Mentorproject School s cool Utrecht

Transcriptie

1 Mentorproject School s cool Utrecht Een retrospectieve evaluatie van de periode 2008/ /2010 In opdracht van

2 Inhoudsopgave SAMENVATTING 3 INLEIDING 6 HOOFDSTUK 1. AANDACHTSLEERLINGEN IN UTRECHT Aard en omvang Vergelijking tussen selectie en populatie Nadere achtergronden selectie 14 HOOFDSTUK 2. RESULTATEN Cognitieve resultaten Sociaal-emotionele resultaten Zin en bijdrage mentoraat Uitslagen CBCL gedragstest 31 HOOFDSTUK 4. ERVARINGEN EN TIPS Organisatie Methodiek Suggesties van docenten basisonderwijs Suggesties van docenten middelbare scholen Suggesties van mentoren Suggesties van leerlingen 44 HOOFDSTUK 5. CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN Conclusies Aanbevelingen 51 BIJLAGEN 1. Literatuur en documentatie Items vragenlijsten 54 2

3 Samenvatting School s cool is een mentorproject. Leerlingen van groep acht die willen leren, maar daarvoor niet in ideale omstandigheden leven, worden in de brugklas van het voortgezet onderwijs 1,5 jaar gesteund door een goed opgeleide, vrijwillige mentor. Deze mentor helpt wekelijks met huiswerk, luistert of inspireert door bijvoorbeeld eens met de pupil naar t museum te gaan In opdracht van de ISKB is een eerste evaluatie uitgevoerd naar de resultaten van het mentorproject School s cool Utrecht. Het gaat om een retrospectieve evaluatie van de resultaten uit de schooljaren en Een evaluatie over de periode t/m verschijnt in Dit rapport beschrijft de uitkomsten van de retrospectieve evaluatie. De belangrijkste conclusies en aanbevelingen luiden als volgt: Conclusies 1. Omvang en aard doelgroep De doelgroep van aandachtsleerlingen die in principe goed te helpen is met mentoraat van School s cool in Utrecht bedraagt jaarlijks rond de 800 leerlingen. Daarvan nemen 70 jongeren deel aan een mentorproject en 730 niet. Deze leerlingen zijn vooral woonachtig in de wijken Overvecht, Zuidwest en Noordwest. 2. Doelgroep en onderzoeksselectie vergeleken De uitkomsten van dit onderzoek naar een beperkte selectie van leerlingen bieden waardevolle kwalitatieve inzichten en indicaties met betrekking tot de gehele populatie van aandachtsleerlingen in Utrecht. In de onderzoeksselectie gaat het gaat om leerlingen uit relatief grote gezinnen die veelal leven van een uitkering en waar weinig Nederlands wordt gesproken met de ouders. Ongeveer de helft van de leerlingen komt uit een weinig stabiel gezin. De reden van aanmelding is bij bijna alle kinderen dat de ouders niet in staat zijn hun kind met school te helpen, omdat zij niet voldoende Nederlands spreken en weinig opleiding hebben genoten. 3. Cognitieve resultaten Verreweg de meeste leerlingen uit de selectie (ca. 92%) presteren boven verwachting goed in het voortgezet onderwijs omdat ze het onderwijsniveau waarop ze beginnen weten te handhaven en in enkele gevallen zelfs verbeteren. Mentoraat draagt bij aan verbetering van studievaardigheden als aanwezigheid op school (ca. 83%), huiswerk maken (75%), nakomen van afspraken (92%) en een zelfstandige werkhouding (75%). 4. Sociaal-emotionele en culturele resultaten Het aantal leerlingen dat besproken wordt op een zorgoverleg van school of contact heeft met externe zorginstanties neemt iets toe bij de overgang van basisschool naar 3

4 voortgezet onderwijs. Onderzochte leerlingen geven te kennen dat het met hen na het mentoraat beter gaat (ca. 58%). Dat heeft te maken met betere schoolprestaties door harder te werken en doordat zij geleerd hebben hoe ze moeten leren en plannen dankzij hun mentor. Sommige leerlingen verwijzen naar hun persoonlijke ontwikkeling die vooruit is gegaan. Het contact met leeftijdsgenoten verbetert tijdens het mentoraat. Bij enkele jongens gaat dat niet goed omdat zij omgang hebben omgang met verkeerde vrienden die de motivatie voor school ondermijnen. Volgens de CBCL gedragstest ingevuld door docenten van het voortgezet onderwijs en mentoren zijn de sociaal-emotionele problemen van leerlingen uit de selectie na het mentorproject afgenomen. Dat geldt sterker voor geïnternaliseerde dan voor geëxternaliseerde problemen. Dat blijkt ook uit de CBCL-test die bij leerlingen is afgenomen. Over de hele linie is de vrijetijdsbesteding van leerlingen uit de selectie maar weinig vooruitgegaan. Bij ruim de helft van de selectie schort het aan een actieve vrijetijdsbesteding. 5. Zin van mentoraat Driekwart van de mentoren is van oordeel dat het mentoraat zinvol is geweest voor de persoonlijke ontwikkeling van de leerling (ca. 83%), het maken van huiswerk (ca. 67%) en de maatschappelijke ontwikkeling van de leerling (ca. 58%). Op één leerling na zeggen alle leerlingen dat het mentoraat zinvol was (ca. 92%). Veel aandacht ging uit naar huiswerk maken voor moeilijke vakken, voorbereiden van toetsen of deze nabespreken (75%). Er zijn veelvuldig tips gegeven om de studievaardigheden te verbeteren (ca. 58%). Praten over jezelf (50%), maatschappelijke thema s (25%) en leerzame uitstapjes (58%) worden ook als winst ervaren. 6. Ervaringen en tips van docenten Docenten van basisscholen vinden mentoraat belangrijk voor begeleiding bij de overstap van basisschool naar middelbare school (100%). Docenten van scholen voor voortgezet onderwijs waarderen School s cool vanwege de persoonlijke aandacht die een mentor een leerling kan bieden (100%), aanleren van studievaardigheden (78%) en bieden van steun vaan de thuissituatie (56%). 7. Ervaringen en tips van mentoren Mentoren willen iets betekenen voor een ander en een bijdrage wil leveren aan de samenleving (100%). Het is ook een manier om in contact te komen met andere culturen (50%). Ze geven bijna allemaal te kennen (92%) dat ze het mentoraat erg leuk hebben gevonden. Sterke punten van School s cool zijn het heldere doel, de goede begeleiding en en het koppelingsgesprek tussen mentor, ouders en leerling. 8. Ervaringen en tips van leerlingen De meeste leerlingen horen op de basisschool wat School s cool inhoudt (ca. 91%). Zij omschrijven het mentorproject als een man of vrouw die één keer in de week komt helpen met huiswerk. Bijna alle leerlingen zijn daar blij mee, omdat zij zo beter in 4

