Betreft: Pleidooi om de soja-teelt op te nemen in de invulling van Ecologische Focus Area s (EFA s) bij de implementatie van het GLB in Nederland

Transcriptie

1 Ministerie van Economische Zaken t.a.v. Hare Excellentie S.A.M. Dijksma Postbus EK DEN HAAG Apeldoorn, 18 februari 2014 Kenmerk: RT/mv/ Betreft: Pleidooi om de soja-teelt op te nemen in de invulling van Ecologische Focus Area s (EFA s) bij de implementatie van het GLB in Nederland Geachte mevrouw Dijksma, Binnenkort zult u, de Staatssecretaris van het Ministerie van Economische Zaken, een voorstel naar de Tweede Kamer zenden waarin de concrete maatregelen voor invulling van de Ecologische Focus Area s (EFA s) in verband met de implementatie van het nieuwe GLB in Nederland worden vastgesteld. Middels deze notitie pleit Agrifirm ervoor om, naast andere maatregelen, ook de teelt van eiwithoudende gewassen en meer in het bijzonder van soja, bij deze maatregelen op te nemen. De overwegingen om hiervoor te pleiten zijn drieledig, en zullen hierna ook verder worden toegelicht: 1. De teelt van soja past binnen de doelstellingen van het GLB om biodiversiteit verder te optimaliseren, 2. De teelt van soja is een nieuwe teelt, welke beslist baat zal hebben bij een verdere ondersteuning vanuit het GLB, 3. De teelt van soja in Nederland is een maatschappelijk gewenste ontwikkeling, omdat deze de afhankelijkheid van de importen van soja- en haar derivaten vermindert, en helpt de Europese kringloop verder te sluiten. Hierna zullen de drie overwegingen nader worden toegelicht. 1. De teelt van soja past binnen de doelstellingen van het GLB om biodiversiteit te optimaliseren. De soja-teelt is een bloeiende, eenjarige, vlinderbloemige teelt, met een rijk wortelende structuur. Soja is een gewas met een lage nutriënten- en waterbehoefte, en zal in een akkerbouw-

2 matig bouwplan de bodem rust geven na een intensieve teelt, zoals aardappelen of bieten. Als vlinderbloemige wordt middels de samenwerking met positieve bacteriën (Rhizobia) stikstof uit lucht gebonden in de bodem, wat positief werkt op de stikstofbalans van de bodem en de behoefte aan meststoffen verlaagd. Soja kan daarnaast beter tegen droogte als mais en behoeft daardoor minder irrigatie in droogtegevoelige akkerbouwgebieden. Soja past uitstekend in een akkerbouwmatig bouwplan dat is gebaseerd op een gezonde- en vruchtbare bodem. Sinds geruime tijd wordt de teelt van soja, in nauwe samenwerking met o.a. WUR en ook het Belgische onderzoekscentrum ILVO nader onderzocht. Op basis van het werk van Agrifirm en enkele telers zijn ondertussen ook de eerste twee soja-gewassen op de Nederlandse rassenlijst geplaatst. Sinds 2 jaren is de Coöperatie Agrifirm actief bezig met het uitvoeren van praktijkproeven. In het jaar 2013 hebben 13 telers deze teelt ingezet, en is er op 27 hectare in Nederland (op de verschillende grondsoorten) praktijkonderzoek gedaan. De gemiddelde opbrengst in deze praktijktekst bedroeg 2700 kg droge stof per hectare. Dit is boven de wereldwijd gemiddelde opbrengst. In de proefvelden bij WUR en ILVO zijn opbrengsten gemeten, welke dicht bij de 4 ton per hectare komen. De potentie van het gewas in de Noordwestelijke delen van Europa is ondertussen aangetoond. Zie ook voor een verder overzicht de bijlage. De belangrijkste vergroeningsdoelen vanuit het GLB betreffen (informatie Alterra): - Het positief bijdragen aan het lokale milieu (bodem- en waterkwaliteit), - Het reduceren van de impact op het klimaat, - Het bijdragen aan het vergroten van biodiversiteit, en - Het leveren van een bijdrage aan agronomische baten, zoals ziektepreventie, verbeteren bodemstructuur en vruchtbaarheid en vergroten van de veerkracht van het systeem. In Nederland geproduceerde soja zal een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan deze vergroeningsdelen: - Soja is een maaivrucht, (en geen rooivrucht) waar bij het oogsten de bodemstructuur in stand blijft. - Het is een vlinderbloemige vrucht, welke het stikstofgehalte in de bodem verhoogt en ter beschikking stelt aan daarop volgende gewassen. Organische stof is één van de zorgpunten binnen de huidige akkerbouw, met name vanwege de plaatsingsruimte van meststoffen. Soja kan hierin een toegevoegde waarde betekenen. - Soja is een extra gewas voor de akkerbouwer, welke in de rotatie opgenomen kan worden, en welke het gehele systeem veerkrachtiger zal maken en een positieve bijdrage levert aan de biodiversiteit.

