STARTPAKKET RURAAL ERFGOED EINDRAPPORT

Transcriptie

1 STARTPAKKET RURAAL ERFGOED EINDRAPPORT

2 PROJECT STARTPAKKET RURAAL ERFGOED DE MEIERIJ Startpakket Ruraal Erfgoed komt tot stand onder auspiciën van Innovatieplatform Duurzame Meierij met een financiële bijdrage van Belvedere, EU (Leader+) en IDM. Projectontwikkeling: Minos & Twisk B.V. Projectorganisatie: Minos & Twisk B.V. Vormgeving & realisatie: Beesign Communications Beesign Interactive

3 VOORWOORD Sinds 1999 is het Innovatieplatform Duurzame Meierij (IDM) bezig geweest om nadrukkelijk aandacht te vragen voor minder bekend cultureel erfgoed op het platteland. Vanuit monumentenorganisaties was er wel aandacht voor hoofdgebouwen, zoals boerderijen, maar volgens het IDM te weinig voor bijgebouwen en andere zaken die via wonen niet exploitabel te maken waren. Vooral voor deze objecten binnen het ruraal erfgoed voelde het IDM als streekorganisatie zich verantwoordelijk. In 1999 werd door het IDM (vanuit WCL) subsidie verleend om enkele Vlaamse schuren, een kapel en een bakhuis te behouden. Daaruit bleek al vlug dat elk stukje ruraal erfgoed zijn eigen problematiek kende, die om specifieke oplossingen vroeg. Juist het gebrek aan kennis en visie is er een belangrijke oorzaak van dat ruraal erfgoed niet meer gebruikt en dus ook niet meer gerestaureerd wordt. Daarmee verdwijnen de bakhuizen en dergelijke en verschraalt het karakteristieke Meierijse landschap. Juist voor dit kwalitatieve landschap staat maakt het IDM zich sterk. Via dit project wordt voorzien in die benodigde specifieke kennis. Daarmee kunnen eigenaren geholpen worden om een duidelijke visie te krijgen op hun eigendom en worden ze volledig op de hoogte gebracht van de mogelijkheden én van de cultuurhistorische waarde van hun eigendom. Uiteindelijk blijft de keuze bij deze eigenaar. Het kan niet anders zijn dan dat op deze manier meer objecten van vaak grote landschappelijke waarde behouden blijven. De streek steekt een handje toe om de eigenaren te helpen; een fantastisch initiatief dat in de rest van Brabant en elders navolging verdient. Waardering is een belangrijke bouwsteen voor behoud van ruraal erfgoed. Via dit project kan die waardering stijgen en uiteindelijk worden alle Meierijenaars beter van dit project, omdat juist de kwaliteit van hún karakteristieke omgeving behouden blijft. Ger van den Oetelaar Voorzitter Innovatieplatform Duurzame Meierij 1

4 INHOUDSOPGAVE Voorwoord...1 Inhoudsopgave...2 Hoofdstuk 1: Inleiding Aanleiding voor het Project Doel van het Project Innovatieplatform Duurzame Meierij Leader Belvedere... 8 Hoofdstuk 2: Het Project Inleiding Opzet Verloop Netwerk Conclusies Hoofdstuk 3: De Proefprojecten Inleiding Beschrijving Evaluatie Conclusies Hoofdstuk 4: Het Startpakket Ons Erfgoed Inleiding Opzet Gebruik Volgorde Vrijheid Conclusies Hoofdstuk 5: De Toekomst Inleiding Voortzetting Vervolgprojecten Vervolgactiviteiten Conclusies Hoofdstuk 6: Conclusies Inleiding Project Proefprojecten Startpakket Ons Erfgoed Toekomst Aanbevelingen Conclusie

5 Bijlagen...34 Bijlage A: Startpakket Ons Erfgoed...35 Bijlage B1: Interview René Keulen...43 Bijlage B2: Interview Frank Van Wagenberg...45 Bijlage C: Overzicht proefprojecten...47 Bijlage D: Lijst met adressen...65 Bijlage E: Lijst van Geraadpleegde adviesbureaus...66 Bijlage F: Verwijzingslijsten

6 HOOFDSTUK 1: INLEIDING 1.1 AANLEIDING VOOR HET PROJECT De Meierij is een streek met een rijke agrarische geschiedenis. Fraaie boerderijen met bijbehorende Vlaamse schuren, authentieke bakhuisjes, hooimijten en oude stallen herinneren aan vervlogen tijden. Veel van deze panden dreigen te verdwijnen, omdat ze hun oorspronkelijke agrarische betekenis verloren hebben; leegstand leidt immers vaak tot verval en uiteindelijk het verlies van de bouwwerken die het platteland zijn karakter meegeven. Ondanks goede bedoelingen staat het onderhoud van ongebruikte schuren, bijgebouwen, huisjes en erven soms op een te laag pitje. De individuele objecten hebben vaak niet genoeg aanzien om als monument te worden aangemerkt. Als geheel vormen zij echter een onmisbaar deel in het culturele landschap van de Meierij; behoud van het minder opvallende erfgoed is essentieel voor de rurale uitstraling van het gebied als geheel. Behoud van het ruraal erfgoed is veelal afhankelijk van welwillende particulieren, en hun vermogen om in het onderhoud van ongebruikte objecten te voorzien. Het is in de meeste gevallen niet doenlijk om een bouwwerk zonder functie in goede conditie te houden: bestaansrecht zal verdiend moeten worden. De Belvedere-missie behoud door ontwikkeling biedt hiervoor het juiste handvat: voorzie het erfgoed van een nieuwe of vernieuwde functie en de wens tot behoud kan ingevuld worden met nieuw bestaansrecht. 1.2 DOEL VAN HET PROJECT Om tot een nieuwe functie te komen moet een, vaak lange, weg afgelegd worden langs overheden, instellingen en adviesbureaus. Enthousiaste eigenaren kunnen door procedures en onzekerheid over tijdsduur en kosten afgeschrikt worden. Veelal zelfs voordat aan het project wordt begonnen. Door het scheppen van meer duidelijkheid in de procedures en mogelijke verwachtingen zullen eigenaren eerder onderzoek doen, inzicht krijgen in de mogelijkheden en eerder aan een project beginnen. Verspreiding van kennis en het wegnemen van twijfels kunnen zo tot nieuwe initiatieven leiden. 4

7 Doel van het project is het bieden van de mogelijkheid aan particuliere bezitters van ruraal erfgoed om te komen tot een plan voor hergebruik van hun bezit, waarmee behoud gegarandeerd kan worden. Het eindproduct is een algemeen bruikbaar Startpakket Ons Erfgoed ; een informatiepakket of handleiding waarmee de individuele eigenaar oplossingen en aanwijzingen kan vinden om een keuze mogelijk te maken. Het pakket is gericht op de wensen van de eigenaar; zijn enthousiasme moet gestimuleerd worden en zijn bijdrage is essentieel als het om investeringen in zijn eigendom gaat. 1.3 INNOVATIEPLATFORM DUURZAME MEIERIJ Het Innovatieplatform Duurzame Meierij (IDM) werkt aan innovatie ten gunste van duurzaamheid in het platteland van de Meierij. Het IDM is onder andere één van de 28 plaatselijke vertegenwoordigers van Leader+ (zie 1.4). De visie van het IDM is gebaseerd op duurzaamheid, in de zin van het behoud van het 'kapitaal' van de aarde over de generaties heen. Dat 'kapitaal' gaat over natuurlijke voorraden, over onvervangbare goederen en over sociaal-culturele waarden. Duurzaamheid ontstaat door Ecologie ('het systeem Aarde') als ingrediënt samen te kneden met Economie en Sociaal-culturele waarden (binding, identiteit). Het IDM wil met duurzaamheid invulling geven aan goede projecten; projecten waarbij bovenstaande aspecten gestimuleerd worden en de uitdaging niet geschuwd wordt. (bron: 5

8 1.4 LEADER+ Leader+ is een van de vier initiatieven die door de Europese Structuurfondsen worden gefinancierd en moet plattelandsactoren helpen het potentieel van hun plaatselijke regio op langere termijn te ontwikkelen. Het initiatief stimuleert de toepassing van geïntegreerde, kwalitatief hoogwaardige en originele strategieën voor duurzame ontwikkeling, en legt veel nadruk op partnerschappen en netwerken voor de uitwisseling van ervaringen. Initiatiefnemers van Leader+projecten kunnen private partijen, plaatselijke verenigingen, provincies en gemeenten zijn. Met Leader I is een nieuwe aanpak voor het plattelandsontwikkelingsbeleid ingeluid, die op een gebiedsgebonden, geïntegreerde en participatieve benadering gebaseerd is. Met Leader II is de aanpak van Leader I veralgemeend waarbij het accent op het innoverende aspect van de projecten kwam te liggen. Leader+ blijft de rol van laboratorium vervullen en wil de invoering en het testen aanmoedigen van nieuwe benaderingswijzen voor een geïntegreerde en duurzame ontwikkeling die het plattelandsontwikkelingsbeleid in de Gemeenschap kunnen beïnvloeden, aanvullen en/of versterken. Leader+ omvat, naast technische bijstand, drie onderdelen: Onderdeel 1: Steun voor gebiedsgebonden geïntegreerde en experimentele strategieën voor plattelandsontwikkeling, op basis van een "bottomup"-benadering; Onderdeel 2: Steun voor samenwerkingsverbanden tussen gebieden; Onderdeel 3: Netwerken. Onderdeel 1 wordt uitgevoerd door plaatselijke groepen (PG s) die worden geselecteerd volgens een openbare procedure op basis van de in de programma's vastgestelde criteria. Tot deze criteria behoren het plattelandskarakter van de gebieden, de homogeniteit ervan in natuurlijk, economisch en sociaal opzicht, en geïntegreerde en innovatieve ontwikkelingsplannen. Ten minste 50% van het plaatselijke partnerschap moet bestaan uit economische en sociale actoren, en de relevantie en doeltreffendheid van deze partnerschappen worden eveneens in aanmerking genomen. 6