5 staat zijn om hun schoolwerk te maken, op school beter presteren, hun Nederlandse taal verbeteren, een leuke ervaring hebben of leren om voor zichzelf op te komen. De meeste leerlingen praten met hun ouders over de begeleiding en de mentor (ca. 82%). Zij geven aan dat hun ouders de mentor erg aardig en leuk vonden. Daarnaast vinden veel ouders de begeleiding goed omdat hun kind dan beter gaat presteren op school. Aanbevelingen 1. Aanspreken van een grote doelgroep Er is een grote doelgroep van aandachtsleerlingen die ook profijt zou kunnen hebben van mentoraat als hen de gelegenheid daartoe wordt geboden. Dat vraagt om betere pr van School s cool bij basisscholen, maar zeker ook bij middelbare scholen en vindplaatsen van mentoren in allerlei segmenten van de samenleving. Duurzame ondersteuning daarbij in materiële en organisatorische zin door de lokale overheid en instanties op het gebied van onderwijs is meer dan gewenst. 2. Belang van persoonlijke ontwikkeling Naast ondersteuning bij cognitieve vaardigheden als huiswerk maken en studievaardigheden is het raadzaam meer rekening te houden met het belang van persoonlijke ontwikkeling van de leerling door gesprekken, uitstapjes en bijdragen aan een actievere vrijetijdsbesteding. 3. Mentor als rolmodel Mentoren spelen in hun hoedanigheid als rolmodel voor achterstandsleerlingen een grotere rol dan wordt verondersteld. Behalve een cognitieve bijdrage leveren mentoren gewild en ongewild ook stimulerende aanwijzingen voor succesvol maatschappelijk gedrag. Aanbevolen wordt van de rolmodelfunctie van mentoren bewuster gebruik te maken. 4. Belang van sociale cohesie Het effect van mentoraat op sociale cohesie tussen bewoners van armere en betere buurten zou wel eens flink onderschat kunnen worden. Aan te bevelen is daar vanuit het oogpunt van welzijn, maatschappelijke betrokkenheid en lokale politiek meer aandacht aan te schenken. 5. Belang van begeleiding en training De inzet van vrijwillige mentoren staat of valt bij de kwaliteit van begeleiding, intervisie en training. Aanbevolen wordt hier alert op te zijn door geregeld na te gaan welke behoeften en vragen er op dit gebied leven bij mentoren. 6. Kostprijs Het is interessant na te gaan welke maatschappelijk rendement in sociale en financiële zin School s cool oplevert in vergelijking met meer professionele voorzieningen. 5

6 Inleiding Dit rapport beschrijft de eerste uitkomsten van een evaluatieonderzoek naar het mentorproject School s cool in Utrecht over de schooljaren en De resultaten van de daarop volgende schoolperiodes en zullen worden beschreven in een tweede studie die nog op stapel staat. Het evaluatieonderzoek vindt plaats in opdracht van ISKB, een professioneel geleide vrijwilligersorganisatie die werkt aan een laagdrempelige, duurzame ontmoeting tussen Utrechters van verschillende culturele komaf. Uitvoering van het onderzoek is in handen van onderzoeksbureau Noorda en Co. Aanleiding Bij ISKB is in 2008 een mentorproject van start gegaan volgens de formule van School s cool. De kern hiervan is dat een getrainde vrijwilliger uit het maatschappelijk middenveld een klein dagdeel per week begeleiding geeft aan een aandachtsleerling uit de brugperiode van het voortgezet onderwijs. Een aandachtsleerling is een leerling waarbij dusdanige risico s worden ingeschat door de basisschool bij de overgang van groep 8 naar het voortgezet onderwijs dat dit zou kunnen leiden tot problemen als voortijdig scholverlaten of andere problemen in de schoolcarrière. De begeleiding van een mentor duurt anderhalf jaar: van het voorjaar voorafgaand aan een schoolseizoen tot het einde van het najaar na afloop van een schoolseizoen. Het streven is gericht op brede ontwikkeling van de leerling die begint in het voortgezet onderwijs. Het gaat om leerlingen met talent en leermotivatie, die door thuisomstandigheden weinig effectieve steun ontvangen bij hun schoolcarrière. Hun ouders stemmen wel in met het mentoraat dat voor een groot deel ook plaats vindt bij de leerlingen aan huis. De begeleiding bestaat uit het bieden van ondersteuning bij het maken van huiswerk en bij het verbreden van de sociale, culturele en maatschappelijke horizon van de leerlingen. Drie jaar na de start van School s cool in Utrecht bestaat behoefte aan inzicht in de betekenis en het rendement van het mentorproject. Dat heeft te maken met de algemene trend om na te gaan wat de effectiviteit is van sociale interventies, maar vooral met de noodzaak om overtuigend bewijs te vinden voor de waarde van dit innovatieve lokale initiatief waardoor instanties als de gemeente Utrecht en anderen bereidheid ontwikkelen voor een meer stabiele financiering. Bijkomend motief is dat door de toenemende vraag naar mentoraat uitbreiding van het project is geboden. Vraagstelling Het evaluatieonderzoek wordt geleid door de volgende vragen: 1. Wat is de aard en omvang van de doelgroep van risicoleerlingen in de gemeente Utrecht vanaf het schooljaar t/m ? 2. Hoe is de leefsituatie te typeren van de deelnemers aan School s cool Utrecht over de schooljaren t/m op relevante leefterreinen als school, thuismilieu, vrijetijdsbesteding, omgang met vrienden en mogelijke 6

7 probleemgebieden als overlast en psychosociale problemen in vergelijking met soortgelijke jongeren die niet hebben deelgenomen aan School s cool of verwante programma? Op welke aspecten is sprake van verschillen die direct of indirect zijn toe te schrijven aan deelname aan School s cool? 3. Welke methodische, randvoorwaardelijke en beleidsmatige aanbevelingen kunnen worden geformuleerd voor verbetering van het mentorproject School s cool Utrecht? Werkwijze De evaluatie van School s cool vindt plaats op twee manieren: via een retrospectieve evaluatie en via een evaluatieve vergelijking van een test- en controlegroep. De retrospectieve evaluatie heeft betrekking op de mentoraten in de schooljaren en Deze periode staat in dit rapport centraal. Bij de retrospectieve evaluatie is een eindmeting van resultaten na afronding van het mentoraat vergeleken met een nulmeting rond het moment van aanvang van het mentoraat op basis van reconstructie aan de hand van interviews met betrokkenen. Voor deze onderzoeksvorm is gekozen omdat de mentoraten uit deze periode reeds volledig of grotendeels achter de rug waren bij de start van het onderzoek. De evaluatie volgens de methode van een test- en controlegroep wordt ingezet voor mentoraten in de latere schooljaren en Nulmeting en eindmeting worden uitgevoerd bij een testgroep van pupillen die meedoen aan een mentoraat en een controlegroep van leerlingen in soortgelijke omstandigheden die geen mentoraat volgen. Hierover is eind 2012 een rapportage te verwachten. Bij de retrospectieve evaluatie, die is uitgevoerd in de periode van winter 2010 t/m zomer 2011, is de situatie van de leerlingen bij de start van het mentoraat de nulsituatie - met terugwerkende kracht in beeld gebracht aan de hand van een interview met de docent van groep 8 van de basisschool van deze leerlingen indertijd. 1 Bij die gelegenheid is ook een CBCL gedragstoets over de leerlingen ingevuld (CBCL- TRF). 2 Voor zover beschikbaar is ook gebruik gemaakt van documentatie als leerlingdossiers van basisscholen en School s cool Utrecht. Over de eindsituatie van de pupillen die een mentoraat hebben gevolgd is informatie verzameld via interviews met docenten uit het voortgezet onderwijs, een CBCL gedragstoets ingevuld door dezelfde docenten (CBCL-TRF), interviews met de pupillen zelf evenals een CBCL gedragstoets (CBCL-YRS) en ten slotte interviews met de School s cool mentoren van deze leerlingen inclusief hun CBCL gedragstoetsen van hen 1 De items van de vragenlijst zijn opgenomen in bijlage 1. 2 CBCL staat voor Child Behavior Checklist. Het is een van oorsprong Amerikaanse vragenlijst die inmiddels wereldwijd als standaardtest wordt erkend en gebruikt. CBCL is ontworpen voor de beoordeling van de cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling van een kind of een jeugdige van 4 tot en met 18 jaar. De vragenlijst bevat vragen over agressief gedrag, angstige/depressieve gevoelens, aandachtsproblemen, delinquent gedrag, sociale problemen, lichamelijke klachten, denkproblemen en teruggetrokken gedrag. De Youth Self-Report (YRS) variant van de vragenlijst die in dit onderzoek is gebruikt voor het testen van jongeren, biedt jongeren van 11 tot 18 jaar de gelegenheid om hun competenties en gedrag zelf te beoordelen. Mentoren en leerkrachten hebben de variant Teacher s Report Form (TRF) gebruikt om een oordeel te geven over de schoolprestaties van kinderen, over hun algemeen functioneren op school en over hun emotionele en gedragsproblemen. 7