3 - Soja, welke in deze regio wordt geproduceerd, heeft een positieve bijdrage op de milieu-impact, omdat het gewas lokaal wordt geproduceerd. 2. De teelt van soja is een nieuw gewas, welke beslist baat zal hebben bij ondersteuning vanuit het GLB. Er is in Nederland nog geen noemenswaardige soja-teelt. Behalve de proeven, welke op dit moment door Agrifirm worden uitgevoerd, wordt er zeer beperkt geëxperimenteerd. Daarmee is ondersteuning van dit gewas via de vergroeningsmaatregelen van het GLB niet concurrerend, of concurrentievervalsend voor reeds bestaande productie. Soja is wel een gewas met potentie. Uit de praktijkproef blijkt dat er een aanzienlijke interesse is bij de soja-verwerkende industrie, met name bij die bedrijven, welke soja als primair product gebruiken (zoals Alpro (Nederland) en Mona Natur (Oostenrijk)). Deze bedrijven blijken bereid te zijn een aanzienlijke premie te betalen, maar stellen ook hoge kwaliteitseisen aan de te produceren bonen. Het uiteindelijke volume voor deze markt is beperkt, en wordt in Europa geschat op ongeveer hectare. Voor een daadwerkelijke opschaling van de teelt is een verdere stap noodzakelijk: Immers, het grootste deel van de soja wordt niet als sojaboon gebruikt, maar als co-product uit de soja-olie-industrie (soja-schroot of soja-meel). Pas bij de productie van Europees soja-schroot zal het grootschalige gebruik van in Europa geteelde soja gaan plaatsvinden. De vooruitzichten zijn goed, omdat in Nederland en directe omgeving een aanzienlijk aantal soja-crush-installaties aanwezig zijn. Maar de omvang van deze installaties maakt dat alleen met een aanzienlijke volume ook daadwerkelijk gesegregeerd Europese soja-schroot op de markt kan komen. Het is vooral dit volume-element, dat vraagt om additionele ondersteuning om een snelle opschaling te ondersteunen. Ook in andere Europese landen, zoals Oostenrijk, wordt deze visie gedeeld en heeft de overheid uitgesproken de soja middels de vergroeningsmaatregelen vanuit het GLB te ondersteunen. 3. De teelt van soja in Nederland is een maatschappelijk gewenste ontwikkeling, omdat deze de afhankelijkheid van de importen van soja- en haar derivaten verminderd, en helpt de Europese kringloop verder te sluiten. Huidig verbruik van soja in Nederland Europa is voor haar gebruik van sojaschroot volledig afhankelijk van Noord- en Zuid-Amerika. Verreweg het belangrijkste product dat van sojaschroot wordt gemaakt is krachtvoer. In totaal gebruikt de EU meer dan 30 miljoen ton Noord- en Zuid-Amerikaans sojaschroot op jaarbasis.