9 Prioritaire thema's die door de Commissie zijn vastgelegd: Valorisatie van de natuurlijke en culturele rijkdommen, met inbegrip van de valorisatie van gebieden van communautair belang (33 % van het totale aantal plaatselijke groepen); De verbetering van leefkwaliteit in de plattelandsgebieden (24 %); De valorisatie van de plaatselijke producten, met name door via collectieve maatregelen de toegang tot de markten voor kleinschalige productiestructuren te vergemakkelijken (21 %); Het gebruik van nieuwe know-how en van nieuwe technologieën om de producten en diensten van de plattelandsgebieden concurrerender te maken (10 %). De nationale netwerken (onderdeel 3) verspreiden informatie op nationaal niveau onder de plaatselijke groepen en fungeren als forum voor de uitwisseling van ervaringen en know-how. Ook leveren zij bijstand bij plaatselijke en transnationale samenwerking. Leader werkt met 7 karakteristieken die zeer bruikbaar zijn in Nederland en biedt daarmee toegevoegde waarde aan andere gebiedsgerichte programma's: Neem het gebied als uitgangspunt; Betrek de bevolking actief en stel begeleidende expertise op afroep beschikbaar; Bestuur het gebied interactief (publiek plus privaat); Focus op innovatie (en durf risico te nemen); Zoek oplossingen in multisectoraal en integraal werken; Bevorder het leren van deze aanpak dmv samenwerken, ook internationaal. Het gaat om vernieuwend denken in plattelandsontwikkeling en om beleidsdebat; Zet de fondsen direct ter beschikking van het gebied en onder eigen interactief beheer. (bron: en 7

10 1.5 BELVEDERE Belvedere is een initiatief van vier ministeries: VROM, OCW, LNV en V&W. Hun streven om cultuurhistorie meer te betrekken bij ruimtelijke ontwikkelingen staat verwoord in de Nota Belvedere. Deze nota is in november 1999 in de Tweede Kamer besproken. De nota is enthousiast ontvangen door de politiek, overheden, beroepsgroepen en maatschappelijke organisaties. Belvedere moet gestalte krijgen in het beleid en de uitvoeringspraktijk van vele betrokkenen. In de Nota Belvedere staan maar liefst vijftig actiepunten om dit doel te verwezenlijken. De actualiteit geeft bovendien soms aanleiding tot nieuwe, na te streven doeleinden. De actiepunten zijn gericht op het veranderen van de denk- en werkwijze van alle partijen die betrokken zijn bij de uitvoering. Voor de uitvoering van de actiepunten is een uitvoeringsorganisatie opgezet. Een ambtelijke stuurgroep en een bestuurlijke regiegroep zetten de lijnen uit voor de toekomst. In de ambtelijke stuurgroep zitten vertegenwoordigers van de vier Belvedere-departementen en de betrokken rijksdiensten. In de regiegroep zitten op persoonlijke titel onder andere bestuurders van gemeenten, waterschappen en provincies. Zij betrekken op hun beurt inhoudelijke deskundigen en maatschappelijke organisaties bij de uitvoering. De bewindslieden van de vier betrokken departementen zijn eindverantwoordelijk voor de uitvoering. Een projectbureau zorgt voor de dagelijkse gang van zaken. Dit bureau draagt het Belvedere-gedachtegoed uit en bevordert de implementatie ervan. De subsidieregeling Belvedere, opgezet om Belvedere-projecten te stimuleren, wordt uitgevoerd door het Stimuleringsfonds voor Architectuur; het Archfonds. De Belvedere-regeling beoogt projecten te stimuleren waarbij de geschiedenis wordt benut bij nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen. Met de geschiedenis wordt niet alleen het fysieke, materiële erfgoed bedoeld, maar nadrukkelijk ook het onzichtbare erfgoed: de sociale, orale, economische geschiedenis, de identiteit en de beleving van de plek of de idee achter de architectuur of het stedenbouwkundig plan. Opzet en aanpak zijn eveneens belangrijk: het project moet getuigen van een multidisciplinaire en integrale aanpak. Het moet de inzet, betrokkenheid en samenwerking van inhoudelijke deskundigen (cultuurhistorici en ontwerpers), 8

11 organisaties, overheden, bewoners en andere relevante partijen laten zien. Projecten moeten een vernieuwende omgang van geschiedenis met ruimtelijke ordening laten zien en andere inspireren om de opgave breed op te pakken. Ook moet in een project voldoende aandacht besteed worden aan de verspreiding van de resultaten en de opgedane kennis en ervaring. (bron: 9

12 HOOFDSTUK 2: HET PROJECT 2.1 INLEIDING In dit hoofdstuk wordt uiteengezet hoe het project is opgezet en uitgevoerd. In de loop van het project heeft de organisatie de onderbeschreven vorm aangenomen. Initiatief voor het project is genomen door het Innovatieplatform Duurzame Meierij en Land & Co. Land & Co heeft zich gaandeweg het project teruggetrokken om een algemeen adviserende rol aan te nemen. De realisatie van het project is overgenomen door Minos & Twisk. 2.2 OPZET Het IDM en Belvedere zijn de subsidieverlenende instanties en bepalen dientengevolge de kaders en richtlijnen waaraan dit project moest voldoen. Het uitvoeringsorgaan van het IDM, het UDM (Uitvoering Duurzame Meierij), was belast met de uitvoering van het project en houdt toezicht op het resultaat. Een hiervoor opgezette adviescommissie heeft toezicht op de voortgang van het project gehouden. IDM en Belvedere UDM Projectleiding Minos & Twisk Adviescommissie UDM Algemene leiding en communicatie Ontwikkeling Startpakket Proefprojecten Panelgroep Algemene info Projectinformatie Communicatie Gegevensbeheer Eigenaren Adviseurs Overheden Figuur

13 Leiding van het project was in handen van Minos & Twisk, die het Startpakket Ons Erfgoed ontwikkelde en de proefprojecten begeleidde. Daarnaast werd de communicatie, onder ander via de website ( verzorgd in samenwerking met Beesign Communications. Ontwikkeling van het Startpakket Ons Erfgoed verliep in samenspraak met de voor dit project samengestelde Panelgroep, waarin diverse experts en vertegenwoordigers van beroepsgroepen zitting hebben genomen. 2.3 VERLOOP Het project heeft geduurd van juni 2004 tot 1 juni 2005; een periode van 12 maanden, waarin er veel moest gebeuren. In aanvang zijn daarom enkele processen gelijktijdig opgezet: 1. Opzetten van de organisatie en selecteren panelgroep; 2. Opzetten van communicatie en website; 3. Werving van kandidaten; 4. Schetsmatige opzet van het proces; 5. Schetsmatige opzet van het Startpakket Ons Erfgoed Organisatie en panelgroep Voor het op de juiste manier opstellen van het Startpakket Ons Erfgoed is de Panelgroep opgericht, deze bestaat uit diverse vertegenwoordigers van expertises die in het proces naar voren komen. Dit was in de eerste plaats nodig om de juiste afstemming tussen de verschillende benodigde disciplines goed te kunnen neerzetten. Aan de andere kant was het via het Panel mogelijk om de juiste adviseurs te kunnen bereiken vanwege de deelname van enkele beroepsgroepen. Aan de Panelgroep namen deel: Arnoud J. A. Bijsterveld van de Universiteit van Tilburg (UvT), voor visie en kennis over Brabants cultuurgoed; Boudewijn de Bont van de Vakgroep Restauratie als vertegenwoordiger van de gespecialiseerde aannemers en bouwers; 11

14 Han Thijssen als vertegenwoordiger van de Nederlandse Vereniging voor Tuin- en Landschapsarchitecten (NVTL); Harrie Boot van het Brabants Heem als vertegenwoordiger van de belangenverenigingen ter behoud van het Brabants cultuurgoed; Henk Verdijk als vertegenwoordiger van de Beroepsvereniging van Nederlandse Stedenbouwkundigen en Planologen (BNSP); Maarten van der Hulst als vertegenwoordiger van de Bond van Nederlandse Architecten (BNA) Communicatie en website Belangrijk element ter promotie en informatievoorziening in het project werd geleverd door Beesign Communications: de site is zo spoedig mogelijk na aanvang van het project opgezet om geïnteresseerden te kunnen doorverwijzen. Daarnaast was er materiaal en advies nodig over de juiste communicatiewijze en ingangen richting pers waarbij ondersteuning kon worden geboden. De site dient als platform voor communicatie, waarvan de mogelijkheden zeer uitgebreid zijn. Digitalisering van het Startpakket Ons Erfgoed en het opzetten van een forum waarbij rechtstreeks contact van probleemeigenaren mogelijk is zijn belangrijke opties voor een eventueel vervolg (zie Hoofdstuk 5) Werving van kandidaten Werving van kandidaten is gebeurd via plaatselijke pers en het Brabants Dagblad. Opvallend was de concentratie van aanmeldingen uit de regio Boxtel/Haaren, en de zeer karige hoeveelheid aanmeldingen uit de regio s Loon op Zand/Drunen en Sint Oedenrode. Na aanmelding en een korte telefonische uitleg over het project is elk potentieel proefproject bezocht om de problematiek te inventariseren en foto s te nemen ten behoeve van communicatie naar de adviescommissie en uiteindelijk via de website. Omdat de betrokkenheid van kandidaten verzekerd diende te worden werd een korte verklaring van belangstelling toegezonden; in deze vrijblijvende verklaring werd het publicatierecht van de foto s geregeld, maar met name de eerste actiebereidheid van de kandidaten getoetst. Uiteindelijk werd in ongeveer 60% van de gevallen de verklaring teruggestuurd, waardoor de aanmelding officieel werd. 12

15 De aanmeldingen werden in de periodieke bijeenkomst van de adviescommissie besproken, waarna de commissie besloot welke kandidaten het meest aansloten bij de doelstellingen van het project Opzet van het proces Het proces dat in het project doorlopen diende te worden werd gaandeweg gevormd; dit was noodzakelijk vanwege de beperkte projecttijd. Hierdoor was het noodzakelijk om zonder veel achtergrondinformatie, met name aan panelgroep en de eerste adviseurs, betrokkenheid te vragen. Door de bereidwilligheid van alle benaderde personen en instanties om aan het doel van het project mee te werken heeft dit niet tot problemen of grote opstoppingen geleid Opzet van het Startpakket Ons Erfgoed Eerste vraag bij het opzetten van het Startpakket Ons Erfgoed was de bepaling van toetsingsdisciplines; welke expertises zijn nodig om een zo compleet mogelijk eerste haalbaarheidsonderzoek uit te voeren. Hierbij speelde ook de beschikbaarheid en medewerking van een onafhankelijke organisatie per expertise een rol; hierdoor hebben enkele adviesgroepen lange tijd op zich laten wachten. De tweede vraag betrof hetgeen aan de eigenaren gevraagd dient te worden om op eenvoudige wijze de informatiebehoefte te bepalen. Gaandeweg werd met behulp van de panelleden verfijning aangebracht in de vragen, waardoor de proefprojecten een in toenemende mate soepele start kenden. 2.4 NETWERK Op het moment van schrijven van dit rapport is er een netwerk opgezet met contacten in overheden, beroepsgroepen en belangengroepen. Communicatie hiertussen gebeurt nu nog via de projectleiders, maar kan rechtstreeks verlopen als een goede opzet en platform hiervoor geboden worden. Behoud van het netwerk is essentieel voor het welslagen van het project op langere termijn; als communicatie tussen partijen bemoeilijkt wordt of afwezig blijft zal het gebruik van het Startpakket Ons Erfgoed waarschijnlijk een kort leven beschoren zijn. Onderzoek naar mogelijke wijzen van voortzetting wordt aanbevolen. 13

