De Nederlandsche Bank N.V. Toezichthouderhandleiding bij het Supervisory Review & Evaluation Process (SREP) Kapitaalakkoord Bazel 2

Transcriptie

1 De Nederlandsche Bank N.V. Toezichthouderhandleiding bij het Supervisory Review & Evaluation Process (SREP) Kapitaalakkoord Bazel 2 nr. S04A/NL April

2 INHOUDSOPGAVE 1 Inleiding Waar gaat deze handleiding over? Voor wie is deze handleiding bedoeld? Wanneer is deze handleiding van toepassing? Waaruit bestaat een pijler 2 evaluatie? Wanneer vindt het SREP plaats? Toepassing van het SREP Opzet van de handleiding Procesbeschrijving Intensiteit van het SREP Proportionaliteit Intensiteit Self assessment voor beleggingsondernemingen Uitvoeringsproces van het SREP Dialoog met de onderneming Consistentie en vastlegging Toezichthoudermaatregelen Eindevaluatie Terugkoppeling Ongoing monitoring Kapitaaltoereikendheid Kapitaalbegrippen Prudentiële opslagen en additionele solvabiliteitseisen Toelichting bij het onderscheid Inschatting prudentiële opslag Betrouwbaarheidsniveau / rating Pijler 1 risico s, diversificatie en intern kapitaal Hulpsjablonen Sjabloon kwalitatieve evaluatie Evaluatietabel kwantitatieve analyse

3 1 INLEIDING 1.1 Waar gaat deze handleiding over? Op 26 juni 2004 heeft het Basel Committee on Banking Supervision van de Bank of International Settlements (het Comité van Bazel voor het bankentoezicht van de BIS) een kaderovereenkomst gesloten over de internationale convergentie van kapitaalmeting en kapitaalvereisten voor banken en beleggingsondernemingen. Voor de lidstaten van de Europese Unie is dit Kapitaalakkoord Bazel 2 opgenomen in de Richtlijn nr. 2006/48/EG van het Europees Parlement en de Raad van 14 juni 2006 betreffende de toegang tot en de uitoefening van de werkzaamheden van kredietinstellingen (herschikking) (PbEU L 177) en in de Richtlijn nr. 2006/49/EG van het Europees Parlement en de Raad van 14 juni 2006 inzake de kapitaaltoereikendheid van beleggingsondernemingen en kredietinstellingen (herschikking) (PbEU L 177). Deze herziene richtlijnen zijn voor Nederland geïmplementeerd in de Wet op het financieel toezicht (Wft; Stb. 2006, 475). Daartoe heeft de Nederlandse wetgever een aparte implementatiewet en een algemene maatregel van bestuur opgesteld: de Wet implementatie kapitaalakkoord Bazel 2 (Stb. 2006, 613) en het Besluit implementatie kapitaalakkoord Bazel 2 (Stb. 2006, 662). Zowel de Wft als de implementatiewet zijn met ingang van 1 januari 2007 in werking getreden (zie Stb. 2006, 664). Kenmerkend voor het Kapitaalakkoord Bazel 2 en daarmee ook voor de Europese herziene richtlijnen banken en kapitaaltoereikendheid en voor de Nederlandse implementatiewet is de zogenoemde pijlerstructuur. Het toezicht op grond van de herziene richtlijnen berust op drie pijlers, te weten: PIJLER 1 bevat kwantitatieve solvabiliteitsvereisten voor banken en beleggingsondernemingen; PIJLER 2 omvat de beoordeling door de betrokken financiële onderneming van de toereikendheid van het kapitaal (het Internal Capital Adequacy Assessment Process, afgekort ICAAP), de periodieke evaluatie van dit ICAAP door De Nederlandsche Bank NV (het Supervisory Review en Evaluation Process, afgekort SREP), alsmede de mogelijkheid van DNB om eventueel maatregelen te treffen; en PIJLER 3 heeft betrekking op marktdiscipline en transparantie. Deze toezichthouderhandleiding gaat over de SREP evaluatie door de toezichthouder (DNB) onder pijler 2 van het Kapitaalakkoord Bazel 2. Deze handleiding ziet alleen op banken die zijn overgestapt op de nieuwe kwantitatieve solvabiliteitsvereisten onder pijler 1 van het nieuwe Kapitaalakkoord Bazel 2. Voor beleggingsondernemingen zal een aparte handleiding met betrekking tot de SREP evaluatie worden opgesteld. 3

4 1.2 Voor wie is deze handleiding bedoeld? Deze handleiding is in de eerste plaats bedoeld voor uitvoerend medewerkers van DNB die een SREP evaluatie onder pijler 2 uitvoeren (hierna ook pijler 2 evaluatie of kortweg SREP genoemd) bij een onder toezicht staande financiële onderneming (bank). Deze handleiding is tevens beschikbaar gesteld aan de sector. Daarmee geeft DNB invulling aan artikel 1:29a, eerste lid, onderdeel d, van de Wft, waarin is voorgeschreven dat DNB de algemene criteria en methodieken openbaar maakt op basis waarvan de pijler 2 evaluatie wordt verricht. Publicatie van deze handleiding past voorts binnen de wens van DNB om meer openheid te betrachten in haar toezicht en DNB beoogt hiermee tevens een efficiënt verloop van het SREP evaluatieproces te faciliteren. 1.3 Wanneer is deze handleiding van toepassing? De handleiding is met ingang van 1 januari 2007 van toepassing bij het uitvoeren van een pijler 2 evaluatie voor zowel grote als kleine banken. Naast een beschrijving van de structuur van het SREP evaluatieproces, worden stapsgewijs de verschillende onderdelen van de evaluatie beschreven en voorzien van relevante achtergrondinformatie. De handleiding kan als zodanig fungeren als hulpmiddel bij een integrale pijler 2 evaluatie maar kan daarnaast ook als naslagwerk op de verschillende onderdelen dienen. Deze handleiding dient in samenhang te worden gezien met het Consultatiedocument Implementatie Pijler 2 (nr. S03B/NL dd. April 2007) waarin voorgenomen beleidsregels op het gebied van pijler 2 zijn vervat. Deze toezichthouderhandleiding is niet van toepassing op banken die gebruik maken van de overgangsregeling die is voorzien in de herziene richtlijn banken en die kort gezegd inhoudt dat banken ervoor kunnen kiezen om niet al op 1 januari 2007 over te gaan op de regels van het Kapitaalakkoord Bazel 2, maar pas uiterlijk vanaf 1 januari Uit artikel II van de Wet implementatie kapitaalakkoord Bazel 2 in samenhang met artikel VIII, tweede lid, van het Besluit implementatie kapitaalakkoord Bazel 2 volgt dat de toezichtregels uit hoofde van de tweede pijler van het nieuwe kapitaalakkoord niet gelden voor banken die onder deze overgangsregeling vallen. Anders gezegd: de pijler 2 regels zijn alleen van toepassing op een onder toezicht staande bank, indien voor die bank ook de kwantitatieve kapitaalvereisten onder pijler 1 gelden. Voorts is deze handleiding niet van toepassing op beleggingsondernemingen. Met betrekking tot de SREP evaluatie voor beleggingsondernemingen wordt een aparte handleiding opgesteld (zie hierover ook 2.1.3). 4

