Nivellerend en nodeloos ingewikkeld Jean Dohmen

Transcriptie

1 Economie Nivellerend en nodeloos ingewikkeld Jean Dohmen Elsevier Over een half jaar gaat de heffing op vermogen op de schop. Kleine spaarders lijken te worden ontzien, rijken moeten juist extra gaan betalen. Zolang het de fiscus maar niets kost. Eigenlijk wordt niemand blij van de nieuwe box 3. Al jaren wordt geklaagd over de discutabele manier waarop de overheid in box 3 belasting heft op spaargeld, aandelen en ander vermogen. Maar er is geen glazen bol voor nodig om te voorspellen dat de aanpassing van de belasting in 2017 aan het gemor geen eind zal maken. Critici vinden de nieuwe regels nodeloos ingewikkeld en oneerlijk. Rijkere Nederlanders draaien op voor de belastingverlaging van kleine spaarders. Kritiek of niet, het ziet ernaar uit dat de nieuwe vermogensrendementsheffing volgend jaar gewoon wordt ingevoerd. Het probleem ligt welbeschouwd al vijftien jaar op tafel: de fiscus gaat er sinds de laatste grote belastingherziening in 2001 vanuit dat iedereen 4 procent rendement haalt op zijn vermogen. Over dat door het tweede paarse kabinet (PvdA en VVD) bedachte fictieve rendement moet 30 procent belasting worden betaald, waardoor de overheid de facto 1,2 procent van het belaste vermogen inpikt. Dat levert de schatkist elk jaar een slordige 4 miljard euro op. Of belastingplichtigen dat rendement van 4 procent ook werkelijk haalden, doet niet ter zake. Tijdens de zware economische crisis tussen 2008 en 2013 nam de kritiek op de vermogensrendementsheffing fors toe. Beurskoersen kelderden, huizen werden minder waard. De gestage daling van de rente op spaargeld inmiddels tot onder de 1 procent leidde begrijpelijk tot klachten van spaarders, die merkten hoe de belasting hun spaarpotje uitholt. Het eerlijkst, zo redeneerde het Centraal Planbureau (CPB) een jaar geleden, zou het zijn als het kabinet het fictieve rendement overboord kiepert en voortaan het echte rendement belast. Efficiënter en rechtvaardiger, noemde het Planbureau dat. In een tijd waarin steeds meer financiële gegevens van burgers elektronisch beschikbaar zijn en de fiscus steeds meer gegevens in de belastingaangifte vooraf invult, zou dat geen probleem moeten zijn. Volgens staatssecretaris van Financiën Eric Wiebes (VVD) kan dat nog niet. Onzeker is of de Belastingdienst zo n verandering aankan. De Algemene Rekenkamer wees er in mei nog op dat 1