16 2.5 CONCLUSIES Lopende het project is een organisatie opgezet die voldoende ondersteuning ondervindt van externe partijen en belangenverenigingen. Het opzetten van de panelgroep is hierin een belangrijk element geweest. Hierdoor is het mogelijk geweest om een grote groep mensen en bedrijven aan te spreken over het project zodat werkwijze en doel bekend werden. Om het Startpakket Ons Erfgoed in de belangstelling te houden is het essentieel om na het opheffen van de projectorganisatie het netwerk in stand te houden met een leidende organisatie aan het hoofd. Deze organisatie is verantwoordelijk voor de communicatie over het Startpakket, regionale organisatie en eventuele doorontwikkeling. Aanbevolen wordt om de mogelijke wijzen van instandhouding en voortzetting van het netwerk verder te onderzoeken. 14

17 HOOFDSTUK 3: DE PROEFPROJECTEN 3.1 INLEIDING In het Project Startpakket Ruraal Erfgoed zijn proefprojecten essentieel voor het slagen; het zijn de testcases waarin ontdekt wordt welke problemen men tegenkomt en welke vragen gesteld moeten worden. De proefprojecten zijn gekozen met een zo groot mogelijke spreiding in bebouwingssoort, planstadium, gewenste functie en geografie. Er zijn in totaal 17 proefprojecten in uitvoering gegaan, deels doordat niet alle projecten voldeden aan de randvoorwaarden zoals deze door de adviescommissie gesteld werden, daarnaast doordat enkele eigenaren na selectie niet de gewenste tijd konden vinden om aan het project deel te nemen. 3.2 BESCHRIJVING De proefprojecten zijn uitgevoerd in 3 rondes, 5 in de 1 e, 7 in de 2 e en nog 5 in de 3 e ronde. Doordat de projecten in meerdere rondes zijn behandeld konden de deelnemers aan elke ronde profiteren van de vergaarde kennis van de ronde daarvoor Eerste Ronde In de eerste ronde werden 5 proefprojecten behandeld van uiteenlopende categorieën en groottes. Ook de eigenaren hadden verschillende verwachtingen en plannen voor hun objecten. Opvallend waren de vele aanmeldingen van eigenaren die zich reeds in een vergevorderd stadium van het te doorlopen proces bevonden. Ondanks dat wij hen niet meer van hulp konden zijn gaf dit wel aan hoeveel processen zeer stroef zijn doorlopen en tot frustratie hebben geleid. In deze ronde werden een bakhuis, een Vlaamse schuur, een kasteelboerderij, een voormalige boerderij en een klompenfabriek behandeld. Om de belangrijkste vraagstelling te kunnen bepalen werd gebruik gemaakt van een checklist met open vragen, waar bij elk van de expertises informatie ingevuld kon worden. Dit leidde echter tot een grote hoeveelheid overbodige informatie, waar geen eenvoudig overzicht uit te halen was. 15

18 Wat ook al snel duidelijk werd was dat advies over onder meer exploitatie en bouwkosten geen zin heeft zonder bepaling van de mogelijke functies, wat bij het advies ruimtelijke ordening aan bod komt. Gelijktijdig advies over de verschillende expertises is niet mogelijk, waardoor een volgtijdelijkheid bepaald diende te worden. Conclusies uit de eerste ronde: De checklist dient zichzelf te wijzen door middel van eenvoudige, heldere vraagstelling: gegevens en informatie dient pas verzameld te worden als de juiste vraagstelling is bereikt; De volgorde van adviesverlening staat vast: enkele adviezen zijn afhankelijk van de uitkomsten van anderen Tweede ronde In de tweede ronde werden 7 proefprojecten behandeld, waaronder Vlaamse schuren, (voormalige) boerderijen, een varkensstal en 2 erven. Door de ervaringen met de checklist uit de eerste ronde werd er een nieuw concept bedacht met een ja/neesystematiek, waarin door het beantwoorden van de vragen de juiste informatiebehoefte en de kernproblematiek zich wijzen. Dit werkte beter en werd door de kandidaten als overzichtelijker ervaren. De volgorde van adviesverlening heeft in deze ronde een vaste vorm aangenomen, waarbij ook duidelijk werd dat er een duidelijke fasering ontstaat. Na elke fase kan geëvalueerd worden wat de status van haalbaarheid is op basis van de dan geleverde adviezen. Vervolg van het onderzoek kan overwogen worden, maar kan bij een negatief advies ook uitgesteld worden. In het ergste geval is continuering niet zinvol en dient over een andere oplossing te worden nagedacht. Conclusies uit de tweede ronde: Het ja/nee-systeem levert goede en heldere resultaten op; Het proces dient in verschillende delen geknipt te worden waartussen een evaluatie plaatsvindt over de continuering. 16

19 3.2.3 Derde ronde In de derde ronde zijn wederom 5 projecten behandeld, waaronder ook twee projecten waar een oude Vlaamse schuur op een nieuwe locatie is herbouwd. Deze projecten dienen met name als informatievoorziening over gelopen processen; de kandidaten konden aangeven welke procedures zij hebben moeten doorlopen, welke problemen hierbij zijn opgedoken, en welk nut zij voor het Startpakket Ons Erfgoed zien. De kandidaten in de derde ronde zijn allen al betrokken (geweest) in gemeentelijke procedures. Net als de kandidaten uit de overige rondes is de algemene mening over de gemeentelijke en provinciale besluitvaardigheid niet positief. Met name de lengte van de procedures van initiatief tot realisatie kan vele jaren duren; enkele zelfs ruim meer dan 10 jaar. Een periode van deze lengte schrikt vele potentiële projecteigenaren af en kan daarnaast door gebrek aan bescherming en onderhoud onherstelbare schade veroorzaken aan het te behouden object. Conclusies uit de derde ronde: De verstandhouding tussen eigenaren en overheden dient verbetert te worden om de gezamenlijke doelen in het zicht te houden; Eigenaren kunnen door middel van eigen onderzoek en het aantonen van maatschappelijk nut medestanders vinden. Vooronderzoek en uitwerking van belangrijke deelvragen kan helpen in de eerste communicatie. 3.3 EVALUATIE Ter evaluatie van het project zijn evaluatieavonden gehouden met zowel de deelnemers als de betrokken adviseurs. Alhoewel op beide avonden niet allen aanwezig waren kwamen de conclusies goed overeen met hetgeen tijdens het project op individuele basis was gecommuniceerd. Conclusies die uit de evaluatieavonden getrokken kunnen worden zijn: Begeleiding is voor velen gewenst, volledige zelfstandigheid zoals het project nastreeft is veelal niet wenselijk, alhoewel in sommige gevallen wel haalbaar; Het streefbudget is niet voldoende voor een volledige adviesverlening. Naast het feit dat adviseurs meer tijd nodig hebben voor een goed advies zal een begeleider die onder meer intakegesprek en eindadvies kan leveren het benodigd budget 17

20 verhogen. Bij meermalen herhalen van de opdracht door eenzelfde adviseur zal doelmatigheid optreden wat kostenbesparend werkt; Een vast netwerk (expertgroep die zich wil specialiseren en de verdere ontwikkeling mee draagt) dat zich aan het product Startpakket Ons Erfgoed verbindt, eventueel ondersteund door een keurmerk, kan voor een grotere mate van standaardisatie leiden. De benodigde communicatieverbetering is hier in te passen; Standaardisatie van de aanpak en een daaraan te koppelen kostprijs (eventueel modulair) kan een goed instrument zijn. De expertgroep zou daaraan kunnen werken; Contact met overheden is essentieel en hieraan dient voldoende aandacht te worden besteed, ook omdat besluitvormende overheden voordelen kunnen ondervinden van een volgens vaste wijze geleid vooronderzoek. 3.4 CONCLUSIES De proefprojecten hebben van aanvang af bijgedragen aan de uiteindelijke vorm van het Startpakket Ons Erfgoed. Door op deze wijze in de praktijk te testen kwamen verborgen en verwachtte knelpunten snel aan de oppervlakte. Het deel dat op de checklist zelf van toepassing was is doorgevoerd. Een deel van de ervaringen en knelpunten gaat echter verder dan het hier beschreven product; organisatie, budget en medewerking van overheden zijn zaken die opgepakt dienen te worden in een vervolgopzet van het Startpakket Ons Erfgoed. 18

21 HOOFDSTUK 4: HET STARTPAKKET ONS ERFGOED 4.1 INLEIDING Het Startpakket Ons Erfgoed is het belangrijkste gebruiksinstrument voortkomend uit het project en zal dienen als beginpunt voor een onderzoek door de eigenaar naar mogelijkheden en haalbaarheid. In dit hoofdstuk worden de opzet en het gebruik beschreven. 4.2 OPZET Het Startpakket Ons Erfgoed is opgezet als gids, die eigenaren snel en eenvoudig naar een beslissingsmoment leidt. Op het beslissingsmoment moet duidelijk zijn aan de eigenaar van een cultuurhistorisch relevant ruraal object wat zijn mogelijkheden zijn om zijn erfgoed te behouden door middel van ontwikkeling. De keuze om actie te ondernemen is een verantwoordelijkheid van de eigenaar; de uitkomst is op geen enkele wijze bindend (zie Figuur 4.1). Eigenaar Startpakket + Checklist Object Vooronderzoek Vraagstelling Adviseurs Lijst van Adviseurs + Werkprotocol Ondersteuning Selectie Projectgroep Project Advies + Keuze Plan Vervolgonderzoek / Vervolgadvies/ontwerp Sloop / Verval Uitvoering Figuur

