Opzet monitoring hoogst haalbare doelen brancheverduurzamingsplannen 2018

Transcriptie

1 Opzet monitoring hoogst haalbare doelen brancheverduurzamingsplannen 2018 Aan: Branchevertegenwoordiger brancheverduurzamingsplan verpakken Datum 18 april 2016 Inleiding Dit document dient het doel om handvatten te bieden aan branches bij het ontwikkelen van een monitoringsmethodiek. De methodiek richt zich op het meten van de voortgang op de gestelde hoogst haalbare doelen uit de brancheverduurzamingsplannen. Deze brancheverduurzamingsplannen zijn door branches opgesteld vanuit afspraken uit de Raamovereenkomst Verpakkingen en het bijbehorende Addendum. De totstandkoming van deze brancheverduurzamingsplannen staat nader toegelicht in paragraaf 1 (Context). Om uiteindelijk te kunnen rapporteren over de voortgang op de doelstellingen die in de brancheverduurzamingsplannen zijn gesteld is het opstellen van een monitoringsmethodiek noodzakelijk. In paragraaf twee wordt het gewenste beeld van een branche monitoringsverslag geschetst. Op basis hiervan is een proces ontworpen om tot dit verslag te komen, het proces staat beschreven in sectie 2.2. De eerste twee stappen in dit proces richten zich op twee vragen. Enerzijds de vraag wat er gemonitord moet worden om te komen tot de gewenste verslaglegging. Anderzijds de vraag hoe gemonitord moet worden om te komen tot een robuust monitoringsverslag. Om invulling te geven aan wat er gemonitord moet worden heeft het KIDV voor de verschillende branches per doelstelling een lijst opgesteld met Kritische Prestatie Indicatoren (KPI s) en bijbehorende definities. Een verwijzing naar deze lijst is te vinden in paragraaf 3. In paragraaf 4 wordt richting gegeven hoe er gemonitord dient te worden als basiseis. Het gaat hier om eisen aan de transparantie en traceerbaarheid, niet om de inhoud. Het KIDV vindt het wenselijk om hier een zekere mate van vrijheid te geven aan de branches, zolang zij kunnen aantonen dat de gekozen monitoringsmethodiek voldoende robuust en betrouwbaar is. Hiervoor heeft het KIDV een kwaliteitseisen checklist opgesteld. Deze checklist geeft enerzijds ondersteuning aan de branches om een robuuste monitoringsmethodiek te ontwikkelen en anderzijds inzicht aan het KIDV en de toetsingscommissie om de kwaliteit van de monitoringsmethodiek te kunnen bepalen. Met ondersteuning vanuit aangeleverde documenten zijn de branches aan zet bij het ontwikkelen van een monitoringsmethodiek. Het vervolgproces staat nader toegelicht in paragraaf 5. 1 Context In de Raamovereenkomst Verpakkingen en het bijbehorende Addendum hebben gemeenten, het verpakkende bedrijfsleven en de Rijksoverheid afgesproken dat branches plannen opstellen om productverpakkingscombinaties voor 2018 te verduurzamen en dat zij daarin de hoogst haalbare doelen als uitgangspunt nemen. De afspraak is dat branches dit in 2018 ook doen voor Voor het toetsen van de plannen heeft het KIDV een toetsingscommissie ingesteld, bestaande uit vier wetenschappers van vier verschillende universiteiten 1 die onder regie van het KIDV de toetsing uitvoert. De 1 Prof. dr. Jacqueline Cramer, hoogleraar Duurzaam Innoveren, Universiteit Utrecht. Prof. dr. ir. Roland ten Klooster, Leerstoel Packaging Design and Management aan de Universiteit Twente en ontwerper/adviseur bij Plato product consultant. Dr. ir. Renee Wever, assistent professor design engineering, TU Delft. Dr. Ulphard Thoden van Velzen, WUR, DLO onderzoeker aan Wageningen UR Food & Biobased Research. 1

