Verslag Bilderbergconferentie 2007 Ondernemen in het Europa van morgen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Verslag Bilderbergconferentie 2007 Ondernemen in het Europa van morgen"

Transcriptie

1 Verslag Bilderbergconferentie 2007 Ondernemen in het Europa van morgen

2 is de grootste centrale ondernemingsorganisatie van Nederland. Zij behartigt de gemeenschappelijke belangen van 175 brancheverenigingen met hun ruim aangesloten ondernemingen. De vijf bij aangesloten regionale werkgeversverenigingen en Jong Management vertegenwoordigen persoonlijke leden. representeert 90 procent van de werkgelegenheid in de marktsector. Postbus 93002, 2509 AA Den Haag Telefoon Fax Antwoordnummer (telefonische vraagbaak voor leden) Internet Februari 2007

3 INHOUD Voorwoord 5 Opening door Bernard Wientjes, voorzitter 7 Inleidingen Frits Bolkestein, hoogleraar intellectuele grondslagen van politieke ontwikkelingen en voormalig EU-commissaris voor de interne markt: 'Ondernemen in het Europa van morgen' 9 Paul Scheffer, hoogleraar Faculteit voor Sociale en Gedragswetenschappen Universiteit van Amsterdam: 'Een zeker idee van Nederland' 13 Ernest-Antoine Seillière, president Europese werkgeversorganisatie BusinessEurope: 'A vision for Europe' 18 Ruud Lubbers, voorzitter Curatorium, minister-president van 1982 tot 1994: 'Maastricht, Berlijn en verder' 23 Samenvatting van de twee forumdiscussies 29 Bijlage I Programma Bilderbergconferentie Bijlage II Verslag in Forum van 15 februari Bijlage III Interview met Bernard Wientjes, voorzitter, in Het Financieele Dagblad van 19 januari

4 4

5 Voorwoord In maart 2007 is het 50 jaar geleden dat West-Duitsland, Frankrijk, Italië en de Beneluxlanden de Europese Economische Gemeenschap oprichtten. Sinds 1 januari 2007 zijn maar liefst 27 landen lid van de Europese Unie. Het 'project Europa' is van onschatbare betekenis. Het heeft vrede en verzoening gebracht en welvaartsgroei. Nu zijn er nieuwe uitdagingen die alleen internationaal kunnen worden aangepakt: de internationale concurrentiepositie, klimaat en energie, veiligheid, immigratie en het omgaan met diversiteit. Op de 45 e Bilderbergconferentie van die plaatsvond op vrijdag 2 en zaterdag 3 februari 2007 in Hotel De Bilderberg in Oosterbeek, hebben de deelnemers zich indringend beziggehouden met deze uitdagingen. Deze publicatie geeft u de tekst van de inleidingen en een kort verslag van de gevoerde discussies. Jan-Willem van den Braak, Permanent Gedelegeerde in Brussel en hoofd stafgroep Levensbeschouwing en Ondernemen februari 2007 Contactpersoon: Huib Klamer, secretaris Levensbeschouwing en Ondernemen, Klamer@vno-ncw.nl, telefoon:

6 6

7 Opening Bernard Wientjes, voorzitter Ik heet iedereen van harte welkom. In het bijzonder de aanwezige oud-voorzitters: Steef van Eijkelenburg, die morgen zijn 85 e verjaardag viert, Rien Timmer en Jacques Schraven. Verder de aanwezige politici, Tweede Kamerleden en europarlementariërs. Een zeer bijzonder welkom aan Ernest-Antoine Seillière, president van ik zeg het voor het laatst Unice, dat sinds enkele dagen is omgedoopt in BusinessEurope. Unice had een aantal bijklanken die voor sommigen wat onbegrijpelijk waren. De nieuwe naam geeft aan dat de business van Europe is verenigd in een groep van 39 leden, werkgevers- en ondernemersorganisaties. Onderwerp van deze conferentie is Europa. De belangstelling is enorm. Heeft dat te maken met het thema van deze conferentie of met het bijzondere karakter van de Bilderbergconferentie? Ik hoop met beide. Namens vind ik met mijn collega 's van MKB-Nederland en LTO Nederland dat wij de 'lead' moeten nemen in de discussie over Europa. Europa begon als een droom in de 50er jaren. Een aantal bijzondere mensen kwam toen bij elkaar en bracht het Verdrag van Rome tot stand. Zij hadden een meeslepende visie, zo kan ik me nog herinneren uit mijn jonge jaren. In de geschiedenis van Europa zie ik golven van succes, maar ook diepe dalen. Aan het begin van de 80er jaren kwam Europa in moeilijkheden en nam het scepticisme toe. Dan nemen ondernemers in Europa en in onze organisatie leiding in de discussie over Europa. Dat heeft uiteindelijk geleid tot het belangrijke project 'Europa 1992'. Ook toen was er weer een droom, een visie, met een fantastisch resultaat. Hetzelfde zag je met de euro. Ook daarover was eerst veel scepsis, maar uiteindelijk, toen de euro kwam, ook een golf van enthousiasme. Dat zie je vervolgens weer teruglopen. Nu zitten we opnieuw in een diep dal. Dat geldt speciaal voor ons land dat tegen de grondwet van Europa heeft gestemd. De facto staat Nederland nu buitenspel. Met grote zorg zagen we vorige week de bijeenkomst in Madrid van regeringsleiders van de landen die vóór het verdrag hebben gestemd. Dan ga je je afvragen: welke kant gaat het op? Voor onze ondernemersorganisatie is maar één ding belangrijk: Europa móet door, Europa is voor ons dé kans in de globaliserende wereld. Het is weer aan ons om zo mogelijk samen met BusinessEurope de leiding te nemen, de stuwende kracht te vormen, bij de hopelijk nieuwe droom van Europa. Als ik kijk naar de grote discussies over energie, milieu, integratie, en de strijd om de macht in de globalisering, dan zie ik bij al die onderwerpen dat Nederland alléén kansloos is; Nederland kan alleen overleven mét Europa. Ik hoop van harte dat er weer droombeelden komen over Europa als een veilig en duurzaam systeem, met veilige grenzen, innovatieve slagkracht denk aan de Lissabon-agenda, zodat we de komende periode weer met vertrouwen tegemoet kunnen gaan. Daarover zullen we vandaag en morgen veel horen. We hebben een fantastisch programma. Het voorzitterschap van de conferentie draag ik over aan Peter van Ingen, bekend van het TV-programma Buitenhof. 7

8 8

9 Inleidingen Frits Bolkestein 'Ondernemen in het Europa van morgen' 1. Opkomende landen In 2005 namen de opkomende landen 'emerging economies', waaronder India en China meer dan de helft van het BBP van de wereld (tegen koopkrachtpariteiten) voor hun rekening. Zij consumeren nu meer dan de helft van de energie van de wereld en waren over de periode verantwoordelijk voor 80 procent van de groei van de vraag naar olie. In zekere zin hernemen China en India hiermee hun historische plaats want tot het einde van de negentiende eeuw waren zij de grootste economieën. Ik geef toe: het is even wennen. Maar deze ontwikkeling is onafwendbaar en voor honderden miljoenen mensen positief. Het IMF voorspelt dat over de volgende vijf jaar de economische groei van de opkomende landen gemiddeld 6,8 procent zal bedragen tegen 2,7 procent voor ontwikkelde landen. The Economist noteert dat de eerste tien jaar van de 21ste eeuw de snelste groei van het gemiddelde wereld-inkomen van de geschiedenis zullen laten zien 1. Het is duidelijk dat de opkomende landen een krachtige motor van de economische groei zijn want de helft van de uitvoer van de VS, de EU en Japan gaat er naartoe. Die impuls is dubbel welkom in de EU waar de demografische omslag de neiging heeft de groei te vertragen. Twee aspecten van deze historische ontwikkeling vragen om bijzondere aandacht. Het eerste betreft de voorraad vreemde valuta van de opkomende landen 70 procent van het totaal in de wereld. Tot nog toe heeft een aantal Aziatische tresorieën het Amerikaanse tekort op de lopende rekening met kolossale bedragen gedekt. De vraag is hoe lang zij daarmee door zullen gaan. In het geval van China zal een beter functionerende bancaire sector steeds meer liquiditeit naar de binnenlandse economie kunnen sluizen. Daarnaast is het niet aantrekkelijk geld te beleggen in een depreciërende valuta, zodat naar verwachting steeds meer geld in euro's zal worden geplaatst. Voor de EU is dat ongunstig want volgens DNB leidt een stijging van de effectieve koers van de euro met 10 procent in het eerste jaar tot een daling van de economische groei met 0,4 procent 2. Voor de VS lijkt dit ook ongunstig want een dergelijke ontwikkeling zou tot een zich versnellende daling van de koers van de dollar kunnen leiden, totdat een nieuw evenwicht is bereikt. Dat zal de wereldeconomie verstoren. Aan de andere kant kan de huidige situatie ook niet voortduren, waarbij honderden miljoenen arme mensen de rijkste consumenten ter wereld subsidiëren. 1 The Economist, 'The New Titans. A Survey of the world economy', 16 september DNB, Kwartaalbericht maart 2004: 'Nederland in het euro-gebied', blz. 19 9

10 Het tweede aspect is de arbeidsinkomensquote, d.w.z. het aandeel van lonen en salarissen in de totale toegevoegde waarde. Dat is nu lager dan het in de afgelopen dertig jaar is geweest. Hoe komt dat? 2. AIQ De mogelijkheid voor werkgevers productie naar lage-lonen-landen te verplaatsen, betekent dat werknemers-organisaties minder onderhandelingskracht hebben. Ten tweede zorgt immigratie in bepaalde sectoren voor een neerwaartse druk. Ik vermoed dat in de restaurants van Londen nauwelijks een autochtone Brit bedient. Meer in het algemeen heeft de entree van Rusland, China en India in de markteconomie het gevolg dat het aantal beschikbare werknemers in de wereld is verdubbeld van 1,5 tot 3 miljard. Dat omvat niet alleen handwerkslieden maar ook wetenschappers en ingenieurs. Daarvan produceren India en China nu meer dan de VS, de EU en Japan tezamen. Ook moet worden vermeld dat hoog geplaatste ondernemers een groot deel van de inkomensgroei in beslag nemen. Dat is onwenselijk. De top 1 procent van Amerikaanse verdieners ontvangt nu 16 procent van alle inkomens, tegen 8 procent in Maar zolang aandeelhouders daar accoord mee gaan, is het moeilijk er wat aan te doen. Wij kennen immers ook de 'freedom to contract'. Het is belangrijk dat deze toestand wordt verbeterd want, zo niet, zal de politieke druk tot protectionisme steeds verder groeien. En protectionisme is het laatste wat wij nodig hebben. Hiermee kom ik op de Europese Unie. 3. De Europese Unie De Doha-ronde is mislukt. Dat komt onder andere door de Europese landbouwpolitiek. Door een onderonsje van kanselier Schröder en president Chirac is die tot 2013 vastgenageld, hoewel Duitsland eerst vrijhandelaar inzake landbouw was. Mijn ervaring is dat wanneer Frankrijk en Duitsland ruzie hebben, de Fransen altijd winnen. De neiging van Commissaris Mandelson om bilaterale handelsovereenkomsten te sluiten, mag overigens niet worden ondersteund want zij doorbreekt twee grondbeginselen van de WTO: de nondiscriminatie en de most-favoured-nation clausules. De basis van de Europese Unie wordt gevormd door de interne markt, concurrentiepolitiek en internationaal handelsbeleid. Over de handelspolitiek heb ik net gesproken. Laat ik nu iets zeggen over de interne markt, waarvoor ik vijf jaar verantwoordelijk ben geweest. Ik meen dat er in die tijd het een en ander is bereikt, zeker wat betreft de financiële dienstverlening. Maar ik heb ook nederlagen moeten incasseren, vooral in het Europees Parlement. Een daarvan was mijn voorstel, grensoverschrijdende overnames van ondernemingen gemakkelijker te maken. Helaas, ik kwam één stem tekort. Dat was jammer. Aan de ene kant vraagt men naar een Europese industriepolitiek, aan de andere kant verwerpt men een belangrijk instrument daarvan. 10