5 1.4 Waaruit bestaat een pijler 2 evaluatie? Pijler 2 van het Kapitaalakkoord Bazel 2 en de hierop gebaseerde wet- en regelgeving voor Nederland schrijft voor dat de toezichthouder (DNB) ten minste jaarlijks het zogenaamde Supervisory Review and Evaluation Process (SREP) uitvoert: zie artikel 3:18a van de Wft. De doelstelling van deze SREP evaluatie is vast te stellen dat een financiële onderneming (bank) haar solvabiliteitsbeheer op orde heeft en over voldoende kapitaal beschikt ten opzichte van de risico s die voortvloeien uit haar activiteiten. Een SREP evaluatie door DNB bestaat uit verschillende onderdelen, waaronder de evaluatie door DNB van het solvabiliteitsbeheer van een financiële onderneming (dus de evaluatie door DNB van het Internal Capital Adequacy Assessment Process (ICAAP) van de onderneming), de evaluatie van de kapitaaltoereikendheid van de financiële onderneming1, alsmede het zo nodig nemen van toezichthoudermaatregelen (waaronder mogelijk een additionele solvabiliteitseis). Een SREP evaluatie mondt uit in een interne terugrapportage ( panel pack ), bestaande uit: Een tabel met een kwalitatieve beoordeling (conform de tien Guiding Principles2 van het Committee of European Banking Supervisors (CEBS); zie hierover 4.1). Een tabel met een kwantitatieve analyse van de kapitaaltoereikendheid (zie 4.2). Een overzicht van aanbevelingen c.q. toezichthoudermaatregelen. Na review door een intern DNB panel zal per brief worden teruggekoppeld aan de onderneming. Het ICAAP van een onderneming omvat in beginsel alle risico s. Het SREP door DNB hangt daarom nauw samen met de regels uit hoofde van pijler 1. Het SREP beperkt zich voor het krediet-, markt- en operationeel risico echter tot de beoordeling van de wijze waarop deze risico s zijn meegenomen in het ICAAP en de gevolgen voor de kapitaaltoereikendheid. In pijler 2 van het Kapitaalakkoord Bazel 2 wordt gesteld dat in het kader van het SREP door DNB tevens dient te worden beoordeeld in hoeverre de onderneming compliant is met de vereisten van dit akkoord. Ook in het document CP033 van CEBS is dit basisprincipe vastgelegd. In deze handleiding wordt hiervan geabstraheerd omdat het beoordelen van de compliance met de minimumvereisten zoals vastgelegd in het Kapitaalakkoord Bazel 2 en daarvan afgeleide wet- en regelgeving integraal onderdeel vormt van de overige toezichtwerkzaamheden (basisprogramma, risk mitigation werkzaamheden en specifieke Bazel 2 validaties). 1 Dat wil zeggen: de uitkomst van het ICAAP. 2 CP03 is de verkorte aanduiding van het document Guidelines on the Application of the Supervisory Review Process (CP03 Revised) van het CEBS, welk document nader is toegelicht in 4.1 van deze toezichthouderhandleiding. Zie ook 3 Volgens CP03, guidelines SREP (nr 6) : SREP will assess and review the institutions compliance with the requirements laid down in the CRD. 5

6 De bevindingen uit deze overige werkzaamheden (waaronder die inzake (non-)compliance) vormen echter wel degelijk input voor de evaluatie van de kapitaaltoereikendheid in het kader van het SREP. Parallel hieraan dienen bij het SREP alle relevante bevindingen naar aanleiding van overige toezichtwerkzaamheden te worden betrokken. 1.5 Wanneer vindt het SREP plaats? Het SREP zal voor de eerste keer worden uitgevoerd bij de overgang van ondernemingen naar Bazel 2. In het vervolg zal het SREP periodiek, maar ten minste jaarlijks, worden geactualiseerd, tegelijkertijd met de risico-analyse van de onderneming door de desbetreffende medewerker(s) van de toezichthouder (DNB). 1.6 Toepassing van het SREP Bij de evaluatie van het ICAAP door DNB staan de eigen interne modellen en systemen van de betrokken financiële onderneming (bank) centraal. Het SREP dient te worden uitgevoerd rekening houdend met aard, omvang en complexiteit van de activiteiten van de onderneming (proportionaliteit4). Net zoals ondernemingen vrij zijn om de geavanceerdheid te kiezen van hun benadering in pijler 1, zijn ze vrij om meer of minder geavanceerde benaderingen te gebruiken in pijler 2. DNB gaat er vanuit dat dit betekent dat IRB- en/of AMA-ondernemingen in beginsel zullen opteren voor geavanceerde statistische modellen van economisch kapitaal, terwijl ondernemingen die hebben gekozen voor de standaardbenadering en/of de basisindicatorbenadering meer eenvoudige benaderingen zullen hanteren voor intern kapitaal (pijler 1 plus toevoegingen). Ook hierbij geldt dat de gekozen systematiek moet aansluiten op de aard, omvang en complexiteit van de activiteiten van de onderneming (proportionaliteit). Een belangrijk uitgangspunt van het toezicht onder de tweede pijler van Bazel 2 is dat het de verantwoordelijkheid van de onder toezicht staande onderneming is om DNB ervan te overtuigen dat het solvabiliteitsbeheerproces en de toereikendheid van het aanwezige kapitaal adequaat zijn. Dit betekent dat DNB zich in beginsel zal baseren op de door de onderneming gebruikte systemen en analyses. Indien DNB echter onvoldoende vertrouwen heeft in de uitkomsten van het interne solvabiliteitsbeheerproces (ICAAP) en de systemen en analyses van de onderneming, zal zij zelfstandig tot een eigen inschatting van het benodigde kapitaal moeten komen5. 4 Zie artikel 3:18a, eerste lid, van de Wft en CEBS CP03: Proportionality covers two related concepts: (i) the ICAAP should be proportional to the nature, scale and complexity of the activities of the institution; and (ii) similarly, the depth, frequency and intensity of the SREP will be determined by the potential risk that the institution poses to the supervisor's objectives. 5 De onderneming zal daarnaast in beginsel ook een plan moeten ontwikkelen om de tekortkomingen te adresseren. 6

7 DNB zal in beginsel meer toezichtscapaciteit toewijzen aan de uitvoering van een SREP wanneer een onderneming groter is en/of meer risico loopt (risicogebaseerd toezicht). Hoofdstuk 2 gaat in meer detail in op de benodigde diepgang van het SREP. 1.7 Opzet van de handleiding Deze toezichthouderhandleiding kent de volgende opbouw: Hoofdstuk 2 beschrijft de structuur van het beoordelings- en afstemmingsproces van de pijler 2 evaluatie (SREP). Hierin wordt aandacht besteed aan de diepgang die een SREP evaluatie moet hebben, de invulling van de dialoog van DNB met de onderneming, de rapportage van de bevindingen en het opleggen van eventuele toezichthoudermaatregelen. Hoofdstuk 3 geeft meer achtergrondinformatie over de uitgangspunten bij de evaluatie van de kapitaaltoereikendheid. Hoofdstuk 4 bevat een tweetal sjablonen die gebruikt worden bij het SREP, inclusief toelichting. 7

8 2 PROCESBESCHRIJVING 2.1 Intensiteit van het SREP Proportionaliteit Het SREP wordt uitgevoerd aan de hand van de stapsgewijze evaluatie door DNB van het ICAAP en de kapitaaltoereikendheid van de onder toezicht staande bank, zoals hieronder is beschreven in hoofdstuk 3. De analyse bestaat uit de kwalitatieve evaluatie van het ICAAP, de evaluatie van het Economic Capital (EC) model (indien van toepassing), en de kwantitatieve evaluatie van de kapitaaltoereikendheid. De SREP evaluatie komt tot stand door desk research, gesprekken met de onderneming ( de dialoog ) en (waar nodig en mogelijk) informatie-uitwisseling met buitenlandse toezichthoudende instanties. De evaluatie slaat neer in het sjabloon voor de kwalitatieve analyse, de tabel met de kwantitatieve analyse zoals opgenomen in hoofdstuk 4 en een aantal aanbevelingen en eventuele toezichthoudermaatregelen. Zie 2.2 voor het gehele proces. Uitgangspunt van het SREP is het proportionaliteitsbeginsel. Dat wil onder andere zeggen dat de uitvoering van het SREP niet voor alle ondernemingen dezelfde toezichtinspanning zal eisen. Naar verwachting zal de meest uitgebreide vorm van het SREP ongeveer twee werkweken aan toezichtscapaciteit vergen. Een lichte variant zal daarentegen naar verwachting circa twee dagen in beslag nemen. Ongeacht de diepgang van de analyse, mondt het SREP altijd uit in een terugkoppeling aan de financiële onderneming, waaronder begrepen een oordeel over de kapitaaltoereikendheid Intensiteit Uit de Wft volgt dat het toepassingsgebied van pijler 2 dat van pijler 1 volgt6. Dat wil zeggen dat de ICAAP eisen integraal van toepassing zijn op die entiteiten die zelfstandig onder pijler 1 rapporteren. Echter, vanwege het geconsolideerde karakter van het ICAAP en het feit dat veel ondernemingen hun kapitaalbeheersingsproces gecentraliseerd hebben, zal DNB de nadruk leggen op het uitvoeren van een SREP op geconsolideerde basis. Bovendien speelt het proportionaliteitprincipe een belangrijke rol. Diverse factoren spelen mee bij de bepaling van de diepgang van het SREP, waaronder (niet limitatief): - De omvang van de onderneming, zowel in absolute termen als ten opzichte van het financiële systeem in Nederland. - Het risicoprofiel van de onderneming. - De verhouding tussen SREP kapitaal en aanwezig toetsingsvermogen. Hoe dichter het SREP kapitaal het toetsingsvermogen nadert, hoe groter de kans op een tekort en hoe meer diepgang het SREP zal hebben. 8

9 - Voor binnenlandse groepsmaatschappijen: de mate van integratie met de moedermaatschappij en de kwaliteit van de groeps-icaap. - Voor buitenlandse groepsmaatschappijen: de mate van integratie met de (buitenlandse) moederonderneming, de kwaliteit van het ICAAP op dat niveau en de kwaliteit van het toezicht op de moederonderneming. Naarmate het toezicht op de moeder meer equivalent is en de uitwisseling van informatie met DNB eenvoudiger, zal de intensiteit van het SREP kunnen afnemen. Als aanvulling op de laatste twee factoren zij vermeld dat DNB hoe dan ook verwacht dat het management van de dochteronderneming zowel binnenlands als buitenlands kan aantonen dat het aanwezige kapitaal voldoende is gegeven het risicoprofiel van de onderneming Self assessment voor beleggingsondernemingen Beleggingsondernemingen ontvangen in de loop van het tweede kwartaal van 2007 questionnaires waarbij rekening wordt gehouden met het proportionaliteitsbeginsel in de vraagstellingen, gezien de diversiteit in aard, omvang en complexiteit van onder toezicht staande beleggingsondernemingen. Met de Autoriteit Financiële Markten vindt in 2007 overleg plaats om te bezien op welke wijze prudentiële vragen (met name over pijler 2) opgenomen kunnen worden in het bijdragemodel (self assessment) in Tegelijkertijd met het adresseren van de questionnaires aan beleggingsondernemingen zal een Toezichthouderhandeiding pijler 2 voor beleggingsondernemingen worden gepubliceerd op de website van DNB. 2.2 Uitvoeringsproces van het SREP Het door DNB te volgen proces voor de totstandkoming van het SREP is globaal als volgt: 6 Voor meer informatie over het toepassingsgebied wordt verwezen naar het Consultatiedocument Reikwijdte Prudentieel Toezicht op Kredietinstellingen en Beleggingsondernemingen. 9

10 Ontvangst ICAAP Dialoog met instelling Kwalitatieve beoordeling ICAAP adhv handleiding EC model beoordeling (indien van toepassing) Consistentiecheck tussen instellingen Panel pack met: Tabel kwalitatieve beoordeling (10 CEBS uitgangspunten) Template kwantitatieve analyse Eindbeoordeling & terugrapportage per brief Kwantitatieve kapitaalbeoordeling Aanbevelingen c.q. maatregelen Het SREP start concreet met de ontvangst van het ICAAP van de financiële onderneming. Voor zogeheten IRB-banken zal dit voor de eerste maal plaatsvinden als onderdeel van het information package, behorende bij het application package7 voor Bazel 2. Voor niet-irb banken bevat het Consultatiedocument Implementatie Pijler 2 richtsnoeren voor de informatievoorziening aan DNB. De evaluatie van het ICAAP en de kapitaaltoereikendheid kent zowel kwalitatieve als kwantitatieve aspecten (zie hoofdstuk 4). Van groot belang bij de SREP evaluatie is de dialoog met de onderneming (zie 2.2.1). Voor het waarborgen van een level playing field tussen ondernemingen is consistentie in de evaluatie van groot belang (zie 2.2.2). In het geval de dialoog niet tot een bevredigende uitkomst leidt, kan het nodig zijn toezichthoudermaatregelen te treffen; hierop wordt in ingegaan. De evaluatie van het ICAAP, voorgestelde aanbevelingen en eventuele maatregelen worden vervat in het zogenaamde panel pack. Op basis hiervan vindt de eindevaluatie plaats (zie 2.2.4). In de paragrafen daarna wordt nog kort ingegaan op de terugkoppeling en ongoing monitoring Dialoog met de onderneming Centraal in het evaluatieproces (SREP) staat de dialoog tussen onderneming en DNB. De intensiteit van de dialoog hangt af van de omvang en complexiteit van de onderneming en de aard van de risico s die zij loopt. Het SREP is nadrukkelijk geen exercitie waarin DNB eenzijdig tot een oordeel komt en vervolgens eventuele maatregelen oplegt. De specifieke situatie van de onderneming en de door haar gebruikte methoden vormen het uitgangspunt van de evaluatie. Het is daarbij aan de onderneming om DNB te overtuigen van de adequaatheid van het ICAAP en de kapitaaltoereikendheid. 7 Zie pagina 34 en 35 van het application package op html 10

11 Als DNB bij de evaluatie stuit op een (mogelijke) onvolkomenheid, wordt eerst middels dialoog opheldering gezocht c.q. invloed uitgeoefend tot aanpassing. Dit proces van dialoog stopt op het moment dat de onderneming DNB heeft overtuigd dat de onderneming zijn ICAAP op orde heeft en adequaat gekapitaliseerd is. Pas als deze dialoog niet tot een bevredigende oplossing leidt, zal DNB overgaan tot het opleggen van toezichthoudermaatregelen (waaronder mogelijk het opleggen van een additionele solvabiliteitseis). Te allen tijde kan DNB daarnaast haar reguliere toezichtsinstrumentarium inzetten, zoals het geven van een aanwijzing Consistentie en vastlegging Een belangrijk aandachtspunt in de evaluatie is de consistentie en onderbouwing. Ondernemingen dienen in gelijkwaardige situaties op een gelijkwaardige manier beoordeeld te worden. Omdat de evaluatie voor verschillende ondernemingen door verschillende uitvoerend medewerkers van DNB zal plaatsvinden, is het zaak om voldoende controles in te bouwen om de consistentie te bewaren. De consistentie wordt op een aantal niveaus gewaarborgd: Ten eerste bieden de toezichthouderhandleiding en overige hulpmiddelen voor de uitvoerend medewerkers van DNB een waarborg voor consistentie. Ten tweede wordt de consistentie geborgd door de uitkomsten van SREP analyses voor (vergelijkbare) ondernemingen onderling te vergelijken, bijvoorbeeld tussen peer groups van vergelijkbare ondernemingen, en naar aanleiding van die vergelijking te bezien of er aanleiding is voor aanpassingen in het evaluatieproces. Naast consistentie tussen ondernemingen dient ook de consistentie van de evaluatie van een individuele onderneming door de tijd heen gewaarborgd te zijn. Bij de evaluatie van de risico s dient daarom altijd een vergelijking te worden gemaakt met de situatie van de onderneming bij eerdere evaluaties (waaronder in eerste instantie ook Bazel I evaluaties). De uitkomsten van het evaluatieproces van de kapitaaltoereikendheid dienen in lijn te zijn met de gemaakte risicoanalyses.8 Doordat in het ICAAP (de beheersing van) alle risico s van een onderneming samen komen, dient de uitvoerend medewerker van DNB in het bijzonder ook aandacht te schenken aan relevante bevindingen van de overige uitgevoerde toezichtwerkzaamheden (basisprogramma, risk mitigation activiteiten, Bazel 2 validaties, etc.). Het DNB Bazel 2 Comité (zie 2.2.4) is het primaire orgaan om erop toe te zien dat consistentie tussen de SREP evaluaties wordt gewaarborgd. Omwille van de verantwoording is het zaak dat de afwegingen en conclusies van DNB voldoende onderbouwd en vastgelegd worden. Naast het feit dat dit in extreme gevallen noodzakelijk is, helpt vastlegging tevens bij de dialoog met de onderneming over de evaluatie van het ICAAP. 8 Hoewel de pijler 2 beoordeling en algemene risicoanalyse (al dan niet met behulp van FIRM) niet altijd één op één te vergelijken zijn, dienen conclusies in grote lijnen overeen te komen. 11

12 Als hulpmiddel voor de vastlegging is een tweetal sjablonen ontwikkeld: een sjabloon voor de kwalitatieve evaluatie van het ICAAP en een sjabloon voor de kwantitatieve evaluatie van de kapitaaltoereikendheid (zie hoofdstuk 4). Beide sjablonen maken onderdeel uit van de interne terugrapportage, het panel pack. Naast deze sjablonen bestaat de interne terugrapportage uit een overzicht van aanbevelingen aan de ondernemingen om tot de door DNB gewenste situatie te geraken (in geval van een al dan niet voorwaardelijke goedkeuring) c.q. te nemen maatregelen of afkeuring Toezichthoudermaatregelen Zoals in 1.6 en al is aangegeven staat de dialoog centraal en worden toezichthoudermaatregelen in beginsel slechts opgelegd indien de dialoog niet tot het gewenste resultaat leidt. Onderdeel van de schriftelijke terugrapportage van DNB is een onderbouwd voorstel van benodigde maatregelen. Met betrekking tot de maatregel van additionele solvabiliteitseisen moet worden opgemerkt dat het uitgangspunt is dat het intern berekende kapitaal9 leidend is en dat slechts in uitzonderlijke gevallen een additionele solvabiliteitseis wordt opgelegd (zie ook 3.2). Wel is de verwachting dat het op basis van interne berekeningen vastgestelde kapitaal voor nagenoeg alle ondernemingen hoger zal liggen dan het minimum benodigde kapitaal uit hoofde van pijler 1. Het SREP is erop gericht door middel van een dialoog tot een gezamenlijke visie te komen op de hoeveelheid kapitaal die past bij het risicoprofiel van de onderneming. DNB heeft onder pijler 2 onder meer de volgende toezichthoudermaatregelen tot zijn beschikking:10 a. Voorschrijven dat de bank of beleggingsonderneming over een hoger toetsingsvermogen beschikt. b. Voorschrijven dat in verband met de solvabiliteitsvereisten een specifiek voorzieningenbeleid wordt gevoerd of de activa op een specifieke wijze worden behandeld of c. Voorschrijven dat het door de bank of beleggingsonderneming gelopen risico wordt beperkt Eindevaluatie Ten behoeve van de consistentie heeft DNB een panel ( Bazel 2 Comité11 ) opgericht, waardoor de consistentie van de evaluatie over de sector heen wordt gewaarborgd. Zoals eerder aangegeven bestaat de eindevaluatie uit drie vaste onderdelen: De conclusie van het SREP, te weten (1) volledige goedkeuring óf (2) aanbevelingen aan de onderneming om tot de door DNB gewenste situatie te geraken óf (3) te nemen maatregelen. 9 Tegen een betrouwbaarheidsniveau van 99,9%, zie ook De grondslag voor dit instrumentarium van DNB is opgenomen in artikel 3:111a van de Wft. 11 De naam van dit Comité kan mogelijk nog veranderen. 12

13 Een kwalitatieve evaluatie aan de hand van de 10 uitgangspunten van CEBS met betrekking tot het ICAAP. Een kwantitatieve evaluatie van het door de onderneming bepaalde interne ICAAP kapitaal versus een volgens DNB benodigd kapitaal (SREP). Nogmaals zij benadrukt dat het opleggen van toezichthoudermaatregelen alleen aan de orde is als de dialoog geen bevredigende uitkomst heeft gehad, en eerder uitzondering dan regel zal zijn. De eindevaluatie zal zijn weerslag vinden in FIRM onder Solvabiliteitsbeheer met een score voor a) kapitaaltoereikendheid en b) kwaliteit solvabiliteitsbeheer. Voor de grootbanken vormt het SREP de belangrijkste input voor het fact sheet Solvabiliteitbeheer. Mocht hier aanleiding toe zijn dan zal ook het risk mitigation programme (RMP) en het basisprogramma van de onderneming worden aangepast Terugkoppeling De terugkoppeling aan de onderneming vindt plaats middels het versturen van een brief. Deze brief aan de onderneming bevat alleen de eindconclusie, aanbevelingen/maatregelen, en bevat niet DNB s interne analyse. Zoals gebruikelijk verwacht DNB hierop een respons van de onderneming binnen twee maanden, waarin de aanbevelingen c.q. maatregelen adequaat worden geadresseerd door de onderneming. In voorkomende gevallen kan deze termijn van twee maanden zo nodig worden verkort of verlengd Ongoing monitoring De verantwoordelijke uitvoerend medewerker van DNB ziet erop toe dat de onderneming daadwerkelijk opvolging geeft aan de aanbevelingen c.q. maatregelen. Het SREP wordt jaarlijks bijgewerkt, tegelijkertijd met de risico analyse van de onderneming door de uitvoerend medewerker(s) van DNB. Maar in het geval dat bijvoorbeeld het risicoprofiel van de onderneming dusdanig wijzigt dat het ICAAP niet meer voldoet, dient overwogen te worden het SREP eerder uit te voeren. DNB verwacht dat ondernemingen zelf significante wijzigingen in onderdelen van het ICAAP aan DNB doorgeven. Elk jaar wordt herzien of de conclusies van het SREP nog actueel zijn. 13

14 3 KAPITAALTOEREIKENDHEID 3.1 Kapitaalbegrippen Een belangrijk onderdeel van het SREP betreft de evaluatie van de kapitaaltoereikendheid van een onderneming. Bij deze evaluatie spelen verschillende begrippen een rol. Voor een heldere afbakening hanteren we in het vervolg de volgende omschrijvingen: - Minimum toetsingsvermogen (ook wel (benodigd) pijler 1 kapitaal genoemd): Dit betreft de kapitaaleisen voor de pijler 1 risico s, berekend volgens de onder het Bazelse toezichtkader voorgeschreven systematiek en de door de onderneming gehanteerde berekeningsmethode. - ICAAP kapitaal (ook wel intern kapitaal genoemd): Dit is de uitkomst van de interne kapitaalsberekening van de onderneming voor alle voor de onderneming relevante risico s, op basis van de intern gehanteerde ratingdoelstelling, rekening houdend met diversificatieeffecten.12 - SREP kapitaal: Het SREP kapitaal is de uitkomst van de dialoog tussen DNB en onderneming en weerspiegelt het uit toezichtoogpunt gewenste kapitaal. In die hoedanigheid wordt ook gesproken over benodigd kapitaal. Het SREP kapitaal is het ICAAP kapitaal omgeschaald naar een betrouwbaarheidsniveau van ten minste 99,9%, eventueel vermeerderd met prudentiële opslagen (zie 3.2). - (Aanwezig) toetsingsvermogen: Dit is het aanwezige vermogen volgens de toezichtdefinitie (tier 1 + tier 2, etc.). - (Aanwezig) intern vermogen: Dit is het aanwezige vermogen volgens de door de onderneming gehanteerde definitie van kapitaal. Kern van de evaluatie van de kapitaaltoereikendheid is de vergelijking van het totaal benodigde SREP kapitaal met het aanwezige toetsingsvermogen. Uitgaande van de interne kapitaalberekening (ICAAP) van de financiële onderneming, komen DNB en onderneming in dialoog tot een oordeel over het benodigde kapitaal (SREP). Gaandeweg de dialoog zullen het ICAAP en SREP kapitaal normaliter convergeren, zodat er aan het eind van het evaluatieproces een gemeenschappelijk oordeel is ontstaan van onderneming en DNB over de hoeveelheid aan te houden toetsingsvermogen. 12 Om de beoordeling van de kapitaaltoereikendheid te faciliteren, wordt het ICAAP kapitaal omgeschaald naar 99,9% betrouwbaarheid en worden interne kapitaalberekeningen voor individuele risico s beoordeeld op stand alone basis, dus zonder eventuele afslagen uit hoofde van diversificatie-effecten met andere risico s. Met dit laatste is niet gezegd dat in de uiteindelijke beoordeling van de kapitaaltoereikendheid geen rekening wordt gehouden met de aanwezigheid van dergelijke diversificatievoordelen. 14

15 3.2 Prudentiële opslagen en additionele solvabiliteitseisen Toelichting bij het onderscheid Indien de dialoog niet leidt tot convergentie naar een gezamenlijk oordeel over het benodigde kapitaal, dan zijn eventueel toezichthoudermaatregelen nodig. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen prudentiële opslagen die in beginsel geen directe gevolgen hebben voor de toereikendheid van het aanwezige toetsingsvermogen en het opleggen van maatregelen die wel leiden tot de noodzaak om additioneel toetsingsvermogen aan te trekken. In het laatste geval wordt gesproken over additionele solvabiliteitseisen.13 Een prudentiële opslag overbrugt het verschil tussen het door de onderneming berekende kapitaal (ICAAP kapitaal) en het door DNB noodzakelijk geachte kapitaal (SREP kapitaal). Prudentiële opslagen kunnen daarnaast nodig zijn als (tijdelijke) correctie op gebreken in de modellering van risico s of als correctie op tekorten in de beheersing in het algemeen. Ook als er sprake is van materiële risico s die nog niet (kunnen) worden vertaald naar kapitaal of als er sprake is van diversificatievoordelen die (nog) niet in aanmerking kunnen worden genomen kan een prudentiële opslag nodig zijn. Een prudentiële opslag gaat ten koste van het deel van het toetsingsvermogen dat vrij uitkeerbaar is. Pas als er na toepassing van prudentiële opslagen en eventuele omschaling naar 99,9% sprake is van een tekort in het toetsingsvermogen, zal de onderneming extra kapitaal moeten aantrekken en wordt gesproken over een additionele solvabiliteitseis. We onderscheiden een viertal situaties, al naargelang in de dialoog wel of geen convergentie wordt bereikt en al naargelang de omvang van het aanwezige toetsingsvermogen (zie figuur 3.2): 1) Zowel convergentie als adequate solvabiliteit Hier geldt: ICAAP kapitaal = SREP kapitaal <= Aanwezig toetsingsvermogen. Als de dialoog slaagt dan zijn het ICAAP kapitaal en het SREP kapitaal aan elkaar gelijk. Dat wil zeggen: DNB is akkoord met de uitkomst van het interne model (eventueel na aanbevolen en door de onderneming geaccepteerde correcties). Als het niveau van het aanwezig toetsingsvermogen gelijk is aan of hoger is dan dit benodigde kapitaal, dan is de onderneming adequaat gekapitaliseerd. 13 Merk op dat deze begripsomschrijving enigszins afwijkt van het toezichtjargon, waarin prudentiële opslagen ook vaak worden aangeduid als additionele solvabiliteitseisen. Omwille van de duidelijkheid worden deze begrippen in deze handleiding wel onderscheiden. 15

16 2) Geen convergentie, wel adequate solvabiliteit Hier geldt: ICAAP kapitaal < SREP kapitaal <= Aanwezig toetsingsvermogen. Bij de onderneming is in principe voldoende kapitaal aanwezig, maar DNB is, na dialoog, niet akkoord met de uitkomst van het ICAAP. Uit oogpunt van toezicht zijn correcties nodig in de interne kapitaalsberekening waar de onderneming het niet mee eens is. In dergelijke gevallen wordt door DNB een prudentiële opslag opgelegd. 3) Wel convergentie, geen adequate solvabiliteit Hier geldt: ICAAP kapitaal = SREP kapitaal > Aanwezig toetsingsvermogen. In dit geval constateert de onderneming zelf dat ze te weinig kapitaal heeft. Gelet op de bereikte convergentie mag DNB verwachten dat de onderneming het aanwezige toetsingsvermogen snel op niveau zal brengen. Het stellen van een expliciete additionele solvabiliteitseis is daarmee niet nodig. 4) Geen convergentie, geen adequate solvabiliteit Hier geldt: ICAAP Kapitaal < Aanwezig toetsingsvermogen < SREP kapitaal. In een dergelijke situatie is de onderneming van mening dat zij adequaat gekapitaliseerd is, terwijl uit oogpunt van toezicht sprake van tekortschietende solvabiliteit. Ook na dialoog met DNB houdt de betrokken onderneming voet bij stuk. Om de kloof tussen ICAAP- en SREP kapitaal te overbruggen, is een prudentiële opslag nodig. Daarnaast is in een dergelijke situatie een additionele solvabiliteitseis noodzakelijk, aangezien het aanwezige toetsingsvermogen lager is dan het benodigde kapitaal. Figuur 3.2: Convergentie ICAAP en SREP kapitaal in dialoog? Ja Nee Adequate solvabiliteit? Ja geen opslag / eis (1) prudentiële opslag (2) Nee geen opslag / eis (3) additionele solvabiliteitseis (4) Inschatting prudentiële opslag De nauwkeurigheid waarmee een prudentiële opslag wordt bepaald, hangt af van het verschil tussen het ICAAP kapitaal, het aanwezige toetsingsvermogen en de eerste (conservatieve) inschatting van de benodigde omvang van de prudentiële opslag. Indien het verschil tussen ICAAP kapitaal en het aanwezige toetsingsvermogen relatief klein is en de inschatting van de benodigde prudentiële opslag relatief groot is, bestaat er immers een groter risico dat additionele 16

17 solvabiliteitseisen noodzakelijk zijn. Indien het verschil tussen ICAAP kapitaal en aanwezig toetsingsvermogen relatief groot is en de over de duim berekende omvang van de prudentiële opslag relatief klein is, bestaat een klein risico van een tekort aan kapitaal. In een dergelijke situatie kan een inschatting op hoofdlijnen voldoende zijn. Uiteraard staat DNB open voor dialoog met de financiële onderneming over een betere inschatting van de desbetreffende opslag. Een dergelijke werkwijze sluit aan op een risicogebaseerde invulling van het SREP. 3.3 Betrouwbaarheidsniveau / rating14 Uitgangspunt bij de evaluatie van de kapitaaltoereikendheid onder pijler 2 is de interne kapitaalberekening (ICAAP) van de onderneming en daarmee de door de onderneming beoogde ratingdoelstelling (betrouwbaarheidsniveau). Voor de evaluatie van de kapitaaltoereikendheid uit toezichtsoogpunt (SREP), wordt uitgegaan van een betrouwbaarheidsniveau van 99,9% met een horizon van 1 jaar, in lijn met pijler 1. Om vergelijking mogelijk te maken tussen ICAAP en SREP cijfers, kan het daarom nodig zijn de ICAAP berekeningen van de onderneming om te schalen als de intern geambieerde betrouwbaarheid hoger dan wel lager ligt dan 99,9% met een 1 jaars horizon.15, 16 De aanpassing van het betrouwbaarheidsniveau kan, indien mogelijk, plaatsvinden op basis van een herberekening door de onderneming. Van ondernemingen die een lager betrouwbaarheidsniveau hanteren dan 99,9% wordt in ieder geval verwacht dat zij hun interne kapitaalberekening opnieuw uitvoeren met een betrouwbaarheidsniveau van 99,9%. Indien op basis van de ICAAP berekeningen van de onderneming kapitaaltoereikendheid tegen 99,9% betrouwbaarheid evident duidelijk is, hoeft geen expliciete terugrekening plaats te vinden, maar kan worden volstaan met de constatering dat het berekende interne kapitaal in overeenstemming is met het gelopen risico. Het feit dat kapitaaltoereikendheid wordt beoordeeld tegen een betrouwbaarheidsniveau van 99,9% laat onverlet dat er consistentie moet bestaan tussen de beoogde bedrijfsstrategie (ratingdoelstelling) en het interne solvabiliteitsbeheer. De onderneming kan in het SREP dus wel worden aangesproken op tekortkomingen in het aanwezige interne vermogen ten opzichte van haar eventueel hogere interne ratingdoelstelling. 3.4 Pijler 1 risico s, diversificatie en intern kapitaal Indien het risicoprofiel van de onderneming afwijkt van de onder Bazel 2 gehanteerde aannames, kan het in het ICAAP berekende kapitaal voor krediet-, markt- en/of operationeel risico hoger of 14 Zie hierover ook het consultatiedocument Implementatie pijler Rekening houdend met eventuele verschillen in de gebruikte risicomaatstaven. 16 Het onder een noemer brengen faciliteert ook het gebruik van peer group analyses (bewaking consistentie) en de vergelijking van pijler 2 berekeningen met pijler 1 uitkomsten. 17

18 lager liggen dan het kapitaal zoals dat is berekend op basis van de Bazel 2 methodieken. Ook diversificatie effecten kunnen leiden tot een lagere uitkomst onder pilaar 2. Het Consultatiedocument Implementatie Pijler 2 beschrijft de uitgangspunten die DNB hanteert bij de beoordeling of een lagere kapitaaleis opportuun is. Daarbij past de kanttekening dat wat er ook uit ICAAP berekeningen moge komen, het onder pijler 1 berekende minimum toetsingsvermogen onder alle omstandigheden het absolute minimum vereiste aanwezige toetsingsvermogen vastlegt. Figuur 3a licht de evaluatie van de kapitaaltoereikendheid nader toe. Figuur 3a: Evaluatie kapitaaltoereikendheid Interne kapitaalberekening (ICAAP) o.b.v. interne ratingdoelstelling Schaling Interne kapitaalberekening o.b.v. 99,9% betrouwbaarheid Consistentie? Aanwezig intern vermogen o.b.v. kapitaaldefinitie onderneming Dialoog Vergelijking + prudentiële opslagen? Benodigd pijler 2 kapitaal (SREP) o.b.v. 99,9% betrouwbaarheid + additionele solvabiliteitseis? Pijler 2 Aanwezig toetsingsvermogen (o.b.v. toezichtdefinitie) Pijler 1 Vergelijking Benodigd pijler 1 kapitaal o.b.v. berekeningen Bazel II 18

19 4 HULPSJABLONEN Zoals in paragraaf 2.2 is aangegeven, is het SREP zowel kwalitatief als kwantitatief van aard en is het van belang om de uitkomsten van het SREP goed te documenteren. Als hulpmiddel voor de vastlegging is een tweetal sjablonen ontwikkeld: een sjabloon voor de kwalitatieve evaluatie van het ICAAP en een sjabloon voor de kwantitatieve evaluatie van de kapitaaltoereikendheid. Beide sjablonen maken onderdeel uit van de interne terugrapportage (panel pack). 4.1 Sjabloon kwalitatieve evaluatie In het document Guidelines on the Application of the Supervisory Review Process (CP03 Revised) identificeert CEBS een tiental guiding principles met betrekking tot het ICAAP. DNB toetst in het SREP evaluatieproces het ICAAP aan deze uitgangspunten. De bevindingen van de uitvoerend medewerker van DNB kunnen worden vastgelegd in de onderstaande sjabloon (tabel 4.1a). Voor een nadere toelichting wordt verwezen naar de tekst van CP03 op De CEBS uitgangspunten betreffen het gehele ICAAP. Verschillende uitgangspunten komen op verschillende plaatsen in het evaluatieproces aan de orde. Onderdelen van de sjabloon worden daarom op verschillende momenten in het beoordelingsproces ingevuld, waarna na afloop een overkoepelend oordeel moet worden geveld. Tabel 4.1a: sjabloon evaluatie kwalitatieve analyse CEBS principles 1. Every institution must have a process for assessing its capital adequacy relative to its risk profile (an ICAAP). 2. The ICAAP is the responsibility of the institution. Evaluatie 3. The ICAAP s design should be fully specified, the institution s capital policy should be fully documented, and the management body (both supervisory and management functions) should take responsibility for the ICAAP. 4. The ICAAP should form an integral part of the management process and decision-making culture of the institution. 5. The ICAAP should be reviewed regularly. 6. The ICAAP should be risk based. 7. The ICAAP should be comprehensive. 8. The ICAAP should be forward-looking. 9. The ICAAP should be based on adequate measurement and assessment processes. 10. The ICAAP should produce a reasonable outcome. Overkoepelend oordeel: 19

20 4.2 Evaluatietabel kwantitatieve analyse Naast de sjabloon voor de kwalitatieve analyse is een sjabloon voor de kwantitatieve evaluatie van de kapitaaltoereikendheid ontwikkeld (4.2b). Deze sjabloon kan worden ingevuld op basis van informatie van de onderneming17 en (de uitkomsten van) de dialoog tussen DNB en onderneming. De sjabloon bevat standaard een overzicht met de meest gebruikelijke pijler 2 risico s (dit is een niet limitatief overzicht gebaseerd op CEBS CP03). Indien een onderneming andere risicodefinities hanteert die sterk afwijken van de in de tabel gebruikte indeling18, dan kan de tabel overeenkomstig worden aangepast. Wel is het van belang dat de volledigheid wordt gewaarborgd en er een voldoende mate van detail is in de berekeningen om als zinvolle basis te dienen voor dialoog en verdere analyse. Indien nodig kan een onderneming worden gevraagd om een nadere specificatie. Het invullen van de tabel is geen statisch, eenmalig proces, maar vormt een onderdeel van de dialoog. De tabel wordt deels ingevuld op basis van de gegevens van de onderneming en deels op basis van het oordeel van de uitvoerend medewerker van DNB. Voor het invullen van de tabel is de volgende informatie benodigd: Minimum toetsingsvermogen onder Bazel I (kolom 1) Deze cijfers dienen als referentie voor veranderingen in de kapitaaleisen onder Bazel 2 en voor de monitoring van floors. Bron: onderneming. Minimum toetsingsvermogen onder Bazel 2 (kolom 2) Dit betreft de kapitaaleisen voor de pijler 1 risico s, berekend volgens de onder Bazel 2 voorgeschreven en door de onderneming gehanteerde berekeningsmethode. Bron: onderneming. ICAAP kapitaal (kolom 3) Dit zijn de uitkomsten van de interne kapitaalsberekening van de onderneming. Kolom 3a bevat de cijfers uitgaande van de intern gehanteerde ratingdoelstelling. Kolom 3b (facultatief19) bevat de cijfers geschaald naar een 99,9% betrouwbaarheidsniveau. Het betreft hier de bruto cijfers, dus exclusief afslag uit hoofde van eventueel erkende diversificatievoordelen tussen risico s (stand alone risico s). Bron: onderneming (in dialoog met DNB). SREP kapitaal (kolom 4) Dit is het kapitaal dat DNB minimaal benodigd acht voor het betreffende risico, uitgaande van een betrouwbaarheidsniveau van 99,9%. Het SREP kapitaal is gelijk aan het ICAAP kapitaal (tegen 99,9% betrouwbaarheid) vermeerderd met eventuele 17 Bijvoorbeeld te vinden in het application package. 18 In de interne systematiek kan het bijvoorbeeld voorkomen dat kapitaal voor kredietrisico en concentratierisico simultaan bepaald wordt en daardoor onder dezelfde noemer valt. In beginsel is de interne systematiek leidend. 19 Alleen facultatief voor ondernemingen met een hoger intern betrouwbaarheidsniveau. Zie

21 prudentiële opslagen. Bron: uitvoerend medewerker DNB (in dialoog met de onderneming). Diversificatie (kolom 3 en 4): Hier worden de totale diversificatieafslagen ingevuld zoals die door de onderneming zelf zijn berekend en zoals die door DNB worden erkend. Beheersmaatregelen: Indien nodig kan tijdelijk een extra prudentiële opslag worden opgelegd voor niet-adequate beheersmaatregelen. Aanwezig toetsingsvermogen: Dit is het totaal aanwezige toetsingsvermogen van de onderneming. Een onderneming is onder pijler 2 adequaat gekapitaliseerd als, na dialoog, het aanwezige toetsingsvermogen hoger ligt dan het totale SREP kapitaal (kolom 4), rekening houdend met het pijler 1 minimum. Indien de onderneming niet adequaat gekapitaliseerd is, wordt een additionele solvabiliteitseis opgelegd. Tabel 4.2a: sjabloon evaluatie kwantitatieve analyse 1 2 3a 3b 4 Minimum toetsingsvermogen ICAAP kapitaal Bazel I Basel II Interne rating 99,90% SREP kapitaal Pilaar 1 (Blok 1) Kredietrisico Marktrisico Operationeel risico Totaal Pilaar 2 Blok 2: Risico s niet volledig afgedekt onder pijler 1 Residual risk (in CRM) Securitisatierisico s. Blok 3: Risico s onder pijler 2 Renterisico in het bankenboek Concentratierisico Settlement risico Reputatierisico Juridisch risico. Blok 4: Externe factoren Strategicch risico Stress tests Economic and regulatory environment Business risk Pension risk. Totaal Diversificatie (-/-) Beheersmaatregelen (tijdelijke opslag) Totaal Aanwezig kapitaal BIS-ratio n/a n/a n/a 21