2 toetsingscommissie heeft de brancheverduurzamingsplannen en de hoogst haalbare doelen getoetst op kwantitatieve en kwalitatieve onderbouwing van de geformuleerde hoogst haalbare doelen. Op basis van haar gebundelde kennis en ervaring heeft de toetsingscommissie per getoetst plan aangegeven of de doelen realistisch en hoogst haalbaar zijn. Na de toetsing door de toetsingscommissie heeft de Raad van Advies (RvA) van het KIDV 2 haar advies over de brancheverduurzamingsplannen uitgebracht aan het KIDV-bestuur, waarbij, naast de brancheverduurzamingsplannen, gebruik is gemaakt van de toetsingsdocumenten. Op basis van de adviezen van de toetsingscommissie en de RvA heeft het KIDV-bestuur de brancheverduurzamingplannen met de bijbehorende hoogst haalbare doelen vastgesteld. Het KIDV-bestuur heeft geconstateerd dat het opstellen van brancheverduurzamingsplannen met hoogst haalbare doelen een nieuwe aanpak is, zowel in Nederland, als in Europa. Het is voor het eerst dat er stelselmatig en branche-breed afspraken worden gemaakt over het verduurzamen van de productverpakkingsketen. Dit geeft een impuls aan de ontwikkeling naar een circulaire economie, in het bijzonder voor verpakkingen en verpakte producten. De plannen zijn een uitwerking van de Europese verplichting inzake de essentiële eisen voor verpakkingen. De hoogst haalbare doelen concretiseren de essentiële eisen. Op deze manier worden naast de doelen die in de raamovereenkomst al zijn gesteld voor het recyclen van verpakkingsmateriaal nu ook afspraken gemaakt over verduurzaming bij het ontwikkelen van verpakkingen. In de aanpak die door het KIDV is ontwikkeld zijn de hoogst haalbare doelen logischerwijs gebaseerd op de prestaties van koplopers uit de branches. Dit is ingegeven door het feit dat koplopers binnen een branche met hun prestaties de overige leden van dezelfde branche kunnen inspireren om hun verpakkingen verder te verduurzamen. Het verduurzamingsproces kost tijd en per branche kunnen verschillende snelheden van verduurzaming voorkomen, want de doorlooptijd van de benodigde transities is onder meer afhankelijk van de financiële investeringen die moeten worden gedaan en de beschikbaarheid van technologische kennis om tot de hoogst haalbare doelen te komen. De branches zijn primair verantwoordelijk voor de gepubliceerde verduurzamingsplannen, het betreft hier immers plannen op brancheniveau. De branches spannen zich in om alle bedrijven in de branche, waaronder koplopers, achterblijvers en middenmoters, aan te sporen de vastgestelde doelen te behalen. De huidige plannen richten zich op 2018, maar hiertoe beperkt het verduurzamingsproces zich niet. Ook voor de periode tot 2022 zal op termijn door de branches een brancheverduurzamingsplan Verpakkingen dienen te worden opgesteld, voortbouwend op de ervaringen en huidige kennis die is opgedaan. 2 De Raad van Advies geeft inhoudelijk advies over projecten en over de Verduurzamingsagenda verpakkingen. De leden van de Raad zijn: Sijas Akkerman (Stichting Natuur en Milieu); Dick Hoogendoorn (Vereniging Afvalbedrijven); Marc Jansen (Centraal Bureau Levensmiddelen); Hans Groenhuis (Nederlandse Vereniging voor Reinigings- en Afvalmanagement); Aafko Schansema (StiMo, Stichting Materialenorganisaties); Kees Plug (ministerie van Infrastructuur en Milieu); Chris Bruijnes (op persoonlijke titel); Hans van Trijp (Wageningen UR) 2