11 4. De dienstenrichtlijn Met mijn voorstel voor een richtlijn over diensten is het beter afgelopen maar niet veel beter. Ook dat is jammer want 70 procent van de Europese economieën bestaan uit diensten en marktopenende maatregelen hebben altijd een positief effect op economische groei en werkgelegenheid gehad. Daarbij komt dat de richtlijn slecht is begrepen. Zij betreft geen liberalisering, geen privatisering, geen werknemers, geen gedetacheerd personeel. Art. 49 en 50 van het verdrag van Rome leggen de vrijheid van dienstenverkeer vast. Die vrijheid wordt gefrustreerd door tal van bureaucratische obstakels. Slechts 20 procent van de diensten wordt over de grens verhandeld. De richtlijn wilde een eind aan die obstakels maken. Het debat over die richtlijn was zeer gepolitiseerd, vooral in Frankrijk. Volgens sommigen was zij verantwoordelijk voor het Franse 'non' tegen het grondwettelijk verdrag. Dat lijkt mij te veel eer. Dat 'non' stoelt op de Franse argwaan tegen concurrentie. Het officiële Frankrijk houdt daar niet van. Daar wil men het liefst dat de staat de taken verdeelt. Veel Fransen hebben nog steeds moeite met de markt-economie. Het particuliere bedrijfsleven kijkt daar natuurlijk anders tegen aan. Dit verklaart ook waarom de Fransen zo ongerust zijn over de uitbreiding van de EU. Wat is de plaats van Frankrijk in het uitdijende Europa? Vroeger werd Brussel beschouwd als een voorstad van Parijs. Dat is niet langer zo. En de Franse taal wordt door de tien toetreders niet begrepen. In de jaren vijftig zei Dean Acheson: "Britain has lost an empire and not yet found a rôle." Iets dergelijks zou men nu over Frankrijk kunnen zeggen. Te luisteren naar Laurent Fabius, voormalig minister-president en ex-kandidaat voor de presidentiele verkiezingen, is links-frankrijk nog niet klaar voor de 21ste eeuw. Wat hij voorstaat, is re-nationalisatie, meer overheidsuitgaven en een veel hoger minimumloon. Nu heb ik Laurent Fabius in de Ecofin-raad leren waarderen als een uitermate schrander en behendig politicus. Blijkbaar vindt hij deze ouderwetse rhetorica nodig om aanhang te verwerven. Maar of het nationalisme van Sarkozy beter zal blijken te zijn, is geheel en al onzeker. Groot Brittannië beleeft ook een fin-de-règne nu Tony Blair gezegd heeft te zullen opstappen. Zijn meest waarschijnlijke opvolger Gordon Brown heb ik leren kennen als buitengewoon weinig geïnteresseerd in de EU. 5. Europees Sociaal Model Er wordt wel eens gesproken over een Europees Sociaal Model dat een contrast zou vormen met een Angelsaksisch model. Ik zou niet weten hoe dat Europees Sociaal Model eruitziet want Zweden, Frankrijk en Polen zijn te verschillend voor één model. Een nadere precisering is het Rijnlandse model. Dat zou dan manifest zijn in de Franse en Duitse economieën. Maar wat zien we daar? Hoge werkloosheid en lage groei. Het is maar 11

12 goed dat Nederland sinds 1982 geleidelijk afstand heeft genomen tot dat Rijnlandse model zodat de werkloosheid hier relatief laag kan zijn. In feite heeft dit kabinet drie zaken weten te verlagen: werkloosheid; het financieringstekort (nu een overschot); en de lastendruk. Een voorbeeld voor Europa. Jean-Claude Juncker, de minister-president van Luxemburg, zei eens: we weten allemaal wat ons te doen staat; wat we niet weten, is hoe we daarna herkozen worden. Alleen sterke regeringen kunnen hervormingen doorvoeren. Maar daaraan ontbreekt het juist. En denk niet dat die hervormingen uit Brussel zullen komen. Zij zijn en blijven een nationale taak een nationale verantwoordelijkheid. Vandaar dat de werkloosheid in Nederland 5 procent bedraagt en in Duitsland meer dan het dubbele. Het is dus niet zo dat natie-staten in Europa geen rol meer zouden spelen, zoals soms wordt beweerd. Het belang van Brussel is reëel. Denk aan de overname-richtlijn, de diensten-richtlijn en het hele actieplan voor de financiële dienstverlening met zijn 41 maatregelen. Maar dat belang moet ook niet worden overschat. De belangrijkste sociaal-economische parameters blijven afhankelijk van nationaal beleid. 6. Het constitutionele verdrag Verkeert de EU in een crisis? Ik zou niet weten waarom. Ik was voorstander van het constitutioneel verdrag want het is beter dan het verdrag van Nice. Maar de EU functioneert gewoon door, met tekortkomingen en al. Er is nog steeds geen gemeenschapsoctrooi en dat komt niet door de afwijzing van dat verdrag. Er is nog steeds geen Europese politiek inzake Irak en dat komt niet doordat er geen Europese minister van buitenlandse zaken is. In de tijd van de Nederlandse Gouden Eeuw hadden de Zeven Provinciën een staatsinrichting die te krakkemikkig voor woorden was. Zij heeft onze eminente positie op het gebied van handel, zeevaart, wetenschap en cultuur niet kunnen schaden. Hetzelfde constitutioneel verdrag nog eens voorstellen zou een belediging voor het Franse en het Nederlandse volk zijn. Wat er nu moet gebeuren, is de slechte delen weglaten en de beste delen die betreffende de besluitvorming bewaren om een slanker verdrag ter ratificatie voor te stellen. Vroeg of laat moest een Nederlands 'nee' komen, waartegen ook. In de jaren zeventig en tachtig leefden wij in de illusie van het eurofederalisme, hoewel iedereen had kunnen begrijpen dat sinds de toetreding van het VK in 1973 die illusie voos was. Die zeepbel van overspannen verwachtingen moest eens barsten en dat is nu gebeurd. Wat nodig is, is een dedramatisering van de Europese Unie. En wat de mensen in Brussel moeten doen, is ophouden de zaken mooier voor te stellen dan ze zijn. 12

13 Paul Scheffer 'Een zeker idee van Nederland' Telkens weer hoorde je klagen in de weken die vooraf gingen aan het referendum over de grondwet: "het gaat de tegenstanders helemaal niet om de Europese politiek, maar om de binnenlandse politiek." Ook achteraf heette het: de regering was niet populair en daarom is het mis gegaan. Maar dat is een merkwaardige redenering, want is het doel van de Europese integratie nu juist niet de vermenging van binnenlandse en buitenlandse politiek? We horen toch steeds dat zestig procent of meer van onze wetten in Brussel tot stand komt: hoe kunnen we dan het oordeel over de grondwet en over de regering scheiden? Zo gezien heeft het 'nee' tegen de grondwet iets te maken met een kritische blik op de eigen samenleving en is omgekeerd de kritiek op de vormgeving van de integratie ook een reden om de regering met minder vertrouwen te bejegenen. Het onbehagen over de eigen samenleving en over de eenwording van Europa zijn dan ook onlosmakelijk met elkaar verbonden. Hoe kunnen we dat onbehagen nader omschrijven? Een recent onderzoek toont een op het eerste oog merkwaardig beeld van de stand van ons land. De houding van de meeste ondervraagden laat zich samenvatten met de gedachte 'met mij gaat het goed, met ons gaat het slecht'. Tegen die achtergrond laat zich misschien verklaren dat bij de laatste parlementsverkiezingen alle partijen die het over gemeenschapszin hebben, veel kiezers hebben getrokken, terwijl de partijen die een meer liberale toon aanslaan zonder uitzondering hebben verloren. Het gegroeide onbehagen werd ook zichtbaar door een onderzoek in opdracht van De Nederlandsche Bank. De uitkomst was dat het vertrouwen van burgers in de instituties afneemt. Neem het vertrouwen in het parlement: twintig procent heeft helemaal geen vertrouwen, niet minder dan zo'n vijfenveertig procent zegt daar niet zo veel vertrouwen in te hebben. Je kunt zeggen dat was vijf jaar geleden nog wel anders en dus kan het ook weer omslaan. Dat is waar, maar wanneer één op de vijf mensen in Nederland niet meer gelooft in de kerninstitutie van onze democratie en twee op de drie weinig tot niet, dan weten we dat wat ik ooit heb proberen te omschreven als de 'opstand der burgers', nog lang niet achter ons ligt. Het komt er in tal van Europese landen op neer dat een kwart tot een derde van de kiezers zich niet meer vertegenwoordigd voelt door de partijen van het midden. Wie in ons land de stemmen op Wilders, Verdonk en Marijnissen, met al hun onderlinge verschillen, bij elkaar optelt, komt tot één op de drie stemmers. Het referendum over de Europese grondwet heeft bewezen dat er niet veel voor nodig is om uit die eenderde een meerderheid te laten ontstaan. Dat zou toch een gevoel van urgentie teweeg moeten brengen en misschien verklaart dat wel het stilzwijgen rond de formatie. De beslotenheid verried op zijn minst enig ongemak. De partijen van het midden zijn meer dan ooit op elkaar aangewezen. De politieke instabiliteit van de afgelopen jaren vraagt om een duiding die verder gaat dan de winst- en verliesrekening van enkele verkiezingen. Het probleem ligt dieper en zal ons in de komende jaren nog zeer gaan bezig houden. Er loopt een breuklijn door Nederland, die helemaal niet Nederlands is, maar kenmerkend is voor alle Europese samenlevingen. 13