8 (CBCL-YRS). 3 Bij deze laatste respondenten is ook gevraagd naar de ontwikkeling die bij leerlingen is waar te nemen tijdens het verloop van het mentoraat. In concreto is tijdens de retrospectieve evaluatie op de volgende wijze informatie bijeen vergaard. Aantal leerlingen N = 23 (14 x schooljaar en 9 x schooljaar ) Selectie van 50% N = 12 (7 uit en 5 uit 09-10) Nulmeting 12 x Interview docent bo 11 x CBCL-TRF docent bo 12 x Dossierinformatie Eindmeting 9 x Interview docent vo 9 x CBCL-TRF docent vo 12 x Interview mentor 12 x CBCL-TRF mentor 11 x Interview leerlingen 11 x CBCL-YRS leerling 12 x Dossierinformatie Om na te gaan of de getalsmatig kleine selectie van pupillen van School s cool Utrecht enigszins overeenkomt met de populatie van aandachtsleerlingen in de gemeente Utrecht is geprobeerd op een aantal kenmerken een vergelijking te maken. Hierbij wordt nadrukkelijk gesteld dat in onderhavig onderzoek niet gestreefd is naar representativiteit, laat staan dat er sprake is van een representatieve steekproef. Daarvoor is het aantal leerlingen in de selectie te klein. Er kan hooguit sprake zijn van uitkomsten die een indicatieve waarde hebben voor het grotere geheel. Het zoeken en bereid vinden van respondenten die in het recente verleden te maken hadden met School s cool blijkt een tijdrovende aangelegenheid. Door veranderingen als reorganisaties van scholen, personele wisselingen, verhuizingen en wijzigingen van vooral mobiele telefoonnummers, is het niet altijd gemakkelijk mensen terug te vinden. Dat geldt met name voor leerlingen en docenten. Maar gelukkig gaat het oude spreekwoord dat de aanhouder wint nog steeds op. Op een enkele uitzondering na zijn alle gewenste interviews tot stand gekomen. Na analyse en verwerking van de uitkomsten van het onderzoek is een conceptrapport opgesteld. Dit concept is besproken met de opdrachtgever. Op basis van op- en aanmerkingen is een definitief rapport geproduceerd. 3 De items van de vragenlijst voor leerlingen, docenten en mentoren zijn opgenomen in bijlage 1. 8

9 Inhoud Het rapport bestaat uit vier hoofdstukken. Het eerste hoofdstuk gaat in op de verhouding tussen de onderzochte doelgroep van pupillen van School s cool en de totale populatie van aandachtsleerlingen in de gemeente Utrecht. Het tweede hoofdstuk beschrijft de uitkomsten van de retrospectieve evaluatie. Centraal staan de vorderingen die pupillen hebben gemaakt in cognitief, sociaalemotioneel en cultureel opzicht tijdens het mentoraat. In het derde hoofdstuk komen de methodiek van School s cool en de randvoorwaarden waaronder de uitvoering plaatsvindt aan de orde. Ook wordt ingegaan op suggesties voor verbetering van respondenten. Het vierde hoofdstuk rondt de rapportage af met conclusies over de belangrijkste uitkomsten van het onderzoek en gerichte aanbevelingen voor verbeteringen van het mentorproject in methodisch, organisatorisch en beleidsmatig opzicht. Bedankt We bedanken iedereen met wie gesprekken zijn gevoerd over de waarde van mentoraat voor aandachtsleerlingen bij School s cool. Dat geldt in de eerste plaats de leerlingen zelf en hun ouders die toestemming gaven voor een persoonlijk interview met hun opgroeiende zoon of dochter. Het waren vaak openhartige gesprekken. Ook bedanken we de docenten van zowel basisscholen als middelbare scholen en de mentoren voor hun tijd en aandacht. Wij zijn getroffen door hun betrokkenheid bij de toekomst van hun leerlingen waaraan zij hebben bijgedragen. De nieuwsgierigheid naar wat het resultaat is van de inspanningen van mentoraat delen zij met de onderzoekers. Bij de tweede rapportage van het onderzoek die rond eind 2012 uitkomt, wordt nader op de resultaten van mentoraat bij School s cool ingegaan. Amsterdam/Utrecht, oktober 2011 ap Noorda nina Sybesma Mylène Kroeze Noorda en Co Cannenburg HA Amsterdam info@noordaenco.nl 9

