Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal Vergaderjaar Milieu-educatie Nr. 1 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ONDERWIJS EN WETENSCHAPPEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal 's-gravenhage, 2 februari 1984 Hierbij bied ik u aan een notitie over milieu-educatie. Deze notitie is een antwoord op de vraag van uw Kamer inzake activiteiten van het departement van Onderwijs en Wetenschappen op het gebied van milieu-educatie in het reguliere onderwijs. De vraag werd gesteld tijdens de behandeling in uw Kamer van de begroting van het ministerie van Volksgezondheid en Milieuhygiëne (onderdeel milieuhygiëne) op 21 januari Afgesproken is met de voormalige staatssecretaris van Volksgezondheid en Milieuhygiëne dat door mij een vanuit de O en W-visie geredigeerde conceptbeantwoording aan uw Kamer zou worden voorgelegd. In bijgaande notitie geef ik u een eerste inventarisatie van de stand van zaken in het reguliere onderwijs met betrekking tot de activiteiten op het terrein van milieu-educatie. De minister van Onderwijs en Wetenschappen, W. J. Deetman S-OW Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 1 i

2 DE ACTIVITEITEN OP HET TERREIN VAN MILIEU-EDUCATIE Milieuproblematiek in het onderwijs In de aandacht voor het milieuvraagstuk in het onderwijs gaat het om algemene, elementaire vorming die vooral in het basis- en voortgezet onderwijs plaatsvindt, en een meer beroepsmatige vorming, die door het beroeps- en het academisch onderwijs wordt verzorgd. Milieu-educatie is niet als zodanig voorgeschreven als verplicht vak voor het basis- en voortgezet onderwijs, de beroepsopleidingen en het onderwijs voor volwassenen. Daarom is het moeilijk te overzien wat er in deze onderwijssoorten aan activiteiten op schoolniveau op het gebied van milieu-educatie plaatsvindt. Het is wel bekend dat in de afgelopen jaren zich op het terrein van natuur- en milieu-educatie vele activiteiten ontplooien die zich met het onderwijs bezighouden. Dit gebeurt in instituten die zelf onderzoek, ontwikkelingswerk en begeleiding op hetterrein van het onderwijs uitvoeren en daar eigen deskundigen voor aantrekken. De meeste instituten ressorteren onder andere ministeries en worden van daar uit vaak geheel of gedeeltelijk bekostigd. Deze instituten zoeken veelal contact met zowel mijn departement als met de onderwijsverzorgingsinstellingen. Basisonderwijs Aandacht voor milieu-educatie in het huidige basisonderwijs is niet in enig besluit vastgelegd. De mogelijkheid is aanwezig om de milieuproblematiek binnen het leergebied wereldoriëntatie te bespreken. Of de scholen van deze mogelijkheid gebruik maken en de mate waarin ze dat doen is niet bekend. In het activiteiten- en projectenbeleid van mijn departement voor deze onderwijssector komt milieu-educatie niet voor. Ook in de Wet op het Basisonderwijs is milieu-educatie niet als apart vak opgenomen. Wel worden daarin de leergebieden «bevordering van gezond gedrag» en «de natuur», waaronder biologie genoemd, waarin uiteraard milieu-aspecten aan de orde kunnen komen. Te vermelden is nog het z.g. EG-netwerkproject, waarin ervaringen met milieu-educatie-experimenten op basisscholen (Leiderdorp, Zwaanshoek) in de verschillende lid-staten worden uitgewisseld. De Stichting voor de Leerplanontwikkeling tracht de scholen in het EG-netwerkproject te verbinden met het SLO-project «Natuuronderwijs op de Basisschool» ( = NOB). De LPC steunen de verspreiding van het materiaal uit de eerste fase van het project en het centrum voor internationale vorming ( = CEVNO) verzorgt samen met SBD's het coördinerend secretariaat. Voortgezet onderwijs Uit een aantal activiteiten en vastgestelde besluiten blijkt dat er kan worden gesproken van aandacht voor de milieu-problematiek. In de eindexamenprogramma's voor v.w.o., h.a.v.o. en m.a.v.o. wordt onder biologie als onderwerp bij de examenstof het hoofdstuk «mens en milieu» genoemd. Dit omvat «de mens en zijn zorg voor stoffelijke behoeften en gezondheid» en «de mens als natuurbeheerder». Als een van de keuzeonderwerpen onder natuurkunde voor het v.w.o. wordt «natuurkunde in de samenleving» genoemd, waarin milieu-aspecten een belangrijke plaats innemen. In het leerplan voor de rijksscholen houdt de leerstof voor biologie o.a. in «de betekenis van de biologie voor de mens», omvattend «de mens en zijn verantwoordelijkheid voor natuur en samenleving». Evenals in het eindexamenprogramma wordt bij de leerstof voor natuurkundeals keuze-onderwerp voor het v.w.o. «natuurkunde in de samenleving» genoemd. Wat betreft het lager- en middelbaar beroepsonderwijs, de streekscholen voor beroepsbegeleidend onderwijs en het vormingswerk voor werkende Tweede Kamer, vergaderjaar ,18234, nr. 1 2

3 jongeren is de aandacht voor milieu-educatie niet vastgelegd in enig besluit en - voor zover van toepassing - in eindexamenprogramma's. Het is niet bekend wat op eigen initiatief aan activiteiten op dit terrein wordt verricht. Ten behoeve van de beroepsmatige vorming wordt te Hoorn een avondcursus milieutechniek gegeven, terwijl enkele m.t.s.'en met een afdeling procestechniek toestemming hebben verkregen om binnen die afdeling milieutechniek als examenvak te introduceren. In het projecten- en activiteitenbeleid van Onderwijs en Wetenschappen voor het voortgezet onderwijs wordt sinds 1972 een landelijke projectgroep die het natuurkunde-onderwijs vernieuwt, gefinancierd. Een belangrijke doelstelling van het PLON (Project Leerpakketontwikkeling Natuurkunde) is het aangeven van het verband tussen natuurkunde en samenleving, waarbij vraagstukken over de milieuproblematiek aan de orde komen. Behalve de eigenlijke leerpakketontwikkeling (nu gereed voor de eerste jaren van v.w.o., h.a.v.o. en m.a.v.o.) wordt vanuit het PLON begeleiding verzorgd (voornamelijk door de lerarenopleidingen) voor docenten die met het materiaal willen werken. Aan een aantal scholen voor m.a.v.o. is toestemming verleend een voor 100% van het reguliere natuurkunde-examen afwijkend PLON-examen af te nemen. Aan een aantal scholen voor h.a.v.o. is toestemming verleend een natuurkunde-examen af te nemen, dat voor maximaal 50% van de opgaven afwijkt van het reguliere centraal schriftelijke examen natuurkunde. Ook bij de ontwikkeling van een nieuw leerplan Rijksscholen v.w.o. scheikunde hebben milieuzaken een duidelijke rol gespeeld. Als eerste doel van het scheikunde-onderwijs wordt in het concept leerplan genoemd, dat de leerlingen moeten kunnen inzien, dat scheikunde een rol speelt in de hedendaagse cultuur, in de samenleving en in het dagelijks leven (bijvoorbeeld in de industrie, in het milieu, in de gezondheidszorg) en in de andere natuurwetenschappen. In bedoeld scheikunde-leerplan vinden milieuzaken uitdrukkelijk een weergave. Het is niet de bedoeling de milieuproblemen min of meer als een apart onderwerp te behandelen. Dit onderwerp zal, evenals het onderwerp veiligheid, in het scheikunde-onderwijs voortdurend op de achtergrond moeten meespelen en waar mogelijk naar voren moeten worden gebracht. Ook in de sfeer van het voortgezet onderwijs wordt door twee AVO/LBO-scholengemeenschappen deelgenomen aan heteg-netwerkproject inzake milieu-onderwijs. De SLO zal de ondersteuning van deze scholen ter hand nemen. In de nota «Verder na de basisschool» is voorgesteld een leergebied «oriëntatie op de natuur» in het onderwijsaanbod op te nemen waar aspecten van milieu-educatie aan de orde worden gesteld. Aan instellingen in de verzorgingsstructuur, m.n. de SLO zal te zijner tijd worden verzocht om in samenwerking met scholen de leerplanontwikkeling voor het voortgezet basisonderwijs ter hand te nemen. Daarbij zal ook aan milieu-onderwijs de nodige aandacht worden gegeven. Op dit moment werkt de SLO aan een project «Natuuronderwijs voor jarigen». Daarbij gaat het om de integratie van de verschillende schoolvakken tot één vak «natuur» in context-gericht onderwijs, waarbij wordt uitgegaan van verschijnselen en problemen uit het leven en de maatschappij. Dit project maakt gebruik van de ervaringen, die in het onlangs beëindigde project «Milieukunde», dat is bestemd voor de leerlingen van de bovenbouw h.a.v.o./v.w.o., zijn opgedaan. Ook ervaringen uit het PLON worden hierbij verwerkt. Opleidingen voor onderwijsgevenden In het kader van de herstructurering van de Pedagogische Academie en de Opleidingsschool voor Kleuterleidster, is in de memorie van toelichting bij het ontwerp van Wet tot «Wijziging van de Wet op het voortgezet onderwijs houdende regeling en invoering van de opleidingsscholen voor Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 1 3

