuk, en een overzicht van kwesties die in het proefschrift open zijn gelaten en die in toekomstig onderzoek aan de orde gesteld zullen moeten worden.