3 2 Monitoringsmethodiek De rol van het KIDV is die van toetsen en vaststellen van de door de branches aangeleverde monitoring resultaten. Om te komen tot monitoringsresultaten is het van belang om een juiste monitoringmethodiek op te zetten. 2.1 Gewenst monitoringsverslag Een eerste stap om te komen tot een methodiek is het vaststellen van het gewenste eindbeeld: het monitoringsverslag. Een goede monitoringmethodiek zal kwalitatief en kwantitatief inzicht geven in de voortgang van individuele branches op het verduurzamen van verpakkingen aan de hand van de brancheverduurzamingsplannen. Een goede monitoring is cruciaal, want daarmee kunnen bedrijven en branches laten zien welke stappen er daadwerkelijk zijn genomen. Daarnaast biedt de monitoringsinformatie inzicht voor de bedrijven waar zijzelf, hun branche en andere branches staan zodat zij hun eigen positie kunnen bepalen. Nieuwe kennisopbouw is nodig om te komen tot het gewenste eindbeeld. Nog niet alle branches hebben de kwantitatieve bedrijfsinformatie omtrent de duurzaamheidsprestaties van verpakkingen op orde omdat op branche-niveau (nog) niet alle informatie voorhanden en verwerkt is in de brancheplannen. Er dient hier dus nieuwe prestatie-informatie en kennis opgebouwd te worden, hetgeen tijd vergt. Enkele branches hebben een zogenaamde toetsingsgoedkeuring onder voorbehoud gekregen om deze zaken op orde te krijgen. Bij de levensmiddelenbranche wordt bijvoorbeeld gewerkt aan de opzet van een representatief boodschappenmandje 3. Zodra bovenstaande op orde is zal dit instrument tevens onderdeel uit gaan maken van de monitoring methodiek die zal worden vastgesteld door het KIDV bestuur. Het KIDV wil jaarlijks een monitoringsverslag gaan uitbrengen dat bestaat uit een overkoepelend verslag en een uitdieping per branche. Van monitoringsverslag terugwerkend zijn de opleveringen als volgt: Overkoepelend beeld over branches heen op basis van 4R s (teruggrijpend op toetsingskader methodiek ) Per branche een monitoringsverslag op de hoogst haalbare doelen. Dit verslag komt tot stand vanuit de per branche ontwikkelde monitoringsmethodiek. Dit branchemonitoringsverslag wordt door het KIDV en de toetsingscommissie beoordeeld en mogelijk bestendigd door het laten uitvoeren van steekproeven. Dit branchemonitoringsverslag bevat zowel een kwantitatieve als kwalitatieve voortgangsbeschrijving op de hoogst haalbare doelen en onderzoeksdoelstellingen Gedetailleerde bijlagen met overzichten per branche, dwarsdoorsnedes (per verpakkingsmateriaal, type verpakking etc.) 3 Het boodschappenmandje is een instrument dat branches kunnen inzetten om hun productverpakking combinaties te benchmarken en zo de voortgang inzichtelijk te maken. 3

4 Het monitoringsdashboard op hoogst abstractieniveau (bijdrage aan Re-use, Reduce, Renew, Recycle) kan er als volgt uitzien: 2.2 Toelichting op het monitoringsproces Om te komen tot de totstandkoming van het gewenste eindbeeld zal er een proces van monitoring plaatsvinden. Dit hoofdproces van de monitoring van duurzaam verpakken is als volgt ontworpen. Het KIDV heeft een checklist met kwaliteitseisen opgesteld. Daarnaast is er per branche een lijst met kwalitatieve en kwantitatieve KPI s met bijbehorende definities. Met behulp van deze middelen is het aan de individuele branches om een monitoringsmethodiek te ontwikkelen. Deze methodiek zal getoetst worden door het KIDV, met behulp van de toetsingscommissie. Nadat de monitoringsmethodiek is vastgesteld kan een eerste nulmeting uitgevoerd worden. De nulmeting volgens de branche specifieke methodiek wordt ook aan het KIDV gerapporteerd. Tussentijds en aan het eind van de brancheplannen periode rapporteert de branche over de voortgang op basis van deze zelfde vastgestelde methodiek waarmee ook de nulmeting is uitgevoerd. Dan wordt ook bepaald of het monitoringsverslag voldoende robuust is volgens de kwaliteitseisen en definities. Zodra dit het geval is zal het KIDV de verschillende getoetste monitoringsverslagen van de individuele branches aggregeren tot een finaal monitoringsverslag. 4