10 Hoofdstuk 1. Aandachtsleerlingen in Utrecht Inleiding Dit hoofdstuk schetst een beeld van zowel de totale populatie van aandachtsleerlingen in de gemeente Utrecht over de schooljaren en ( 1), als van de selectie van leerlingen van School s cool uit deze periode die nader zijn onderzocht ( 2 en 3). 1. Aard, omvang en woonwijken In deze paragraaf wordt een antwoord gegeven op de eerste deelvraag van het onderzoek, te weten: Wat is de aard en omvang van de doelgroep van risicoleerlingen in de gemeente Utrecht vanaf het schooljaar t/m ? Aard en omvang Een goede manier om zicht te krijgen op de aard en omvang van de populatie van aandachtsleerlingen is door uit te gaan van gegevens over achterstandsleerlingen in het basisonderwijs op basis van leerlinggewichtcijfers. Deze cijfers vormen een indicator voor een laag onderwijsniveau van de ouders van leerlingen. Uit onderzoek is bekend dat dit een belangrijke factor is, zo niet de belangrijkste, voor het voorspellen van de maatschappelijke loopbaan van kinderen. 4 De omvang van de populatie van achterstandsleerlingen in Utrecht ligt in de jaren 2008 t/m 2010 boven het Nederlandse gemiddelde, maar is relatief minder groot in vergelijking met de drie andere grote steden in Nederland (zie tabel 1). In absolute zin gaat het in 2008 om (24.3%) en in 2010 om (19.6%) achterstandsleerlingen. In groep 8 zullen dat in 2008 en 2009 naar schatting resp. 996 en 860 leerlingen zijn. 5 4 Aan het basisonderwijs worden extra financiële middelen toegewezen voor leerlingen met laagopgeleide ouders. Voor het bepalen van het gewicht van de leerling wordt het opleidingsniveau van de ouder(s) onderscheiden in drie categorieën: 1) De ouder heeft max. basisonderwijs (t/m het dertiende levensjaar) of (v)so-zmlk gehad 2) De ouder heeft max. lbo/vbo, praktijkonderwijs of vmbo basis- of kaderberoepsgerichte leerweg gedaan 3) De ouder heeft een opleiding van drie of vier jaar mavo (c- of d-niveau), drie of vier jaar vmbo gemengde leerweg of theoretische leerweg genoten. Of de ouder heeft meer dan twee jaar havo of vwo gevolgd. Het leerlinggewicht 0.30 wordt toegekend aan leerlingen van wie beide ouders of de ouder die belast is met de dagelijkse verzorging een opleiding uit categorie 2 heeft gehad. Het gewicht 1.20 wordt toegekend aan leerlingen van wie één van de ouders een opleiding heeft gehad uit categorie 1 en de ander een opleiding uit categorie 1 óf 2. Het gewicht 0 wordt toegekend aan leerlingen van wie één van de ouders of beide ouders een opleiding heeft gehad uit categorie 3. Achterstandsleerlingen zijn leerlingen met leerlinggewicht 0.30 en Opgemerkt wordt dat de leerlinggewichtcijfers over 2008 aan de ene kant en 2009 en 2010 aan de andere kant niet vergelijkbaar zijn, omdat de definitie van het begrip leerlinggewichtcijfer in die periode is gewijzigd. In de oude definitie is naast het opleidingsniveau van de ouder(s), ook rekening gehouden met etniciteit in de zin van wel of niet geboren zijn van minimaal één van de ouders in het 10

11 Op grond van deze informatie concluderen we dat de potentiële doelgroep van aandachtsleerlingen uit Utrecht die voor een mentorproject als School s cool in aanmerking komt jaarlijks rond de 860 leerlingen bedraagt. Als dit wordt verminderd met het aandeel van leerlingen waarvoor contra-indicaties gelden, zoals zorgleerlingen in het reguliere onderwijs en leerlingen uit multiproblemgezinnen 6 (5 à 6%), dan komen we uit op ongeveer 800 aandachtsleerlingen die een mentorproject kunnen gebruiken. Naast School s cool Utrecht is ook Coach4you via welzijnsorganisatie Cumulus bezig met een mentorproject voor aandachtsjongeren. Samen bieden zij mogelijkheden voor mentoraat in de overgangsperiode van basisschool naar voortgezet onderwijs voor ongeveer 70 jongeren. Blijft over een aantal van naar schatting 730 leerlingen die in principe ook goed te helpen zijn met mentoraat. Woonwijken Binnen de gemeente Utrecht zijn het vooral de wijken Overvecht, Zuidwest en Noordwest die opvallen door hoge cijfers achterstandsleerlingen. Deze situatie doet zich de gehele periode voor (zie tabellen 1 en 2). Tabel 1. Vier grote steden en Nederland naar achterstands-leerlingen Bron: Gemeente Utrecht, Nji en Kinderen in Tel 2010 Gebied Utrecht (absoluut) Utrecht (%) 24.32% 21.04% 19.58% Amsterdam 34.4% 28.0% 26.6% Rotterdam 38.8% 33.5% 31.0% Den Haag 31.0% 26.4% 24.6% Nederland 15.47% 13.4% 12.8% Tabel 2. Achterstandsleerlingen in Utrecht naar wijken in (abs. en %). Bron: Gemeente Utrecht Gebied Utrecht % % % West % % % Noordwest % % % Overvecht % % % Noordoost % % % Oost % % % Binnenstad % % % Zuid % % % Zuidwest % % % Leidsche Rijn % % % Vleuten-De Meern % % % buitenland. Dit element ontbreekt in de nieuwe definitie, waardoor de omvang van het aantal achterstandsleerlingen is verminderd. 6 Ince, D., Cijfers over multiprobleemgezinnen, NJi, Utrecht,

12 Andere bronnen bevestigen de meer zorgelijke situatie en sociale context van veel jeugd in deze wijken. Zo komt uit de jeugdmonitor Utrecht over het schooljaar naar voren dat wijken in meerdere opzichten van elkaar verschillen, maar dat de uitkomsten voor leerlingen die wonen in de wijken Noordwest, Overvecht en Zuidwest relatief vaak slechter dan gemiddeld zijn. 7 Leerlingen uit deze wijken hebben onder andere vaker gedragsproblemen en ongezonde voedingsgewoonten, zijn minder vaak lid van een sportvereniging, hebben minder vaak een zwemdiploma en zitten vaker vijf of meer uur per dag voor de tv of achter de computer. Een positieve uitzondering is het lagere middelengebruik door leerlingen uit de wijken Overvecht en Zuidwest. Ook de jeugdmonitor Utrecht over het schooljaar ziet verschillen tussen wijken. 8 Leerlingen uit de wijken Noordwest en Overvecht hebben in het algemeen een ongezondere leefstijl. Zij ontbijten onregelmatiger, drinken meer frisdrank, zijn minder vaak lid van een sport- of andersoortige vereniging en zitten vaker te veel achter de computer of voor de televisie. Daarnaast hebben leerlingen uit de wijk Noordwest vaker een verhoogd risico op psychosociale problemen en geven deze leerlingen vaker aan dat zij problemen hebben die van invloed zijn op het functioneren op school. Ook vinden leerlingen uit Noordwest vaker dat er in hun buurt te weinig plekken zijn om buiten te spelen. Voor leerlingen uit Noordwest geldt verder dat zij vaker niet elke dag fruit eten en vaker in de laatste vier weken alcohol hebben gedronken. Leerlingen uit de wijk Overvecht eten juist vaker dan gemiddeld elke dag fruit en hebben minder vaak dan andere leerlingen wel eens alcohol gedronken. Zij bewegen echter vaker onvoldoende en hebben vaker een verhoogd risico op gedragsproblemen. Binnen de wijk Zuidwest kan een onderscheid gemaakt worden tussen subwijken die beter en subwijken die minder goed scoren. Aandachtspunt in de wijk Zuidwest is het relatief lage percentage leerlingen dat voldoende beweegt of lid is van een sportvereniging. In het rapport over de staat van het Utrechtse onderwijs in 2010 wordt geconstateerd dat Noordwest en Overvecht behoren tot de wijken met het hoogste percentage deelname aan het speciaal (basis)onderwijs. 9 In de Wijkwijzer 2010 worden wijken in Utrecht op allerlei thema s vergeleken. 10 Weer valt op dat in 2009 de wijken Noordwest, Overvecht en Zuidoost met hoge of negatieve cijfers afwijken van het stedelijk gemiddelde. 7 GGGD Utrecht/Gemeente Utrecht, Jeugdmonitor Utrecht schooljaar , Deze uitgave richt zich op leerlingen uit de klassen 2 en 3 van het voortgezet onderwijs. 8 GGGD Utrecht/Gemeente Utrecht, Jeugdmonitor Utrecht schooljaar , Deze uitgave richt zich op leerlingen uit groep 7 en 8 van het basisonderwijs. 9 Oberon. De staat van het Utrechtse onderwijs 2010, Utrecht, Bestuursinformatie Gemeente Utrecht, Wijkwijzer De tien Utrechtse wijken in cijfers,

