Juryrapport BNG Literatuurprijs Opgesteld door de jury: Voorzitter: Marja van der Tas. Ward Wijndelts (NRC Handelsblad)

Transcriptie

1 Juryrapport BNG Literatuurprijs 2012 Opgesteld door de jury: Voorzitter: Marja van der Tas Han Ceelen (De Morgen) Daniëlle Serdijn (de Volkskrant) Jeroen Vullings (Vrij Nederland) Ward Wijndelts (NRC Handelsblad) De BNG Literatuurprijs is een aanmoedigingsprijs van het BNG Cultuurfonds. Doel van de jaarlijkse prijs is jong literair talent te stimuleren en bedoeld voor auteurs tot en met veertig jaar met een oeuvre in opbouw. Sinds 2005 werd de prijs gewonnen door o.a. Jan van Mersbergen, Gustaaf Peek, Yves Petry en Esther Gerritsen. In literair opzicht was 2012 een tam jaar. Niet alleen in absolute zin verschenen er minder romans van jonge schrijvers, ook inhoudelijk gezien maakte de opbrengst een voorzichtige en gedweeë indruk. Opvallend vaak was de blik naar binnen gericht; op de kleine beschermde wereld van de personages en hun dikwijls prille gevoelsleven. Kwamen grotere visioenen nauwelijks over het voetlicht doordat ook uitgevers in tijden van crises op safe spelen en derhalve nalaten met lef te investeren? De jury van de BNG Literatuurprijs nomineerde dit jaar slechts vier titels, in tegenstelling tot andere jaren waarin doorgaans vijf of zes genomineerden waren. Het werk van de genomineerden voor de BNG Literatuurprijs 2012 getuigt in ieder afzonderlijk geval van onverschrokkenheid. Zo laat Auke Hulst het gezin als minimaatschappij zien en toont hij ons de effecten van opvoeding in Kinderen van het Ruige Land. Joost Vandecasteele schept in 1

2 zijn roman Massa een kritisch en Orwelliaans huiveringwekkend toekomstbeeld van onze samenleving. Annelies Verbeke geeft in de verhalenbundel Veronderstellingen aandacht aan de kwetsbaarheid van gewone mensen. En Christiaan Weijts, ten slotte onderzoekt in Euforie de maatschappelijke daadkracht van een doodverwende generatie die opgroeide in grenzenloze welvaart. Deze vier genomineerden Auke Hulst, Joost Vandecasteele, Annelies Verbeke en Christiaan Weijts laten zien dat zij iets te vertellen hebben over de tijd waarin we leven. Hun werk prikkelt, zindert, gromt en laat zo nu en dan de tanden zien. Alfabetisch gerangschikt volgen nu de nominaties voor de BNG Literatuurprijs 2012 Auke Hulst Kinderen van het Ruige Land, uitgegeven door uitgeverij Meulenhoff Tot haar grote vreugde las de jury de roman Kinderen van het Ruige Land van Auke Hulst (1975): een prachtige roman, duidelijker kan de jury niet zijn. Hulst heeft, zoals hij zelf al zei, het allerbeste verhaal dat hij in huis heeft geschreven. Een mede door de beeldende taal zeer meeslepende vertelling over opgroeien in de schaduw van afwezigheid. De vader van alter ego Kai overlijdt en laat zijn moeder, begin dertig, achter met vier kinderen. Een gegeven waar ze voor wegvlucht, of om het positief te formuleren: een situatie waarin vier kinderen veel vrijheid krijgen. Hulst beschrijft op zeer overtuigende wijze hoe dit verdrietige gegeven - kinderen zonder ouders - tegelijkertijd een idyllische kant heeft. Hij brengt een hommage aan de excentriciteit in de vorm van de avonturen rond dit Pippi Langkoushuis. De contemplatieve laag van Kais ontluikende schrijverschap laat Kinderen van het ruige land uitstijgen boven de familiekroniek: het maakt het tot een voorlopig hoogtepunt in Hulsts 2

