Preventie & remediëring van ontwikkelings- en leerachterstanden

Transcriptie

1 Preventie & remediëring van ontwikkelings- en leerachterstanden Steunpunt GOK 1 Visie en doelstellingen De visie op het thema preventie en remediëring laat zich kernachtig als volgt omschrijven: Op een systematische manier nagaan hoe elk van de leerlingen het maakt (op leer- en ontwikkelingsvlak, met inbegrip van het sociaal-emotionele, het motivationele en de vakoverstijgende competenties) daarop interventies bouwen zodat enerzijds de basisaanpak beter aansluit bij het profiel en de noden van de klasgroep (preventieve maatregelen) en anderzijds ook de zorgenleerlingen ondersteuning op maat krijgen (remediërende tussenkomsten). De inspanningen die onder het thema preventie & remediëring thuishoren, zijn erop gericht zorgvuldig op te volgen hoe leerlingen het in de klas- en schoolcontext maken. Vanuit die informatie doe je ingrepen die de ontwikkelingskansen van elke leerling moeten vergroten. Als garantie voor de kwaliteit van het proces, heb je bij de aanpak voortdurend oog voor het welbevinden én de betrokkenheid van de leerling. PR richt zich op de hele leerling en dus niet alleen op schoolse vakken als taal en wiskunde, maar evenzeer op de bredere, vakoverstijgende competenties, zoals zelfsturing (leren leren) en sociale vaardigheden. (zie ook thema s taalvaardigheid, socio-emotionele ontwikkeling en doorstroming en oriëntering) De ontwikkelingsdoelen en eindtermen vormen het brede kader. Bij PR is de energie niet exclusief gericht op remediëring. Men is minstens zoveel bezig met het verleggen van grenzen in de algemene aanpak zodat beter op individuele noden kan ingespeeld worden, leerlingen meer actief kunnen participeren en problemen worden voorkomen. (zie ook thema leerlingen- en ouderparticipatie). Bij dat alles waak je erover individuele leerlingen of subgroepen niet van de anderen te isoleren, maar integendeel de diversiteit te benutten door kansen te scheppen voor coöperatief leren (zie ook thema Intercultureel Onderwijs). Werken aan preventie en remediëring, ten slotte, vereist dat je ook de ouders en externe deskundigen maximaal betrekt. (zie ook thema leerlingen- en ouderparticipatie) Samengevat houdt het werken aan PR in dat : - je op een systematische en brede manier nagaat hoe elk van de leerlingen het maakt en daarop interventies bouwt (hanteren van een evaluatie- en volgsysteem) - de vastgestelde tekorten en gemiste kansen aanleiding zijn tot preventieve maatregelen zodat de basisaanpak beter aansluit bij het profiel en de noden van de klasgroep - de vastgestelde tekorten en gemiste kansen aanleiding zijn tot remediërende maatregelen waardoor de aanpak beter aansluit bij het individuele profiel en de individuele noden van leerlingen (remediëring) - je er van bij het begin op gericht bent om een vruchtbare interactie tot stand te brengen tussen de school, de ouders, de buurt en schoolondersteunende en 1