22 Het Startpakket Ons Erfgoed laat een eigenaar op een gestructureerde wijze, aan de juiste instanties en in volgorde vragen formuleren en stellen. Om inzichtelijk te maken welke vragen gesteld dienen te worden is de Checklist opgezet (zie Bijlage A); hierin kan via het beantwoorden van ja of nee op gerichte vragen bepaald worden wat de informatiebehoefte is om tot een afweging te komen. Aan de hand van dit vooronderzoek naar informatiebehoefte wordt de vraagstelling geformuleerd en aangegeven welke adviseurs, in dit stadium van het project, nodig zijn om de meest relevante vragen te beantwoorden. De selectie van adviseurs gebeurt via de bijgevoegde lijsten (zie Bijlage D). Deze adviseurs zijn bij het onderzoek betrokken geweest en hebben daarvoor de filosofie en regels van het Startpakket Ons Erfgoed onderschreven of hebben aangegeven een opdracht binnen de filosofie en regels van het Startpakket Ons Erfgoed te willen uitvoeren. Belangrijk is dat zij op de hoogte zijn van de verwachtingen en werkwijze zoals het Startpakket dicteert: alleen de hoognodige werkzaamheden voor adviesverlening met het einddoel in gedachten. Met de ondersteuning van deze adviseur kan het project uitgevoerd worden. De eigenaar verzamelt de publiekelijk verkrijgbare informatie waar de adviseurs mee werken, de adviseurs leveren de informatie aan elkaar vanuit opeenvolgende onderzoeken. Na voltooiing van de adviezen kan er een eindadvies opgemaakt worden waarop de eigenaar zijn verdere beslissingen kan baseren. Ruwweg zijn er twee richtingen waarin de eigenaar kan gaan: (diepgaand) vervolgonderzoek dat leidt tot uitvoering of het stopzetten van verdere actie. 4.3 GEBRUIK Gebruik van het Startpakket Ons Erfgoed is laagdrempelig opgezet; ook diegenen die niet met gemeentelijke procedures, cultuurhistorie of (ver)bouwwerkzaamheden te maken hebben gehad moeten met het pakket uit de voeten kunnen. Het doel van het pakket is om gebruik te stimuleren, niet om de mensen af te schrikken voordat ze zijn begonnen. Het gehele pakket is dan ook ingericht om op goedkope en snelle wijze tot een conclusie te kunnen komen. 20

23 Het kernonderdeel van het Startpakket Ons Erfgoed, de Checklist, bevat dan ook geen open vragen; het antwoord op een vraag leidt automatisch naar een volgende. Sommige antwoorden leiden naar een specifieke adviseur, na het aanvinken hiervan kan de Checklist vervolgd worden. Uiteindelijk wordt in iedere situatie elke categorie van specialiteiten behandeld. De specialiteiten die behandeld worden zijn: Cultuurhistorie Ruimtelijke Ordening / Stedenbouw Architectuur Landschapsarchitectuur Kosten Exploitatie Deze specialiteiten zijn in een bepaalde volgorde opgezet, en dienen in de adviesfase in deze volgorde uitgewerkt te worden(zie 4.4). Het is mogelijk dat een van de onderdelen een dermate beperkend karakter heeft dat verder onderzoek geen zin meer heeft. Ruimtelijke Ordening kan bijvoorbeeld een onmogelijkheid aangeven voor een bepaalde functie in een bepaald gebied. Verder onderzoek zou in een dergelijk geval naar alle waarschijnlijkheid verspilling van tijd en geld inhouden. 4.4 VOLGORDE De volgorde waarin de adviseurs hun werk doen is zeer bepalend voor de uitkomst. Uit de pilots is naar voren gekomen dat er een vaste volgorde bestaat voor de meeste adviezen aangezien sommige uitkomsten van grote invloed zijn op het vervolg (zie Figuur 4.2). Elke fase wordt gevolgd door een Go / No go -beslissing; uitkomsten van de afgeronde fase worden geëvalueerd en een beslissing wordt gemaakt of voortzetting (op dit moment) een juiste keuze is. 21

24 4.4.1 Fase 0: oriëntatie op centrale vraagstelling Door middel van het Startpakket Ons Erfgoed en de Checklist kan een oriëntatie worden gedaan op de centrale vraagstelling en bijbehorende problematiek. Het pakket is eenvoudig toegankelijk en geeft een beeld op de procesgang van een project met behoud van cultuurhistorie als doel. Ook laat het de gebruiker ervan nadenken over de vragen die beantwoord dienen te worden voordat grotere investeringen gedaan worden. Belangrijk in deze fase van zelfonderzoek is het wijzen op de mogelijkheden om informatie op vrijblijvende wijze te vergaren. In dit stadium is nog geen sprake van verplichtingen of grote uitgaven; een eigenaar kan zich in rust beraden op een eventueel project. Go / No go Checklist Fase 0 Cultuurhistorie Fase 1 Ruimtelijke Ordening / Stedenbouwkunde Go / No go Go / No go Architectuur Landschapsarchitectuur Fase 2 Bouwkosten Fase 3 Go / No go Exploitatie Projectvervolg Fase 4 Figuur

25 4.4.2 Fase 1: oriëntatie kansen, bedreigingen en proces De eerste fase in het adviestraject betreft de analyse van aanwezige factoren en randvoorwaarden. Deze zijn het uitgangspunt voor de verdere mogelijkheden die geboden kunnen worden. In deze fase wordt advies verleend over: a. Cultuurhistorie b. Ruimtelijke Ordening / Stedenbouwkunde Kansen en bedreigingen die voortkomen uit deze onderzoeken zijn leidend voor het overige gedeelte van het proces. De cultuurhistorische waarde van een object kan redengevend zijn voor soepeler overheidsbeleid, bescherming, eventuele subsidies of toeristische toeloop. Het gaat hier met name om verruimingen van de mogelijkheden, maar ook beperking is mogelijk; onderdelen van grote cultuurhistorische waarde mogen wellicht niet verwijderd worden, terwijl een gewenste functie hinder van deze onderdelen ondervindt. Uitkomst van het onderzoek is een beschrijving van de cultuurhistorische kenmerken van een object en zijn directe omgeving. Ruimtelijke Ordening en Stedenbouwkunde zijn expertises die veelal door dezelfde bedrijven worden beoefend en worden daarom als koppel gezien. De Ruimtelijke Ordening beschouwt met name de juridische kant van het verhaal; de mogelijkheden en beperkingen van het bestemmingsplan, de mogelijkheden om dit bestemmingsplan aan te passen en de bijbehorende procedures. Uitkomst van dit onderzoek kan variëren van een inventarisatie van mogelijkheden - voor de eigenaren die nog geen specifieke nieuwe functie op het oog hebben - tot een inschatting van haalbaarheid van een specifieke functie. In het laatste geval is er een meer gedetailleerde beschrijving nodig van de te volgen procedures en de kans op slagen. Het Stedenbouwkundig advies is gericht op de gevolgen van de eventuele nieuwe functie voor de omgeving van het object en het erf. Indien deze gevolgen bestaan zal er een inschatting moeten worden gemaakt van de benodigde aanpassingen en een beoordeling of deze, samen met een nieuwe functie in het object, een verbetering zijn van de kwaliteit van de omgeving. Wederom zal er een inschatting moeten worden gemaakt van de haalbaarheid van de aanpassingen en de te volgen procedures. 23

26 4.4.3 Fase 2: oriëntatie ruimtelijk-functioneel plan op hoofdlijnen In de tweede fase wordt de functie gecombineerd met de aanwezige ruime; er wordt een ruimtelijk-functionele analyse gemaakt van het object en zijn omgeving. Deze fase is gericht op het ontwerp van een nieuwe functie in het object. Afhankelijk van de ruimtelijke invloed van de nieuwe functie wordt een grotere cirkel beschouwd; een ruimte in een bouwwerk, het gehele bouwwerk of het gehele erf. In deze fase wordt advies verleend over: a. Architectuur b. Landschapsarchitectuur Deze adviezen kunnen gelijktijdig worden uitgevoerd; in vele gevallen is dit zelfs aan te bevelen om een goede integratie en samenhang te krijgen tussen in- en exterieur. Uitkomst van het onderzoek is een ruimtelijke beschouwing van het object en/of zijn omgeving, inclusief enkele schetsen van wat mogelijk en wenselijk is binnen de geboden ruimte. Deze fase bepaalt aan de ene kant de functionaliteit die geboden kan worden, en aan de andere kant geeft het een basis waarop in de derde fase financiële berekeningen gemaakt kunnen worden Fase 3: oriëntatie op financiële haalbaarheid De derde en laatste fase waarin advies verleend wordt binnen het Startpakket is de oriëntatie op financiële haalbaarheid. Deze is verdeeld in een inschatting van de investeringslasten en de mogelijke opbrengsten. In deze fase wordt advies verleend over: a. Bouwkosten b. Exploitatie De bouwkosten zijn sterk afhankelijk van de gewenste functie, maar ook van de huidige staat van het bouwwerk. Kosten kunnen worden onderverdeeld in de restauratie- en de aanpassingskosten. Daarnaast dient ook een inschatting gemaakt te worden van de jaarlijkse bouwkundige onderhoudskosten; indien deze niet voldaan kunnen worden zal het bouwwerk op relatief korte termijn wederom in verval raken. Uitkomst van het onderzoek is een inschatting van deze drie posten. 24

27 De exploitatie is het laatste onderzoek dat uitgevoerd dient te worden en is in sterke mate afhankelijk van de bouwkosten; een hoge investering dient gecompenseerd te worden door relatief hoge inkomsten. De functie dicteert de inkomsten, maar is afhankelijk van de locatie en de markt die voor deze functie bestaat. Wel kan de eigenaar zelf beslissen welk rendement op zijn investering behaalt dient te worden; de een zal genoegen nemen met een (gedeeltelijke) compensatie van zijn onderhoudslasten, de ander heeft wellicht het idee om van de inkomsten te kunnen leven. Logischerwijs heeft deze keuze een grote invloed op de financiële, en daarmee totale, haalbaarheid van het project. Uitkomst van het onderzoek is een inschatting van mogelijke inkomsten en bijbehorende kosten, met een netto-exploitatieopbrengst als resultaat Fase 4: vervolg Met de verzamelde informatie, kennis en inschattingen kan de eigenaar een beslissing nemen of het project de moeite waard zal zijn. Hierbij zal wederom een verschil bestaan tussen het risico dat verschillende eigenaren zullen nemen; zekerheid wordt immers in geen geval gegeven. Wel zal het voor de twijfelende eigenaar duidelijkheid gebracht worden over de potentie van het object en in welke richting oplossingen gezocht moeten worden. De eigenaar beschikt nu over een basisplan waarin de belangrijkste elementen zijn vertegenwoordigd en kan aan de uitwerking van dit plan beginnen, al dan niet met enkele van de adviseurs die hun advies hebben uitgebracht. Hij zal zich bewuster zijn van de cultuurhistorische waarde van zijn bezit en beter weten waar hij terecht kan voor advies en informatie, waardoor de verdere procesgang beter begrepen, gestuurd en uitgevoerd kan worden. 4.5 VRIJHEID Vrijheid van keuze voor de particulier is een belangrijk onderdeel van het proces. Er zijn verschillende keuzemomenten waarop de eigenaar kan besluiten een andere richting te geven aan het onderzoek. Ten eerste is het Startpakket Ons Erfgoed als geheel vrijblijvend; de Checklist geeft aan waar de belangrijkste vragen liggen, maar er kan worden gekozen voor een uitgebreider onderzoek om een uitgebreider situatieschets te ontwikkelen. 25