3 oeuvre. Joost Vandecasteele Massa, uitgegeven door De Bezige Bij Antwerpen Schrijver, acteur, komiek en columnist Joost Vandecasteele is zonder twijfel een van de meest veelzijdige talenten van ons taalgebied. En een van de meest ambitieuze, want net als zijn verhalenbundel Hoe de wereld perfect functioneert zonder mij en zijn debuutroman Opnieuw en opnieuw en opnieuw (in 2010 eveneens genomineerd voor de BNG Literatuurprijs) bruist Massa van de ideeën, die Vandecasteele weet te verpakken in een speelse en rauwe literaire stijl. Speelde Vandecasteeles vorige boek zich af in een postapocalyptische toekomst, ditmaal situeert hij zijn verhaal midden in de huidige Europese en financiële crisis. Waar dus beter te beginnen dan in Brussel, waar de jonge Margot door het schimmige bedrijfje Blurred Inc wordt aangeworven om nieuwe fictie te gaan schrijven voor het zieltogende Europa. Die opdracht voert haar door de diepste krochten van het internet, en langs metropolen als Hongkong, Singapore en Los Angeles. Hier vecht ze een spannende strijd uit met concurrerende partijen. Op de achtergrond grijpt in de straten van Europa de massa de macht. Vandecasteele sleurt de lezer met vaart en verve naar de ontknoping. En schetst en passant een angstaanjagend beeld van de tijden waarin we leven. Annelies Verbeke Veronderstellingen, uitgegeven door De Geus De verhalenbundel Veronderstellingen van Annelies Verbeke opent met de weeklacht van een schnauzer. Hij twijfelt aan zichzelf en aan zijn Vader, die, geschreven met een hoofdletter, maar naar een persoon kan verwijzen. In de gedaante van een hondje zette Hij z n zoon wederom op aarde: Besta ik zelf wel, Vader? Is dit een woonkamer, zijn mijn baasjes echt? Ben ik de hallucinatie van een mens Zelden werd existentiële twijfel zo 3

4 dwingend verbeeld. Sinds haar debuut Slaap! (2003) heeft Annelies Verbeke krachtig prozawerk gepubliceerd. Keer op keer liet ze zien goed overweg te kunnen met kleine romans en korte verhalen. Ook deze keer. In solide schetsen van ogenschijnlijk gewone mensen, en een enkele keer een dier, toont ze ons de weerloosheid van haar personages. Hun broosheid is zoals die van ons allen en is prominent zichtbaar in vrijwel elk verhaal. Maar evenzo manifest is Verbekes meedogenloosheid. Zonder scrupules hanteert ze de bijl op weke momenten. Een beetje bitter bij zoet. Iets vergelijkbaars gaat op voor Verbekes stijl: die is stoer en sprookjesachtig tegelijk, frêle en kordaat. In Veronderstellingen is de balans tussen wreedheid en erbarmen volmaakt. Een afgewogen geheel het resultaat. Christiaan Weijts Euforie, uitgegeven door De Arbeiderspers Christiaan Weijts vergast ons in zijn vierde roman Euforie op ruim vierhonderd duizelingwekkende pagina s, waarin het sleutelwoord confrontatie heet. Euforie is een verhaal van deze tijd (met een Al-Qaida-aanslag in Den Haag, moderne relaties, nieuwerwetse elektronica) en tegelijkertijd bezingt deze rijke, erudiete roman het Bildungsideal dat tegenwoordig ten onrechte voor achterhaald doorgaat. Steeds laat Weijts, via zijn personages, zien hoe het (artistiek) ideaal botst op de (maatschappelijke) werkelijkheid. In een tijd waarin de massa de maat der dingen is, toont Euforie dat het klassieke ideaal nog kan bestaan: in de geest van een compromisloze enkeling. Van meet af aan, vanaf zijn debuut Art. 285b (2006) toont Weijts zich een gerijpte schrijver. Maar in Euforie pakt hij uit met zo n ideeënrijkdom, zo n typering van onze, post-9/11- tijd (en van de voorbije, hedonistische jaren negentig), zo n haviksoog als het gaat om menselijke relaties, zo n alles omspannende compositie, zo n begenadigde pen, dat we binnen de huidige literaire conjunctuur hier te lande kunnen spreken van onnederlands. Een geuzennaam. 4

5 In alle vier de genomineerden stelt de jury een groot vertrouwen, maar er is slechts één auteur die de BNG Literatuurprijs 2012 kan winnen. Dit jaar was er een flink debat over de aard van de literatuur en dientengevolge over wie er zou gaan winnen. Zelden was er zo n verhitte discussie als dit jaar. De jury koos uiteindelijk voor een roman vol intrigerende ideeën; voor het ongemakzuchtige waagstuk dat de literatuur in optima forma kan zijn. De winnaar van de BNG Literatuurprijs 2012 is Christiaan Weijts. 5