2 hulpverlenende instanties. - dit alles geen zaak is van geïsoleerde leerkrachten maar als een opdracht van het hele team gestalte gegeven wordt. Doelstellingen In de doelenlijst geïntegreerd ondersteuningsaanbod basisonderwijs (Omzendbrief BaO/2003/01) en eerste graad secundair onderwijs (Omzendbrief SO/2003/01) vindt men de doelstellingen op het niveau van de leerlingen, de leerkrachten en op het niveau van de school. Het gaat hierbij o.a. bij de leerlingen over: - de motivatie voor ontwikkeling en leren bij de leerlingen verhogen - de ontwikkeling en/of leerwinst bij elke leerling maximaliseren Bij de leerkrachten zal men de competentie verhogen op het gebied van preventie en remediëring: - leerlingen systematisch opvolgen - flexibele klasorganisatie hanteren - differentiëren in curriculum, groeperingswijzen (o.a. heterogene groepen, vormen van coöperatief leren, soepele organisatievormen ), werkvormen - ouders actief betrekken bij de probleemanalyse en ondersteuning Op het niveau van de school gaat het over procedures versterken om een visie en gelijkgericht handelen op het gebied van preventie en remediëring te realiseren: - betrekken van het hele schoolteam - actief ondersteunen van team door schoolleiding - gebruiken van interne communicatiekanalen en overlegstructuren - samenwerken met externe instanties, incl. ouders - voeren van professionaliseringsbeleid 2 Implicaties voor de praktijk Wil je maximaal de brede basisontwikkeling ondersteunen van alle leerlingen, ook de onderwijskansarmen, en leer- of ontwikkelingsproblemen voorkomen of wegwerken, dan is het van belang dat je een gedifferentieerd beeld hebt van de klasgroep zodat je tijdig zicht hebt op leerlingen die in de klas en de school dreigen uit de boot te vallen. Dat veronderstelt een systeem om elk van de leerlingen van nabij te volgen en aan die informatie ook acties te verbinden. Je komt te weten waar de problemen zitten én ook nog ideeën hebben om er iets aan te doen. Je hebt hierbij niet enkel oog voor schoolse prestaties maar neemt ook de bredere competenties mee. Daarnaast breng je eveneens andere aspecten van de persoon in rekening: het motivationele, het emotionele en de vakoverstijgende competenties (sociale vaardigheden, zelfsturing ). Observaties en gesprekken met leerlingen zijn belangrijke informatiebronnen. Ook de evaluatie-instrumenten die leerlingen helpen kijken naar hun eigen leren en leven op school vormen een essentieel gegeven. Toets- en testresultaten, product- en procesgericht, vullen dit beeld verder aan. De verzamelde gegevens leiden tot conclusies en vormen de basis voor algemene en meer specifieke (klasspecifieke, klasoverstijgende en leerlinggerichte) interventies. 2

3 Regelmatig wordt nagekeken of deze ingrepen ook effectief blijken te zijn. Na screeningen, toetsen en observaties lijkt het vanzelfsprekend direct tot remediëring van individuele leerlingen over te gaan. Voor de uitbouw van PR moet je je echter tegelijk afvragen of bepaalde tekorten en problemen niet door een verandering in de algemene aanpak kunnen verholpen of voorkomen worden. Bij het reflecteren over de kwaliteit van de aanpak houd je rekening met volgende aandachtspunten: - gericht werk maken van een positief school- en klasklimaat - zichtbaar initiatieven nemen om zich meer af te stemmen op het ontwikkelingsniveau van de klasgroep - bevorderen van zelfstandigheid en initiatief door het vermijden van dode momenten en het creëren van actieve leersituaties - ruimte scheppen voor individuele keuzes en het werken op het eigen tempo - leerlingen erkennen in hun competenties en verantwoordelijkheidszin - inhouden werkelijkheidsnabij uitwerken en laten aansluiten bij de leef- en belevingswereld van de leerlingen - bevorderen van de actieve participatie en initiatief van de leerlingen - regelmatig werken in kleine, heterogene groepjes zodat de rijkdom en verscheidenheid van deze groepssamenstelling maximaal benut worden Een kwaliteitsvolle basisaanpak laat al veel verscheidenheid toe in (leer)activiteiten van leerlingen. Maar voor sommige leerlingen zijn nog meer specifieke ingrepen nodig om hun ontwikkeling te ondersteunen of ontwikkelings- en leerproblemen aan te pakken. De kansen die soepele organisatie- en groeperingsvormen bieden, worden maximaal benut om tegemoet te komen aan individuele noden van (zorgen)leerlingen. Bij het opzetten van specifieke maatregelen voor individuele leerlingen zal rekening gehouden worden met volgende aandachtspunten: - remediëring is gebaseerd op een deskundige analyse van het probleem eventueel met hulp van derden - waarin de hele persoon wordt meegenomen - de aanpak is erop gericht meer dan oppervlakkig leren te verkrijgen (wat een minimale intrinsieke betrokkenheid vereist) - de remediërende activiteiten zijn zo opgevat dat ze de leerling niet ontmoedigen of geen stigmatiserend effect (isolatie van de klasgroep) hebben, maar het zelfvertrouwen versterken doordat ze aanleiding zijn tot succeservaringen - de remediërende activiteiten worden zo georganiseerd dat de leerling niet van het leerproces in de klas losgekoppeld geraakt (inhoudelijk) 3 Concrete uitwerking: initiatieven op school- en leerkrachtniveau De initiatieven die scholen en leerkrachten nemen om de kwaliteit van hun aanpak te verbeteren om uiteindelijk de motivatie en de leerwinst van elke leerling te verhogen, zijn talrijk en erg verscheiden. Volgende instrumenten kunnen een hulpmiddel zijn om het team en individuele leerkrachten te laten reflecteren op en een analyse maken van de actuele situatie: Op het niveau van de school: - Specifiek instrument voor de analyse van de beginsituatie: thema Preventie & 3