28 Daarnaast bestaan er de Go / No go momenten na elke fase. Wellicht wijzen de uitkomsten van de voltooide fase op mogelijkheden of juist obstakels waar niet aan gedacht is. Dit kan leiden tot een herziene definitie van de eigen wensen en een aangepast verloop van het verdere onderzoek. Tenslotte is er in de vervolgfase een volledige vrijheid van verder uitwerking van het onderzoek; men kan besluiten de minst gemakkelijke weg te bewandelen en/of meer risico te nemen. Zelfs bij een negatief advies op alle punten kan een eigenaar besluiten toch door te zetten met de procedure; een bewonderenswaardig standpunt waar in het verleden, vaak na zeer lange procedures en het overwinnen van grote obstakels, toch succes is geboekt. 4.6 CONCLUSIES Het Startpakket Ons Erfgoed en de Checklist geven in de huidige vorm een goede en heldere indicatie welke stappen genomen dienen te worden voordat men zich committeert aan verregaande aanvraag- en ontwerpprocedures. De algemene bruikbaarheid is hoog en de gebruikte procedures en voorwaarden worden ondersteund door de geselecteerde adviesbureaus. Wel is er onder de deelnemers vraag naar begeleiding en verdere informatie; aanbevolen wordt om het Startpakket Ons Erfgoed vanuit een vaste organisatie te verspreiden en begeleiden. Plaatselijke of regionale organisaties kunnen dit oppakken of (laten) opzetten. 26

29 HOOFDSTUK 5: DE TOEKOMST 5.1 INLEIDING Het project Startpakket Ruraal Erfgoed is niet opgezet om te eindigen met dit verslag, het hier beschreven Startpakket Ons Erfgoed en het opgerichte netwerk zijn een goede basis voor een permanente beweging. 5.2 VOORTZETTING Belangrijkste element in de voortzetting van het project is het vinden van een uitvoerder, die financiële ondersteuning met permanente basis ontvangt of genereert. Omdat organisaties als IDM en Belvedere op projectbasis financieren is het voor hen wellicht niet mogelijk voortzetting van het project te garanderen. Wel valt te denken aan bijvoorbeeld de Provinciale Overheid, die door middel van het continueren van dit project voeding geeft aan het gestelde beleid. Zonder begeleidende organisatie is het product Startpakket Ons Erfgoed beperkt bruikbaar, aangezien vele bezitters van erfgoed begeleiding nodig hebben om tot een optimaal resultaat te komen. Basis van deze organisatie is niet van belang, zolang de doelstellingen van het Startpakket maar geëerbiedigd worden. Gedacht kan worden aan: Plaatselijke of regionale cultuurverenigingen / belangenverenigingen; Plaatselijke of provinciale overheid; Een samenwerkingsverband van betrokken adviseurs. Ook is het voorstelbaar dat de gemeenten het Startpakket Ons Erfgoed adopteren als methode voor een aanvraag voor een vergunning waarop sneller een besluit wordt genomen. De aanvraag is beter voorbereid en onderbouwd; serieus dus. Dit beperkt de personele inzet van de gemeentelijke organisatie in het toetsen van en adviseren over de aanvraag. Door snelheid in afdoening toe te zeggen wordt het gebruik gestimuleerd. Een bijdrage in de kosten van de uitvoering van het Startpakket Ons Erfgoed door een particulier zou ook financieel kunnen worden ondersteund. Om particuliere eigenaren uit te dagen na te denken over het behoud van een object kan overwogen worden om een provinciale of landelijke subsidieregeling in het leven 27

30 te roepen die het toepassen van het Startpakket Ons Erfgoed bevordert. Een bijkomend voordeel kan zijn dat er eisen aan de gegevensverzameling wordt gesteld, zodat de data die beschikbaar komen ook kunnen worden benut voor andere doeleinden. Uit de contacten komt zowel bij de particulier als de professionele adviseur naar voren dat de informatie over cultureel erfgoed en monumenten fragmentarisch, moeilijk te vinden en slecht toegankelijk is. Een informatiepunt (website) waar de informatie wordt samengebracht en waar voorbeelden staan, ook van niet-monumenten, wordt als een welkome aanvulling gezien. De site kan ook een forum zijn waar men elkaar treft. Dit kan naar het idee van de betrokkenen anderen over de streep trekken na te denken over het behoud door ontwikkeling van hun eigendom. 5.3 VERVOLGPROJECTEN Op het moment van schrijven is er belangstelling vanuit verschillende regio s in het land voor de toepassing van het Startpakket Ons Erfgoed ; verwacht wordt dat deze initiatieven ook zullen leiden tot vervolgprojecten. Ook enkele van de proefprojecten zelf zullen vervolg krijgen doordat de eigenaar reeds heeft kunnen besluiten wat er dient te gebeuren en welke nieuwe functie het gebouw zal moeten krijgen. Het betreft hier niet alleen proefprojecten met een enigszins voorspelbare uitkomst, maar ook objecten waarbij knelpunten aanwezig waren die niet door de eigenaren zelf opgelost konden worden. Voor een uitkomst van de proefprojecten en eventuele vervolginitiatieven zie Bijlage C. Helaas is op het moment van schrijven nog niet van elk van de kandidaten duidelijk of het Startpakket Ons Erfgoed tot een vervolg zal leiden. 5.4 VERVOLGACTIVITEITEN Binnen dit project zal verder worden gewerkt aan de promotie en bekendheid van het Startpakket Ons Erfgoed ; via IDM-bijeenkomsten zal het Startpakket aan de achterban worden gepresenteerd en uitgelegd. Duidelijke instructie over voorwaarden en werkwijze stelt de achterbanorganisaties van het IDM in staat het Startpakket verder uit te venten. Zo ontstaat een fijnmazig netwerk met benodigde kennis, waar particulieren terecht kunnen met hun vragen. 28

31 Blijvende betrokkenheid van adviseurs is van belang voor de juiste werking van het Startpakket Ons Erfgoed ; er zal een bijeenkomst voor de bij dit project betrokken adviseurs worden georganiseerd om de resultaten en de conclusies hiervan voor het verdere gebruik van het Startpakket door te spreken. Ook is het, gezien de interesse van de betreffende adviseurs, mogelijk dat hieruit een begeleidende organisatie zoals beschreven onder 5.2 opgericht wordt, waarmee continuïteit in de informatievoorziening en doorontwikkeling kan worden gegarandeerd. 5.5 CONCLUSIES Op dit moment is de indruk dat het project Startpakket Ruraal Erfgoed vervolg zal krijgen in één of meerdere organisaties. Ook uit de proefprojecten zijn vervolginitiatieven ontplooid, wat aangeeft dat het Startpakket Ons Erfgoed werkzaam is; het project heeft aanleiding gegeven tot het behoud van divers erfgoed en kan daarom een succes worden genoemd. De komende tijd zal gewerkt worden aan verdere promotie en bekendmaking van de mogelijkheden, voorwaarden en werkwijze van het Startpakket. Doel hiervan is om ook in de toekomst informatievoorziening, ondersteuning en doorontwikkeling mogelijk te maken middels, eventueel nog op te richten, regionale organisaties. Erkenning door overheidorganen moet blijvend nagestreefd worden; niet alleen heeft (de eigenaar van) ruraal erfgoed baat bij een verbeteringen van de communicatie in de verschillende procedures, maar verbeterde toetsing van plannen kan voor gemeentelijke en provinciale overheden voordelen bieden in lastenverlichting en concretisering van beleid. 29

32 HOOFDSTUK 6: CONCLUSIES 6.1 INLEIDING Het project is bedoeld om het behoud van ruraal erfgoed te verbeteren. Dit gebeurt door de eigenaren een kans te geven een gefundeerde beslissing te nemen en een goede start te maken. Uitgaande van de wil van een eigenaar, die versterkt kan worden door het aantonen van de waarden van het bezit, kan behoud gestimuleerd worden. 6.2 PROJECT Lopende het project is een organisatie opgezet die voldoende ondersteuning ondervindt van externe partijen en belangenverenigingen. Het opzetten van de panelgroep is hierin een belangrijk element geweest. Hierdoor is het mogelijk geweest om een grote groep mensen en bedrijven aan te spreken over het project zodat werkwijze en doel bekend werden. Om het Startpakket Ons Erfgoed in de belangstelling te houden is het essentieel om na het opheffen van de projectorganisatie het netwerk in stand te houden met een leidende organisatie aan het hoofd. Deze organisatie is verantwoordelijk voor de communicatie over het Startpakket, regionale organisatie en eventuele doorontwikkeling. Aanbevolen wordt om de mogelijke wijzen van instandhouding en voortzetting van het netwerk verder te onderzoeken. 6.3 PROEFPROJECTEN De proefprojecten hebben van aanvang af bijgedragen aan de uiteindelijke vorm van het Startpakket Ons Erfgoed. Door op deze wijze in de praktijk te testen kwamen verborgen en verwachtte knelpunten snel aan de oppervlakte. Het deel dat op de checklist zelf van toepassing was is doorgevoerd. Een deel van de ervaringen en knelpunten gaat echter verder dan het hier beschreven product; organisatie, budget en medewerking van overheden zijn zaken die opgepakt dienen te worden in een vervolgopzet van het Startpakket Ons Erfgoed. 30