13 Tabel 3. Gemeente Utrecht naar wijken die op enkele sociale aspecten hoog of negatief scoren ten opzichte van het stedelijk gemiddelde in 2009 Thema Noordwest Overvecht Zuidwest Utrecht % 0-17-jarigen % 20.3% 19.9% 19.2% % niet-westers 22.0% 44.3% 40.6% 21.4% % huur sociaal 47.5% 73.2% 46.7% 37.4% %werkzoekend jaar 1.0% 3.7% 2.2% 1.6% % overlast van jongeren 18.1% 29.5% 22.5% 13.7% Uit de Utrechtse buurtmonitor blijkt dat de eerder genoemde wijken in de jaren ook in sociaaleconomische opzicht scoren onder het Utrechtse gemiddelde. 12 Het betreft het aandeel van laagopgeleiden, huishoudens met een inkomen tot 120% van het sociaal minimum, werkzoekenden van jaar en voortijdig schoolverlaters. Tabel 4. Gemeente Utrecht naar enkele wijken die op enkele sociaaleconomische aspecten slecht scoren ten opzichte van het stedelijk gemiddelde in de periode Sociaaleconomisch aspect ar Noordwest Overvecht Zuidwest Utrecht % 49.5% 34.8% 24.3% Laagopgeleiden % 42.4% 26.7% 19.9% % 43.9% 27.9% 19.3% Huishoudens met inkomen tot % 24.6% 18.7% 14.2% 120% sociaal minimum % 2.9% 2.3% 1.2% Werkzoekenden jaar % 2.8% 2.1% 1.1% % 3.7% 2.2% 1.6% Voortijdig schoolverlaters % 19.2% 10.1% 8.9% Volgens de Leefbaarheidmonitor van het Ministerie van VROM kan de leefbaarheidsituatie in Utrecht in 2008 in zijn algemeenheid als positief worden beoordeeld. 13 Op wijkniveau komen enkele verschillen naar boven. In de wijken Noordwest en Zuidwest zijn de bewoners matig positief over de leefbaarheidsituatie en in de wijk Overvecht wordt dit als matig gewaardeerd. 2. Vergelijking tussen selectie en populatie In deze paragraaf wordt antwoord gegeven op het eerste deel van de tweede deelvraag van het evaluatieonderzoek, namelijk: Hoe is de leefsituatie van de deelnemers aan School s cool Utrecht te typeren op relevante leefterreinen als school, 11 Leidsche Rijn en Vleuten-De Meern pieken als nieuwbouwwijken met resp. 28.8% en 28.0%

14 thuismilieu, vrijetijdsbesteding, omgang met vrienden en mogelijke probleemgebieden als overlast en psychosociale problemen? School s cool Utrecht is in het schooljaar van start gegaan met mentoraat voor 14 aandachtsleerlingen. In het volgende schooljaar ging het om 9 leerlingen. Ten behoeve van de evaluatie van School s cool in deze jaren is uitgebreid informatie verzameld over een willekeurig geselecteerde helft van dit totaal van 23 leerlingen. Het gaat om 12 leerlingen, waarvan 7 leerlingen uit schooljaar en 5 uit schooljaar Zij vormen een goede afspiegeling van alle 23 leerlingen die in die periode hebben deelgenomen aan een mentoraat. Wat deze leerlingen gemeen hebben is dat de docent van groep 8 van de basisschool zich zorgen maakt over een goed verloop van hun schoolcarrière in het voortgezet onderwijs, hun overwegend niet-westerse allochtone achtergrond, het woonachtig zijn in een sociaaleconomisch kwetsbare wijk, gelijke verdeling naar sekse en gelijke verdeling naar schooladvies. De voor het evaluatieonderzoek geselecteerde leerlingen zijn te beschouwen als een kwantitatief beperkt deel van de totale populatie van aandachtsleerlingen in de gemeente Utrecht. Zonder te claimen dat er sprake is van representativiteit, zijn er in meerdere opzichten overeenkomsten in kenmerken te constateren tussen de selectie van leerlingen van het onderzoek en de totale populatie van aandachtsleerlingen in Utrecht (zie tabel 5). De uitkomsten van dit onderzoek bieden daarom waardevolle kwalitatieve inzichten en indicaties met betrekking tot de gehele populatie van aandachtsleerlingen in Utrecht. Tabel 5. Overeenkomsten tussen School s cool selectie van mentoraatleerlingen en populatie van aandachtsleerlingen in gemeente Utrecht in 2008 Aspecten Selectie Populatie Woonachtig in de drie sociaaleconomisch meest kwetsbare woonwijken 67% 68% Niet-westerse allochtoon 87% Bovengemiddeld Verhouding vmbo-havo/vwo 87%:13% Bovengemiddeld: meer dan 55%:45% Achterstandsleerling 100% 100% 3. Nadere achtergronden selectie Met de selectie worden de leerlingen bedoeld die hebben meegedaan aan het mentorproject van School s cool en zijn geselecteerd om deel te nemen in dit onderzoek. De selectie bestaat uit acht jongens en vier meisjes. Ze zijn grotendeels geboren in 1995, maar een enkeling is ook van 1996 of De ouders zijn allemaal van Marokkaanse, Turkse en andere niet-westers allochtone afkomst. De schooladviezen voor voortgezet onderwijs hebben grotendeels betrekking op vmbo op allerlei niveaus. Twee van de 12 leerlingen hebben een havo/vwo advies. 14

15 Tabel 6. Leerlingen selectie naar sekse, geboortejaar, etniciteit en schooladvies niveau van voortgezet onderwijs Nr. Sekse Geboortejaar Etniciteit Schooladvies vo T1 V 1995 Marokkaans Vmbo tl T2 M 1996 Turks havo/vwo T3 V 1995 Marokkaans vmbo bbl T4 M 1995 Marokkaans vmbo tl T5 M 1995 Marokkaans vmbo kbl T6 V 1995 Turks vmbo tl T7 M 1995 Marokkaans vmbo bbl T8 V 1997 Marokkaans vmbo tl T9 M 1996 Afghaans havo/vwo T10 M 1995 Turks vmbo T11 M 1995 Marokkaans vmbo bbl-lwoo T12 M 1996 Marokkaans vmbo kbl Tabel 7. Leerlingen selectie naar gezinssamenstelling, woonduur ouders in Nederland, beroep ouders, spreektaal thuis en thuissituatie Nr. Gezinssamenstelling Woonduur ouders in Nederland T1 T2 Ouders en 6 kinderen (3x uit huis) Ouders en 3 kinderen (2x uit huis). Ruim 30 jaar Werkstatus ouders Beiden werkloos, moeder volgt Nederlandse les 30 jaar Vader heeft bedrijf, moeder werkt niet. T3 Ouders en 5 kinderen Lang Vader schoonmaker, moeder werkt niet. T4 Gescheiden ouders en 12 kinderen uit twee huwelijken van vader Lang Vader werkt, moeder niet. T5 Ouders en 4 kinderen Ca. 20 jaar Beiden werkloos T6 Gescheiden ouders en 3 kinderen Lang Vader werkloos, moeder werkt Spreektaal thuis Met ouders Arabisch, Nederlands met broer/zus Turks en Nederlands Berbers en Nederlands Berbers en Nederlands Met vader Arabisch, met moeder Nederlands Met vader Turks, met moeder Nederlands. Thuissituatie Gesloten, traditioneel Marokkaans gezin. Geen goed contact met vader en broers. Warm gezin. Spreken niet goed Nederlands en zijn onbekend met schoolsysteem. Kind is verwend door ouders en vertoont grensoverschrijdend gedrag. Broer heeft vaderrol naar school. Prettig gezin. Betrokken moeder is veel thuis. Geen stabiele thuissituatie Overbezorgde ouders die willen dat kind presteert en bang zijn voor afglijden. Gescheiden moeder, probeert weer structuur in opvoeding aan te brengen. Sociaal isolement gezin. 15