4 remediëring van ontwikkelings- en leerachterstanden - Groeipad naar integratie van zorginitiatieven - Draaiboek kwaliteitszorg basisonderwijs - Kijkwijzer kansarmoede in de basisschool / secundaire school. Reflectie over beleving van de betrokkenen én wat ermee gedaan. Zie ook publicatie Omgaan met kansarmoede in de basisschool. Rijke kansen voor alle kinderen. Op het niveau van de leerkrachten: - Een procesgericht kindvolgsysteem voor de basisschool / voor leerlingen SO (LVS 3-12 en LVS 12-18) - Stappenplan voor een leerlingbespreking tijdens een MDO, klassenraad of een cel leerlingbegeleiding - Checklist en ideeënlijsten 10 actiepunten (kleuteronderwijs) en 5 betrokkenheidverhogende factoren (lager en secundair onderwijs) - Checklist situatieanalyse (onderdeel van het procesgerichte leerlingvolgsysteem) (LVS 12-18) - Instrumenten voor de screening van kleuters en de observatie van de speel- en leeromgeving (downloaden via - Instrumenten voor de screening van 6-12 of jarigen en de observatie van de leeromgeving (downloaden via - Klasklimaatschaal - Kijkwijzer voor een procesgerichte analyse van een leeractiviteit - Leerkrachtstijlschaal - Een tweede soort van initiatieven heeft direct betrekking op de aanpak in de klas en op school. Acties in de klas mogen niet los staan van wat er in de andere klassen gebeurt. Op schoolniveau zal ernaar gestreefd worden om klasgebonden acties op elkaar af te stemmen. Te denken valt aan: - Vanuit de klasscreening de klasaanpak zorgbreder organiseren - Werk maken van de 10 actiepunten (kleuterschool) en de 5 betrokkenheidverhogende factoren en 5 basiswerkvormen (lager en secundair onderwijs): - Welbevinden ondersteunen door het creëren van een positief leefklimaat en werk te maken van verbondenheid - zie publicatie Verbondenheid als antwoord op de-link-wentie - Werken rond gevoelens en sociale competentie met de Doos vol gevoelens en het Huis vol gevoelens en axen - Beter omgaan met verschillen tussen leerlingen door een gedifferentieerde aanpak (werken in hoeken, contractwerk en coöperatief leren als werkvormen). Zie publicatie Contractwerk. De soepele weg naar differentiatie en het digitale Platform Contractwerk in het secundair (op - Participatief leren en onderwijzen: werk maken van een leerproces- en competentiegerichte, participatieve onderwijsaanpak (secundair) - Het uitbouwen van een krachtige leeromgeving voor zelfstandig werken (Open leercentrum, integrale opdrachten, vrije ruimte, modulair onderwijs ) - Verrijken van het spel in hoeken (kleuter) - Werkelijkheidsnabij onderwijs via projectwerk. Zie publicatie Projectwerk. Een opening naar de werkelijkheid - Activerend onderwijs, ondermeer via atelierwerking. Zie Themanummer EGOecho Ateliers 4