2 ingrijpende wijzigingen in de belastingwetgeving door de ICT-problemen bij de fiscus niet mogelijk zijn. Dat er dringend wat moest gebeuren met de vermogensrendementsheffing, vond ook de door het kabinet ingestelde commissie Van Dijkhuizen, die in 2013 voorstellen deed om het fiscaal stelsel eerlijker en eenvoudiger te maken. De commissie berekende dat het reëel rendement (gecorrigeerd voor inflatie) op spaargeld tussen 2001 en 2012 niet meer dan 0,5 procent was. Dus ook voordat de spaarrente zo laag was als nu, knaagde het veronderstelde rendement van 4 procent al aan het spaartegoed. Opmerkelijk: wie aandelen had, was in die hele periode volgens de commissie gemiddeld nog slechter af, met een negatief rendement van 3 procent, al waren de schommelingen tussen de verschillende jaren bij aandelen groter. De commissie wilde het fictieve rendement van 4 procent vervangen door één nieuw lager tarief, gebaseerd op de gemiddelde spaarrente in de vijf daaraan voorafgaande jaren. De nieuwe heffing Het kabinet sloeg dat advies in de wind, en koos niet voor één tarief, maar voor een complexe staffel. Curieus, omdat uitgerekend staatssecretaris Wiebes bij zijn aantreden nog waarschuwde voor steeds ingewikkelder regels. Als we doorgaan met het stelsel steeds complexer te maken, gaat het helemaal fout, zei hij enkele jaren geleden tegen Elsevier. De Raad van State beklaagde zich er vorig jaar over dat Wiebes nieuwe systeem afbreuk doet aan het streven de belastingwetgeving te vereenvoudigen. Hoe ziet de nieuwe heffing eruit? Het vermogen dat buiten de heffing valt, stijgt: van euro per persoon in 2015 naar euro in Het belastingtarief blijft zoals het was: 30 procent. Bij een belastbaar vermogen tot euro ( euro min de vrijstelling van euro) gaat de fiscus volgend jaar niet meer uit van een rendement van 4 procent, maar van 2,9 procent. Bij de volgende euro rekent de fiscus echter met een rendement van 4,7 procent. Boven dat bedrag wordt uitgegaan van 5,5 procent rendement, dat is 37,5 procent meer dan de huidige 4 procent. De verhoging van het heffingsvrij vermogen leidt ertoe dat huishoudens extra daarvan worden verlost. Ongeveer een kwart van alle huishoudens betaalt de heffing. Voor mensen met een klein vermogen 90 procent van het totaal lijken de nieuwe regels een verbetering. Een alleenstaande met euro vermogen, waarvan euro buiten de heffing valt, betaalt straks 435 euro belasting, 170 euro minder dan nu. Grote vermogens betalen juist meer. Bij iemand met een belast vermogen van meer dan een miljoen, wordt de top van het vermogen 37,5 procent zwaarder belast. Een alleenstaande met 1 miljoen betaalt volgend jaar zo n belasting, euro meer dan nu. Iemand met een vermogen van 5 miljoen betaalt zo n euro, bijna euro meer. Het kabinet verdedigt het veel hogere fictieve rendement voor de meest vermogende Nederlanders met het argument dat mensen met grotere vermogens vaker aandelen hebben en daardoor meer rendement halen dan spaarders. Dat is aantoonbaar onjuist, zegt Koen Caminada (49), hoogleraar empirische analyse van sociale en fiscale regelgeving aan de Universiteit Leiden. Hij wijst op berekeningen van het CPB over Daaruit blijkt dat de 10 procent hoogste inkomens, gecorrigeerd voor inflatie, een negatief rendement hadden van gemiddeld -0,1 procent. 2