14 De bekende socioloog Manuel Castells zegt het zo: "Tegenover elkaar staan een kosmopolitische elite, die in dagelijkse verbinding staat met de gehele wereld, en een tribalisme van lokale gemeenschappen, die zich terugtrekken in hun eigen ruimte als een laatste verweer tegen de macrokrachten die buiten hun greep hun leven bepalen." Die zin over 'een laatste verweer' moeten we tot ons laten doordringen. Want wat nu te gemakkelijk als nostalgie wordt afgedaan, is inderdaad een poging om weer greep te krijgen op de grote en dus anonieme krachten die het dagelijks leven meer en meer bepalen. De afwijzing van verdere immigratie door een aanzienlijke meerderheid van de bevolking kan als een aanwijzing worden gezien. Of de al eerder genoemde verwerping van de grondwet voor Europa. Dat zijn geen merkwaardige aandoeningen van een naar binnen gekeerd Nederland, maar een verschijnsel dat we overal in Europa kunnen zien. De zeer terechte conclusie van Castells luidt: "De grootste uitdaging voor de Europese steden is hoe de mondiaal georiënteerde economische functies van steden in verband moeten worden gebracht met de plaatselijk gewortelde samenleving en cultuur." Wat voor de steden geldt, is van toepassing op de samenleving als geheel. Gevraagd is een zeker idee van Nederland. Dat 'zeker' is natuurlijk dubbelzinnig. Het verwijst naar een voorspelbaar idee over de samenleving in de wetenschap dat zekerheid in de huidige wereldwanorde altijd gaat om een streven en nooit om een garantie. In een open samenleving bestaat altijd een mate van onzekerheid, die echter niet lichtvaardig mag worden verondersteld, omdat de baten en lasten van die onzekerheid zeer ongelijk zijn verdeeld. Sommigen varen wel bij de wereldeconomie in wording, anderen dreigen de verliezers te worden. Openheid in tijden van globalisering is dan ook helemaal niet vanzelfsprekend. Integendeel, het zal grote betrokkenheid en inspanningen vergen om te voorkomen dat aanzienlijke groepen in de samenleving zich steeds wrokkiger zullen afkeren van de buitenwereld. Het antwoord begint met een heroverweging van de betekenis van zelfbeschikking in tijden van economische globalisering. Teveel is geredeneerd met dreigingsbeelden, in de trant van 'we worden er misschien niet beter van, maar we moeten wel, anders kunnen we de concurrentie met India en China niet meer aan.' Zeker Nederland is geen eiland, maar het vermogen tot aanpassing in een samenleving is afhankelijk van een eigen idee van ordening. Vergeten we dat laatste en gaan we werkelijk denken dat we allemaal burgemeesters in economische oorlogstijd zijn, dan zal de weerstand tegen aanpassing enorm toenemen. Dat hebben de afgelopen jaren wel bewezen. Wanneer we vooral denken in termen van dreiging, dan zullen er nieuwe meerderheden ontstaan die alle hervormingen afwijzen uit naam van een eigen identiteit. Er is zeker ruimte om in deze nieuwe omgeving van een steeds meer internationale economie eigen keuzen te maken. De vrijheidsgraden om te handelen zijn groter dan vaak wordt verondersteld, al was het maar omdat veel problemen, zoals de hoge arbeidsongeschiktheid of de vergrijzing, van eigen makelij zijn. Wat we nodig hebben, is een stabiel idee over een nieuw sociaal compromis dat oog in oog met de opkomst van de lage lonen landen verdedigd kan worden. Nu hebben veel burgers terecht de indruk dat de 14

15 ene hervorming na de andere komt zonder dat het einde van de afkalving in zicht is. Een voorbeeld van hoe het wel kan, is de stapsgewijze verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd in Amerika. Om de combinatie van economische vitaliteit en culturele diversiteit vol te houden is een duurzaam idee over Nederland nodig. In tijden van globalisering hebben we het over de verandering van een gemeenschap, die een doorlopende en herkenbare geschiedenis heeft. Het gaat er dus om hoe we het erfgoed en openheid kunnen verzoenen, hoe we loyaliteit en tolerantie met elkaar in verband kunnen brengen. Dat is niet gemakkelijk, maar wel zeer noodzakelijk. Want wie het onderhoud van het erfgoed weggooit mist de kern van burgerschap, die we kunnen omschrijven als het besef deel uit te maken van een groter geheel, als het besef ook dat er iets aan je vooraf is gegaan en ook na je komt. Daarom is voor de toekomst van Nederland als vrijplaats de cultuur in brede zin opgevat, van levensbelang. Wie niet een subtiele omgangsvorm met het eigen erfgoed in openheid kan vinden, zal vroeger of later een rauwe uitleg van die identiteit midden in het gezicht terugkrijgen. Het debat over de historische canon is een eerste uiting van die zoektocht. Die canon van Frits van Oostrom en de zijnen is terecht geen optelsom van verworvenheden van deze samenleving, maar juist gericht op de overdracht van het besef dat een open samenleving een kwetsbare uitkomst is van een lange geschiedenis van vallen en opstaan. Dus het gaat niet allen om Rembrandt en Thorbecke, maar ook over de slavernij en Srebrenica. Zo'n duurzaam idee van Nederland brengt ook een andere kijk op Europa met zich mee. De integratie is dan niet meer alleen een doel in zichzelf het oude en nog steeds zeer relevante ideaal van eeuwige vrede, maar heeft ook tot doel om een bescherming te bieden aan de nationale democratieën in tijden van globalisering. De Europese Unie moet niet de nationale rechtsstaten, verzorgingsstaten en rijkswaterstaten willen vervangen, maar juist ondersteunen. In sommige opzichten betekent dat misschien minder Europa, maar op tal van gebieden juist meer Europa. De Unie is in enkele decennia uitgegroeid tot een grote gemeenschappelijke markt, waarin een aanzienlijke mate van bewegingsvrijheid bestaat. Deze toegenomen vrijheid heeft echter een nieuw veiligheidsprobleem opgeroepen. Hoe bestrijden we grensoverschrijdende criminaliteit en terrorisme in een Europa waar iedereen zich min of meer vrij kan bewegen? En na de opheffing van de binnengrenzen is de prangende vraag geworden: hoe beschermen we onze gemeenschappelijke buitengrens? Hoe verhinderen we dat landen als Spanje, Italië, Griekenland of Polen de doorvoerhaven worden van bijvoorbeeld illegale immigratie? Het bewustzijn groeit dat na het afschaffen van de binnengrenzen de bewaking van de buitengrens van cruciale betekenis is voor het 'fort' dat Europa ook wil zijn. De weerstanden om de grenzen als een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid te zien zijn behoorlijk groot, want grensbewaking geldt nog steeds als een bij uitstek nationale aangelegenheid. Enige beweging is vaststelbaar, er komt namelijk een 'agency for the management of operational cooperation at the external borders'. Die uiterst omslachtige aanduiding stemt zacht gezegd niet echt gerust en verraadt dat het een beladen kwestie betreft. 15

16 Op dit terrein ligt een groot legitimatieprobleem van Europa, dat zeker na de uitbreiding in oostelijke richting door veel burgers als een bron van onveiligheid wordt gezien en niet als een bescherming. Het wegvallen van grenzen heeft in tal van landen geleid tot de opkomst van politici die sluiting van de grenzen bepleiten. Maar zoals gezegd: Europa is veel meer dan een doel op zichzelf, de integratie moet juist bijdragen aan de stabiliteit van de nationale democratieën. Naast een zeker idee over Nederland, moet Europa zich dan ook als een veiligheidsgemeenschap opvatten. Bij een betere bewaking van de buitengrenzen hoort ook een goed overdacht en dus selectief immigratiebeleid. Overal duiken echter pleidooien op voor een nieuwe generatie gastarbeiders, die we nu diplomatiek seizoenarbeiders noemen. We denken nog steeds dat die weer teruggaan en spreken over 'circulaire migratie'. Laten we de feiten in ogenschouw nemen. Talloze kinderen van de vorige generatie gastarbeiders zijn slecht opgeleid en hebben geen startkwalificatie. De Amsterdamse wethouder Aboutaleb schat hun aantal voor alleen al zijn eigen stad in de komende jaren op tienduizenden. Door de migratie uit het Oosten worden ze voorbij gelopen. Dat is op zichzelf al een probleem, dat we zeer zouden verergeren door opnieuw laagopgeleide migranten van buiten de uitgebreide Unie naar ons land te laten komen. De beweging van mensen, goederen, ideeën en geld over oude grenzen heen heeft een hoge vlucht genomen. Daardoor nemen de mogelijkheden af om vorm te geven aan de eigen samenleving. Anders gezegd: de individuele vrijheid is enorm toegenomen, maar het gevoel van machteloosheid ook. Uit het eerder aangehaalde onderzoek blijkt dat er een breuk is ontstaan tussen het oordeel van mensen over het private leven en de publieke sfeer. Terwijl velen in positieve zin over het eigen leven denken, is de houding tegenover de samenleving somber. Het wantrouwen in Nederland vindt daarin een verklaring. Wanneer de samenleving naar binnen gekeerd raakt, moeten we daar allereerst een verdedigingsmechanisme in leren zien. Nostalgie gaat over een gevoel van verlies dat serieus moet worden genomen. Voor velen staat verandering gelijk aan minder bescherming. We hebben ook veel te verliezen, maar we kunnen uit de nood een deugd maken, wanneer we begrijpen dat de vrijheden in diskrediet kunnen raken. Dat zijn wezenlijke vragen die ons komende jaren moeten bezighouden en ook gevolgen hebben voor de manier waarop de integratie van Europa verder vorm krijgt. Het is te vroeg gebleken voor een grondwet, die eigenlijk helemaal geen grondwet was, maar het midden hield tussen een klassiek verdrag tussen staten en een echte grondwet. Het functioneren van de instituties kan worden verbeterd met een nieuw verdrag en vervolgens moet verder worden gewerkt aan een echte grondwet, die mensen wel kan inspireren. Degenen die zeggen dat we na dit dubbele 'nee' nu de ergste crisis van Europa meemaken, kennen de geschiedenis van de Europese integratie niet. We hebben het vaker gezien: 'reculer pour mieux sauter', een stap terug om er weer twee vooruit te kunnen zetten. In de jaren vijftig bleek een defensiegemeenschap te vroeg te komen, het duurde dertig jaar voordat de Economische en Monetaire Unie (EMU) er kwam en over het landbouwbeleid zijn we van de ene botsing naar de andere gegaan. Dat wil zeggen: de mislukkingen horen 16

17 bij de eenwording van Europa. Hoe pijnlijk ook, de dubbele afwijzing van de grondwet is het begin en niet het einde van de democratisering van Europa. Het verzoenen van openheid en afsluiting, van erfgoed en openheid vraagt om een evenwichtskunst van burgers en bestuurders die allerminst gemakkelijk is. Het probleem van de elites is dat ze geen verhouding hebben gevonden tot de onzekerheid en de afsluiting die gaande is. Neem oud-premier Ruud Lubbers die onlangs in een beschouwing de goed bedoelde, maar erg zweverige zinnen noteerde: "Wij moeten allemaal gaan participeren als transnationale burgers om die grote transnationale wereld tot een betere plek te maken". Het is een doodlopende weg om burgers eraan te herinneren dat ze wereldburgers zijn geworden, wanneer niet tegelijkertijd wordt gezocht naar antwoorden op de behoefte aan zekerheid en duurzaamheid. We begonnen niet voor niets met een verwijzing naar het onderzoek waaruit bleek dat veel mensen zeggen "met mij gaat het goed, maar met ons gaat het slecht". 17