5 - Initiatief en ondernemingszin bij kinderen en jongeren stimuleren - Ondernemingszin en zelfsturing van leerlingen ondersteunen - De eigen leerkrachtstijl onder de loep: gevoeligheid voor beleving, stimulerend tussenkomen, ruimte voor initiatief geven - Het positief omgaan met verschillen door te kiezen voor heterogene klasgroepen - Begeleiden van leerlingen met ontwikkelings- en sociaal-emotionele problemen. Zie publicatie Als het sociaal-emotioneel moeilijk gaat (bijlage: 101 interventies) (lager); Wat ik nodig heb (kleuter); Als ontwikkeling vastloopt (kleuter) - Kinderen en leerlingen die het moeilijk hebben van binnenuit leren begrijpen (via ervaringsreconstructie) en interventies zoeken op het spoor van het kind / de jongere. - Kinderen met problemen en wat met de ouders? Gesprekken met ouders als het moeilijk gaat. Zie ook publicatie Praten met ouders. - Aanpak en preventie van moeilijk en respectloos schoolgedrag - Van pesten naar verbondenheid Naar een effectieve aanpak van pestgedrag op klas- en schoolniveau - 4 Een schooleigen verhaal Een goede GOK-werking op school hangt niet af van het al dan niet opnemen van één van de mogelijke acties. Centraal staat de kwaliteit van het proces van analyse, planning en opvolging. Wat succesvol bleek in de ene school is niet zomaar over te dragen op een andere school. De hele schoolcontext moet meegenomen worden; nieuwe initiatieven maken meeste kans op slagen indien ze geënt worden op de positieve punten van de school en voortbouwen op de aanwezige krachten en dynamiek. De keuze voor doelen en acties vloeit op de eerste plaats voort uit de analyse van de beginsituatie én houdt rekening met de specifieke schoolcontext en -cultuur. Eens de noden van de leerlingen en de eigenheid van de school (met sterktes en zwaktes) zicht bieden op de lacunes en pijnpunten in de klas- en schoolaanpak, kunnen prioritaire werkpunten vastgelegd worden. Zowel in de keuze van concrete initiatieven als in de strategie (Wat pakken we eerst aan? Wat biedt meeste kans op succes?) maakt elke school haar eigen afweging: - Wat willen we? Wat vinden we belangrijk? Wat zien we zitten? Waar willen we energie in stoppen? - Wat kunnen we? Wat is haalbaar? Wat maakt (grote) kans op succes? Het groeipad naar integratie van GOK-initiatieven helpt zicht te krijgen op de positie van de school in het implementeren van doelen en acties én biedt uitzicht op de stappen die nodig zijn om door te groeien. Belangrijk aandachtspunt hierbij is dat de verschillende stappen in het proces van reflectie, analyse, planning en uitvoering voor iedere betrokkene helder en samenhangend zijn. Elk keuzemoment wordt gekoppeld aan vorige keuzemomenten én behoorlijk gemotiveerd. Naast het zorgvuldig en systematisch bewaken van de koppeling tussen de beginsituatie (context en noden) en de keuzen van doelen én acties (rekening houdend met de verwachtingen en mogelijkheden) zullen ook andere aspecten het verschil maken tussen een succesvol en een minder succesvol schooleigen GOK-proces: - de betrokkenheid van het team en de mate van veranderingsbereidheid bij leerkrachten 5

6 - de kansen tot verhogen van de competenties van leerkrachten (deskundigheidsbevordering) en het aanspreken, c.q. aantrekken van de noodzakelijke competenties in de school - het innovatief vermogen van de school om onderwijsvernieuwingen succesvol te implementeren en integreren in de schoolwerking - de rol van het kernteam en schoolleiding hierbij - de betrokkenheid van de leerlingen en van de ouders van bij het begin van de verbetercyclus - de samenwerking met de schoolondersteunende instanties (CLB en pedagogische begeleiding) en hulpverlenende organisatie 6