16 T7 Ouders en 2 kinderen Ruim 30 jaar Beide werkloos T8 Gescheiden ouders en 17 jaar Moeder: 2 kinderen. Nederlandse les, werkt niet. T9 Ouders en 4 kinderen 10 jaar Vader werkloos, moeder volgt Nederlandse les. T10 Ouders en 2 kinderen 20 jaar Beiden werkloos T11 Ouders en 5 kinderen 9 jaar Vader met pensioen, moeder volgt Nederlandse les T12 Ouders en 2 kinderen 35 jaar Vader: werkt en moeder niet Marokkaans Nederlands en Marokkaans Afghaans Turks Berbers, soms Nederlands met moeder Marokkaans en Nederlands Niet betrokken oude ouders. Weinig opvoeding, sociaal geïsoleerd gezin Hoogopgeleide, veeleisende ouders. Getraumatiseerde vluchtelingen Sombere thuissituatie, door ziekte ouders; slechte beheersing Nederlandse taal, wel veeleisend wat schoolprestaties betreft Strenge vader Gelovig en prestatiegericht gezin. Ouders slecht in Nederlands Het gaat om relatief grote gezinnen met gemiddeld vier kinderen. Vier van de gezinnen hebben niet meer dan twee kinderen. Op twee na verblijven de meeste ouders al meer dan 20 jaar in Nederland. In acht van de twaalf gezinnen heeft vader geen werk en leeft men van een uitkering. In vier gezinnen wordt alleen de taal van het land van herkomst gesproken. In de andere gezinnen wordt naast de moedertaal ook Nederlands gesproken, vaak met broers en zussen. In vier gezinnen volgt moeder Nederlandse les. Ongeveer de helft van de leerlingen komt uit een stabiel gezin. Bij de andere gezinnen is geen stabiele gezinssituatie en sprake van meer of minder beperkte ondersteuning van de kinderen bij het opgroeien en leren op school. Reden aanmelding School s cool hanteert vier hoofdcriteria voor plaatsing van een leerling in het mentorproject. Een combinatie van deze criteria is ook mogelijk. Het gaat om de volgende criteria: weinig stimulans vanuit de thuissituatie om schoolprestaties te leveren onvoldoende Nederlandse taalbeheersing bij de opvoeders alleenstaande opvoeder onder sociaaleconomisch zwakke omstandigheden het kind is kwetsbaar vanwege persoonlijke factoren. De reden van aanmelding is bij bijna alle kinderen de thuissituatie (zie tabel 8). Dit houdt in de meeste gevallen in dat de ouders van de kinderen niet in staat zijn hun 16

17 kind met school te helpen, omdat zij niet of niet voldoende Nederlands spreken en/of omdat zij zelf geen of weinig opleiding genoten hebben. Dat het kind geen stabiele thuissituatie heeft kan ook als factor meewegen. Daarnaast spelen persoonlijke factoren bij veel aangemelde kinderen een rol van betekenis. Sociaal onhandig gedrag (teruggetrokken onzeker, of juist agressief gedrag), gebrek aan zelfredzaamheid of beïnvloedbaar gedrag zijn daar voorbeelden van. Tabel 8. Redenen aanmelding bij School s cool Nr. T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8 T9 T10 T11 T12 Redenen van aanmelding Sociaal gedrag verbeteren, ruggengraat vergroten (werd gepest) en voorbeeldfiguur nodig. Ouders kunnen niet ondersteunen bij schoolwerk. Onwetendheid ouders, zus ontlasten, verleidingen in de buurt. In de gaten houden of hij met school bezig is. Ouders kunnen niet ondersteunen bij schoolwerk. Leren, wegwijs maken, planning. Niet zelfredzaam, erg onzeker. Bang om gepest te worden (werd gepest). Ouders kunnen niet ondersteunen bij schoolwerk. Vertrouwensband opbouwen, aandacht geven, ruggengraat kweken, taalachterstand. Meer aandacht besteden aan huiswerk. Geen stimulans vanuit huis. De wil is aanwezig, maar het volhouden niet echt. Controle en stimulans kunnen dit verbeteren. Begeleiding nodig om gemotiveerd te blijven. Onzeker. Thuissituatie en werd gepest. Zat niet lekker in haar vel, voortgezet onderwijs zou dat verslechteren. Ouders konden niet ondersteunen. Niet gemotiveerd, ontwijkend gedrag en ouders konden niet ondersteunen en stimuleren. Thuissituatie. Beïnvloedbaar. Moeder kan niet ondersteunen bij schoolwerk. Beïnvloedbaar, te manipuleren. Gezin heeft taalachterstand. Gebrekkig Nederlands, maar wel capaciteiten. Woordenschat vergroten, teruggetrokken sociaal gedrag verbeteren. Geen ondersteuning vanuit huis, helpen steviger in schoenen staan om aansluiting te vinden bij andere kinderen (werd gepest). Geen ondersteuning vanuit huis, één-op-één relatie zou hem helpen. 17

18 Hoofdstuk 2. Resultaten Inleiding In dit hoofdstuk zijn de resultaten van leerlingen van School s cool Utrecht in beeld gebracht. Dit is gebeurd door de situatie van de selectie van leerlingen na afronding van het mentoraat te vergelijken met hun situatie bij de start van het mentoraat. Met deze informatie wordt antwoord gegeven op het tweede element van de tweede deelvraag, namelijk: Welke verschillen er bij de selectie van leerlingen van School s cool te constateren zijn tussen de voor- en nameting en of deze verschillen direct of indirect zijn toe te schrijven aan deelname aan School s cool. De eindsituatie van de leerlingen is beoordeeld op basis van interviews met leerlinge, docenten van het voortgezet onderwijs en de leerlingen zelf. Daarnaast is door deze betrokkenen een CBCL gedragstest ingevuld. De beginsituatie van de leerlingen is retrospectief beschreven op basis van interviews met leerkrachten van groep 8 van de basisschool, een door hen ingevulde CBCL gedragstest en vragen aan de mentor over vorderingen die zich bij hun pupil hebben voorgedaan. Deze retrospectieve onderzoeksmethode biedt geen empirisch bewijs voor oorzakelijke verbanden tussen het volgen van een mentoraat en eventuele resultaten die dat oplevert. Wel geeft het een indicatief inzicht in mogelijke verbanden tussen mentoraat en vorderingen die de leerlingen tijdens het mentoraat hebben geboekt. Deze resultaten zijn onderscheiden in cognitieve resultaten ( 1) en sociaalemotionele en culturele resultaten ( 2). Daarna wordt ingegaan op de zin van mentoraat en bijdrage die het levert aan de ontwikkeling van leerlingen volgens betrokken partijen ( 3). Vervolgens komen de uitkomsten van de CBCL vragenlijst aan bod ( 4). 1. Cognitieve resultaten Gekeken is naar resultaten van leerlingen uit de selectie op verschillende cognitieve aspecten: onderwijsniveau, doubleren en studievaardigheden. 1. Onderwijsniveau Aan de hand van interviews is het onderwijsniveau van de leerlingen in de burgklas en hun huidige schooljaar vastgesteld. De leerlingen zitten ten tijde van de interviews in het tweede (schooljaar ) of derde jaar (schooljaar ) van het voortgezet onderwijs. 18