18 Ernest-Antoine Seillière 'A vision for Europe' Allow me first of all to thank, the Voice of Dutch business, for having invited me to address the Bilderberg Conference. I am particularly happy to be able to present to this distinguished audience the priorities of BusinessEurope in my capacity as President of this organisation which works to defend the well-being of European businesses vis-à-vis the European institutions. I had the honour to be elected President in June 2005 for a mandate of two years which was renewed at the latest meeting of our Council of Presidents in Helsinki in December 2006, extending my term of office until June When I started, Europe was immersed in one new crisis due to the negative referenda in your country and in mine (France). In this context, my main aim which I intend to achieve during my presidency is to widen, clarify and render more forceful the communication and spheres of action of the organisation and to put all the efforts of BusinessEurope to make Europe the most competitive economy in the world. One of the first steps is the change of name and logo which is from last 23 January BusinessEurope and why? Because Business, at the heart of Europe, creates growth and jobs, for the prosperity of the European citizens. I have agreed with my counterparts in our 39 member federations and always with the support of which are the communication and action priorities that BusinessEurope must deploy in the years ahead. We have designated six major themes on which we would like to work shoulder to shoulder with the European institutions: 1. Implement the reforms for growth and jobs 2. Integrate the European market 3. Govern the EU efficiently 4. Fight national protectionism 5. Take advantage of the opportunities of enlargement 6. Reform European social systems to make them sustainable I propose to give you BusinessEurope's vision of Europe for this important year in which we celebrate the 50th anniversary of the Treaty of Rome. 1. Implement the reforms for growth and jobs In March 2000 in Lisbon, Heads of State and Governments have defined a very ambitious but very accurate 10-year strategy based essentially on the improvement of Europe's competitiveness. We know that after the mid-term, we are very far from the goals set in Portugal. The gap with our competitor countries has even widened since then. Over the last five years, growth in the Euro area was 1,3 percent against 2,6 percent in the US. Moreover, the 18

19 so-called 'emerging' economies are overtaking us: in 2005, the size of China's GDP had reached the size of the Eurozone's. Even a refocused strategy as it was done by the Barroso Commission in 2005, can only be successful if the member states themselves decide to proceed to the necessary structural reforms. As the business community, we should therefore urge all the national governments to act and adapt their policies in order to be able to face the global competition, the technological challenges and the ageing demography. This is exactly the message that I passed on to Chancellor Merkel who is chairing the Presidency of the European Union in the coming six months when I met her on 4 December and this is the message that BusinessEurope intends to pass to the Heads of State and Government in the next Spring Council in March I count on each of our member federation to do the same at their national level. 2. Integrate the European Market The integration of the European market creating one single market for people, goods, services and capital is essential. It creates synergies companies need, it offers a larger choice to customers, it is an appropriate answer in a global world competition. It has created approximately 2,5 million jobs over the last 15 years. However, if Europe wants to move ahead of the global competition, we now need to move up a gear, and create a market in which companies can move as freely as, for example, in the different states of the US. It is therefore that we were so anxious to create a single market for services. Looking at the efficiency of the services sector in the US, it becomes clear that huge productivity gains can still be made in European services. We had from end of last year a proposal for a service directive that is far from perfect, but it is also now up to us to make the best of it with an efficient implementation in each Member State. 3. Govern the EU efficiently Economic Governance Monetary union, alongside the internal market, are two great achievements of European integration for the business community. But we haven't seen all the benefits yet. The euro area growth performance is disappointing and there are growing competitiveness divergences across countries sharing the single currency. From our perspective, the message is clear: the economic governance of monetary union has to improve, along the next four priorities: Strengthen the commitment to consolidate public finances in a recovery phase. This is particularly important in monetary union because it is probably the most effective way to prevent persistent periods of overheating and overcooling at the country level Eurogroup must also take responsibility for structural reform surveillance, reflecting the strong policy interactions that exist in monetary union Improve the quality of the dialogue between the different policy stakeholders, in the full respect of the ECB's independence. 19

20 Strengthen the external representation of the euro area so that its contribution to global policy challenges is commensurate with its economic weight. Institutional Governance As I already mentioned, the governance of the EU has been shaken by the negative referenda in France and in the Netherlands. The challenge today is to solve the EU institutional problems arising with 27 members today, and more tomorrow. We all know that this is not the first time the EU is going through difficult times but it is probably one of the worst. Even if we have survived the empty chair days, the eurosclerosis years, budgetary crisis and the Commission resignation, the current situation is unprecedented since the European project has lost the backing of a large portion of EU citizens and companies. The crisis comes at a time when the EU is confronted with enormous challenges linked to demographic ageing, technological change and globalisation. The most difficult thing now is to recover European citizens' and companies' confidence in the European Union project. BusinessEurope Council of Presidents adopted last 1st December in our bi-annual meeting in Helsinki, a BusinessEurope declaration on the Future of Europe. We want with this paper to influence the German Presidency in view of the preparation of the political declaration that will be issued on the occasion on the 50th anniversary of the Treaty of Rome. You can argue that it is not up to business leaders to find the political solutions, which is true, but it is our duty to call for these solutions urgently. As I already mentioned in my presentation on the BusinessEurope priorities, Europe is confronted with a series of challenges that require concrete actions. In a context of increasing globalisation and fast technologies changes, it is necessary that Europe focuses it actions to restore its competitiveness vis-à-vis other regions of the world which are undergoing tremendous developments. This is why business demands actions to reinvigorate the European Union. A European Union that is capable of swift and decisive action, when is required. A European Union that is more capable of coordinating national initiatives. A European Union that can disseminate best practices in one Member State to other Member States. A European Union that takes action to achieve the objectives of tomorrow. 4. fight national protectionism The fight against national protectionism is part of the internal market strategy. I think it is important to underline this, especially because we have seen some attempts from larger countries to protect their companies against mergers and acquisitions coming from outside. The concept of 'national champions' is not the answer, nor is the intervention of governments in business mergers. It is up to stakeholders taking into account the interest of the company to take that kind of decision. It is also in this context that I would like to touch on the WTO negotiations. For our countries the failure of the negotiations is unacceptable. We are an open economy; we export a lot all over the world. With around 20 percent share in global imports and exports Europe's economy participates in the world 20

21 development and, moreover, its own future prosperity depends on it. We are therefore in favour of a multilateral approach, but one that really opens the markets for goods and services. It cannot be accepted that agricultural problems dominate trade issues. It cannot be accepted that important emerging economies don't want to open more their market access. We still do hope that the Doha Round can be finalised on acceptable conditions. It is generally accepted that a successful outcome of this Round would increase EU exports by 2,5 percent. But already now we have urged the Commission to start the examination of a bilateral approach and negotiate free trade agreements with some countries or regions. 5. Take advantage of the opportunities of enlargement The enlargement to the new member states has been positive for the economy. There are still currently more exports from West to East than the opposite. There were more jobs created in the West from the increase of exports, than losses as a result of delocalisation of activities. Therefore, we are convinced that enlargement is a win-win situation. It has and will continue to bring benefits to all Member States if we manage it properly and do not allow our strategic choices to be guided by short-term thinking or unfounded fears. 6. reform the social systems to make them sustainable We need not debate whether there is more than one social model in Europe, what is important to accept also for the business leaders is that, when there is economic growth, when productivity improves, part of it must be used to create more solidarity and to support the social welfare. But today the sustainability of the social systems is at stake. Given the rapid ageing of Europe's population, it has been calculated that government debt in the EU15, which is currently at 45 percent, would explode to 180 percent, if nothing has changed. Each member state, each European country must tackle this challenge on its own. But a delay in one country has consequences for the others. Because it is also proven that sound macroeconomic policies foster growth rather than the opposite. Energy and climate change Before finalising, I would like to touch briefly on two important concerns: energy and climate change. Energy will surely be the policy issue to receive the most attention at the next Spring Council, and rightly so. European companies see and urgent need to develop a European energy policy which integrates the key challenges of competitiveness, security of supply and environmental protection. We will be facing growing pressure on the question of energy supply. BusinessEurope welcomes a coordinated policy on the European level. The EU must be able to speak with one single voice on questions concerning external energy policy, including the dialogue with Russia. Furthermore, we must all together work towards a truly global solution to the problem of climate change. Germany, which is also the current holder of the G8 Presidency, is in a 21

22 good position to achieve progress in that matter. However, we are concerned that the Commission proposal to commit to a unilateral EU emission reduction policy too quickly and too unconditionally might not be the right diplomatic approach to get everybody into the boat. Each Member States must decide itself on the best energy mix for its future, but we should not create ideological taboos. Bearing in mind the magnitude and complexity of energy challenges, we should keep open all options of energy sources, including the nuclear energy option. The most urgent task for the EU to tackle in the energy area is the completion of the internal market. Competition of European gas and energy markets is incomplete. BusinessEurope considers it vital to succeed in finding a solution to effectively unbundled energy supply and distribution. We must tackle the question of future energy regulation in Europe. And we must urgently strengthen interconnection between European countries. Conclusion European Business supports a strong European Union capable of actions and able to deliver on reforms. But clearer objectives must be set, stronger focus on priorities must be ensured, and political will and support for these reforms must be more strongly shown. By doing this we can make a success of a redynamised Europe. 22

23 Ruud Lubbers 'Maastricht, Berlijn en verder' 'Maastricht' is 15 jaar geleden. Toen ik november 1982 eerste minister werd en uit dien hoofde lid van de Europese Raad trof ik Euro-sclerosis aan. Het was het begin van zeven jaar omhoog: weg met de Euro-sclerosis. Met name met de nieuwe voorzitter van de Europese Commissie, Jacques Delors, kwam het tot de ene markt en op de ene markt volgde de ene munt. Voor wat betreft die ene munt was Maastricht een succes. Op andere terreinen was het dat niet; met name niet met het GBVB (Gemeenschappelijke Buitenlands en Veiligheids Beleid) kwam het niet veel verder. In 1989 was het tot het einde van de Koude Oorlog gekomen. Dat was geweldig. Maar de euforie daarover, met inbegrip van de Duitse hereniging en het Energie Handvest voor Europa, kon niet het drama verhelen van voormalig Joegoslavië en de verdeeldheid daarover. Het kon ook niet verhelen dat de 'mars' naar het communautaire Europa tot stilstand kwam. Die kwam tot stilstand omdat: Frankrijk noch een sterk Parlement, noch een sterke Commissie wilde; Helmut Kohl dat ook niet langer wilde, omdat hij zichzelf als Mister Europe, als President of Europe, wilde zien; niet onbegrijpelijk waar President Clinton hem vleiend zo noemde. Over die jaren, die fase in de Europese geschiedenis kan ik uren verhalen, maar dat zal ik niet doen. Mij is gevraagd te spreken over 2007 en hoe nu verder. Dat in het bijzonder na het fiasco vorig jaar met het referendum over de Europese Constitutie. Welaan, daar gaan wij. Ik pleit voor: Een nieuw verdrag in plaats van de Europese Constitutie. Ik noem dat een samenwerkingsovereenkomst. Het mag van mij ook het Verdrag van Berlijn heten. Dat woord samenwerkingsovereenkomst geeft aan dat en hoe de lidstaten van de Europese Unie willen samenwerken. Die samenwerking is met behoud van de soevereiniteit van de lidstaten. Daarom ook was/is het woord Constitutie niet gepast. Intussen kan en moet die samenwerking op bepaalde terreinen, waar dat nodig en gepast is, ver gaan. Zo hebben wij bijvoorbeeld wat betreft de buitenlandse handel de competenties van de lidstaten a.h.w. hun soevereiniteit samengevoegd. Dat is dus wat wij noemen een communautaire competentie geworden. Zo heeft de Europese Economische Gemeenschap zich stap voor stap ontwikkeld tot de ene markt. Dat is nu acquis. Zo is er veel meer: samengevoegde soevereiniteit die niet meer teruggedraaid wordt; gebaseerd op de soevereine beslissingen van staten om soevereiniteit samen te voegen. Echter de constitutie wekte de indruk dat door de soevereiniteit van de lidstaten als zodanig een streep gezet werd. Dat was om met Prinses Maxima te spreken een beetje dom. Het afstemmen van de via een referendum voorgelegde Constitutie betekent overigens niet dat er geen goede onderdelen zaten en zitten in wat voorgelegd is. Kiest men eerst principieel voor verdergaande samenwerking tussen soevereine lidstaten dan is zo schat ik het eerste hoofdstuk dat wat gaat over verbeterde besluitvorming bruikbaar en zinnig. Voor het tweede hoofdstuk geldt dat veel minder. Wij hebben immers al het EVRM (het Europese Verdrag van de Rechten van de Mens). Dat is een vrucht, een product van de Raad van Europa. Ik zou geen moeite hebben in het nieuwe verdrag zeg het Verdrag van Berlijn op te nemen dat de Europese Unie zelf deelnemer/onderschrijver wordt van het 23

24 EVRM. Dat heeft voordelen, mits het maar additioneel is t.o.v. het soeverein als (lid)staten onderschrijven van het EVRM. Aan die afwegingen wat van de Constitutie is wel bruikbaar gaat vooraf de noodzaak goed in kaart te brengen op welke terreinen nauwere samenwerking en effectiever Europese besluitvorming geboden is; met andere woorden: waarvoor hebben wij de Europese Unie nodig. Alvorens daarop in te gaan is het belangrijk helderheid te verschaffen inzake het onderwerp 'uitbreiding'. Uitbreiding Ruim 15 jaar na het einde van de Koude Oorlog worstelen wij nog steeds met de vraag waar de Europese Unie zijn oostgrens moet trekken. Dat is één vraagstuk. Het andere vraagstuk is Turkije. Laat ik beginnen met Turkije. Het beste lijkt mij het proces van 'toetreding op termijn' voort te zetten. Het proces is hier belangrijker dan het eindresultaat. Festina lente. Haast u langzaam. Niet alleen de mensenrechtendimensie vergt tijd, maar ook het vraagstuk Cyprus. Persoonlijk vind ik dat Turkije te fors voor het blok gesteld is toen de lidstaten volledig met Griekenland sympathiseerden en Cyprus ge-includeerd werd alsof Turkse geschiedenis en Turkse mensen er daar niet toe doen. Ook dit wespennest kost tijd. Turkije moet niet alleen vertrouwen winnen bij de Europese Unie, maar ook het omgekeerde is nodig. Dan een enkel woord over voormalig Joegoslavië. Het is onlogisch dat deze deelrepublieken niet linksom of rechtsom hun plaats binnen de Europese Unie vinden. Dat doende ontstaat er een aaneengesloten geografisch gebied. Het lijkt mij echter belangrijk daarna richting oosten een punt te zetten en geen verdere lidmaatschapsverwachtingen te wekken. Dat betreft dus de zgn. CIS-staten; de Commonwealth of Independent States. Dus (voorlopig) geen avances naar de Oekraïne en Wit-Rusland en ook niet naar de Kaukasus, de zuidflank dus van de Russische Federatie. Anders gezegd, rond nu Centraal-Europa af als wezenlijk onderdeel van de Europese Unie, maar niet Oost-Europa. Niet omdat Oost-Europa geen Europa zou zijn, maar omdat er meer te winnen is met goede samenwerkingsverhoudingen ook met de Russische Federatie dan met uitbreiding(-sbeloften). Doen wij het zo niet verder gaan dus dan geprivilegieerde partnerships dan gaan wij weliswaar niet voor het maximale maar wel voor het optimale. Bovendien zijn de bevolkingen van de Europese lidstaten ook de Nederlandse er hard aan toe eerst de positieve resultaten van de uitbreidingen te zien. Laten wij de zegeningen van een in de Europese Unie geïntegreerd Centraal-Europa eerst daadwerkelijk ervaren, zodat de uitbreidingen waartoe reeds gecommitteerd is geloofwaardig worden. Ook een alleen met Centraal-Europa uitgebreide Europese Unie zucht al onder een enorm bestuurlijk (en talen-) probleem. Ook hier net als bij de te verbeteren besluitvorming bevat de Constitutie waardevolle voorstellen. Ook deze kunnen in het Verdrag van Berlijn, de nieuwe samenwerkingsovereenkomst, benut worden. Waar moet de Europese Unie eigenlijk over gaan? Het is belangrijk in het Verdrag van Berlijn opnieuw het subsidiariteitsbeginsel en de identiteit van de lidstaten te herbevestigen. 24

Europa: Uitdagingen? Prof. Hylke Vandenbussche Departement Economie- International Trade 26 April 2018 Leuven

Europa: Uitdagingen? Prof. Hylke Vandenbussche Departement Economie- International Trade 26 April 2018 Leuven Europa: Uitdagingen? Prof. Hylke Vandenbussche Departement Economie- International Trade 26 April 2018 Leuven America First! Wat is het potentiële banenverlies voor België en Europa? VIVES discussion paper

Nadere informatie

S e v e n P h o t o s f o r O A S E. K r i j n d e K o n i n g

S e v e n P h o t o s f o r O A S E. K r i j n d e K o n i n g S e v e n P h o t o s f o r O A S E K r i j n d e K o n i n g Even with the most fundamental of truths, we can have big questions. And especially truths that at first sight are concrete, tangible and proven

Nadere informatie

Het belang van kritiek (en reflectie) op Europese waarden. Bart van Horck

Het belang van kritiek (en reflectie) op Europese waarden. Bart van Horck Het belang van kritiek (en reflectie) op Europese waarden Bart van Horck De EU in de wereld: dynamisch Verkiezing Trump isolationistischere koers VS Intensievere samenwerking EU Turkse coup referendum

Nadere informatie

2010 Integrated reporting

2010 Integrated reporting 2010 Integrated reporting Source: Discussion Paper, IIRC, September 2011 1 20/80 2 Source: The International framework, IIRC, December 2013 3 Integrated reporting in eight questions Organizational

Nadere informatie

MyDHL+ Van Non-Corporate naar Corporate

MyDHL+ Van Non-Corporate naar Corporate MyDHL+ Van Non-Corporate naar Corporate Van Non-Corporate naar Corporate In MyDHL+ is het mogelijk om meerdere gebruikers aan uw set-up toe te voegen. Wanneer er bijvoorbeeld meerdere collega s van dezelfde

Nadere informatie

Understanding and being understood begins with speaking Dutch

Understanding and being understood begins with speaking Dutch Understanding and being understood begins with speaking Dutch Begrijpen en begrepen worden begint met het spreken van de Nederlandse taal The Dutch language links us all Wat leest u in deze folder? 1.

Nadere informatie

It s all about the money Group work

It s all about the money Group work It s all about the money Group work Tijdsduur: 45 minuten Kernwoorden: money (geld) coin (munt), banknote (bankbiljet), currency (munteenheid) Herhalings-/uitbreidingswoorden: debate (debat), proposal

Nadere informatie

Aim of this presentation. Give inside information about our commercial comparison website and our role in the Dutch and Spanish energy market

Aim of this presentation. Give inside information about our commercial comparison website and our role in the Dutch and Spanish energy market Aim of this presentation Give inside information about our commercial comparison website and our role in the Dutch and Spanish energy market Energieleveranciers.nl (Energysuppliers.nl) Founded in 2004

Nadere informatie

Vergaderen in het Engels

Vergaderen in het Engels Vergaderen in het Engels In dit artikel beschrijven we verschillende situaties die zich kunnen voordoen tijdens een business meeting. Na het doorlopen van deze zinnen zal je genoeg kennis hebben om je

Nadere informatie

interne markt is het motorblok van Europese samenwerking. Niet alleen in materiële zin, maar ook als bindmiddel tussen oude en nieuwe lidstaten.

interne markt is het motorblok van Europese samenwerking. Niet alleen in materiële zin, maar ook als bindmiddel tussen oude en nieuwe lidstaten. Toespraak van minister-president Mark Rutte op de conferentie: Working together to strengthen the Single Market for EU Businesses and consumers, Amsterdam 13 juni 2016 Dames en heren, Met de Europese interne

Nadere informatie

(1) De hoofdfunctie van ons gezelschap is het aanbieden van onderwijs. (2) Ons gezelschap is er om kunsteducatie te verbeteren

(1) De hoofdfunctie van ons gezelschap is het aanbieden van onderwijs. (2) Ons gezelschap is er om kunsteducatie te verbeteren (1) De hoofdfunctie van ons gezelschap is het aanbieden van onderwijs (2) Ons gezelschap is er om kunsteducatie te verbeteren (3) Ons gezelschap helpt gemeenschappen te vormen en te binden (4) De producties

Nadere informatie

Talentmanagement in tijden van crisis

Talentmanagement in tijden van crisis Talentmanagement in tijden van crisis Drs. Bas Puts Page 1 Copyright Siemens 2009. All rights reserved Mission: Achieving the perfect fit Organisatie Finance Sales Customer Engineering Project management

Nadere informatie

Impact en disseminatie. Saskia Verhagen Franka vd Wijdeven

Impact en disseminatie. Saskia Verhagen Franka vd Wijdeven Impact en disseminatie Saskia Verhagen Franka vd Wijdeven Wie is wie? Voorstel rondje Wat hoop je te leren? Heb je iets te delen? Wat zegt de Programma Gids? WHAT DO IMPACT AND SUSTAINABILITY MEAN? Impact

Nadere informatie

NUCHTER, EEN HELDERE KIJK EN NO-NONSENSE

NUCHTER, EEN HELDERE KIJK EN NO-NONSENSE NUCHTER, EEN HELDERE KIJK EN NO-NONSENSE NATUURLIJK SAMEN NATURALLY DUTCH. Koolhaas Natuurlijk is a typically Dutch company: Sober, with a clear vision and no-nonsense. That s what our customers may expect

Nadere informatie

Welkom. Digitale programma: #cmdag18. Dagvoorzitter Prof. dr. Arjan van Weele NEVI hoogleraar inkoopmanagement.

Welkom. Digitale programma: #cmdag18. Dagvoorzitter Prof. dr. Arjan van Weele NEVI hoogleraar inkoopmanagement. Welkom Dagvoorzitter Prof. dr. Arjan van Weele NEVI hoogleraar inkoopmanagement Digitale programma: www.contractmanagementdag.nl #cmdag18 #cmdag18 Programma 09.45 Welkom door Prof. Dr. Arjan van Weele

Nadere informatie

Keuzetwijfels in de Emerging Adulthood rondom Studie- en Partnerkeuze. in Relatie tot Depressie

Keuzetwijfels in de Emerging Adulthood rondom Studie- en Partnerkeuze. in Relatie tot Depressie 1 Keuzetwijfels in de Keuzetwijfels in de Emerging Adulthood rondom Studie- en Partnerkeuze in Relatie tot Depressie Open Universiteit Nederland Masterscriptie (S58337) Naam: Ilse Meijer Datum: juli 2011

Nadere informatie

SAMPLE 11 = + 11 = + + Exploring Combinations of Ten + + = = + + = + = = + = = 11. Step Up. Step Ahead

SAMPLE 11 = + 11 = + + Exploring Combinations of Ten + + = = + + = + = = + = = 11. Step Up. Step Ahead 7.1 Exploring Combinations of Ten Look at these cubes. 2. Color some of the cubes to make three parts. Then write a matching sentence. 10 What addition sentence matches the picture? How else could you

Nadere informatie

Global TV Canada s Pulse 2011

Global TV Canada s Pulse 2011 Global TV Canada s Pulse 2011 Winnipeg Nobody s Unpredictable Methodology These are the findings of an Ipsos Reid poll conducted between August 26 to September 1, 2011 on behalf of Global Television. For

Nadere informatie

NETWORK CHARTER. #ResourceEfficiency

NETWORK CHARTER. #ResourceEfficiency NETWORK CHARTER 1 WHAT IS THE EREK NETWORK? EREK stands for the European Resource Efficiency Knowledge Centre, a vibrant platform to enable and reinforce businesses and especially small and medium sized

Nadere informatie

ZO GAAT DAT IN RUSLAND PDF

ZO GAAT DAT IN RUSLAND PDF ZO GAAT DAT IN RUSLAND PDF ==> Download: ZO GAAT DAT IN RUSLAND PDF ZO GAAT DAT IN RUSLAND PDF - Are you searching for Zo Gaat Dat In Rusland Books? Now, you will be happy that at this time Zo Gaat Dat

Nadere informatie

Pascale Peters (Radboud Universiteit) Laura den Dulk (Universiteit Utrecht) Judith de Ruijter (A&O Consult)

Pascale Peters (Radboud Universiteit) Laura den Dulk (Universiteit Utrecht) Judith de Ruijter (A&O Consult) Mag ik thuiswerken? Een onderzoek naar de attitudes van managers t.a.v. telewerkverzoeken Pascale Peters (Radboud Universiteit) Laura den Dulk (Universiteit Utrecht) Judith de Ruijter (A&O Consult) Nederland

Nadere informatie

Communication about Animal Welfare in Danish Agricultural Education

Communication about Animal Welfare in Danish Agricultural Education Communication about Animal Welfare in Danish Agricultural Education Inger Anneberg, anthropologist, post doc, Aarhus University, Department of Animal Science Jesper Lassen, sociologist, professor, University

Nadere informatie

ANGSTSTOORNISSEN EN HYPOCHONDRIE: DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING (DUTCH EDITION) FROM BOHN STAFLEU VAN LOGHUM

ANGSTSTOORNISSEN EN HYPOCHONDRIE: DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING (DUTCH EDITION) FROM BOHN STAFLEU VAN LOGHUM Read Online and Download Ebook ANGSTSTOORNISSEN EN HYPOCHONDRIE: DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING (DUTCH EDITION) FROM BOHN STAFLEU VAN LOGHUM DOWNLOAD EBOOK : ANGSTSTOORNISSEN EN HYPOCHONDRIE: DIAGNOSTIEK STAFLEU

Nadere informatie

Group work to study a new subject.

Group work to study a new subject. CONTEXT SUBJECT AGE LEVEL AND COUNTRY FEATURE OF GROUP STUDENTS NUMBER MATERIALS AND TOOLS KIND OF GAME DURATION Order of operations 12 13 years 1 ste year of secundary school (technical class) Belgium

Nadere informatie

Teksten van de liederen die gospelkoor Inspiration tijdens deze Openluchtdienst zingt.

Teksten van de liederen die gospelkoor Inspiration tijdens deze Openluchtdienst zingt. Don t you worry There s an eternity behind us And many days are yet to come, This world will turn around without us Yes all the work will still be done. Look at ever thing God has made See the birds above

Nadere informatie

Onderzoek naar Chinese bedrijven sinds 2007

Onderzoek naar Chinese bedrijven sinds 2007 Bijlage 2 Onderzoek naar Chinese bedrijven sinds 2007 In opdracht van: WestHolland Foreign Investment Agency 11-11-2013 1. Opdrachtformulering en totstandkoming opdracht ScoutOut is door WFIA benaderd

Nadere informatie

De grondbeginselen der Nederlandsche spelling / Regeling der spelling voor het woordenboek der Nederlandsche taal (Dutch Edition)

De grondbeginselen der Nederlandsche spelling / Regeling der spelling voor het woordenboek der Nederlandsche taal (Dutch Edition) De grondbeginselen der Nederlandsche spelling / Regeling der spelling voor het woordenboek der Nederlandsche taal (Dutch Edition) L. A. te Winkel Click here if your download doesn"t start automatically

Nadere informatie

1. In welk deel van de wereld ligt Nederland? 2. Wat betekent Nederland?

1. In welk deel van de wereld ligt Nederland? 2. Wat betekent Nederland? First part of the Inburgering examination - the KNS-test Of course, the questions in this exam you will hear in Dutch and you have to answer in Dutch. Solutions and English version on last page 1. In welk

Nadere informatie

Disclosure belofte. Ik stel het belang van de patiënt voorop en eerbiedig zijn opvattingen. Doel van de patient staat centraal

Disclosure belofte. Ik stel het belang van de patiënt voorop en eerbiedig zijn opvattingen. Doel van de patient staat centraal Disclosure: belofte Ik stel het belang van de patiënt voorop en eerbiedig zijn opvattingen Ik zal aan de patiënt geen schade doen Ik luister en zal hem goed inlichten Disclosure: belofte Ik stel het belang

Nadere informatie

STRATEGIE VOOR KMO S PROF. DR. KURT VERWEIRE

STRATEGIE VOOR KMO S PROF. DR. KURT VERWEIRE STRATEGIE VOOR KMO S PROF. DR. KURT VERWEIRE TOOLS VOOR MANAGERS 2 Vlerick Business School 1WAT IS STRATEGIE? WHAT IS STRATEGY? 4 Vlerick Business School Formulating Winning Business Strategies MISSIE,

Nadere informatie

Annual event/meeting with key decision makers and GI-practitioners of Flanders (at different administrative levels)

Annual event/meeting with key decision makers and GI-practitioners of Flanders (at different administrative levels) Staten-Generaal Annual event/meeting with key decision makers and GI-practitioners of Flanders (at different administrative levels) Subject: Sustainable Flemish SDI Nature: Mobilising, Steering Organisers:

Nadere informatie

Opgave 2 Geef een korte uitleg van elk van de volgende concepten: De Yield-to-Maturity of a coupon bond.

Opgave 2 Geef een korte uitleg van elk van de volgende concepten: De Yield-to-Maturity of a coupon bond. Opgaven in Nederlands. Alle opgaven hebben gelijk gewicht. Opgave 1 Gegeven is een kasstroom x = (x 0, x 1,, x n ). Veronderstel dat de contante waarde van deze kasstroom gegeven wordt door P. De bijbehorende

Nadere informatie

Dutch survival kit. Vragen hoe het gaat en reactie Asking how it s going and reaction. Met elkaar kennismaken Getting to know each other

Dutch survival kit. Vragen hoe het gaat en reactie Asking how it s going and reaction. Met elkaar kennismaken Getting to know each other Dutch survival kit This Dutch survival kit contains phrases that can be helpful when living and working in the Netherlands. There is an overview of useful sentences and phrases in Dutch with an English

Nadere informatie

Jennifer Machielse. Lennart Stachowitz. Studentleden Medezeggenschapsraad NHTV

Jennifer Machielse. Lennart Stachowitz. Studentleden Medezeggenschapsraad NHTV Studentleden Medezeggenschapsraad NHTV Jennifer Machielse I am Jennifer Machielse, spontaneous, self-conscious and a go-getter, that s me. I am a fourth-year student Marketing & Communication in Tourism

Nadere informatie

WORKSHOP : COMPTENCES FOR THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT GOALS ( SDGs )

WORKSHOP : COMPTENCES FOR THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT GOALS ( SDGs ) WORKSHOP : COMPTENCES FOR THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT GOALS ( SDGs ) Jos van Hal, MSc 24th May 2019 Recent publication: SDGs INSPIRATIONAL OR ASPIRATIONAL? HOW TO OPERATIONALISE AND IMPLEMENT THE SUSTAINABLE

Nadere informatie

Appendix A: List of variables with corresponding questionnaire items (in English) used in chapter 2

Appendix A: List of variables with corresponding questionnaire items (in English) used in chapter 2 167 Appendix A: List of variables with corresponding questionnaire items (in English) used in chapter 2 Task clarity 1. I understand exactly what the task is 2. I understand exactly what is required of

Nadere informatie

Press release Statistics Netherlands

Press release Statistics Netherlands Press release PR00-277 8-12-2000 9:30 AM Inflation rate in November levelling out Consumer prices in November were up 3.0% on November last year. The inflation rate is therefore 0.1% lower than last month,

Nadere informatie

Ius Commune Training Programme 2015-2016 Amsterdam Masterclass 16 June 2016

Ius Commune Training Programme 2015-2016 Amsterdam Masterclass 16 June 2016 www.iuscommune.eu Dear Ius Commune PhD researchers, You are kindly invited to attend the Ius Commune Amsterdam Masterclass for PhD researchers, which will take place on Thursday 16 June 2016. During this

Nadere informatie

Chapter 4 Understanding Families. In this chapter, you will learn

Chapter 4 Understanding Families. In this chapter, you will learn Chapter 4 Understanding Families In this chapter, you will learn Topic 4-1 What Is a Family? In this topic, you will learn about the factors that make the family such an important unit, as well as Roles

Nadere informatie

Travel Survey Questionnaires

Travel Survey Questionnaires Travel Survey Questionnaires Prot of Rotterdam and TU Delft, 16 June, 2009 Introduction To improve the accessibility to the Rotterdam Port and the efficiency of the public transport systems at the Rotterdam

Nadere informatie

Comics FILE 4 COMICS BK 2

Comics FILE 4 COMICS BK 2 Comics FILE 4 COMICS BK 2 The funny characters in comic books or animation films can put smiles on people s faces all over the world. Wouldn t it be great to create your own funny character that will give

Nadere informatie

Future of the Financial Industry

Future of the Financial Industry Future of the Financial Industry Herman Dijkhuizen 22 June 2012 0 FS environment Regulatory & political pressure and economic and euro crisis 1 Developments in the sector Deleveraging, regulation and too

Nadere informatie

The Dutch mortgage market at a cross road? The problematic relationship between supply of and demand for residential mortgages

The Dutch mortgage market at a cross road? The problematic relationship between supply of and demand for residential mortgages The Dutch mortgage market at a cross road? The problematic relationship between supply of and demand for residential mortgages 22/03/2013 Housing market in crisis House prices down Number of transactions

Nadere informatie

Dutch Circular Economy Partnership for China

Dutch Circular Economy Partnership for China Dutch Circular Economy Partnership for China Our Future Economy is Circular Head Office Hong Kong Head Office Netherlands Dutch Circular Economy Partnership for China Our Future Economy is Circular This

Nadere informatie

The role of local municipalities and labor market regions in adult education: monitoring quality