33 6.4 STARTPAKKET ONS ERFGOED Het Startpakket Ons Erfgoed en de Checklist geven in de huidige vorm een goede en heldere indicatie welke stappen genomen dienen te worden voordat men zich committeert aan verregaande aanvraag- en ontwerpprocedures. De algemene bruikbaarheid is hoog en de gebruikte procedures en voorwaarden worden ondersteund door de geselecteerde adviesbureaus. Wel is er onder de deelnemers vraag naar begeleiding en verdere informatie; aanbevolen wordt om het Startpakket Ons Erfgoed vanuit een vaste organisatie te verspreiden en begeleiden. Plaatselijke of regionale organisaties kunnen dit oppakken of (laten) opzetten. 6.5 TOEKOMST Op dit moment is de indruk dat het project Startpakket Ruraal Erfgoed vervolg zal krijgen in één of meerdere organisaties. Ook uit de proefprojecten zijn vervolginitiatieven ontplooid, wat aangeeft dat het Startpakket Ons Erfgoed werkzaam is; het project heeft aanleiding gegeven tot het behoud van divers erfgoed en kan daarom een succes worden genoemd. De komende tijd zal gewerkt worden aan verdere promotie en bekendmaking van de mogelijkheden, voorwaarden en werkwijze van het Startpakket. Doel hiervan is om ook in de toekomst informatievoorziening, ondersteuning en doorontwikkeling mogelijk te maken middels, eventueel nog op te richten, regionale organisaties. Erkenning door overheidorganen moet blijvend nagestreefd worden; niet alleen heeft (de eigenaar van) ruraal erfgoed baat bij een verbeteringen van de communicatie in de verschillende procedures, maar verbeterde toetsing van plannen kan voor gemeentelijke en provinciale overheden voordelen bieden in lastenverlichting en concretisering van beleid. 31

34 6.6 AANBEVELINGEN Aanbevelingen voortkomend uit dit project zijn: Instandhouden huidig netwerk in de Meierij; Instandhouden panelgroep voor sturing en opzet eventuele andere netwerken; Beantwoorden aan de interesse vanuit andere regio s; Oprichten of kiezen van een stabiele organisatie die informatievoorziening, communicatie en verfijning van het Startpakket kan oppakken; Voortgaan in standaardisatie van opdrachtverlening; Blijvend proberen de overheid bij het Startpakket te betrekken; Nastreven van erkenning door gemeenten als standaardprocedure voor aanvraag en daardoor vereenvoudiging van de procedure bewerkstelligen. 6.7 CONCLUSIE Het Startpakket Ons Erfgoed is een werkzaam product, dat echter ondersteund zal moeten worden door een begeleidende organisatie. Een vervolg is dan ook noodzakelijk om het project volledig tot zijn recht te laten komen. Wel is er behoefte aan het product Startpakket; de interesse van particulieren, belangenverenigingen en adviesbureaus geeft dit aan. De mogelijkheden die hierin liggen het behoud van cultureel erfgoed te verbeteren dienen benut te worden; het verdwijnen van erfgoed gaat in alle regio s van het land in hoog tempo door. Uit de ervaring met het Startpakket blijkt dat particulieren met de vraag rondlopen of en op welke manier zij hun erfgoed verantwoord kunnen bewaren voor de toekomst. Zij zijn bereid inspanningen te plegen om zich in te spannen voor het behoud door het nieuwe functie te geven. Inzicht in de oorsprong van hun bezit, de waarde van het bezit voor de toekomst en de manier waarop daarmee verantwoord om te gaan zijn waardevolle facetten, zoals gebleken uit de opgezette aanpak van het Startpakket Ons Erfgoed. Overheden dienen betrokken te worden bij een voortzetting; mogelijke voordelen kunnen aangetoond worden en het Startpakket kan invulling geven aan beleid. 32

35 Hiermee zijn zowel de eigenaren als de gemeente of provincie gebaat, maar het zal met name leiden tot een betere bescherming en behoud van ruraal erfgoed. Voortzetting van het project is essentieel voor het creëren van een succesvol product. Met het Project Startpakket Ruraal Erfgoed is hiervoor een goede start gemaakt. 33

36 BIJLAGEN Bijlage A: Startpakket Ons Erfgoed Bijlage B1: Interview René Keulen Bijlage B2: Interview Frank van Wagenberg Bijlage C: Overzicht Proefprojecten Bijlage D: Lijst Met Adressen Bijlage E: Lijst van Geraadpleegde Adviesbureaus Bijlage F: Verwijzingslijsten 34

37 BIJLAGE A: STARTPAKKET ONS ERFGOED 35

38 36

39 37

40 38

41 39

42 40

43 41

44 42

45 BIJLAGE B1: INTERVIEW RENÉ KEULEN Het is maar goed dat ik toen niet wist waar we aan begonnen René Keulen noemt het een levenswerk. Ruim dertig jaar geleden kocht hij een boerderij aan de Kasterensestraat, even buiten Liempde. Een landelijk gebied met alle charmes van dien, veel groen, vogels en uitzicht. Heel wat anders dan zijn toenmalige woonplaats Eindhoven. De boerderij echter was een bouwval, onbewoonbaar, maar toch de stoute schoenen aangetrokken, de mouwen opgestroopt en aan de slag. Dat de hoofdconstructie in orde was, vormde ons richtpunt. Het is maar goed dat ik toen niet wist waar we aan begonnen, anders was het misschien nooit van de grond gekomen. Nu, ruim drie decennia later blijkt de koop van toen beslist geen kat in de zak te zijn. Integendeel, er staat inmiddels een prachtige boerderij, waarin het verleden op bewonderenswaardige wijze weer tot leven is gewekt. Zo ziet René Keulen zijn levenswerk ook: het verleden moet straks ook weer netjes worden doorgegeven aan de volgende generatie. Maar zover is het nog niet. Op dit moment steekt hij al z n energie in de wederopbouw van een Vlaamse schuur naast de boerderij. Deze Vlaamse schuur behoorde ooit toe tot het Kruisherenklooster van Sint Agatha, dat zijn oorsprong vindt in 1371 toen er een kapel werd gebouwd, gewijd aan Sint Agatha. Opslag van graan Honderden jaren later werd in die buurt een schuur gebouwd, bedoeld voor de opslag van graan, in een tijd dat er nog tienden werden geheven; een vorm van belasting (tien procent van de opbrengst) voor het onderhoud van de geestelijkheid. Op het terrein van de boerderij van René Keulen stond in vroegere tijden ook een zelfde schuur (volgens de kadasterkaart van 1831). En om de omgeving iets van zijn oorspronkelijkheid terug te geven, besloot René dat er een nieuwe schuur moest komen. Het werd het eeuwenoude exemplaar dat ooit toebehoorde aan het Kruisherenklooster, waar René zijn oog op had laten vallen. Maar hoe dat gevaarte naar Liempde te krijgen? Het moest gedemonteerd worden, vervoerd en hier ter plekke weer worden opgebouwd. Dat betekende dat we alles uitermate goed moesten documenteren. We hebben van alle planken en balken foto s gemaakt, zodat we de puzzel weer in elkaar konden passen. Als we dat niet hadden gedaan, dan was het me nooit gelukt. 43

46 3600 manuren Inmiddels is de schuur weer opgebouwd en het ziet er met het nieuwe rieten dak erg fraai uit. En authentiek, alsof het er al altijd al heeft gestaan. Om de buitenkant weer te laten herrijzen, heeft zo n achttienhonderd uur gekost. Ook het interieur zal eenzelfde tijd in beslag nemen. De Vlaamse Schuur wordt straks opgeleverd met zo n 3600 manuren arbeid in de spanten. Als het aan René ligt, krijgt het bouwwerk echter een totaal andere functie dan vroeger. De voorbereidingen zijn daarvoor al in volle gang: We leven en wonen hier niet alleen, legt René uit. Er zijn in totaal vier wooneenheden, plus een bakhuis annex gastenverblijf, dat ik ook zelf heb gebouwd. Eén van de bewoners drijft een soort manege. Een deel van de schuur is bestemd voor ontvangstruimte voor de manege, klein en intiem en met een eigen ingang, zodat het is afgesloten van de rest van de schuur. Het deel waar vroeger gedorst werd, krijgt een kunstzinnige bestemming met transparante wanden, waaraan bijvoorbeeld schilderijen kunnen worden gehangen. In deze galerie kunnen naast exposities, ook workshops worden gehouden. Een andere bewoonster is namelijk kunstenares. Het verwarmde binnenste deel van de schuur krijgt mogelijk een horecabestemming. Daarbij moet je niet denken aan een café of restaurant of iets dergelijks, maar aan een zogenaamd boerenterras. We zijn er niet op uit om op elke warme zomerdag honderden bezoekers te ontvangen. Integendeel, het heeft vooral als functie om economisch draagvlak te creëren voor de schuur. Daarom kiezen we vooral streekgebonden producten, die in die zin dus een extra toegevoegde waarde inhouden. Dat kunnen ecologisch geteelde producten zijn of ambachtelijke heerlijkheden uit de streek. Ook is er ruimte voor andere producten, die we onder andere betrekken van de mortelboeren, een organisatie uit de omgeving. Zo kunnen we deze producten promoten. Mogelijk worden er in de toekomst ook nog activiteiten rond cultuurhistorie, landschap en natuur voor bedrijven georganiseerd. Maar zover is het allemaal nog niet. We moeten eerst maar eens afwachten of we voor al deze initiatieven ook daadwerkelijk een vergunning krijgen. Pas dan kunnen we echt van start. Tot die tijd is er nog volop werk aan de winkel. Vrijwel het complete interieur moet immers nog worden aangepakt. De verwachting is dat begin van de zomer in principe alle afdelingen operationeel kunnen zijn. In principe, want eerst moeten de vergunningen binnen zijn, immers om dit culturele erfgoed in stand te houden duurzaam behoud moet er voldoende economisch draagvlak zijn. 44

47 BIJLAGE B2: INTERVIEW FRANK VAN WAGENBERG Het heeft bloed zweet en tranen gekost Het heeft altijd wel gekriebeld, zegt Frank van Wagenberg. De afgelopen tien jaar zijn we flink in de weer geweest om bij onze varkenshouderij een oude Vlaamsche schuur op te bouwen. Die moesten we natuurlijk ergens vandaan zien te halen, om hier ter plekke weer op te bouwen. Verschillende opties hebben de revue gepasseerd. Uiteindelijk hebben we - met behulp van het Innovatie Platform -ervoor gekozen om van twee oude Vlaamsche schuren er één van te bouwen. De mogelijkheid deed zich namelijk voor om een schuur uit Vught te demonteren en een schuur van onze buren. Deze schuren bleken goed te combineren te zijn, omdat ze van hetzelfde type waren. Alles is toen in sneltreinvaart verlopen. Binnen drie weken hadden we beide schuren gedemonteerd. Afgelopen zomer hebben we de schuur opgebouwd. Al met al heeft een en ander behoorlijk wat bloed zweet te tranen gekost. Zeker het vergunningentraject heeft heel wat voeten in de aarde gehad. Maar hij staat en dat is het belangrijkste. Binnenwerk Op dit moment is Frank bezig met het binnenwerk van de schuur, die hoewel uit twee schuren samengesteld stamt uit pakweg We bouwen aan een stukje cultuurhistorie, zoals Frank omschrijft. Er is de afgelopen jaren al veel te veel verdwenen in deze omgeving, jammer, heel jammer. Heel vroeger stond er in de straat reeds een Vlaamsche Schuur, dus wat dat betreft hoort deze schuur hier gewoon op z n plaats. Educatieve bestemming Er zit druk op de ketel bij de familie Wagenberg, want in mei moet de schuur namelijk al operationeel zijn. Frank heeft aan de Ruiting in Esch een biologische varkenshouderij. Werkzaamheden aan de schuur dienen ook bijna letterlijk tussen de bedrijven door plaats te vinden. Om de schuur te kunnen blijven behouden, diende er ook een bestemming te worden gevonden, die geld in het laatje zou brengen. De biologische varkenshouderij bood wat dat betreft uitkomst. Want waarom zouden we er geen boerderijwinkel houden en excursies organiseren, zo vroeg Frank zich af. Zo gedacht, zo gedaan. Het interieur van de fraaie Vlaamsche schuur vraagt nu alle aandacht. Er wordt een excursieruimte ingericht, waar groepen ontvangen kunnen 45