4 leraren basisonderwijs» (in juni 1982 behandeld in uw Kamer en in september 1982 in de Eerste Kamer), bij het vakgebied natuuronderwijs, in samenhang met het vakgebied mens- en maatschappijonderwijs, aandacht gevraagd voor het onderwerp «milieubescherming». Ook in een toelichting op het (ontwerp) Besluit opleiding Leraren Basisonderwijs is het onderwerp «milieu-bescherming» onder de aandacht gebracht. Nascholingsactiviteiten met betrekking tot milieu-educatie vinden niet plaats in de sector overheidscontractgebonden activiteiten (OCA). Wel is het mogelijk dat op initiatief van opleidingsinstituten zelf, in de sector veldcontractgebonden activiteiten (VCA) nascholingscursussen met betrekking tot milieu-educatie plaatsvinden. In de diverse opleidingen v.o. zitten wel elementen in vakken die raken aan milieu-educatie. Er zijn geen specifieke voornemens voor extra aandacht voor milieu-educatie. Onderwijs voor volwassenen In het Vormingswerk voor Jonge Volwassenen, de Stichting Huishoudelijke Voorlichting ten Plattelande en het onderwijs aan de dag- en avondscholen wordt aandacht besteed aan het milieu en aan de milieu-educatie. Bij de eerste twee genoemde instellingen gaat het daarbij vooral om de consument als gebruiker van produkten die het milieu kunnen vervuilen en als betrokkene bij besluitvorming omtrent milieuzaken. In het onderwijs aan de dag- en avondscholen gaat het, in het kader van vooral natuuronderwijs en exacte vakken, meer om kennis van en inzicht in de componenten van het milieu en de verstoringen van evenwichten die kunnen worden teweeggebracht. Hoger beroepsonderwijs In het hoger technisch onderwijs komt milieukunde voor: - als vak in de afdelingen chemische technologie, fysische techniek en weg- en waterbouwkunde (HTS Enschede, Hilversum, Den Bosch); - als afstudeerrichting binnen de afd. CT onder de naam veiligheid" en milieu-aspecten (HTS Heerlen); - als differentiatie binnen de afd. CT onder de naam milieutechnologie/ bedrijfshygiëne (HTS Hengelo); - als post HTO-cursussen milieukunde cq. milieuhygiëne in Amsterdam, Leeuwarden, Heerlen, Den Bosch. Bij de Laboratoriumscholen zijn géén differentiaties of afstudeerrichtingen die specifiek op het milieu zijn gericht. Milieu-educatie komt in alle studierichtingen voor in het biologie-onderwijs van het eerste jaar (MLO en HLO) en bij bepaalde onderdelen van het scheikunde-onderwijs. Aan de Rijksacademie «Nieuw Rollecate» te Deventer is met ingang van het schooljaar 1980/1981 de hogere beroepsopleiding milieukunde gestart als experimentele studierichting binnen de opleiding Toegepaste Huishoudwetenschappen (THW). De opleiding omvat vier leerjaren, incl. praktijkleerperiode. Het ligt in de bedoeling dat de milieu-opleiding zich ontwikkelt in de richting van een zelfstandige HBO-opleiding, naast de opleiding THW. Wetenschappelijk onderwijs In het academisch onderwijs komt milieukunde in de twee-fasen structuur voor: A. Eerste Fase R.U. Utrecht: Werkgroep Milieukunde Universiteit van Amsterdam: Interfacultaire Vakgroep Milieukunde (IVAM) Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 1 4

5 VU Amsterdam: Instituut voor Milieuvraagstukken (IVM) RU Leiden: Centrum voor Milieukunde (CML) RU Groningen: Milieukundig Studiecentrum KU Nijmegen: Interfacultaire Taakgroep Milieukunde (ITM) LH Wageningen: Studierichting Milieuhygiëne Vakgroep Luchthygiëne en "Verontreiniging EU Rotterdam: Milieukunde (Aanbod aan milieudeskundigheid) TH Delft: Centrum voor Technische Milieukunde (CTM) TH Twente: Procesbeheersing en Milieubeheer ( vakgroep) TH Eindhoven: Stuurgroep Milieukunde KU Tilburg: milieukunde komt als vak niet voor. Wel wordt er binnen enkele vragen aandacht besteed aan milieuzaken. B. Tweede Fase (voorlopige) voorstellen Er is een voorstel om in samenwerkingsverband - Interfacultaire Vakgroep Milieukunde (universiteit van Amsterdam), Centrum voor Milieukunde (RU Leiden), Instituut voor Milieuvraagstukken (VU Amsterdam) - een postdoctorale beroepsopleiding Milieukunde te organiseren. Te verwachten valt dat aan de RU Groningen een interfacultaire vakgroep Energie en Milieukunde zal worden ingesteld. Aan de KU Nijmegen bestaan ideeën over «milieukunde-speciaiistisch» onderwijs. LH Wageningen heeft een begin gemaakt met de formulering van vakinhoudelijke bekwaamheidseisen voor verlening van een 1e graads onderwijsbevoegdheid in de tweede fase. Het ligt in de bedoeling om aan de TH Delft te komen tot de instelling van een opleiding «Milieutechnologie». De minister van Onderwijs en Wetenschappen, W. J. Deetman. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 1 5