The role of local municipalities and labor market regions in adult education: monitoring quality Deze dia-indeling is zo gemaakt dat zelf een afbeelding kan worden geplaatst. Klik met de rechtermuisknop in de achtergrond en kies Achtergrond opmaken. Klik op Opvulling met figuur of bitmappatroon en

Nadere informatie

De Energie Unie en haar governance. Presentatie: Peter Van Kemseke (Europese Commissie) Vlaams Parlement, 14 maart 2016

De Energie Unie en haar governance. Presentatie: Peter Van Kemseke (Europese Commissie) Vlaams Parlement, 14 maart 2016 De Energie Unie en haar governance Presentatie: Peter Van Kemseke (Europese Commissie) Vlaams Parlement, 14 maart 2016 De Energie Unie Een Europees kader voor het nationaal klimaat-en energiebeleid, ontstaan

Nadere informatie

Ik kom er soms tijdens de les achter dat ik mijn schoolspullen niet bij mij heb of niet compleet

Ik kom er soms tijdens de les achter dat ik mijn schoolspullen niet bij mij heb of niet compleet 1 2 3 4 MATERIAL PREPARING LESSON ATTITUDE TOWARD WORK Ik kom er vaak tijdens de les achter dat ik mijn schoolspullen niet bij mij heb Ik kom er soms tijdens de les achter dat ik mijn schoolspullen niet

Nadere informatie

Uw mening telt! Onderwerp: aankondiging vragenlijst wel of niet afsluiten groene hoven. Beste bewoner(s),

Uw mening telt! Onderwerp: aankondiging vragenlijst wel of niet afsluiten groene hoven. Beste bewoner(s), Uw mening telt! Is het afsluiten van de groene hoven een goed idee? Wij horen het graag van u. Vanaf maandag 11 juni komen enquêteurs bij u langs om u daarover een aantal vragen te stellen. Onderwerp:

Nadere informatie

Urban future in the Netherlands Ready to cooperate, charge & go. Peter Vermeij Baerte de Brey

Urban future in the Netherlands Ready to cooperate, charge & go. Peter Vermeij Baerte de Brey Urban future in the Netherlands Ready to cooperate, charge & go Peter Vermeij Baerte de Brey 2 Dutch vision Why invest in electric vehicles? Contributes to the economic position of The Netherlands Energy

Nadere informatie

Effectief Toezicht ervaringen van een commissaris

Effectief Toezicht ervaringen van een commissaris Effectief Toezicht ervaringen van een commissaris Margot Scheltema September 2014 22-9-2014 Scheltema - VITP 1 Wanneer is toezicht effectief? (1) Samenstelling RvT Profielschets Competenties; verschil

Nadere informatie

CREATING VALUE THROUGH AN INNOVATIVE HRM DESIGN CONFERENCE 20 NOVEMBER 2012 DE ORGANISATIE VAN DE HRM AFDELING IN WOELIGE TIJDEN

CREATING VALUE THROUGH AN INNOVATIVE HRM DESIGN CONFERENCE 20 NOVEMBER 2012 DE ORGANISATIE VAN DE HRM AFDELING IN WOELIGE TIJDEN CREATING VALUE THROUGH AN INNOVATIVE HRM DESIGN CONFERENCE 20 NOVEMBER 2012 DE ORGANISATIE VAN DE HRM AFDELING IN WOELIGE TIJDEN Mieke Audenaert 2010-2011 1 HISTORY The HRM department or manager was born

Nadere informatie

Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt The role of mobility in higher education for future employability

Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt The role of mobility in higher education for future employability The role of mobility in higher education for future employability Jim Allen Overview Results of REFLEX/HEGESCO surveys, supplemented by Dutch HBO-Monitor Study migration Mobility during and after HE Effects

Nadere informatie

Value based healthcare door een quality improvement bril

Value based healthcare door een quality improvement bril Rotterdam, 7 december 2017 Value based healthcare door een quality improvement bril Ralph So, intensivist en medisch manager Kwaliteit, Veiligheid & Innovatie 16.35-17.00 uur Everybody in healthcare really

Nadere informatie

De Levende Gevel. Een richting voor innovatie en de ontwikkeling van de toekomst

De Levende Gevel. Een richting voor innovatie en de ontwikkeling van de toekomst De Levende Gevel Een richting voor innovatie en de ontwikkeling van de toekomst A letter from nature Dear., Our life knows no boundaries, we live together. You live in me and I live in you! I not only

Nadere informatie

(Big) Data in het sociaal domein

(Big) Data in het sociaal domein (Big) Data in het sociaal domein Congres Sociaal: sturen op gemeentelijke ambities 03-11-2016 Even voorstellen Laudy Konings Lkonings@deloitte.nl 06 1100 3917 Romain Dohmen rdohmen@deloitte.nl 06 2078

Nadere informatie

Summary 124

Summary 124 Summary Summary 124 Summary Summary Corporate social responsibility and current legislation encourage the employment of people with disabilities in inclusive organizations. However, people with disabilities

Nadere informatie

Alcohol policy in Belgium: recent developments

Alcohol policy in Belgium: recent developments 1 Alcohol policy in Belgium: recent developments Kurt Doms, Head Drug Unit DG Health Care FPS Health, Food Chain Safety and Environment www.health.belgium.be/drugs Meeting Alcohol Policy Network 26th November

Nadere informatie

Empowerment project. Driejarig project van Rotaryclub Rhenen-Veenendaal

Empowerment project. Driejarig project van Rotaryclub Rhenen-Veenendaal Empowerment project Awasi Kenya Driejarig project van Rotaryclub Rhenen-Veenendaal Empowerment*van* kinderen*in*kenia De#afgelopen#drie#jaren# hebben#we#met#steun#van#de# Rotaryclub##Rhenen: Veenendaal#een#

Nadere informatie

Nieuw algoritme om de vraag doorheen de keten te voorspellen

Nieuw algoritme om de vraag doorheen de keten te voorspellen For a presentation in ppt format, Please call +31 6 11356703 or send an e-mail to info@flostock.com Nieuw algoritme om de vraag doorheen de keten te voorspellen Robert Peels Supply Chain Innovations April

Nadere informatie

Puzzle. Fais ft. Afrojack Niveau 3a Song 6 Lesson A Worksheet. a Lees de omschrijvingen. Zet de Engelse woorden in de puzzel.

Puzzle. Fais ft. Afrojack Niveau 3a Song 6 Lesson A Worksheet. a Lees de omschrijvingen. Zet de Engelse woorden in de puzzel. Puzzle a Lees de omschrijvingen. Zet de Engelse woorden in de puzzel. een beloning voor de winnaar iemand die piano speelt een uitvoering 4 wat je wil gaan doen; voornemens 5 niet dezelfde 6 deze heb je

Nadere informatie

European frameworks for VET

European frameworks for VET European frameworks for VET VLOR Brussels, 4 June 2014 Carlo Scatoli Vocational Training and Adult Learning 2002 The Copenhagen Declaration 30 November 2002 Strengthen the European dimension Improve transparency,

Nadere informatie

De deeleconomie in België

De deeleconomie in België De deeleconomie in België Definitie omvang potentieel Anthony Baert Conseil Fédéral du Développement Durable 31 mai 2016 De ING International Survey 2 Sharing back to the roots 3 Sharing back to the roots

Nadere informatie

B1 Woordkennis: Spelling

B1 Woordkennis: Spelling B1 Woordkennis: Spelling Bestuderen Inleiding Op B1 niveau gaan we wat meer aandacht schenken aan spelling. Je mag niet meer zoveel fouten maken als op A1 en A2 niveau. We bespreken een aantal belangrijke

Nadere informatie

Sessie Centrumsteden VVJ

Sessie Centrumsteden VVJ Sessie Centrumsteden VVJ Bram Vermeiren Steunpunt Jeugd vzw Arenbergstraat 1D I 1000 Brussel T 02 551 13 50 I F 02 551 13 85 info@steunpuntjeugd.be I www.steunpuntjeugd.be missie Jeugdwerk brengt kinderen

Nadere informatie

Innovative SUMP-Process in Northeast-Brabant

Innovative SUMP-Process in Northeast-Brabant Innovative SUMP-Process in Northeast-Brabant #polis14 Northeast-Brabant: a region in the Province of Noord-Brabant Innovative Poly SUMP 20 Municipalities Province Rijkswaterstaat Several companies Schools

Nadere informatie

Academisch schrijven Inleiding

Academisch schrijven Inleiding - In this essay/paper/thesis I shall examine/investigate/evaluate/analyze Algemene inleiding van het werkstuk In this essay/paper/thesis I shall examine/investigate/evaluate/analyze To answer this question,

Nadere informatie

9 daagse Mindful-leSs 3 stappen plan training

9 daagse Mindful-leSs 3 stappen plan training 9 daagse Mindful-leSs 3 stappen plan training In 9 dagen jezelf volledig op de kaart zetten Je energie aangevuld en in staat om die batterij op peil te houden. Aan het eind heb jij Een goed gevoel in je

Nadere informatie

UNIT 2 Begeleiding. Coaching proces, Instrumenten and vaardigheden voor Coacing en mobiliteit for Coaching and Mobility

UNIT 2 Begeleiding. Coaching proces, Instrumenten and vaardigheden voor Coacing en mobiliteit for Coaching and Mobility UNIT 2 Begeleiding Coaching proces, Instrumenten and vaardigheden voor Coacing en mobiliteit for Coaching and Mobility 1 2 Wat is coaching? Coaching is een methode voor het ontwikkelen van potentieel

Nadere informatie

Interaction Design for the Semantic Web

Interaction Design for the Semantic Web Interaction Design for the Semantic Web Lynda Hardman http://www.cwi.nl/~lynda/courses/usi08/ CWI, Semantic Media Interfaces Presentation of Google results: text 2 1 Presentation of Google results: image

Nadere informatie

7 Habits of Innovation Leaders. Yellow Cats 16 oktober 2014

7 Habits of Innovation Leaders. Yellow Cats 16 oktober 2014 7 Habits of Innovation Leaders Yellow Cats 16 oktober 2014 Het tijdperk van de CM(T)O CMG Partners 2014 The CMO redefined Egon Zehnder 2014 Lack of Vision or Urgency? Lack of Vision or Urgency?? 7 Habits

Nadere informatie

Het beheren van mijn Tungsten Network Portal account NL 1 Manage my Tungsten Network Portal account EN 14

Het beheren van mijn Tungsten Network Portal account NL 1 Manage my Tungsten Network Portal account EN 14 QUICK GUIDE C Het beheren van mijn Tungsten Network Portal account NL 1 Manage my Tungsten Network Portal account EN 14 Version 0.9 (June 2014) Per May 2014 OB10 has changed its name to Tungsten Network

Nadere informatie

Building the next economy met Blockchain en real estate. Lelystad Airport, 2 november 2017 BT Event

Building the next economy met Blockchain en real estate. Lelystad Airport, 2 november 2017 BT Event Building the next economy met Blockchain en real estate Lelystad Airport, 2 november 2017 Blockchain en real estate Programma Wat is blockchain en waarvoor wordt het gebruikt? BlockchaininRealEstate Blockchain

Nadere informatie

World Dutch Shepherd Federation. Beleidplan / Policy

World Dutch Shepherd Federation. Beleidplan / Policy World Dutch Shepherd Federation Beleidplan 2015-2020 / Policy 2015-2020 World Dutch Shepherd Federation toelichting / explanation oprichtingsdatum / date of establishment 26 juni 2014 / June 26th 2014

Nadere informatie

Borstkanker: Stichting tegen Kanker (Dutch Edition)

Borstkanker: Stichting tegen Kanker (Dutch Edition) Borstkanker: Stichting tegen Kanker (Dutch Edition) Stichting tegen Kanker Click here if your download doesn"t start automatically Borstkanker: Stichting tegen Kanker (Dutch Edition) Stichting tegen Kanker

Nadere informatie

Parkstad Limburg Energy Transition Implementation Program PALET 3.0. Discussie en vragen

Parkstad Limburg Energy Transition Implementation Program PALET 3.0. Discussie en vragen Parkstad Limburg Energy Transition Implementation Program PALET 3.0 Discussie en vragen Ambition Document 1.0 2.0 Potention Research Parkstad Limburg Energy Transition (PALET 3.0) Basic principles PALET

Nadere informatie

Ius Commune Training Programme Amsterdam Masterclass 15 June 2018

Ius Commune Training Programme Amsterdam Masterclass 15 June 2018 www.iuscommune.eu Dear Ius Commune PhD researchers, You are kindly invited to participate in the Ius Commune Amsterdam Masterclass for PhD researchers, which will take place on Friday, 15 June 2018. This

Nadere informatie

Beste klant, Met vriendelijke groeten, Het traveldocs visumteam.