5 Het monitoringsproces ziet er schematisch als volgt uit (groen acties KIDV, blauw acties branches): De eerste twee stappen van wat en hoe monitoren zijn uitgewerkt door het KIDV en worden in de volgende paragrafen nader toegelicht. 3 Opzet monitoringsmethodiek, de eerste stappen Het KIDV heeft een checklist opgezet (excel Kwaliteitseisen en Definities opzet monitoring Brancheplan ) die dient als hulpmiddel voor uw branche bij het opzetten, invullen en rapporteren van uw branche specifieke monitoringsmethodiek. Bij het doorlezen van onderstaande punten is het raadzaam deze nu bij de hand te nemen. 3.1 Wat monitoren KPI s Een eerste stap om te komen tot een monitoringsmethodiek is om na te gaan wat er gemonitord moet gaan worden om prestaties op de gestelde hoogst haalbare doelen inzichtelijk te maken. Dit is van belang om de monitoringsinspanning effectief in te zetten en gericht te laten plaatsvinden. De te meten gegevens dienen voldoende inzicht te geven in de prestaties op de geformuleerde doelstellingen. Om dit te waarborgen heeft het KIDV per branche en per doelstelling een lijst opgesteld met kwalitatieve en kwantitatieve KPI s en bijbehorende definities. Deze zijn door het KIDV op maat gemaakt voor elke branche en worden samen met dit document aan de vertegenwoordigers van de verschillende branches verstrekt. Deze informatie staat (gebundeld met de hieronder beschreven kwaliteitseisen) in de zogenaamde checklist met definities en kwaliteitseisen om de branche specifieke monitoring op te zetten. 3.2 Hoe monitoren - kwaliteitseisen Naast dat is vastgelegd wat er gemonitord gaat worden is een volgende stap om te bepalen hoe dit moet gaan gebeuren. Gezien de grote diversiteit aan type doelstellingen, is er geen universele methode die past bij alle doelstellingen. Daarom acht het KIDV het wenselijk om de branches een zekere mate van vrijheid te geven bij het ontwerpen van een monitoringsmethodiek. Echter, het KIDV wil wel in staat zijn om een gedegen oordeel te kunnen geven over de kwaliteit van de ontworpen monitoringsmethodiek en inhoud. Daarom zal het KIDV, 5

6 met behulp van de toetsingscommissie de door de branches opgestelde monitoringsmethodiek toetsen op een aantal kwaliteitseisen. Om de kwaliteitseisen te integreren in de monitoringsmethodiek heeft het KIDV de checklist opgezet. De checklist dient twee doelen. Enerzijds geeft de checklist de branche ondersteuning bij het ontwerpen van de monitoringsmethodiek doordat de branche aan de hand van de checklist na kan gaan of aan alle kwaliteitseisen is gedacht. Anderzijds geeft de checklist het KIDV en de toetsingscommissie de mogelijkheid om de kwaliteit van de monitoringsmethodiek van de branche te beoordelen doordat zij middels de checklist inzicht krijgen in de methodiek en de onderbouwing voor het ontwerp. De checklist kan gezien worden als een middel om een hoge mate van transparantie te krijgen over de gekozen methodiek. Elke branche wordt gevraagd om deze checklist in te vullen en de checklist te gebruiken als ondersteuning bij de opzet van de monitoringsmethodiek. Deze monitoringsmethodiek zal samen met de checklist worden getoetst door de toetsingscommissie van het KIDV. De checklist is opgebouwd uit vier onderdelen: uniformiteit, representativiteit, datakwaliteit en onafhankelijkheid. Deze vier kwaliteitseisen bepalen samen de robuustheid van de monitoring. Voor elke van deze kwaliteitseisen worden verschillende onderdelen in de checklist behandeld. De kwaliteitseisen staan in de onderliggende sectie nader toegelicht en worden geïllustreerd aan de hand van een voorbeeld Uniformiteit Om uniformiteit te waarborgen is het van belang om transparantie te hebben over (kritische) prestatie indicatoren, definities en meetmethoden. Helderheid over de