19 Tabel 9. Selectie naar verandering in onderwijsniveau sinds brugklas Nr. Voormeting Nameting Verandering (=brugjaar) (2-de of 3-de klas) T1 vmbo tl vmbo tl gelijk T2 havo/vwo havo gelijk T3 vmbo bbl vmbo-gl stijging T4 vmbo tl vmbo tl gelijk T5 vmbo kbl vmbo kbl gelijk T6 vmbo tl vmbo tl gelijk T7 vmbo bbl vmbo bbl gelijk T8 vmbo tl vmbo bbl-kbl daling T9 havo/vwo havo/vwo gelijk T10 vmbo havo/vwo stijging T11 vmbo bbl-lwoo vmbo bbl-kbl stijging T12 vmbo kbl vmbo tl stijging Legenda: Het laagste niveau van vmbo is de basisberoepsgerichte leerweg (bbl), gevolgd door de kaderberoepsgerichte leerweg (kbl), de gemengde leerweg (gl) en de theoretische leerweg (tl). Tabel 10. Overzicht verandering in onderwijsniveau sinds brugklas bij selectie Verandering onderwijsniveau Absoluut % Stijging % Gelijk blijven % Daling 1 8.3% Totaal % Zeven van de twaalf leerlingen uit de selectie (ca. 58%) volgen één of twee jaar na het mentoraat hetzelfde onderwijsniveau als waarop ze zijn begonnen. Zij zijn gelijk gebleven qua type opleiding. Dat is een goed resultaat voor leerlingen waarvan het vermoeden bestaat dat ze wel eens kunnen struikelen in het voortgezet onderwijs. Vier leerlingen van de selectie (ca. 33%) volgen zelfs een hoger onderwijsniveau dan waarmee ze zijn begonnen. Bij één leerling (ca. 8%) is sprake van een lager onderwijsniveau. Al met al gaat het tot dusver met verreweg de meeste leerlingen (ca. 92%) boven verwachting goed in het voortgezet onderwijs. Het is lastig om vergelijkingsmateriaal te vinden voor de resultaten van de selectie met betrekking tot onderwijsniveau. Uit eerder evaluatieonderzoek naar School s cool in Amsterdam waarbij minimaal vier jaar na afronding van het mentoraat een stand van zaken is opgemaakt, blijkt dat in 65% van de gevallen sprake is van vasthouden of verbetering van het onderwijsniveau (Noorda e.a., 2008). Bij School s cool Utrecht staat dit percentage na slechts één jaar na afronding van mentoraat nog op ca. 92%. Het is nu nog te vroeg om bij de selectie van School s cool Utrecht te kunnen beoordelen of mentoraat een probaat middel is tegen voortijdig schoolverlaten, maar gesteld dat dat misschien toch helpt, dan zou een vergelijking tussen de selectie van 19

20 School s Utrecht, de populatie van aandachtsleerlingen in Utrecht en in Nederland laten zien dat mentoraat in alle voorlopigheid voortijdig schoolverlaten in een vroeg stadium van het voortgezet onderwijs voorkomt. Tabel 11. Vergelijking van achterstandsleerlingen selectie School s cool Utrecht, Utrecht en Nederland in 2009/2010 naar voortijdig schoolverlaters. Bron: NJi,i-mapping.com en VSV-verkenner.nl Gebied Achterstandsleerlingen Voortijdig schoolverlaters (abs.) Voortijdig schoolverlaters (%) Selectie School s % cool Utrecht Utrecht ,47% Nederland % 2. Doublures Drie leerlingen uit de selectie zijn in de beginjaren van het basisonderwijs een keer blijven zitten. In de periode van het voortgezet onderwijs is dat tot op het moment van nameten maar met één leerling gebeurd. Dat lijkt een positieve ontwikkeling gezien de verwachte risico s met deze leerlingen in het voortgezet onderwijs. Tabel 12. Selectie naar doublures in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs Doublures Basisonderwijs Voortgezet onderwijs Niet bekend Studievaardigheden Belangrijk voor het welslagen op school zijn de studievaardigheden die zijn vereist om tegemoet te komen aan de eisen van voortgezet onderwijs. In dit onderzoek is nadrukkelijk gekeken naar vaardigheden en aspecten als aanwezigheid, huiswerk maken, nakomen van afspraken, een zelfstandige werkhouding en de invloed van thuis op schoolprestaties. 20

21 Tabel 13. Selectie naar vorderingen op schoolvaardigheden Nr. T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8 T9 T10 T11 T12 Totaal Voormeting Nameting Voor Na Voor Na Voor Na Voor Na Voor Na Voor Na Voor Na Voor Na Voor Na Voor Na Voor Na Voor Na Vooruitgang Gelijk Achteruitgang Eindoordeel + Eindoordeel - Vaak aanwezig 1x 10x 1x 10x 2x Huiswerk maken 3x 7x 2x 9x 3x Nakomen afspraken 2x 9x 1x 11x 1x Zelfstandige Werkhouding 4x 7x 1x 9x 3x Negatieve invloed thuis op school - 9x 3x 6x 6x Aanwezigheid De meeste leerlingen (ca. 83%) zijn vaak aanwezig op school. In dit opzicht is ook weinig veranderd tussen voormeting en nameting. De frequente afwezigheid van twee van de twaalf leerlingen (ca. 17%) is na afronding van het mentoraat nog steeds zorgelijk. Huiswerk maken Driekwart van de leerling maakt regelmatig het huiswerk (75%). Het aandeel van leerlingen dat zijn huiswerk maakt is licht toegenomen tussen voormeting en nameting (van ca. 67% naar 75%). Bij drie van de twaalf leerlingen (25%) gaat het maken van huiswerk na afronding van het mentoraat nog niet goed. Afspraken nakomen De meeste leerlingen komen hun afspraken na (ca. 92%). Deze situatie is in de loop der tijd licht verbeterd (van ca. 83% naar ca. 92%). Bij één van de twaalf leerlingen is dat nog niet goed op orde na afronding van het mentoraat. 21