3 Opvallend vindt hij ook dat het kabinet vermogenden zelfs niet tegemoet wil komen als zij zwart op wit kunnen aantonen dat zij geen of weinig rendement hebben behaald. Als je aannames kloppen, zal het niet vaak gebeuren dat mensen gebruikmaken van een tegenbewijsregeling die er dus niet komt. Hij vermoedt dat het kabinet een stortvloed aan herzieningsverzoeken vreest. Denkfout De Raad van State wees het kabinet op een andere denkfout. Lang niet iedereen met een groter vermogen heeft een omvangrijke beleggingsportefeuille. Wie een miljoen op de bank heeft, wordt hard geraakt door de nieuwe heffing. Als het geld tien jaar vast staat tegen 1,5 procent rente, levert dat euro rendement per jaar op. Daarvan moet zo n euro aan de fiscus worden afgestaan. De belasting bedraagt dan geen 30 procent, maar ruim 88 procent. Kleine spaarders gaan in theorie minder belasting betalen, maar door de extreem lage spaarrente moeten ook zij het leeuwendeel van hun rendement aan de fiscus afstaan. Niemand krijgt 2,9 procent rente op een spaarrekening. Als iemand euro op de bank heeft staan tegen 0,8 procent rente, levert dat 800 euro rente op. Over dat bedrag moet hij in 2017 ruim 650 euro belasting betalen, meer dan 80 procent. Over het belaste deel van het vermogen komt de heffing boven de 100 procent uit. Veel Nederlanders hebben, lage rente of niet, hun geld op de bank staan. Eind april ging het volgens het CBS om 341 miljard. De hele operatie mag het Rijk niets kosten. Zo draaien in feite de meest vermogenden op voor de belastingverlaging voor kleinere vermogens. Het omslagpunt waarop de nieuwe regeling nadelig uitpakt, ligt bij fiscaal partners bij een vermogen van ongeveer euro, bij alleenstaanden bij euro. Daarmee gebeurt wat Wiebes eind 2014 in Elsevier voor onmogelijk hield: Nederland is geen Piketty-land en wij zien geen aanleiding de belasting op vermogen te verhogen. Coalitiepartner PvdA loopt weg met het gedachtegoed van de populaire Franse econoom Thomas Piketty, die strijdt tegen ongelijkheid en vindt dat vermogenden meer moeten betalen. De herziening van de vermogensrendementsheffing is, zo beschouwd, de laatste nivelleringsslag van het kabinet-rutte voor de verkiezingen van maart Het gevaar van de progressieve heffing op vermogen is dat er nieuwe knoppen worden geïntroduceerd waar toekomstige kabinetten aan kunnen draaien, zodat vermogen nog zwaarder wordt belast. Vaststaat: pas als het kabinet werkelijk behaalde rendementen gaat belasten, zal de kritiek op de vermogensrendementsheffing afnemen. Hoge Raad redt heffing Even konden tegenstanders van de vermogensrendementsheffing hopen dat het laatste uur voor de omstreden belasting had geslagen. Een zeer kritisch advies van advocaat-generaal René Niessen aan de Hoge Raad over de heffing sloeg in februari in als een bom. Maar het hoogste rechtscollege ging er begin deze maand niet in mee. Niessen meende dat de belasting op spaargeld, aandelen en andere soorten van vermogen in strijd is met het recht op eigendom. Dat recht wordt beschermd door het Eerste Protocol van het door Nederland ondertekende Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Volgens Niessen is het onjuist dat belastingplichtigen die allemaal een ander rendement halen op hun vermogen hetzelfde worden behandeld door de fiscus. De Belastingdienst gaat ervan uit dat zij allemaal 4 procent rendement halen, waarover zij 30 procent belasting moeten betalen. Dat is volgens Niessen niet fair omdat het tot willekeurige uitkomsten leidt. De zaak belandde op het bord van de Hoge Raad door een in 1996 naar Noorwegen geëmigreerde Nederlander, die bezwaar maakte tegen de vermogensrendementsheffing die hij moest betalen 3

4 over zijn tweede huis in Nederland. Het ging om een bedrag van euro in Hij vond dat hij dat bedrag niet hoefde te betalen: het huis stond leeg, werd niet aan anderen verhuurd en leverde daarom geen rendement op. De Hoge Raad was niet verplicht om het advies van de advocaat- generaal over te nemen, en deed dat ook niet, zo werd begin juni duidelijk. De manier van belasting heffen, met een fictief rendement, is volgens het hoogste rechtscollege niet onredelijk, ook niet als het huis in de praktijk geen rendement oplevert. Omdat de wetgever een ruime beoordelingsmarge heeft op het terrein van het belastingrecht, is er volgens de Hoge Raad ook geen sprake van strijd met de tekst uit het verdrag. Advocaat-generaal Niessen viel over het feit dat het toenmalige kabinet bij de invoering van de heffing, in 2001, ervan uitging dat een rendement van 4 procent door iedereen zonder veel risico behaald kon worden. Volgens Niessen was het kabinet, na jaren van ongebreidelde economische groei en hoge winsten op de beurs, veel te optimistisch. Volgens Niessen moet het huidige kabinet de regeling daarom aanpassen. Dat laatste gebeurt: het kabinet vervangt het algemene veronderstelde rendement van 4 procent door drie percentages, die onder meer afhankelijk zijn van de omvang van het vermogen. De uitspraak van de Hoge Raad had betrekking op Volgens het rechtscollege staat voor dat jaar niet vast dat een rendement van 4 procent onhaalbaar was. Als dat wel zou vaststaan, mag van de overheid worden verlangd dat hij de regeling aanpast en van een reëler percentage uitgaat. 4

5 Reed Business Bulletins Radarweg NX Amsterdam Telefoon: