Onverklaarde anemie bij mannen: denk aan hypogonadisme
|
|
- Magdalena Lenaerts
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Klinische les Onverklaarde anemie bij mannen: denk aan hypogonadisme Hendrik W.P.C. van de Meerendonk, G.S. (Sophie) Mijnhout en Paul H.P. Groeneveld KLINISCHE PRAKTIJK Isala klinieken, afd. Interne geneeskunde, Zwolle. Drs. H.W.P.C. van de Meerendonk, aios interne geneeskunde (thans: Universitair Medisch Centrum Groningen); dr. G.S. Mijnhout, internistendocrinoloog; dr. P.H.P. Groeneveld, internist-infectioloog. Contactpersoon: drs. H.W.P.C. van de Meerendonk Dames en Heren, Anemie komt frequent voor in de dagelijkse praktijk. Vaak kan de onderliggende oorzaak worden achterhaald, al is dit bij een aanzienlijk aantal patiënten niet het geval, ondanks uitgebreid onderzoek. 1 Voor erytropoëse is een aantal factoren van belang die wij hier eerst zullen bespreken. Doorgaans worden deze factoren alleen op indicatie onderzocht, stap voor stap. Bouwstoffen Noodzakelijke bouwstoffen voor de erytropoëse zijn onder andere ijzer, vitamine B 12 en foliumzuur. IJzer is nodig voor de productie van hemoglobine, waarin het gebonden is aan heemgroepen die betrokken zijn bij het zuurstoftransport van longen naar weefsels en organen. Een ijzertekort, zoals bij bloedverlies in de tractus digestivus, resulteert in een microcytaire anemie. Stoornissen in de ijzerinbouw worden onder andere gezien bij ontstekingsprocessen. Vitamine B 12 en foliumzuur zijn nodig voor een adequate DNA-synthese in het beenmerg; deficiënties leiden tot een macrocytair bloedbeeld. Groeifactoren Erytropoëtine wordt aangemaakt door de nieren en is de belangrijkste en bekendste groeifactor in de erytropoëse. Een tekort aan dit hormoon, zoals bij patiënten met een nierinsufficiëntie, leidt tot een normocytaire anemie. Ook het schildklierhormoon heeft een stimulerende werking op de aanmaak van erytrocyten en een deficiëntie, zoals bij patiënten met hypothyreoïdie, kan eveneens resulteren in een normocytaire anemie. Beenmerg Erytropoëse vindt plaats in het beenmerg en verschillende factoren hebben een remmende werking op het beenmerg, zoals cytostatica en maligniteiten. Ook kan de uitrijping van erytrocyten verstoord zijn door bijvoorbeeld het myelodysplastisch syndroom of leukemie. In aanvulling op analyse van de erytropoëse kan worden gekeken of er sprake is van hemolyse. Als na dit onderzoek geen oorzaak voor een anemie is gevonden, dient verder gezocht te worden. In deze klinische les beschrijven wij 2 mannelijke patiënten bij wie uiteindelijk een verrassende verklaring voor hun anemie werd gevonden. Patiënt A, een 56-jarige man met in de voorgeschiedenis een myocardinfarct en een metabool syndroom, werd door de huisarts verwezen in verband met een lang bestaande lichte anemie. Hij had geen specifieke lichamelijke klachten. Bij lichamelijk onderzoek viel een stevig 1
2 KLINISCHE PRAKTIJK postuur op met een gewicht van 106 kg bij een lengte van 180 cm (BMI: 33 kg/m 2 ). Laboratoriumonderzoek toonde een normocytaire anemie (Hb: 8,1 mmol/l). Er was geen voedingsdeficiëntie, en chronische inflammatie, hypothyreoïdie, hemolyse en nierinsufficiëntie werden uitgesloten (tabel). Een thoraxfoto en echografie van het abdomen waren niet-afwijkend. Eerder was al beenmergonderzoek verricht vanwege de anemie; dit liet een goede ijzervoorraad en -inbouw zien met normale uitrijping van de rode bloedcellen. Omdat opnieuw geen verklaring voor de anemie werd gevonden, werd de anamnese verder uitgediept. Hieruit bleek dat patiënt minder spontane ochtenderecties, een verminderd libido en seksuele disfunctie had. Dit klinische beeld werd bevestigd door verlaagde concentraties totaal en vrij testosteron, passend bij hypogonadotroop hypogonadisme (zie de tabel). Bij een secundaire vorm van hypogonadisme moet worden gedacht aan een hypofysetumor. Daarom werd een MRI-scan van de hypofyse verricht, die niet-afwijkend was. De prolactinewaarde was niet verhoogd, waarmee een prolactinoom werd uitgesloten. De concentratie prostaatspecifiek antigeen (PSA) was niet-afwijkend en bij rectaal toucher werden geen afwijkingen aan de prostaat gevoeld. Daarop werd TABEL Laboratoriumuitslagen van patiënt A en B* bepaling patiënt A patiënt B referentiewaarden Hb 8,1 7,2 8,5-11,0 mmol/l hematocriet 0,38 NB 0,41-0,51 l/l MCV fl leukocyten 8,1 6,7 4,0-10,0 x 10 9 /l trombocyten x 10 9 /l ferritine µg/l vitamine B pmol/l foliumzuur 23,6 29,3 5,0-40,0 nmol/l LDH < 250 U/l bilirubine 1 NB < 17 µmol/l haptoglobine NB 1,83 0,30-2,00 g/l creatinine µmol/l TSH 0,95 0,66 0,40-4,00 mu/l vrij T 4 12,2 16,6 14,0-20,0 pmol/l totaal testosteron 4,4 7,5 10,0-30,0 nmol/l vrij testosteron 119 NB pmol/l LH 6,4 29,2 1,0-8,0 U/l FSH 5,2 72,9 < 10,0 U/l prolactine 174 NB < 450 mu/l PSA 0,40 0,85 < 60 jaar: < 3,5 µg/l; < 80 jaar: < 6,5 µg/l MCV = mean corpuscular volume ; LDH = lactaatdehydrogenase; LH = luteïniserend hormoon; FSH = follikelstimulerend hormoon; NB = niet bepaald * Afwijkende uitslagen zijn in rood weergegeven. gestart met transdermale testosteronsuppletie. Na enkele maanden was de Hb-waarde gestegen naar 9,0 mmol/l, had hij weer frequent erecties en was zijn algehele conditie verbeterd. Patiënt B, een 75-jarige man, werd door de huisarts verwezen in verband met een lichte anemie die al 13 jaar aanwezig was. Hij was cardiaal belast, en had overgewicht en diabetes mellitus type 2 (DM2). Hij had geen specifieke klachten en anamnestisch waren er geen aanwijzingen voor gastro-intestinaal bloedverlies of andere alarmsymptomen. Laboratoriumonderzoek toonde een normocytaire anemie (Hb: 7,2 mmol/l); voedingsdeficiënties, nierinsufficiëntie, hemolyse en hypothyreoïdie werden uitgesloten (zie de tabel). Bij gebrek aan een goede verklaring voor de anemie werd een seksuele anamnese afgenomen, waaruit bleek dat hij minder spontane ochtenderecties had en dat zijn seksuele prestaties waren afgenomen. Hij had 3 kinderen en had nooit de bof of een trauma van de testes gehad. Hij was nooit blootgesteld aan chemotherapie en gebruikte geen medicatie die hypogonadisme kan veroorzaken. Bij lichamelijk onderzoek waren de testes niet-afwijkend en er waren geen aanwijzingen voor een prostaatcarcinoom (rectaal toucher en PSA-waarde waren niet-afwijkend). Bij endocrinologisch onderzoek was de concentratie van totaal testosteron verlaagd en van de gonadotrope hormonen verhoogd, passend bij primair hypogonadisme. Patiënt kreeg testosteronsuppletie, waarna de Hb-waarde in 3 maanden steeg naar 8,0 mmol/l en zijn seksuele functies en algehele conditie verbeterden. Beschouwing Deze casussen zijn goede voorbeelden van een onbegrepen anemie die uiteindelijk bleek te berusten op hypogonadisme. De precieze oorzaak van hypogonadisme bij deze patiënten bespreken we later. Eerst lichten we de aandoening toe en de relatie tussen testosteron en erytropoëtine. Hypogonadisme Primair hypogonadisme Door de fysiologische vermindering van testosteronproductie als gevolg van veroudering wordt primair hypogonadisme voornamelijk gezien bij oudere mannen. 2 De concentraties totaal en vrij testosteron zijn verlaagd in combinatie met verhoogde concentraties follikelstimulerend hormoon (FSH) en luteïniserend hormoon (LH). Deze gonadotrope hormonen proberen de testosteronproductie zo lang mogelijk te stimuleren en op een adequaat niveau te houden. Secundair hypogonadisme Mannen van middelbare 2
3 ook de afgifte van GnRH. Hierdoor geeft de hypofyse minder LH af. Bij insulineresistentie en adipositas worden ook meer inflammatoire cytokines gevormd die op hun beurt weer negatieve feedback aan de hypothalamus geven. De afgenomen testosteronproductie leidt tot een verminderde spiermassa en tot een toegenomen vetmassa door een versterkte opname van triglyceriden door adipocyten. Hierdoor ontstaat een vicieuze cirkel met een sterkere insulineresistentie, een hogere productie van inflammatoire cytokines en oestradiol, en een lagere productie van testosteron.4,5 Met enkele eenvoudige vragen kan worden uitgezocht inflammatoire cytokines GnRH hhypothalamus hl insulineresistentie oestradiol hypofyse LH adipoc adipocy adip adipocyten dippocyten ocyy opname triglyceriden aromatase aro omat om testosteron testes vetweefsel lipoproteïnelipaseactiviteit FIGUUR 1 Relatie tussen adipositas en hypogonadisme. Bij adipositas is er een verhoogde perifere omzetting van testosteron in oestradiol door aromatase. Oestradiol verandert de vetverdeling, maar remt ook de afgifte van gonadotrofine- releasing hormoon (GnRH), waardoor de hypofyse minder luteïniserend hormoon (LH) afgeeft. Bij insulineresistentie en adipositas worden meer inflammatoire cytokines gevormd die een negatieve feedback aan de hypothalamus geven. De verminderde testosteronproductie resulteert in een verminderde spiermassa en een toegenomen vetmassa door een versterkte opname van triglyceriden door adipocyten. Hierdoor ontstaat een vicieuze cirkel met een sterkere insulineresistentie, een hogere productie van inflammatoire cytokines en oestradiol, en een lagere productie van testosteron.4,5 3 K L I NI SCH E PR AK TI JK leeftijd met diabetes mellitus type 2, overgewicht of een combinatie van beide hebben vaker secundair hypogonadisme. Zo worden prevalentiecijfers tot 33% beschreven voor het vóórkomen van hypogonadisme bij patiënten met DM2.3 De pathofysiologie van secundair hypogonadisme is multifactorieel bepaald.4 De afgifte van gonadotrofine- releasing hormoon (GnRH) door de hypothalamus kan bijvoorbeeld op verschillende manieren worden geremd (figuur). Bij adipositas is er een verhoogde perifere omzetting van testosteron in oestradiol door aromatase. Oestradiol zorgt voor een veranderde vetverdeling, maar remt
4 KLINISCHE PRAKTIJK Leerpunten Anemie blijft regelmatig onverklaard, ook na uitsluiting van deficiënties, chronische ziekten, hemolyse en beenmergdisfunctie. Testosteron stimuleert de erytropoëse door potentiëring van het effect van erytropoëtine op de hematopoëtische stamcel; een testosterondeficiëntie kan daarom gepaard gaan met een anemie. Een testosteronbepaling dient s ochtends vroeg plaats te vinden, omdat vanwege een circadiaans ritme de bloedspiegels dan het hoogst zijn. Kernpunten in de seksuele anamnese bij het vaststellen of uitsluiten van hypogonadisme zijn: afname van het aantal ochtenderecties, slechtere kwaliteit van de erecties en een afgenomen libido. Secundair hypogonadisme komt vaak voor bij mannen van middelbare leeftijd met overgewicht en diabetes mellitus type 2; op hogere leeftijd is er meestal sprake van primair hypogonadisme. of een mannelijke patiënt klachten heeft die wijzen op hypogonadisme. De belangrijkste symptomen zijn seksueel van aard, zoals een vermindering van het aantal ochtenderecties, een slechtere kwaliteit van de erecties en een afgenomen libido. In mindere mate kan een patiënt last hebben van een verminderde lichamelijke conditie. 6 Relatie tussen testosteron en erytropoëtine Testosteron heeft meerdere effecten op het lichaam. De seksuele functie is hiervan de bekendste, maar testosteron stimuleert ook de botopbouw, spiermassa en erytropoëse. In proefdiermodellen is de relatie tussen de erytropoëse en testosteron onderzocht. 7 Toediening van testosteron aan muizen en ratten stimuleert de inbouw van ijzer in erytrocyten en laat het hematocriet stijgen. Dit komt mogelijk doordat testosteron de hematopoëtische stamcel gevoeliger maakt voor de effecten van erytropoëtine zonder dat de erytropoëtineproductie zelf verhoogd wordt. Bij mensen is slechts beperkt onderzoek gedaan naar deze relatie. In een prospectieve studie bij mensen ouder dan 65 jaar werd een verband gevonden tussen lage testosteronspiegels en het risico op anemie. 8 Resultaten van een niet-gerandomiseerde en niet-geblindeerde studie waarin het effect van testosteron bij 16 mannen met hypogonadisme werd onderzocht lieten zien dat het hematocriet steeg van licht verlaagde naar niet-afwijkende waarden. 9 Epicrise Patiënt A had secundair hypogonadisme door overgewicht en DM2, als onderdelen van het metabool syndroom. Alhoewel de oestradiolconcentratie niet werd bepaald, was deze waarschijnlijk verhoogd. Opvallend is dat hij zei al vele jaren geen lichamelijke klachten te hebben, maar dat de seksuele anamnese wel afwijkend was. Deze seksuele anamnese was de sleutel tot het vinden van de onderliggende oorzaak van de anemie, maar hiermee werden ook de wel degelijk aanwezige seksuele problemen aan het licht gebracht. Hij werd behandeld met transdermaal testosteron, maar gezien het beschreven pathofysiologische proces had ook gekozen kunnen worden voor een aromataseremmer, zoals letrozol, die de perifere omzetting van testosteron remt. 10 Er zijn echter geen goede gerandomiseerde klinische studies naar het gebruik van aromataseremmers voor de behandeling van secundair hypogonadisme verricht. Patiënt B was een oudere man met een normocytaire anemie door primair hypogonadisme. Omdat de testosteronproductie door de testikels hierbij verminderd is, kan deze vorm van hypogonadisme alleen behandeld worden met testosteronsuppletie. Door de behandeling verdween de anemie bij beide patiënten en ook verbeterden het seksueel functioneren en de algehele conditie. Dames en Heren, ondanks een uitgebreid onderzoek wordt lang niet altijd een bevredigende verklaring gevonden voor een anemie. Bij mannen speelt, naast erytropoëtine en schildklierhormoon, testosteron een belangrijke rol bij de aanmaak van erytrocyten. Hypogonadisme kan zich dus niet alleen uiten in seksuele disfunctie die niet altijd wordt gemeld door de patiënt, maar ook in een lichte anemie. Daarom is het raadzaam een seksuele anamnese af te nemen en aanvullend onderzoek te doen naar hypogonadisme als geen plausibele verklaring voor anemie bij een man wordt gevonden. Deze endocrinologische aandoening is goed te behandelen en dit gaat gepaard met een toegenomen kwaliteit van leven. Belangenconflict: geen gemeld. Financiële ondersteuning: geen gemeld. Aanvaard op 4 mei 2012 Citeer als: Ned Tijdschr Geneeskd. 2012;155:A4633 > Meer op 4
5 Literatuur 1 Guralnik JM, Eisenstaedt RS, Ferruci L, et al. Prevalence of anemia in persons 65 years and older in the United States: evidence for a high rate of unexplained anemia. Blood. 2004;104: Harman SM, Metter EJ, Tobin JD, et al. Longitudinal effects of aging on serum Total and free testosterone levels in healthy men. J Clin Endocrinol Metab. 2001;86: Dhindsa S, Prabhakar S, Sethi M, et al. Frequent occurrence of hypogonadotropic hypogonadism in type 2 diabetes. J Clin Endocrinol Metab. 2004;89: Dandona P, Dhindsa S, Chaudhuri A, et al. Hypogonadotrophic hypogonadism in type 2 diabetes, obesity and the metabolic syndrome. Curr Mol Med. 2008;8: Kapoor D, Malkin CJ, Channert KS, et al. Androgens, insulin resistance and vascular diasease in men. Clin Endocrinol (Oxf). 2005;63: Wu FC, Tajar A, Beynon J, et al. Identification of late-onset hypogonadism in middle-aged and elderly men. N Engl J Med. 2010;363: Naets JP, Wittek M. The mechanism of action of androgens on erythropoiesis. Ann N Y Acad Sci. 1968;149: Ferrucci L, Maggio M, Bandinelli S, et al. Low testosterone levels and the risk of anemia in older men and women. Arch Intern Med. 2006;166: Snyder PJ, Peachey H, Berlin JA, et al. Effects of testosteron replacement in hypogonadal men. J Clin Endocrinol Metab. 2000;85: Loves S, Ruinemans-Koerts J, de Boer H. Letrozole once a week normalizes serum testosterone in obesity-related male hypogonadism. Eur J Endocrinol. 2008;158: KLINISCHE PRAKTIJK 5
Het syndroom van Klinefelter: Screening en opvolging van metabole afwijkingen. David Unuane Endocrinologie Klinefelter Kliniek
Het syndroom van Klinefelter: Screening en opvolging van metabole afwijkingen David Unuane Endocrinologie Klinefelter Kliniek Achtergrond Het Klinefelter syndroom(ks): Genetisch kenmerk extra X-chromosoom:
Nadere informatieHoofdstuk 2 Hoofdstuk 3
Samenvatting 11 Samenvatting Bloedarmoede, vaak aangeduid als anemie, is een veelbesproken onderwerp in de medische literatuur. Clinici en onderzoekers buigen zich al vele jaren over de oorzaken en gevolgen
Nadere informatieTestosteron en de ouder wordende man Hormonale aspecten van seksuele problematiek. Peter Leusink, huisarts, seksuoloog NVVS
+ Testosteron en de ouder wordende man Hormonale aspecten van seksuele problematiek Peter Leusink, huisarts, seksuoloog NVVS + Conflict of interest (potentiële) Belangenverstrengeling Voor bijeenkomst
Nadere informatiehet anemieprotocol in de eerstelijn
Interpreteren en becommentariëren van uitslagen: het anemieprotocol in de eerstelijn Dr. ing. M.P.G. Leers, klinisch chemicus PAOKC Consultverlening NVKC 2013 Anemie Hb concentratie < ondergrens ref.waarde
Nadere informatieLaboratoriumonderzoek bij vraagstelling/behandeling anemie
Laboratoriumonderzoek bij vraagstelling/behandeling anemie 12 februari 2013 Dr. Anja Leyte Dr. Simone Smits Anemie Anemie: Hb lager dan de ondergrens van de referentiewaarde Man: 8.5-11.0 mmol/l Vrouw:
Nadere informatieWORKSHOP ANEMIE. een Maastrichtse aanpak. Michel van Gelder internist-hematoloog
WORKSHOP ANEMIE een Maastrichtse aanpak Michel van Gelder internist-hematoloog met dan aan: Sacha Zeerleder(hematoloog, AMC) & Arno Gingele(1 e jaarsaios, MUMC) Na deze Workshop ben je ONGETWIJFELD in
Nadere informatienederlandse samenvatting
Nederlandse Samenvatting NEDERLANDSE SAMENVATTING Inleiding Hartfalen is een syndroom, waarbij de pompfunctie van het hart achteruitgaat en dat onder andere gepaard kan gaan met klachten van kortademigheid
Nadere informatieBelangrijk is om te beseffen dat deficiënties soms ontstaan ondanks het feit dat patiënten gesuppleerd worden.
Voedingsdeficiënties Er zijn een aantal zaken die meespelen bij het ontstaan van de tekorten na bariatrische chirurgie. Ten eerste is bekend dat morbide obese patiënten vaker voedingsdeficiënties hebben
Nadere informatieWanneer en hoe testosteron toedienen? Dr Inge Gies Dr David Unuane
Wanneer en hoe testosteron toedienen? Dr Inge Gies Dr David Unuane Overzicht Fysiologie: Aanmaak van testosteron Effecten van testosteron Testosteron op kinderleeftijd Normale productie Gegevens bij Klinefelter
Nadere informatieLaboratoriumafwijkingen en suppletieadviezen
Laboratoriumafwijkingen en suppletieadviezen Voedingsdeficiënties Er zijn een aantal zaken die meespelen bij het ontstaan van de tekorten na bariatrische chirurgie. Ten eerste is bekend dat morbide obese
Nadere informatieReferentiewaarden. KLINISCHE CHEMIE Bepaling Eenheid Leeftijd / geslacht. Referentie waarden. Bronvermelding
Referentiewaarden REFER002 Referentiewaarden overzicht intern Pagina 1 van 5 KLINISCHE CHEMIE Referentie waarden natrium mmol/l 135-145 NVKC consensus kalium (plasma!) mmol/l 3.5-4.8 Diagnostisch Kompas
Nadere informatieIf Yes, date of informed consent: d d m m m y y y y
In- en exclusie criteria Page 1 of 1 Patient Identification Number: Pag 1 van 6 In- en exclusie criteria Inclusion criteria Yes No 1. Getekende informed consent 2. Leeftijd van 18 jaar en ouder 3. M0-stadium
Nadere informatieReferentiewaarden. 1/11 Documentnummer 314, versie 44
A AAT 0,9-2,0 g/l ALAT m < 45 U/l v < 34 Albumine 35-50 g/l Albumine/kreatinine ratio m < 2,5 v < 3,5 Alkalische fosfatase 0-14 d < 248 U/l 15 d - 1 j < 470 1-10 j < 335 10-13 j < 417 m 13-15 j < 468 m
Nadere informatieVersie 4 Ingangsdatum: Februari 2014 Controledatum: februari 2016
Wijzigingen t.o.v. voorgaande versie Anemie protocol (PR-0002) Versie 4 Ingangsdatum: Februari 2014 Controledatum: februari 2016 2 Jaarlijkse revisie (mutatie 14 060) Hst. 1 Onderverdelen a.h.v. MCV verwijderd
Nadere informatieHartfalen dubieus. Hartfalen onwaarschijnlijk
Referentiewaarden Klinische Chemie Datum: 01-07-2012 BLOED Naam Referentiewaarde Eenheid 1-Antitrypsine 0,80 2,00 g/l 1-Foetoproteïne (AFP) < 6,0 ku/l ACE 0 2 jaar 8 109 IU/L 3 7 jaar 12 99 IU/L 8 14 jaar
Nadere informatieTrombocytose. Dr. Dimitri Breems, internist-hematoloog ZNA Stuivenberg ZNA Medisch Centrum Regatta 3 juni 2014
Trombocytose Dr. Dimitri Breems, internist-hematoloog ZNA Stuivenberg ZNA Medisch Centrum Regatta 3 juni 2014 Casus 1 Vrouw, 25 jaar Laboratoriumonderzoek hemoglobine 11,2 g/dl 11,0-14,4 hematocriet 0,341
Nadere informatieChecklist Bloedonderzoek
Naam: Datum: Checklist Bloedonderzoek Bepaling Jouw waarde Referentiewaarde Hemoglobine MCV Ferritine Transferrine CRP Glucose HbA1c Insuline HOMA-IR TSH T4 T3 FT4 FT3 Totaal cholesterol LDL HDL Triglyceriden
Nadere informatieHet syndroom van Klinefelter: Screening en opvolging van metabole afwijkingen. David Unuane Endocrinologie Klinefelter Kliniek, UZ Brussel
Het syndroom van Klinefelter: Screening en opvolging van metabole afwijkingen David Unuane Endocrinologie Klinefelter Kliniek, UZ Brussel Achtergrond Fenotype = grote variabiliteit Niet alle symptomen
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting nederlandse samenvatting De groei en de ontwikkeling van diverse orgaansystemen en regelmechanismen in de foetus tijdens de periode in de baarmoeder worden verstoord door vroeggeboorte.
Nadere informatieAnemie en zwangerschap
Multidisciplinair protocol Anemie en zwangerschap Auteurs: J. Kroeze, L. Scharbaai, E. Bosch, M. Nissinen, K. Schut, M. de Vries, K. Snijders, C. Nijland Datum: maart 2019 2 DOEL Uniforme afspraken tussen
Nadere informatieNIERFUNCTIE STOORNISSEN juni 2015
INTERLINE NIERFUNCTIE STOORNISSEN juni 2015 Inleiding Leden werkgroep: Mevrouw H.P.E. (Hilde) Peters, internist-nefroloog De heer J. (Joan) Doornebal, internist-nefroloog Mevrouw M.P.E. (Ria) Couwenberg,
Nadere informatieKLINISCHE CHEMIE. REFER002 Referentiewaarde Overzicht intern Klinische Chemie /H.v.I./Versie1. referentie waarden.
REFER002 Referentiewaarde Overzicht intern Klinische Chemie KLINISCHE CHEMIE 03012012/H.v.I./Versie1 waarden bronvermelding natrium mmol/l 135-145 NVKC consensus kalium (plasma!) mmol/l 3.5-4.8 Diagnostisch
Nadere informatieReferentiewaarden Klinische Chemie Eenheid Hond Kat Eiwitten Eenheid Hond Kat Pancreas Darm Eenheid Hond Kat Bloedgassen Eenheid Hond Kat
Klinische Chemie Eenheid Hond Kat Ureum mmol/l 3,0 12,5 6,1 12,8 Ureum (nuchter) mmol/l 2,1 8,4 Kreatinine µmol/l 50 129 (70+0,7xL,gew,) 76 164 Glucose (nuchter) mmol/l 4,2 5,8 3,4 5,7 Fructosamine µmol/l
Nadere informatieReflecterend testen in de huisartsenpraktijk. Rein Hoedemakers / Peter van t Sant Klinisch chemici
Reflecterend testen in de huisartsenpraktijk Rein Hoedemakers / Peter van t Sant Klinisch chemici Wat kunt u verwachten? Wat is reflecterend testen? Waarom reflecterend testen? Voorbeelden uit de praktijk.
Nadere informatieBloedtransfusie: randvoorwaarden
Bloedtransfusie: randvoorwaarden It is important that a good and open channel of communication exists between the blood providers and blood prescribers that shall ensure an effective clinical interface
Nadere informatieMijn kind is te dik Oorzaak, gevolg en behandeling. Rintveld, Altrecht
Mijn kind is te dik Oorzaak, gevolg en behandeling Rintveld, Altrecht Medisch contact nr 49 In een nieuwe multidisciplinaire richtlijn is afgesproken dat obesitas een chronische ziekte is. Dit heeft niet
Nadere informatieSAMENVATTING. 140 Samenvatting
Samenvatting 140 Samenvatting SAMENVATTING Diabetes mellitus, ofwel suikerziekte, is een veelvoorkomende stofwisselingsziekte die gekenmerkt wordt door hyperglykemie (verhoogde bloedsuikerspiegels) als
Nadere informatieMyelodysplastisch syndroom
Inwendige geneeskunde Myelodysplastisch syndroom www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl INW022 / Myelodysplastisch syndroom / 20-07-2013 2 Myelodysplastisch
Nadere informatieIJzer en Cystic Fibrosis. Renske van der Meer Longarts-onderzoeker Haga Ziekenhuis
IJzer en Cystic Fibrosis Renske van der Meer Longarts-onderzoeker Haga Ziekenhuis Programma Inventarisatie Anemie algemeen oorzaken anemie gevolgen anemie Anemie bij CF IJzer bij CF: in het bloed in de
Nadere informatieHypercortisolisme (of toch niet?)
Hypercortisolisme (of toch niet?) Gabor Linthorst Internist endocrinoloog Internist voor erfelijke stofwisselingsziekten Principal educator Leerdoelen Interpretatie van cortisol waarden (soms best lastig)
Nadere informatieSamenvatting voor niet-ingewijden
Samenvatting 188 Samenvatting Samenvatting voor niet-ingewijden Diabetes mellitus type 2 (DM2), oftewel ouderdomssuikerziekte is een steeds vaker voorkomende aandoening. Dit heeft onder andere te maken
Nadere informatieLaboratoria Nieuwsbrief December 2015 Klinisch Chemisch en Hematologisch Laboratorium Medisch Microbiologisch Laboratorium
Laboratoria Nieuwsbrief December 2015 Klinisch Chemisch en Hematologisch Laboratorium Medisch Microbiologisch Laboratorium In dit nummer: - Laboratorium aanvraagformulier huisartsen - Mededeling referentiewaarden
Nadere informatieFertiliteitscentrum AZ Nikolaas Afspraken 03/760.23.65 (ZH) 03/296.44.19 (Privé) Fertiliteitsverpleegkundige 0473/54.01.38 Website www.aznikolaas.
Fertiliteitscentrum AZ Nikolaas Afspraken 03/760.23.65 (ZH) 03/296.44.19 (Privé) Fertiliteitsverpleegkundige 0473/54.01.38 Website www.aznikolaas.be VERWIJSDOCUMENT FERTILITEITSCENTRUM Verwijzende arts:
Nadere informatieWAAROM WILLEN WE EFFECTEN T.H.V. HORMONEN VASTSTELLEN?
WAAROM WILLEN WE EFFECTEN T.H.V. HORMONEN VASTSTELLEN? Veel van de bestudeerde polluenten (o.a. PCB s, dioxines, zware metalen) kunnen hormoonverstorende effecten hebben. Daarom worden in de humane biomonitoringscampagnes
Nadere informatieDe kliniek van de mannelijke (in)fertiliteit. dr W. de Ronde, endocrinoloog VU Medisch Centrum Amsterdam
De kliniek van de mannelijke (in)fertiliteit dr W. de Ronde, endocrinoloog VU Medisch Centrum Amsterdam Rol endocrinoloog beperkt De oorzaak van mannelijke sub / infertiliteit is vaak onbekend Slechts
Nadere informatieChronische Nierschade
Chronische Nierschade Uitingen nieraandoeningen: Verlies van eiwit via de urine, albuminurie Specifieke sedimentsafwijkingen Afname van de glomerulaire filtratiesnelheid Micro-albuminurie: In een willekeurige
Nadere informatieTerug naar de schoolbanken. Terug naar de schoolbanken September 2018
Terug naar de schoolbanken Leerdoelen Weten wat het verschil is tussen normaal- en referentiewaarden Het belang kennen van de kliniek van de patiënt bij een labwaarde Begrijpen dat afwijkend lab niet abnormaal
Nadere informatieBig trouble? Het Big 5 palet. Het Big 5 palet. Gevolgen overgewicht breder dan Big 5. Overgewicht. Relatie tussen overgewicht, diabetes, kanker
Big trouble? Het Big 5 palet Hart- en vaatziekten Astma / COPD Depressie B.H.R. Wolffenbuttel Afd. Endocrinologie & Stofw. ziekten Universitair Medisch Centrum Groningen Welke belangrijke risicofactor
Nadere informatieMyelodysplastisch syndroom
Myelodysplastisch syndroom Dr. A.H.E. Herbers Hematoloog-Oncoloog 7 februari 2018 Myelodysplastisch syndroom Masterclass 7/2/18 Myelodysplastisch syndroom= MDS Opbouw presentatie: Meeste informatie is
Nadere informatieReflecterend testen. Dr. Wytze P. Oosterhuis Arts klinische chemie
Reflecterend testen Dr. Wytze P. Oosterhuis Arts klinische chemie Wat is reflective testing / reflecterend testen? 1. Toevoegen van testen wanneer dat nodig wordt geacht 2. Toevoegen van commentaar 3.
Nadere informatieDIABETISCHE NEFROPATHIE
DIABETISCHE NEFROPATHIE Onderdeel van de micro-angiopathie bij diabetes mellitus. Insuline-afhankelijke DM 30% vd ptn krijgt nefropathie Niet-insuline-dependente DM 5% vd ptn Pathogenese: Meerdere factoren
Nadere informatieReferentiewaarden Klinisch Chemisch Hematologisch Laboratorium Zuyderland Medisch Centrum Locatie Heerlen Datum:
Referentiewaarden Klinisch Chemisch Hematologisch Laboratorium Zuyderland Medisch Centrum Locatie Heerlen Datum: 01.03.2018 BLOED α1-antitrypsine 0,90 2,00 g/l α1-foetoproteïne (AFP) < 5,8 k ACE 0 2 jaar
Nadere informatieErfelijke rode bloedcelafwijkingen: diagnostiek en kliniek. A.J. (Adriaan) van Gammeren KCHL Amphia Ziekenhuis, Breda,
Erfelijke rode bloedcelafwijkingen: diagnostiek en kliniek A.J. (Adriaan) van Gammeren KCHL Amphia Ziekenhuis, Breda, Casus TB, anamnese Nederlandse jongen, 5 jaar oud Blanco voorgeschiedenis Sinds 7 dagen
Nadere informatieAdviseren over specialistisch onderzoek: hemoglobinopathieën
Adviseren over specialistisch onderzoek: hemoglobinopathieën PAOKC-cursus Consultverlening Ede, 19 september 2013 dr. Henk J. Adriaansen Klinisch Chemisch & Hematologisch Laboratorium, Gelre Ziekenhuizen,
Nadere informatieNederlandse samenvatting. (summary in Dutch)
(summary in Dutch) Type 2 diabetes is een chronische ziekte, waarvan het voorkomen wereldwijd fors toeneemt. De ziekte wordt gekarakteriseerd door chronisch verhoogde glucose spiegels, wat op den duur
Nadere informatieAan: Opleiders Inwendige Geneeskunde Regio Amsterdam II. Geachte collegae,
Aan: Opleiders Inwendige Geneeskunde Regio Amsterdam II Geachte collegae, Op 27 september is de ROIG over nefrologie gepland. Bij deze ontvangt u het programma. Het is de bedoeling dat een AIOS uit het
Nadere informatieOnze partners Symposium Chronische Nierschade 29 oktober 2012
Onze partners Symposium Chronische Nierschade 29 oktober 2012 1 Anemie bij chronische nierinsufficiëntie Analyse en behandeling bij de oudere patient Greetje Velema, huisarts Mariëlle de Vreede, hematoloog
Nadere informatieUrologische mannenemancipatie 10 jaar later. Eric Meuleman Uroloog, VUmc Amsterdam, NL
Urologische mannenemancipatie 10 jaar later Eric Meuleman Uroloog, VUmc Amsterdam, NL 1 Gendergap 2 Y-chromosoom Gendergap. Waarom? Gendergap. Waarom? Landelijk Informatie Netwerk Huisartsenzorg 2010 4
Nadere informatieAKL mededelingen 2009-25
AKL mededelingen 2009-25 AKL mededelingen: ook vindbaar op Internet (Algemeen) Behalve op het Intranet van het Elkerliek ziekenhuis zijn alle AKL mededelingen ook vindbaar op Internet. Kies hiervoor op
Nadere informatieMededelingen MDC-Amstelland voor (huis)artsen en verloskundigen. Augustus 2011
Mededelingen MDC-Amstelland voor (huis)artsen en verloskundigen. Augustus 2011 MDC-Amstelland is sinds 1 juli een feit, maar hiermee zijn nog niet alle bepalingen met de daarbij behorende referentiewaarden
Nadere informatieHereditaire hemochromatose
Hereditaire hemochromatose in de spreekkamer Lotgenotencontactdag HVN Marloes Cuijpers Internist-hematoloog Indeling IJzeropname: normale situatie en bij hemochromatose Hemochromatose: primair en secundair
Nadere informatieMyelofibrose, PV en ET. Harry C Schouten Department of Hematology Maastricht University Medical Center Maastricht, Netherlands
Myelofibrose, PV en ET Harry C Schouten Department of Hematology Maastricht University Medical Center Maastricht, Netherlands plt ery MSC PSC mono neutro eo baso Blympho LSC T lympho MyeloProliferatieve
Nadere informatieREFERENTIEWAARDEN (vanaf 1 maart 2013)
Laboratorium Klinische Chemie en Haematologie REFERENTIEWAARDEN (vanaf 1 maart 2013) Dienstdoende klinisch chemicus #11-3510 Centrale Balie 58826 Bloedtransfusie 57672 Polilaboratorium AZU 57667 Polilaboratorium
Nadere informatieOefenopgaven voortplanting / hormonale regulatie De mannenpil
Oefenopgaven voortplanting / hormonale regulatie De mannenpil Uit Australië werd een verrassende doorbraak in het onderzoek naar de mannenpil gemeld. Een onderzoeksinstituut had 55 paren onderzocht die
Nadere informatieLaboratoria Nieuwsbrief November 2016 Klinisch Chemisch en Hematologisch Laboratorium Medisch Microbiologisch Laboratorium
Laboratoria Nieuwsbrief November 2016 Klinisch Chemisch en Hematologisch Laboratorium Medisch Microbiologisch Laboratorium In dit nummer: - Inzage resultaten van SHO onderzoek door medisch specialisten
Nadere informatieReflecterend testen. Een kwaliteitsverbetering voor huisarts en patient. Jeffrey Keuren, klinisch chemicus i.o. Atrium Medisch Centrum, Heerlen
Reflecterend testen Een kwaliteitsverbetering voor huisarts en patient Jeffrey Keuren, klinisch chemicus i.o. Atrium Medisch Centrum, Heerlen Overzicht Wat is reflecterend testen Casus Waardering door
Nadere informatieChronisch medicijngebruik. Casus
Chronisch medicijngebruik Casus Casus Man,74 jaar Vermoeid Duizelig Tintelingen in de benen Geheugenproblemen Concentratieverlies Kan vaak niet op woorden komen ik ben bang dat ik aan het dementeren ben
Nadere informatieAllemaal Beestjes. Eline van der Hagen Kcio 15 juni 2017
Allemaal Beestjes Eline van der Hagen Kcio 15 juni 2017 Voorgeschiedenis Vrouw, 68 jaar Diabetes type 2 (1995), hypertensie (2010), chronische nierinsuffiëntie (2012) Presentatie op de SEH In de nacht
Nadere informatieBloed. Presentatie: Peter Elgersma
Bloed. Presentatie: Peter Elgersma Inhoud workshop 1. Inleiding op onderwerp (bloed en lymfestelsel) 2. Onderzoek en Diagnostiek 3. Ziekten die verband houden met bloed 1. Inleiding De ontwikkeling van
Nadere informatieREFERENTIEWAARDEN (vanaf 1 januari 2015)
Laboratorium Klinische Chemie en Haematologie REFERENTIEWAARDEN (vanaf 1 januari 2015) Dienstdoende klinisch chemicus 73510 Centrale Balie 58826 Bloedtransfusie 57672 Polilaboratorium AZU 57667 Polilaboratorium
Nadere informatieBloedwaarden. Wat zeggen ze en wat kunnen we er mee? Landelijke contactdag Stichting Hematon 11 oktober 2014. door Joost Lips
Bloedwaarden Wat zeggen ze en wat kunnen we er mee? Landelijke contactdag Stichting Hematon 11 oktober 2014 door Joost Lips Aanvraag bloedonderzoek Bloedafname Bewerking afgenomen bloed (1) Kleuren van
Nadere informatiePCOS. Wat is PCOS? Bij wie komt PCOS voor? Onderzoek
PCOS Wat is PCOS? PCOS staat voor Poly Cysteus Ovarium Syndroom. Letterlijk betekent dit dat er meerdere (poly) vochtblaasjes (cysten)in de eierstok (het ovarium) aanwezig zijn. In deze informatie leest
Nadere informatieLessenreeks Hematologie. Anemie. Diagnose en Gebreksanemieën. Caroline Brusselmans & Pieter Vermeersch LAG
Lessenreeks Hematologie Anemie Diagnose en Gebreksanemieën Wat is Anemie? Definitie Reductie in het totale aantal RBC, de hoeveelheid hemoglobine of de RBC massa (hematocriet) verminderd zuurstoftransport
Nadere informatieSchildklierproblemen 4-3-2011 T4 80% TSH. De schildklier maakt schildklierhormoon * Een man van een jaar of 60 vertelde dit verhaal
Schildklierproblemen Bruce H.R. Wolffenbuttel, internist endocrinoloog Universitair Medisch Centrum Groningen De schildklier maakt schildklierhormoon * Een man van een jaar of 60 vertelde dit verhaal T4
Nadere informatie21. Multipele Endocriene Neoplasie Type 1 (MEN1)
21. Multipele Endocriene Neoplasie Type 1 (MEN1) Expert opinion Diagnostische criteria Vaststelling van een mutatie in het MEN1-gen Combinatie van hyperplasie of adenomen van de bijschildklieren, neuroendocriene
Nadere informatieIsovolemische hemodilutie als alternatief voor aderlating
Isovolemische hemodilutie als alternatief voor aderlating Voordracht Dr. P. W. Wijermans Regiobijeenkomst Heerhugowaard 9 april 211 Dr. Pierre Wijermans is verbonden als internist-hematoloog aan het HagaZiekenhuis
Nadere informatieSamenvatting. Chapter 8
Samenvatting Chapter 8 154 Het dopaminerge systeem is betrokken bij de controle over een heel scala aan fysiologische functies, variërend van motorische activiteit tot de productie van hormonen en het
Nadere informatieNederlandse samenvatting (Dutch summary)
Nederlandse samenvatting (Dutch summary) NEDERLANDSE SAMENVATTING Introductie Groeihormoon (GH) wordt samen met andere hormonen (namelijk prolactine en de aansturingshormonen voor geslachtshormonen, schildklierhormoon,
Nadere informatieREFERENTIE-INTERVALLEN (vanaf 1 juni 2018)
Laboratorium Klinische Chemie en Haematologie REFERENTIE-INTERVALLEN (vanaf 1 juni 2018) Dienstdoende klinisch chemicus 73510 Centrale Balie 58826 Bloedtransfusie 57672 Polilaboratorium AZU 57667 Polilaboratorium
Nadere informatieIn Zwang Richtlijn Vitamine D, B12 en K
In Zwang Richtlijn Vitamine D, B12 en K VITAMINE D Zwangerschap De gezondheidsraad adviseert zwangeren om minimaal 10 µg dag vitamine D in te nemen. Bij een ernstige vitamine- D- deficiëntie is dit onvoldoende
Nadere informatieMaligne hematologie. Asia Ropela, internist-oncoloog St.Jansdal ziekenhuis 22 maart 2014
Maligne hematologie Asia Ropela, internist-oncoloog St.Jansdal ziekenhuis 22 maart 2014 Indeling Leukemie acuut AML (acute myeloïde leukemie) ALL (acute lymfoïde leukemie) chronisch CML (chronische myeloïde
Nadere informatieHow I treat hemochromatosis?
How I treat hemochromatosis? Moderator 1st author Anita Rijneveld Internist-hematoloog, Erasmus MC, Rotterdam Belangenverklaring In overeenstemming met de regels van de Inspectie van de Gezondheidszorg
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING 188 Type 1 Diabetes and the Brain Het is bekend dat diabetes mellitus type 1 als gevolg van hyperglykemie (hoge bloedsuikers) kan leiden tot microangiopathie (schade aan de kleine
Nadere informatieBloedtransfusie bij nierdialyse in Suriname. Drs.I. Heerenveen, internist-nefroloog Drs.F. Chhangur, medisch coordinator NNC
Bloedtransfusie bij nierdialyse in Suriname Drs.I. Heerenveen, internist-nefroloog Drs.F. Chhangur, medisch coordinator NNC - Kernvragen: Hoe wordt anemie gedefineerd bij dialysepatienten Wanneer behandeling
Nadere informatieInformatie voor patiënten. PCOS (polycysteus ovariumsyndroom)
Informatie voor patiënten PCOS (polycysteus ovariumsyndroom) z PCOS is de afkorting van polycysteus ovariumsyndroom. Letterlijk betekent dit dat er meerdere (poly) vochtblaasjes (cysten) in de eierstok
Nadere informatieReticulocyten bij de diagnostiek van anemie
Labquiz Reticulocyten bij de diagnostiek van anemie Connie Heiligers-Duckers, Philo T. Werner, Marlea E.P. van Drunen Reticulocyten zijn onrijpe erytrocyten. In deze LabQuiz wordt besproken hoe de bepaling
Nadere informatiehoofdstuk 2 Hoofdstuk 3
In Nederland ontvangen jaarlijks vele mensen een bloedtransfusie. De rode bloedcellen (RBCs) worden toegediend om bloedarmoede, veroorzaakt door ernstig bloedverlies of een probleem in de bloedaanmaak,
Nadere informatieBRRRRRRRuin Serum. MMC Eindhoven 26 maart 2015
BRRRRRRRuin Serum MMC Eindhoven 26 maart 2015 Casus 1 Jongen, 2 jaar Overplaatsing uit ander ziekenhuis Sinds een week algehele malaise; minder eetlust, koorts. Eenmalig braken; bloederige diarrhee gehad
Nadere informatieAdreno Corticotroop Hormoon (ACTH) pmol/l EDTA-bloed K2E ml Certe locatie Leeuwarden 1 week
Omschrijving test LOINC Referentiewaarde Afnamemateriaal Afnamemateria Minimale Uitvoering bij Certe-locatie in: Doorlooptijd al buiscode hoeveelheid Adreno Corticotroop Hormoon (ACTH) 14674-6 1.6-13.9
Nadere informatieReferentiewaarden (nieuw per januari 2012)
Laboratorium Klinische Chemie en Haematologie Referentiewaarden (nieuw per januari 2012) Dienstdoende klinisch chemicus #11-3510 Centrale Balie 58826 Bloedtransfusie 57672 Polilaboratorium AZU 57667 Polilaboratorium
Nadere informatieBLOEDONDERZOEK OP PARASIETEN OVERZICHT 2014. Sjef van de Leur Truus Derks Amsterdam, 19 maart 2015
BLOEDONDERZOEK OP PARASIETEN OVERZICHT 2014 Sjef van de Leur SKML Truus Derks Amsterdam, 19 maart 2015 ONDERWERPEN Resultaten rondzending Malaria is meer dan parasitemie Bespreking extra preparaat en EDTA
Nadere informatieWorkshop chronische nierschade. Adry Bakker Diepenbroek Bettie Hoekstra
Workshop chronische nierschade Adry Bakker Diepenbroek Bettie Hoekstra Mevr. Muis 73 jaar Voorgeschiedenis: diabetes mellitus type 2 hartfalen regelmatig urineweginfecties, 2x pyelonefritis aspecifieke
Nadere informatieEen onvergetelijk etentje. Dr AAM Ermens KCHL Amphia Ziekenhuis, Breda,
Een onvergetelijk etentje Dr AAM Ermens KCHL Amphia Ziekenhuis, Breda, patient B Vrijdag 23 december 1-jarig Marokkaans jongetje Klachten: Plotselinge ontstane icterus Vermoeidheidsklachten Lab: Hb: 4,0
Nadere informatiePathologie. zorgen INZO2 Intensivist = INZO1 + albumine + magnesium
In AZ Sint Maarten zijn een aantal analysepanels afgesproken met en bekrachtigd door een bepaalde arts of artsengroep. De arts noteert de afgesproken panelcode op het aanvraagformulier. De bedoeling is
Nadere informatiePathologie. DIABETESpanel Dr. Vandenbroucke Standaard Diabetes panel. INZO1 Dr. C. Libeer Analysepanel voor een patiënt opgenomen op Intensieve zorgen
In AZ Sint Maarten zijn een aantal analysepanels afgesproken met en bekrachtigd door een bepaalde arts of artsengroep. De arts noteert de afgesproken panelcode op het aanvraagformulier. De bedoeling is
Nadere informatieDe onderontwikkelde follikels die bij PCOS ontstaan, worden cysten genoemd.
In deze folder leest u: Wat is PCOS? Hoe werkt een normale menstruatiecyclus? Verklarende woordenlijst Hoe wordt de diagnose PCOS gesteld? Wat zijn de oorzaken van PCOS? Wat zijn de risico s van PCOS?
Nadere informatiePSA-screening To do or not to do? Dr. Ludo Vanden Bussche uroloog
PSA-screening To do or not to do? Dr. Ludo Vanden Bussche uroloog CIJFERS VLAANDEREN 2010 - MANNEN AANTAL STERFTE OVERLEVING 5 JAAR STERFTE > 80 JAAR PROSTAAT 5651 916 93% 54% LONG 3348 2937 14% 25,6%
Nadere informatie1. Welke stof speelt de belangrijkste rol bij het bepalen van de glomulaire filtratiesnelheid, een maat voor nierschade? 1 van de 1 punt behaald
1. Welke stof speelt de belangrijkste rol bij het bepalen van de glomulaire filtratiesnelheid, een maat voor nierschade? 1. Ferritine 2. CRP 3. Kreatinine 4. Albumine De glomerulaire filtratiesnelheid
Nadere informatieAnemie: waar beginnen we, en waar eindigt het?
Anemie: waar beginnen we, en waar eindigt het? Geneeskundige Dagen van Antwerpen 12.09.2014 Dr. Evi Van Dyck Inhoud Epidemiologie De rode bloedcel Definitie Aanpak van anemie Ferriprieve anemie Macrocytaire
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/33966 holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/3366 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Dijk, Marieke van Title: Type 1 diabetes and sleep : implications for glucoregulation
Nadere informatieSamenvatting voor niet-ingewijden
voor niet-ingewijden Type 2 diabetes Diabetes is een ernstige chronische ziekte, die wordt gekenmerkt door te hoge glucosespiegels (de suikers ) in het bloed. Er zijn verschillende typen diabetes, waarvan
Nadere informatieNederlandse samenvatting voor medisch niet-ingewijden
Nederlandse samenvatting voor medisch niet-ingewijden Chapter 8 Vitamine D, ter preventie van type 2 diabetes Dit proefschrift bevat de resultaten van enkele wetenschappelijke studies over vitamine D in
Nadere informatieDe NHG-Standaard Traumatische knieproblemen (eerste herziening): samenvatting
Richtlijnen De NHG-Standaard Traumatische knieproblemen (eerste herziening): samenvatting L. Willem Draijer, Janneke N. Belo, Hans F. Berg, Roeland M.M. Geijer en A.N. Lex Goudswaard Gerelateerd artikel:
Nadere informatieDeze bijlage is geldig van: 29-10-2015 tot 01-11-2019 Vervangt bijlage d.d.: 12-11-2014
van N.V. MyLab Carusostraat 1 Paramaribo Suriname Locatie waar activiteiten onder accreditatie worden uitgevoerd Hoofdkantoor Klinische Chemie 1 Serum Het bepalen van de alanine aminotransferase activiteit
Nadere informatieKlinisch denken en beslissen in de praktijk. De internist als consulent bij een patiënt met onverklaarde anemie op de afdeling Cardiologie
Voor de praktijk Klinisch denken en beslissen in de praktijk. De internist als consulent bij een patiënt met onverklaarde anemie op de afdeling Cardiologie a.w.f.t.toorians en r.j.m.strack van schijndel
Nadere informatie35 Bloedarmoede. Drs. P.F. Ypma
Drs. P.F. Ypma Inleiding Bloedarmoede (anemie) is een veelvoorkomend verschijnsel bij multipel myeloom en de ziekte van Waldenström, zowel bij het begin van de ziekte als in het beloop ervan. Dit kan (ten
Nadere informatieanemie bij chronische ziekte anemie door ijzergebrek anemie bij myelodysplastisch syndroom hemolytische anemie
Labquiz IJzerdiagnostiek IJzerdiagnostiek is van belang voor het stellen van de juiste diagnose bij een patiënt met anemie. Er kunnen verschillende bepalingen worden aangevraagd, maar niet elke bepaling
Nadere informatieEssentiële Trombocytose
Essentiële Trombocytose Uw hoofdbehandelaar is: hematoloog dr. Uw specialist is op werkdagen tussen 08.30 17.00 uur bereikbaar via de polikliniek Interne geneeskunde, tel. (078) 654 64 64. Inleiding U
Nadere informatie