gehanteerde definities is van cruciaal belang om de monitoringsinformatie te kunnen beoordelen en eventueel te aggregeren naar een hoger niveau. Voorbeeld: Een voorbeeld van een doelstelling die is opgenomen in de brancheverduurzamingsplannen is: Het vergroten van het aandeel mono-materialen per productverpakkingscombinatie Transparantie over definities is in dit geval van belang om te begrijpen: - Wat er wordt verstaan onder mono-materialen: wordt bijvoorbeeld iets dat uitsluitend uit kunststof bestaat (dus geen andere materialen zoals karton of metaal) al meegenomen of is dit bijvoorbeeld als dit uit één enkel type kunststof bestaat (dus ook geen laminaten van verschillende typen kunststoffen)? - Wat er wordt bedoeld met aandeel per productverpakkingscombinatie : mag de gehele productverpakkingscombinatie slechts uit een materiaal bestaan om te worden meegenomen? Of mag dit ook als de verschillende onderdelen van de verpakkingen van elkaar te scheiden zijn? En wat wordt er verstaan onder het scheidbaar zijn van verpakkingen (op welke manier aan elkaar bevestigd)? De checklist helpt de branches zodat alle belangrijke KPI s en definities zijn opgenomen in de monitoringsmethodiek en zullen voldoen aan de bijbehorende kwaliteitseisen Representativiteit Representativiteit van de data is belangrijk voor de betrouwbaarheid van de data. Veel branches hebben een doel geformuleerd op brancheniveau. Om op dit niveau een uitspraak te kunnen doen over de voortgang van de doelstellingen is het van belang om voor de branche als geheel representatieve data te verzamelen. 6

7 Voorbeeld: Een voorbeeld van een doelstelling die is opgenomen in de brancheverduurzamingsplannen is: Gemiddeld aandeel rpet in een bepaalde verpakkingstype voor de Nederlandse markt. Het zal niet haalbaar zijn om over alle op de Nederlandse markt gebrachte verpakkingen in dit verpakkingstype data te verzamelen. In dit voorbeeld is het daarom onder andere relevant om inzicht te hebben op: - Verhouding van aangeleverde data t.o.v. markt gebrachte volume: over welk aandeel van de op de Nederlandse markt gebrachte volume van dit verpakkingstype is de informatie verkregen. - Onderliggende verpakkingssoorten: is er mogelijk sprake van eenzijdige dataweergave over een specifieke subcategorie verpakkingen binnen dit verpakkingstype gerapporteerd? Dit zou een vertekend beeld kunnen geven t.o.v. de doelstelling op alle verpakkingen die onder dit verpakkingstype vallen. - Koplopers en achterblijvers: is er mogelijk sprake van eenzijdige dataweergave vanuit de bedrijven die hier boven de markt gemiddeld zitten in hun inspanningen hierop? Dit zou een vertekend beeld kunnen geven t.o.v. de doelstelling op alle verpakkingen binnen dit verpakkingstype. De checklist helpt de branches bij het inzicht geven in de scope van de data en daarbij onderbouwen waarom bijvoorbeeld gefocust wordt op representativiteit t.o.v. het marktaandeel of juist op de verhouding koplopers en achterblijvers (afhankelijk van de doelstelling). Het is aan de branche om hier inzicht in te geven en een onderbouwing voor aan te leveren Datakwaliteit De kwaliteit van de data is van belang voor de betrouwbaarheid. Om de datakwaliteit te beoordelen is het van belang om transparantie te hebben over de wijze van dataverzameling en de aggregatie van de data. Voorbeeld: Een voorbeeld van een doelstelling die is opgenomen in de brancheverduurzamingsplannen is: Aandeel van het papier/karton dat FSC, PEFC, SFI of gelijkwaardig gecertificeerd is. Op het moment dat er hierover gerapporteerd wordt is het relevant om te weten: - Waar komt de ruwe data vandaan: zie ook onafhankelijkheid. - Welke berekeningen zijn er