48 worden, er komen twee toiletten in en de schuur wordt voorzien van vloerverwarming. Nodig, want ook als het wat kouder is gaan de ontvangsten gewoon door. Ook het erf dat tegen de schuur aanleunt, wordt op passende wijze ingericht, waarschijnlijk met oude werktuigen. De schuur krijgt dus een educatief karakter. We stellen op dit moment echt alles in het werk om op tijd klaar te zijn. Dat moet ook wel, want nog voordat het lint is doorgeknipt hebben we in mei al drie excursies op het programma staan, zegt Frank, die tot besluit eraan toevoegt dat hij hoopt dat de schuur weer de monumentenstatus krijgt, maar daar moet de monumentencommissie zich nog over buigen. 46

49 BIJLAGE C: OVERZICHT PROEFPROJECTEN Van Bouwdijk Bastiaanse, Heeswijk-Dinther Het betreft een kasteelboerderij uit de 19e eeuw; het kasteel dateert deels uit de 15e eeuw, beiden zijn rijksmonument. De heer Van Bouwdijk Bastiaanse heeft grootse plannen voor het landgoed, waarbij onder andere de slotgracht hersteld wordt. Hij is van plan het landgoed weer in oude luister te herstellen. Het is een klein kasteel en de boerderij is verbonden aan het kasteel. Dhr. Van Bouwdijk Bastiaanse heeft het idee voor bijvoorbeeld een seminar- of conferentiecentrum en is met name op zoek naar haalbaarheidsonderzoeken voor verschillende varianten. Adviezen Bouwhistorie BAAC De boerderij heeft een hoge monumentale waarde vanwege ligging en onderdeel van het ensemble. Omdat het geen functie meer heeft wordt het voortbestaan bedreigd en wordt geadviseerd om eventueel het bestaande bestemmingsplan te verruimen. Ook wordt geadviseerd bij verbouwingen archeologische waarneming uit te voeren. Stedenbouw / RO Land & Co Bestemmingsplanwijziging is nodig om de geambieerde functies te kunnen realiseren. De monumentale waarde, het gemeente- en provinciebeleid en de mogelijke onderbouwing van het maatschappelijk belang zijn goede argumenten om dit te bewerkstelligen. Geadviseerd wordt om het gehele landgoed bij de artikel 19 procedure te betrekken, zodat een maatwerk landgoedbestemming ontstaat. Bouwkosten Nico de Bont BV Nog niet binnen op het moment van schrijven van dit verslag. Exploitatie MKB Adviseurs Zowel de optie conferentiecentrum als woningverhuur zijn bekeken, waarbij woningverhuur het minst risicovol wordt beschouwd. Beide opties wordt wel als haalbaar gezien, maar dienen eerst aan vervolgonderzoek onderworpen te worden voor een betere inschatting hiervan. Dhr. Van Bouwdijk Bastiaanse vervolgt zijn onderzoek, de optie voor woningverhuur heeft op dit moment zijn voorkeur. Het vertrouwen in het vinden van een passende oplossing is hoog, mede gezien de inzet van dhr. Bouwdijk Bastiaanse. 47

50 Spierings, Boxtel Het betreft een groot bakhuis achter een woonboerderij, waar vroeger ook het toilet in zat. Het bakhuis is in zeer slechte staat; de constructie wordt ondersteund met stempels, de kalkmortel is bij een deel van de muren nauwelijks nog aanwezig, het dak is lek. De oven en het toilet zijn ooit verwijderd. Het gebouw is (ruim) 100 jaar oud. Niemand weet hoe oud precies. Het is een overblijfsel van de boerderij die vroeger naast die van de heer Spierings stond. Dhr. Spierings wil met het bakhuis iets gaan doen, hij wil de oven weer terugbouwen en bruikbaar maken. Hij zou bijvoorbeeld graag jongeren op schoolreisje ontvangen voor educatie en cursussen broodbakken gaan geven. Adviezen Stedenbouw / RO Cuijpers In tegenstelling tot de huidige gemeentelijke visie wordt op basis van de cultuurhistorische waarde en geringe omvang geen dwingende reden gezien om geen medewerking te verlenen aan deze kleinschalige activiteiten. Het kavel met alle aanwezige bouwwerken dienen als een geheel te worden bezien en aanvullend bouwhistorisch onderzoek wordt aanbevolen. Architect Van Hoof Architecten Omdat de ruimte geen verdere inbouw krijgt dan die ooit aanwezig was zijn er restauratietekeningen gemaakt waarop aangegeven wordt welke bouwkundige ingrepen noodzakelijk zijn voor behoud. Landschap / Terrein MTD landschapsarchitecten Mogelijke knelpunten in de erfinrichting zijn bekeken, waaruit blijkt dat alleen parkeren eventueel tot enige overlast kan zorgen. Door herinrichting van een zeer beperkt deel van het erf wordt dit knelpunt naar alle waarschijnlijkheid opgelost. Bouwkosten Nico de Bont BV Nog niet binnen op het moment van schrijven van dit verslag. Het advies met betrekking tot de ruimtelijke ordening heeft het gesprek tussen dhr. Spierings en de gemeente op gang gebracht. Van beide zijden is er meer begrip ontstaan over de doelen en de wijze waarop die te bereiken. Verwacht wordt dat er een meer uitgebalanceerd en overdacht plan zal ontstaan waarbij het bakhuis behouden kan worden. Op het moment van schrijven wordt een reactie van de gemeente op het totaalplan verwacht. 48

51 Denissen, Heukelom Het betreft een Vlaamse Schuur in vervallen staat; het rieten dak is lek en er is zelfs een van de balken geknakt. De heer Denissen vindt het zonde om de schuur af te breken, maar ziet geen andere oplossing, tenzij er nog een functie gevonden kan worden. Adviezen Bouwhistorie BAAC De schuur heeft een positieve monumentale waarde, onder meer vanwege de voor die periode in de geschiedenis gebruikelijke toepassing van sloophout. Ook constructie en de combinatie van anker- en kopgebinten zijn karakteristiek. Stedenbouw / RO Land & Co De schuur heeft geen bestemmingsplanstatus, waardoor financieel haalbare activiteiten niet mogelijk zijn. In samenspraak met de gemeente dienen de mogelijkheden tot bestemmingswijzigingen besproken te worden. Argumenten om medewerking te verlenen zijn onder meer de cultuurhistorische waarde, het provinciaal beleid op dit punt en het gemeentelijk beleid, waarin onder meer een nieuwe woonwijk in het gebied wordt beschreven. Bouwkosten Nico de Bont BV Nog niet binnen op het moment van schrijven van dit verslag. Exploitatie MKB Adviseurs Ook bij invulling van de ruimte met gezonde commerciële activiteiten zal de opbrengst naar alle waarschijnlijkheid niet voldoende zijn om renovatie en onderhoud te garanderen. Het aantrekken van subsidies is een primaire voorwaarde om het cultuurhistorisch gebouw in stand te houden. Ook al is het ruimtelijk- en exploitatieadvies niet gunstig; dhr. Denissen geeft de schuur nog niet op. Hij onderzoekt mede de mogelijkheid om de schuur voorlopig veilig te stellen door beperkte verbeteringen, om in de toekomst wellicht de draad opnieuw op te pakken. 49

52 Oerlemans-Swinkels, Schijndel Het betreft een voormalige klompenfabriek, die pas recent zijn activiteiten heeft beëindigd. Alle machines en materialen zijn nog aanwezig. Het gebouw dateert van omstreeks 1943 en is enkele keren aangepast. Achter de fabriek is een populierenplantage aanwezig. Behoud van karakter is voor de familie Oerlemans-Swinkels van belang; liefst zijn zij een hout- of klompengerelateerde functie terugkeren in het gebouw. Wel dient het geheel financieel haalbaar te zijn, eventueel door toevoegingen van ondersteunende functies. Adviezen Bouwhistorie Monumenten Advies Bureau Het complex heeft een hoge cultuurhistorische waarde en is monumentwaardig. Enkele latere toevoegingen dienen verwijderd te worden om de uitstraling te herstellen. Behoud van erfstructuur, indeling, materiaalgebruik en gevelopeningen is van groot belang in het herontwikkelingsproces. Stedenbouw / RO Croonen De beoogde ontwikkeling is (vooralsnog) wat betreft museum en woonappartementen niet aanvaarbaar vanwege de stankhinder problematiek c.q. de ligging binnen de stankhindercirkels van een nabijgelegen agrarisch bedrijf met veehouderij. Op overige punten moet de beoogde ontwikkeling wel als alleszins aanvaarbaar en haalbaar worden ingeschat, zowel vanuit gemeentelijke als provinciale optiek. Het is duidelijk dat dit object nog verder onderzoek behoeft ten aanzien van mogelijke invulling van het gebouw. Voorlopig is het vinden van medestanders, zowel binnen de gemeente als subsidieverlenende organisaties van groot belang. De verwachting is dat, met het cultuurhistorisch rapport in de hand, uiteindelijk voldoende medestand moet kunnen worden gevonden. De hoop is dat dit niet te lang op zich zal laten wachten. 50