Beste klant, Met vriendelijke groeten, Het traveldocs visumteam. Beste klant, Allereerst hartelijk dank om uw visumaanvraag te laten behandelen door de firma traveldocs. Wij zullen alles in het werk stellen om uw visumaanvraag zo vlot mogelijk te laten verlopen. Naar

Nadere informatie

150 ECG-problemen (Dutch Edition)

150 ECG-problemen (Dutch Edition) 150 ECG-problemen (Dutch Edition) John R. Hampton, Piet Machielse Click here if your download doesn"t start automatically 150 ECG-problemen (Dutch Edition) John R. Hampton, Piet Machielse 150 ECG-problemen

Nadere informatie

Briljante Mislukkingen Omgevingen voor nieuwe gedeelde waardecreatie

Briljante Mislukkingen Omgevingen voor nieuwe gedeelde waardecreatie Briljante Mislukkingen Omgevingen voor nieuwe gedeelde waardecreatie Prof. dr. Paul Louis Iske, Universiteit Maastricht (CFO) Instituut voor Briljante Mislukkingen Good Healthcare Innovation Practice 12

Nadere informatie

MODULE I EUROPA: NOOIT MEER OORLOG!

MODULE I EUROPA: NOOIT MEER OORLOG! MODULE I EUROPA: NOOIT MEER OORLOG! I.I De geboorte van de Europese Unie Zoals jullie waarschijnlijk wel weten zijn er de vorige eeuwen veel oorlogen in Europa geweest. Vooral de Eerste en de Tweede Wereldoorlog

Nadere informatie

General info on using shopping carts with Ingenico epayments

General info on using shopping carts with Ingenico epayments Inhoudsopgave 1. Disclaimer 2. What is a PSPID? 3. What is an API user? How is it different from other users? 4. What is an operation code? And should I choose "Authorisation" or "Sale"? 5. What is an

Nadere informatie

4 JULI 2018 Een eerste kennismaking met gemeentefinanciën en verbonden partijen voor raadsleden - vragen

4 JULI 2018 Een eerste kennismaking met gemeentefinanciën en verbonden partijen voor raadsleden - vragen 4 JULI 2018 Een eerste kennismaking met gemeentefinanciën en verbonden partijen voor raadsleden - vragen Alkmaar Bergen Castricum Heerhugowaard Heiloo Langedijk Uitgeest Hoe verhoud het EMU saldo zich

Nadere informatie

Process Mining and audit support within financial services. KPMG IT Advisory 18 June 2014

Process Mining and audit support within financial services. KPMG IT Advisory 18 June 2014 Process Mining and audit support within financial services KPMG IT Advisory 18 June 2014 Agenda INTRODUCTION APPROACH 3 CASE STUDIES LEASONS LEARNED 1 APPROACH Process Mining Approach Five step program

Nadere informatie

Intercultural Mediation through the Internet Hans Verrept Intercultural mediation and policy support unit

Intercultural Mediation through the Internet Hans Verrept Intercultural mediation and policy support unit 1 Intercultural Mediation through the Internet Hans Verrept Intercultural mediation and policy support unit 2 Structure of the presentation - What is intercultural mediation through the internet? - Why

Nadere informatie

Uitnodiging Security Intelligence 2014 Dertiende editie: Corporate IAM

Uitnodiging Security Intelligence 2014 Dertiende editie: Corporate IAM Uitnodiging Security Intelligence 2014 Dertiende editie: Corporate IAM 5 maart 2014 De Beukenhof Terweeweg 2-4 2341 CR Oegstgeest 071-517 31 88 Security Intelligence Bijeenkomst Corporate IAM On the Internet,

Nadere informatie

Toekomstgerichte aardappelteelt Groene gewasbescherming. Carlos Nijenhuis 18 juni 2018

Toekomstgerichte aardappelteelt Groene gewasbescherming. Carlos Nijenhuis 18 juni 2018 Toekomstgerichte aardappelteelt Groene gewasbescherming Carlos Nijenhuis 18 juni 2018 Agenda Visie en ambitie Nefyto Politiek Agrifood Innovatie gewasbeschermingsmiddelen Wat kunt U doen? Wij ontwikkelen

Nadere informatie

Multi-disciplinary workshop on Ageing and Wellbeing

Multi-disciplinary workshop on Ageing and Wellbeing Date 7-12-2011 1 Multi-disciplinary workshop on Ageing and Wellbeing Prof. Dr. Inge Hutter Demographer, anthropologist Coordinator Healthy Ageing Alpha Gamma RUG Dean Faculty Spatial Sciences Date 7-12-2011

Nadere informatie

Bijlage 2: Informatie met betrekking tot goede praktijkvoorbeelden in Londen, het Verenigd Koninkrijk en Queensland

Bijlage 2: Informatie met betrekking tot goede praktijkvoorbeelden in Londen, het Verenigd Koninkrijk en Queensland Bijlage 2: Informatie met betrekking tot goede praktijkvoorbeelden in Londen, het Verenigd Koninkrijk en Queensland 1. Londen In Londen kunnen gebruikers van een scootmobiel contact opnemen met een dienst

Nadere informatie

PERSONAL DIVERSITY BOB MAN DERS

PERSONAL DIVERSITY BOB MAN DERS PERSONAL DIVERSITY BOB MAN DERS BOB MANDERS ARCHITECTURE PREFACE We all know the clichés, travel broadens the mind and it s not about the destination, it s about the journey but they re clichés, of course,

Nadere informatie

Next Generation Poultry Health Redt Innovatie de Vleeskuikenhouder?

Next Generation Poultry Health Redt Innovatie de Vleeskuikenhouder? Next Generation Poultry Health Redt Innovatie de Vleeskuikenhouder? Paul Louis Iske Professor Open Innovation & Business Venturing, Maastricht University De wereld wordt steeds complexer Dit vraagt om

Nadere informatie

New trends in MarCom jobs : what's the future?

New trends in MarCom jobs : what's the future? New trends in MarCom jobs : what's the future? Why, what and how? 1 Changes & Trends in MarCom 2 MarCom professionals are fully aware of facing radical changes in their jobs Changes in the MarCom job in

Nadere informatie

Nederlandse vertaling. Zeer eerwaarde pastoor Barberien en parochianen van de Sint Norbertusparochie,

Nederlandse vertaling. Zeer eerwaarde pastoor Barberien en parochianen van de Sint Norbertusparochie, Nederlandse vertaling Institute "Servants of the Lord and the Virgin of Matará" Community Saint Tecla Aleppo Syria E-mail: c.tecla@servidoras.org Tel.00 96 021 267 7538 Zeer eerwaarde pastoor Barberien

Nadere informatie

FOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE. Toets Inleiding Kansrekening 1 8 februari 2010

FOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE. Toets Inleiding Kansrekening 1 8 februari 2010 FOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE Toets Inleiding Kansrekening 1 8 februari 2010 Voeg aan het antwoord van een opgave altijd het bewijs, de berekening of de argumentatie toe. Als je een onderdeel

Nadere informatie

Sportopleidingen in Internationaal perspectief

Sportopleidingen in Internationaal perspectief Sportopleidingen in Internationaal perspectief Platform kader Den Haag, 29 maart 2010 Danny Meuken Jan Minkhorst 967 LONDEN DAGEN Het internationale Speelveld GAISF IOC VN (UNESCO) Internationale Sportfederaties

Nadere informatie

Mondeling tentamen Havo - ERK niveau B1 / B1 +

Mondeling tentamen Havo - ERK niveau B1 / B1 + Mondeling tentamen Havo - ERK niveau B / B + Het mondeling voor Engels Havo duurt 5 minuten en bestaat uit een gesprek met je docent waarin de volgende onderdelen aan de orde komen: *Je moet een stukje

Nadere informatie

Risico s van Technologisch Succes in digitale transformatie S T R A T E G I C A D V I S O R

Risico s van Technologisch Succes in digitale transformatie S T R A T E G I C A D V I S O R Risico s van Technologisch Succes in digitale transformatie 2e Risk Event 2019 11 april 2019 The S T R A T E G I C A D V I S O R Ymanagement school of the autonomous University of Antwerp 2 Prof. dr. Hans

Nadere informatie

Kijktip: Nieuwsuur in de Klas

Kijktip: Nieuwsuur in de Klas Kijktip: Nieuwsuur in de Klas Korte omschrijving werkvorm De leerlingen beantwoorden vragen over de Europese politiek aan de hand van korte clips van Nieuwsuur in de Klas. Leerdoel De leerlingen leren

Nadere informatie

Stephanie van Dijck De integrale aanpak maakt complexiteit hanteerbaar

Stephanie van Dijck De integrale aanpak maakt complexiteit hanteerbaar Titel, samenvatting en biografie Stephanie van Dijck De integrale aanpak maakt complexiteit hanteerbaar Samenvatting: Nieuwe projecten nemen toe in complexiteit: afhankelijkheden tussen software componenten,

Nadere informatie

Issues in PET Drug Manufacturing Steve Zigler PETNET Solutions April 14, 2010

Issues in PET Drug Manufacturing Steve Zigler PETNET Solutions April 14, 2010 Issues in PET Drug Manufacturing Steve Zigler PETNET Solutions April 14, 2010 Topics ANDA process for FDG User fees Contract manufacturing PETNET's perspective Colleagues Michael Nazerias Ken Breslow Ed

Nadere informatie

Innovatieve interactieve communicatiemiddelen in internationaal watermanagement

Innovatieve interactieve communicatiemiddelen in internationaal watermanagement Innovatieve interactieve communicatiemiddelen in internationaal watermanagement Delft, 8 maart 2012 Realistic wall of water ir. F.C. (Floris) Boogaard, (020) 606 32 50/06-51 55 68 26 e-mail: f.c.boogaard@tudelft.nl/

Nadere informatie