4 Nederland is met haar belangrijke veehouderij relatief een grootverbruiker: 1,8 miljoen ton per jaar. De melkveehouderij is beperkt afhankelijk van het gebruik van soja. In voer voor melkvee wordt ongeveer 5% soja gebruikt. De varkens- en kippenhouderij is echter meer afhankelijk van soja. In pluimveevoeders kan het aandeel sojaschroot oplopen tot boven de 25%. Ontwikkelingen Rond soja is een flinke duurzaamheidsdiscussie ontstaan die rechtstreeks verband houdt met houtkap en het verdwijnen van bosgebied. De Round Table for Responsible Soy heeft een certificaat ontwikkeld dat moet bevorderen dat wereldwijd verantwoorde soja wordt gebruikt en daarmee de houtkap wordt verminderd. De Europese diervoederindustrie loopt niettemin belangrijke risico's met geïmporteerde soja omdat de afhankelijkheid groot is, de prijzen volatiel zijn (in 2012 een verdubbeling van de prijs in 1 jaar tijd) en de vraag naar soja sterk vergroot wordt door toenemende consumptie van dierlijke producten in India en China. Niet onbelangrijk is ook dat de rasontwikkeling in de regio Zuid- en Noord- Amerika op basis van GM-technologie sneller gaat dan dat de EU de GMrassen kan goedkeuren. Dit dreigt tekorten en flinke prijsstijgingen te veroorzaken voor de EU in de toekomst. Deze grondstofrisico's waren aanleiding voor het Europese Parlement om een motie aan te nemen met als doel de zelfvoorzieningsgraad van plantaardige eiwitten in de EU te vergroten. Ook de diervoederindustrie zelf zoekt naar alternatieven voor geïmporteerd sojaschroot. Kwaliteit soja Soja heeft een uitzonderlijke eiwitkwaliteit die door geen andere grondstof in voldoende mate wordt benaderd. Het heeft een hoog eiwitgehalte, een hoog gehalte aan verteerbaar lysine (een belangrijke eiwitbouwsteen) en een lage prijs (en daarmee een lage prijs aan verteerbaar lysine). Agrifirm heeft in de afgelopen jaren gezocht naar alternatieven die de potentie hebben om in de buurt te komen van deze kwaliteit en is tot de conclusie gekomen dat Europese soja een belangrijke bijdrage kan leveren. Europese soja Het algemene beeld is dat soja een tropisch gewas is dat in Zuid Europa tot z'n recht komt maar zeker niet een gewas voor onze streken is. Dit beeld is niet juist. Soja is van oorsprong geen tropisch gewas maar heeft Mongolië als zijn genenbasis. In Canada wordt in Ontario, Manitoba en Quebec zo'n 1,7 miljoen hectare soja geteeld op een breedtegraad die overeenkomt met die van Nederland. In Zwitserland worden al jarenlang sojarassen gekweekt voor Zwitserse condities (800 m hoogte en daarmee een koud voor- en najaar). Er staan zelfs al twee Nederlandse sojarassen op de Europese rassenlijst. Inmiddels hebben praktijkproeven van Agrifirm aangetoond dat de opbrengst in Nederland (met het zeer koude voorjaar in 2013) zo'n 2,7 ton geproduceerd kan worden met uitschieters naar 3,5 ton.

5 In Zuidwest Duitsland en in Oostenrijk wordt volop met soja veredeld. En in Europa wordt meer dan ha geteeld, meer dan erwten of bonen. Europese soja als alternatief voor import soja is een realistisch lange termijn perspectief. Om daar te komen moet echter nog wel veel gebeuren. Europese en zeker Nederlandse akkerbouwers halen zeer hoge opbrengsten met zetmeel bevattende gewassen (tarwe, gerst en maïs). Dat maakt soja (en ook andere eiwitalternatieven) op dit moment onvoldoende concurrentiekrachtig voor de Nederlandse akkerbouwer. De (financiële) opbrengst moet omhoog. Visie Agrifirm Het gebruik van soja- en haar derivaten staat in Nederland in het middelpunt van de maatschappelijke discussie. Zowel Maatschappelijke Organisaties als ook de industriepartijen erkennen dat er grote zorgen zijn over de groei van de soja-teelt. Alhoewel deze groei niet veroorzaakt wordt door de groei van het Europese en/of Nederlandse gebruik (dat lijkt eerder stabiel te zijn of licht te dalen) zijn er wel zorgen over de vraag of de sojaproductie overal op een verantwoorde wijze plaatsvindt. In Nederland heeft daarom ook de Stichting Ketentransitie Verantwoorde Soja stappen gezet om het gebruik van aantoonbaar verantwoord geproduceerde soja te verhogen. Ook in andere Europese landen, zoals in België, zijn vergelijkbare initiatieven genomen. De Europese voerfederatie (FEFAC) heeft het ontwikkelen van praktische richtlijnen om te komen tot een grootschalige transitie tot één van haar speerpunten gemaakt. Daarnaast is de industrie ook actief op zoek naar alternatieve eiwitbronnen, liefst van Europese oorsprong. Daarbij speelt ook de discussie over het verder sluiten van de minerale kringlopen op Europees niveau een belangrijke rol. En in toenemende mate ook de geopolitieke overweging om de afhankelijkheid van de import van eiwitten voor Europa te verminderen. Zoals uit de bijlage blijkt zijn de proeven met Noordwest Europese soja ook positief ontvangen door verschillende maatschappelijke organisaties. Nog één opmerking: Er wordt ook onderzoek gedaan naar veel verschillende alternatieve eiwitbronnen. (Veldbonen, lupinen, voererwten) Als Agrifirm beschouwen wij de teelt van soja als één van de meest kansrijke alternatieven. Dit is voornamelijk gebaseerd op het feit dat de veevoerindustrie niet sojabonen, maar soja-co-producten verwerkt. Voor het vinden van een economisch aantrekkelijk alternatief is niet alleen de eiwitrijke toepassing (zoals voor het veevoer) van belang, maar ook het verwaarden van het overige deel van de soja-bonen (in dit geval de toepassing van soja-olie). In geval van bijvoorbeeld paardenbonen bestaat weliswaar de eiwitrijke applicatie (in het veevoer) maar de industrie om de eiwitrijke fractie uit de paardenbonen te verwaarden is niet bestaand. Voor soja bestaat deze industrietak reeds, en is ook in Europa aanwezig.