uitgevoerd: is er gerekend aan de ruwe data (leveren bedrijven uitgesplitst per certificering aan of tellen ze dit op)? - Welke aannames zijn er gedaan: Zijn er aannames gemaakt (bijvoorbeeld 95% van het ingekochte FSC karton wordt als verpakking op de markt gebracht en de overige 5% is snijverlies)? - Welke aggregatie heeft plaatsgevonden: hoe zijn de percentages FSC, PEFC, SFI en gerecycled samen tot een branche breed percentage geaggregeerd? De checklist helpt de branches bij het inzicht geven welke data, door wie en met welke frequentie wordt verzameld. Daarnaast zal de branche gevraagd worden om inzicht te verschaffen in hoe de data wordt geaggregeerd en welke rekenmethoden, schattingen, extrapolaties, aannames en andere databewerkingsmethoden hierbij zijn gebruikt Onafhankelijkheid Onafhankelijke informatie verhoogt de betrouwbaarheid van data. Transparantie over de oorsprong van de data en geverifieerde bewijslast is cruciaal om inzicht te geven in de mate van onafhankelijkheid. Op basis 7

8 hiervan kan een inschatting gemaakt worden of data van gewenste kwaliteit is voor het doeleinde van monitoring. Voorbeeld: Een voorbeeld van een doelstelling die is opgenomen in de brancheverduurzamingsplannen is: Aandeel van het papier/karton dat FSC, PEFC, SFI of gelijkwaardig gecertificeerd is. De bron van de aangeleverde data is nodig om te begrijpen: - Wat de bron is van de data: data vanuit de certificeringsinstanties geeft in dit geval een grotere onafhankelijkheid en betrouwbaarheid. Maar nota s van leveranciers zijn bijvoorbeeld in dit geval ook meer onafhankelijk dan de (nauwelijks te controleren) data vanuit een zelf opgezet bedrijfsdocument van de afdeling inkoop. De checklist helpt de branches bij het inzicht verkrijgen in de oorsprong en de verificatie van de data en daarbij zoveel mogelijk bouwen op onafhankelijk geverifieerde data, bij voorkeur vanuit externe instanties en gecontroleerde systemen. 4 Aan de slag 4.1 Maatwerk per branche Het is aan u als branche om met de door het KIDV geleverde checklist met definities en kwaliteitseisen een branche-eigen monitoringsmethodiek voor uw hoogst haalbare doelen te formuleren. Werkwijze: De hoogst haalbare doelen zoals opgenomen in uw branche verduurzamingsplan zijn door het KIDV uitgeschreven in het eerste tabblad van de checklist. Deze doelstellingen zijn vervolgens een voor een geplaatst in de verdere tabs van de excel checklist. Per doelstelling zijn in het kader van uniformiteit, de KPI, de meeteenheid en de definities van gebruikte termen uit geschreven. Dit betekent dat per doelstelling het KIDV de checklist voor de kwaliteitseis uniformiteit al heeft ingevuld (de eerste drie rijen van de checklist) zoals ook toegelicht in 3.1. Aan de hand van de drie resterende kwaliteitseisen; representativiteit, datakwaliteit en onafhankelijkheid kunt u nu per doelstelling, in de checklist, uw monitormethodiek ontwerpen cq. invullen. 4.2 Toetsing monitoringsmethodiek De door u ingevulde branche-specifieke monitoringsmethodiek dient vervolgens aangeleverd te worden aan het KIDV. Het KIDV zal de branche eigen monitoringsmethodiek laten beoordelen door de toetsingscommissie. Op basis van het oordeel van de toetsingscommissie stelt het KIDV de branche eigen monitoringsmethodiek vast. 4.3 Nulmeting Volgens de nu vastgestelde (goedgekeurde) branche specifieke monitoringsmethodiek zal de branche direct haar nulmeting uitvoeren, ook al is deze wellicht al eerder in de tijd volgens een andere methode al eens uitgevoerd. Deze nulmeting dient de branche vervolgens aan te leveren aan het KIDV en dient als basis en referentiepunt voor de prestatiemeting aan het eind van de planperiode. 8