22 Zelfstandige werkhouding De zelfstandige werkhouding van leerlingen is een punt van zorg. Ondanks het feit dat het aantal leerlingen waarbij dit goed gaat is toegenomen (van 50% naar 75%), is dit bij een kwart van de selectie nog niet in orde (25%). Enkele mentoren hebben tijdens het mentoraat duidelijke verbeteringen waargenomen bij hun pupil op dit gebied. Eén leerling kreeg bijvoorbeeld het inzicht dat ze haar diploma niet zou halen als ze haar werkhouding niet zou veranderen. Invloed van thuissituatie op schoolsituatie Het aantal leerlingen uit de selectie waarbij de thuissituatie een negatieve invloed heeft op de schoolsituatie is in het voortgezet onderwijs verdubbeld. Tijdens de nameting is bij de helft van de selectie (50%) sprake van een ongunstige invloed van thuis op het schoolgebeuren. Factoren die hierin een rol spelen zijn de stressvolle hoge verwachtingen van ouders en de weinig stimulerende thuissituatie. Concluderend kan worden gesteld dat er bij leerlingen die een mentoraat hebben gevolgd sprake is van een lichte verbeteringen in huiswerk maken, afspraken nakomen en zelfstandige werkhouding in hun middelbare schooltijd ten opzichte van hun tijd op de basisschool. Daar staat tegenover dat de ongunstige invloed van de thuissituatie op het functioneren op school in de periode van deelname aan het voortgezet onderwijs ook is toegenomen. In het algemeen gesproken heeft dat te maken met de puberteitsfase waarin jongeren terecht komen in de periode van het voortgezet onderwijs. Wellicht dat ook andere factoren hierbij een rol spelen, zoals spanning tussen de cultuur van thuis die niet altijd ingesteld is op ondersteuning van het leerproces op school en de cultuur van school die vraagt om inzet en discipline van de leerling en aandacht van thuis. 2. Sociaal-emotionele en culturele resultaten Er is ook op een aantal punten gekeken naar de sociaal-emotionele en culturele ontwikkeling van leerlingen uit de selectie en de veranderingen die daarin zijn waar te nemen tussen de periode bij aanvang van het mentoraat en op een later tijdstip na afronding ervan. Besproken in overleggen Zoals uit tabel 14 is af te lezen neemt het aandeel van leerlingen uit de selectie dat besproken wordt op een zorgoverleg van school iets toe bij de overgang van basisschool naar voortgezet onderwijs (van 25% naar ca. 33%). Contact met externe instanties Er is bij de selectie ook een stijging te zien in het aantal leerlingen dat contact onderhoudt met een externe zorginstantie tussen de periode van het basisonderwijs en de periode van het voortgezet onderwijs (van ca. 8% naar ca. 33%). Toch heeft netto tweederde van de leerlingen geen contact met een hulpinstantie (ca. 67%). 22

23 Tabel 14. Selectie naar verandering in contact met interne zorgoverleggen en externe hulpinstanties in periode tussen voormeting en nameting Nr. T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8 T9 T10 T11 T12 Totaal Voormeting Nameting Voor Na Voor Na Voor Na Voor Na Voor Na Voor Na Voor Na Voor Na Voor Na Voor Na Voor Na Voor Na Voormeting: ja Voormeting: nee Nameting: ja Nameting: nee Besproken in overleggen 3x 9x 4x 8x Contact met externe instanties 1x 11x 4x 8x Concluderend kan worden gezegd dat er vanuit interne zorgoverleggen van scholen en externe zorginstanties meer aandacht is voor aandachtsleerlingen in de periode van de middelbare school ten opzichte van de periode van de basisschool. Die trend loopt parallel met de eerder geconstateerde toegenomen ongunstige invloed van het thuismilieu op het functioneren op de middelbare school. Meer of minder problemen volgens leerling Leerlingen uit de selectie is gevraagd of zij na afronding van het mentoraat meer, minder of evenveel problemen hebben in vergelijking met de periode van groep 8 van het basisonderwijs en het eerste brugjaar van de middelbare school. In de volgende tabel staan hun antwoorden beschreven. 23

24 Tabel 15. Selectie naar meer of minder problemen na mentoraat ten opzichte van brugjaar volgens opgave leerling Nr. Meer of Toelichting minder problemen T1 Minder Op de basisschool werd ik veel gepest. Ik was onzeker en hield ik mijn mond dicht. Maar ik ben veel veranderd sinds die tijd. Ik kom nu voor mijzelf op, ik ben bewuster met mijn uiterlijk bezig en gedraag me meer volwassen. Ik word nu anders gezien. Ze weten nu dat ze met mij niet kunnen spotten. Ik heb af en toe wel woedeaanvallen als ik opgefokt raak. T2 Meer Ik heb nu veel problemen en word veel de klas uit gestuurd. T3 Onbekend - T4 Gelijk Het gaat altijd wel goed met mij. T5 Gelijk Het gaat altijd goed met mij. T6 Minder Ik was een jonge puber die zich ouder gedroeg dan ik was. Ik was vroeg lichamelijk volwassen. Ik durfde niet op plekken te komen waar veel mensen waren. In de eerste klas zaten er ook veel jongens achter mij aan. Ik was niet blij met deze aandacht, maar het had wel als gevolg dat andere meisjes jaloers waren en ruzie zochten. Dit had ook weer als gevolg dat het niet goed ging met mij in de eerste klas en ik ben uitgevallen. Ik zit nu op een kleinere school waar ik het naar mijn zin heb. Het gaat beter met me. T7 Gelijk Altijd hetzelfde geweest. T8 Minder Het gaat nu veel beter dan in de eerste klas. Vorig jaar zat ik op TL, maar ik ben gezakt een lager niveau. Mijn cijfers en gedrag waren niet goed. De mentor zei dat ik goed moest leren als ik wat wil bereiken. Daardoor ben ik meer gaan doen, maar te laat. Nu gaat het beter en haal ik goede cijfers. T9 Minder Door de bijles van de mentor van School s cool gaat het beter met mij. T10 Minder De mentor van School s cool liet zien hoe ik dingen moest aanpakken, hoe ik moet leren en daardoor begreep ik meer. T11 Minder Het gaat nu beter met leren. Eerst kreeg ik advies voor bbl en nu kader. Ik heb ook geen problemen en wil daar ook niks mee te maken hebben. Op de basisschool werd ik gepest. Nu niet meer. Maar ik ben ook naar een andere school gegaan dan andere kinderen uit de klas. T12 Minder Ik heb veel geleerd van de mentor over hoe je moet leren en plannen. Totaal 7x minder 3x gelijk 1x meer 1x onbekend Zeven leerlingen uit de selectie geven te kennen dat het na het mentoraat beter gaat dan in het begin van de brugklas (ca. 58%). Vijf leerlingen refereren daarbij aan hun betere schoolprestaties door harder te werken en doordat zij geleerd hebben hoe ze moeten leren en plannen dankzij hun mentor. Drie leerlingen verwijzen naar hun persoonlijke ontwikkeling die vooruit is gegaan. Zij waren voorheen erg onzeker, werden gepest of hadden last van angsten of andere psychische problemen. Zij hebben hier nu geen of minder last van, staan steviger in hun schoenen, komen voor zichzelf op en voelen zich prettig op de school waar ze nu zitten. Bij drie leerlingen is er geen verschil tussen vroeger en nu omdat zij nooit problemen hebben gehad of omdat het altijd hetzelfde is geweest (25%). Eén leerling zegt dat het nu veel slechter met hem gaat dan in de eerste klas en dat er veel problemen zijn op school. 24