6 Middels dit schrijven vragen wij uw specifieke aandacht voor het opnemen van eiwithoudende gewassen, en meer in het bijzonder soja, in de invulling van de Ecologische Focus Area s in Nederland. Voor vragen zijn we altijd beschikbaar. Met vriendelijke groet, Agrifirm Group Ruud Tijssens Director Corporate Affairs, Strategic R&D and CSR cc. dhr. H. Hoogeveen dhr. H. Snijders mevr. P. Bonnier

7 Bijlage: Resultaten praktijkproef en testresultaten soja in Nederland in 2013 In Nederland heeft in 2013 een praktijkproef plaatsgevonden om Noord-West Europese Soja te testen. Daarbij zijn 13 akkerbouwers bereid gevonden om op ruim 25 hectare onder verschillende omstandigheden verschillende soja-rassen in te zaaien. De proef is gecoördineerd door Agrifirm, en heeft tevens begeleiding gekregen van een Praktijknetwerk, voorgezeten door één van de deelnemers van het experiment. De belangrijkste resultaten van de praktijkproef staan in navolgende overzicht. De gemiddelde opbrengst was 2700 kg/ha, een goede en tevredenstellende opbrengst. Agrifirm is gematigd optimistisch over de teelt. Het voorjaar was koud, waardoor de groei langzaam op gang kwam. De zomer was vochtig, en het najaar warm en droog. Vooral de tweede helft van de teelt vond plaats onder positieve omstandigheden. Daarnaast hebben bij WUR-PPO proeven onder geconditioneerde omstandigheden plaatsgevonden. Daarbij zijn ook een aantal rassen onderzocht, welke niet in de praktijkproef zijn getoetst. De resultaten van de proef zijn bemoedigd. Eén van de rassen haalde een opbrengst van 3800 kg/ha. Dit werd ook bevestigd in een bemestingsproef van Agrifirm Plant.

8 Ook de eiwitgehaltes lijken aan variatie onderhevig te zijn, maar er zijn interessante verschillen waarneembaar.

9 Bijlage: fotoreportage sojateelt in Nederland Foto 1: in 2013 is voor het eerst in Nederland op praktijkschaal geëxperimenteerd met soja teelt. Met gemiddeld 2,7 ton per hectare werd al een hogere opbrengst gehaald dan het wereldwijde gemiddelde. Foto 2: 2 enthousiaste soja aanhangers bestuderen de sojateelt. Achter: Gerrit Katerberg, biologisch pluimveehouder. Voor: Gert Brommer, teeltspecialist bij Agrifirm Plant.

10 Foto3: vertegenwoordigers van de sojacoalitie op bezoek bij telers in Drenthe. De sojacoalitie bestaat uit de volgende maatschappelijke organisaties: Both ENDS (secretariat), IUCN-NL, Milieudefensie (Friends of the Earth Netherlands), Oxfam Novib, Stichting Natuur & Milieu (the Netherlands Society for Nature and Environment), Solidaridad, WNF-Netherlands and (since 2013) Wetlands International. Foto 4: de oogst van de soja vond de eerste week van Oktober plaats.