53 Van Driel, Uden Het betreft een oude boerderij (1867) naast het huis van de heer Van Driel. De boerderij is in goede staat, maar op het dak liggen golfplaten i.p.v. pannen en riet. Dhr. Van Driel is van plan in deze boerderij een museum te vestigen. In de schuur achter de boerderij staan agrarische werktuigen opgesteld. De boerderij kende in het verleden ook een woonfunctie. Het woongedeelte van de boerderij is niet meer aanwezig; dhr. Van Driel is wel van plan deze weer te herstellen als onderdeel van het museum. Adviezen Bouwhistorie Monumenten Advies Bureau Het betreft hier een cultuurhistorisch waardevol object; wel dient het gebouw grondig gerestaureerd te worden om dit maximaal tot uiting te brengen. Herontwikkeling zal dan ook aan een aantal voorwaarden dienen te voldoen. Stedenbouw / RO BRO Het object bevindt zich binnen de stankcirkel van een agrarisch bedrijf, waardoor de gewenste initiatieven niet realiseerbaar zijn. De toekomstige ruimtelijke structuur biedt echter wel mogelijkheden tot de ontwikkeling van passende activiteiten. Duurzame verbreding dient gezocht te worden in een combinatie van op elkaar aansluitende activiteiten. Exploitatie MKB Adviseurs Het, reeds bestaand, museum dient verder georganiseerd te worden; onder meer verbetering van naamsbekendheid en het opzetten van arrangementen wordt aanbevolen. Toevoeging van een horecahoekje met streekproducten wordt aanbevolen om financiële ondersteuning te bieden. Voor grote renovatiewerken zal naar eventuele subsidies moeten worden gekeken. Oprichting van een Stichting Museumboerderij en opname van de museumboerderij in het bestemmingsplan worden van groot belang gezien voor de continuïteit. Dhr. Van Driel zal de adviezen uit het exploitatieadvies ter harte nemen en de organisatie van het reeds aanwezige museum verbeteren. Daarnaast worden de mogelijkheden die de toekomstige ruimtelijke structuur bieden in de gaten gehouden. 51

54 Bressers, Liempde Het betreft een erf met een houten, open schuur uit de jaren 60 van de 20e eeuw, die gebouwd is op de fundering van de oude schuur, behorend bij de oude boerderij (omstreeks 300 jr. oud). De heer Bressers heeft de boerderij in vernieuwde oude staat hersteld. De schuur past niet goed bij de boerderij en is nu verkeerd georiënteerd ten opzichte van de inrit voor een functioneel gebruik. Dhr. Bressers zou het liefst de schuur vervangen door een beter bij de boerderij passende schuur. Doel is een passende inrichting van het erf en een betere aansluiting op het karakter van de boerderij. Adviezen Bouwhistorie BTL adviesburo Landschap / Terrein BTL adviesburo Geadviseerd wordt om de cultuurhistorische waarde die aanwezig is te versterken en terug te brengen via de inrichting van het erf. Enkele bouwwerken zouden behouden moeten blijven, de schuur kan vervangen worden door een beter bij de boerderij passend exemplaar, waarbij ook de plaatsing geleid dient te worden door cultuurhistorische motieven. BTL heeft op basis van cultuurhistorische gegevens een 3-tal conceptinrichtingsplannen geschetst waarmee de cultuurhistorische waarde van het erf, de aanwezige bebouwing en de omgeving versterkt kunnen worden. Dhr. Bressers heeft met behulp van het advies gesprekken gevoerd met de gemeente, die positief tegenover de voorstellen staat. Op moment van schrijven wordt gewacht op een advies van de monumentencommissie over de plaatsing van een Vlaamse schuur op het erf. 52

55 De Jong, Biezenmortel Het betreft een langgevelboerderij naast het huis van de ouders van de heer De Jong. De boerderij is in slechte staat sinds een storm in de jaren 80; het werd toen al niet meer bewoond. Er zijn noodreparaties uitgevoerd aan het rieten dak en enkele muren. De boerderij staat aan een doorgaande weg tussen Haaren en Biezenmortel. De heer De Jong zou ter behoud graag iets met de boerderij doen, maar ziet hier geen mogelijkheden voor. Adviezen Bouwhistorie SOAB Het object zou, na ingrijpende restauratie (met behoud van de indeling van de korte gevel van de woonzijde en die van de lange gevel aan de straatzijde, alsmede met herstel van de lange gevel aan de erfzijde), de status van gemeentelijk monument kunnen verdienen. Stedenbouw / RO SOAB Gewenste activiteiten worden niet beperkt door de huidige activiteiten, wel dienen (on)mogelijkheden en risico s zorgvuldig te worden afgewogen. De bestemmingsplanmogelijkheden zijn bepalend voor de toekomst. Op korte termijn moeten eigenaren in gesprek gaan met de gemeente om de (on)mogelijkheden af te tasten. Op het moment van schrijven zijn er geen verdere ontwikkelingen of beslissingen bekend. 53

56 Van Berlo, Keldonk Het betreft een grote voormalige Varkensstal in het achterhuis van de boerderij. De boerderij, Hoeve Baerlo, is ooit van kortgevel naar krukhuis-boerderij omgebouwd en is een gemeentelijk monument. Het achterhuis is in slechte staat en ooit vanwege brandeisen gescheiden van het woongedeelte. De wens is om het boerenbedrijf in beperkte mate in stand te houden (akkerbouw), en de huidige activiteiten van paardenfok (Ierse tinkers) te kunnen voortzetten. De hoeve ligt aan de internationale ruiterroute; overnachtingen zijn al mogelijk, maar de wens is er om deze activiteiten uit te breiden met agrotoerisme. Een nieuwe erfinrichting is noodzakelijk. Adviezen Bouwhistorie SOAB Het object heeft de status van gemeentelijk monument, mede vanwege de rijke historie en de ligging. Geadviseerd wordt om meer eenheid in de bebouwing op het erf aan te brengen om een rustiger en cultuurhistorisch verantwoord geheel te vormen. Stedenbouw / RO Croonen Ruimtelijk-functioneel past de gewenste herbestemming met de bijbehorende verbouwing goed in het concept van Hoeve Baerlo, maar ook in de omgeving. Uitbouwen van huidige activiteiten en aanvulling met hotelkamers lijkt niet op bezwaren uit bestemmingsplantechnisch oogpunt te stuiten. De gewenste functies passen in het beleid van de gemeente en hebben daar reeds enthousiasme opgewekt. Architect SKIN Landschap / Terrein EK skin en EK hebben een beeldende beschrijving geleverd van de mogelijkheden op het terrein; deze zijn onder meer bruikbaar om aan anderen te tonen wat op deze locatie kan ontstaan. Het rapport is daarnaast wel voldoende algemeen om voldoende keuzemogelijkheden te behouden. Bouwkosten Nico de Bont BV Nog niet binnen op het moment van schrijven van dit verslag. Exploitatie MKB Adviseurs Geadviseerd wordt om eventuele activiteiten te realiseren die in het verlengde liggen van de reeds aanwezige. Hoogwaardig agrotoerisme wordt als minder haalbaar beschouwd. Mw. Van Berlo is op moment van schrijven op zoek naar medestanders die haar kunnen ondersteunen in de komende procedures. Het rapport van skin en EK is hierbij van grote steun. Op het moment van schrijven zijn er geen verdere ontwikkelingen of beslissingen bekend, maar verwacht wordt dat dit project een vervolg zal krijgen. 54

57 Van Rooij, Biezenmortel Het betreft een Vlaamse Schuur in zeer matige onderhoudstoestand; er is een dwarsbalk gebroken. Het is een rijksmonument en de plannen voor een opknapbeurt liggen klaar. De familie Van Rooij wil graag het behoud vereenvoudigen door een nieuwe functie; op dit ogenblik staat de schuur leeg. De wens is bijvoorbeeld een bed-and-breakfast; doel is om de mensen te laten genieten van erfgoed zonder een te grote inbreuk op de eigen privacy. Adviezen Bouwhistorie Monumenten Advies Bureau De schuur is een gaaf voorbeeld van het schuurtype zoal dat in de 19e eeuw tot volle wasdom was gekomen en bezit een hoge cultuurhistorische waarde. Wel wordt geadviseerd om de jongere aanbouwen esthetisch te verbeteren en los te koppelen van de schuur. De bouwkundige staat en samengaande herstelkosten vragen om een renderende herbestemming om verantwoord behoud mogelijk te maken. Stedenbouw / RO BRO Het initiatief voor een bed-and-breakfast past binnen het gestelde provinciaal beleid en zou mogelijk moeten zijn, mits rekening wordt gehouden met de landschappelijke en natuurlijke waarden op de locatie. Bouwkosten Nico de Bont BV Er is een aanbieding gedaan voor het uitvoeren van de restauratie van de schuur. Doordat nog geen zekerheid over toekomstige invulling van de schuur bestaat is de inbouw hierbij niet meegerekend. Exploitatie MKB Adviseurs Verwacht wordt dat economisch verantwoorde exploitatie mogelijk is. Eerste prioriteit is het verkrijgen van de juiste vergunningen en het onderzoeken van (verdere) subsidiemogelijkheden. Op het moment van schrijven zijn er geen verdere ontwikkelingen of beslissingen bekend. 55

58 Vugts, Oisterwijk Het betreft het erf met bijgebouwen achter een oude, gerestaureerde boerderij aan de rand van de bebouwde kom van Oisterwijk. De heer Vugts heeft een bedrijf in tuininrichting, en wil het erf volledig opnieuw construeren om zo ook zijn artikelen te kunnen presenteren. Doel is om een, bij de boerderij passend, geheel te creëren, waarin historische elementen en het karakter van de streek tot hun recht komen. Adviezen Bouwhistorie BAAC In het geval van vervanging van de losse bouwwerken door een bij de boerderij passende schuur wordt aanbevolen te kiezen voor een vroeg 20 ste -eeuwse opslagschuur of een eigentijdse variant met passend materiaal- en ontwerp. Landschap / Terrein MTD Landschapsarchitecten MTD heeft een schets gemaakt van een bij de boerderij passend inrichtingsplan voor het erf. Dhr. Vugts ziet op dit moment nog geen oplossingsrichting; de aanbevolen vroeg 20 ste -eeuwse opslagschuur is niet gewenst ondanks de wellicht grotere mate van historische correctheid. Vervolgonderzoek is noodzakelijk om tot een keuze te kunnen komen. 56

59 Pijnenborg, Haaren Het betreft een Vlaamse Schuur in goede staat naast het huis van de ouders van mevrouw Pijnenborg; de overige bijgebouwen en stallen zijn afgebroken. De bebouwingsgrens van Haaren ligt op korte afstand en is de laatste jaren steeds dichterbij gekomen. De familie Pijnenborg wil de schuur graag behouden, tengevolge waarvan er nog onderhoud gepleegd wordt, maar is op zoek naar een nieuwe functie. Adviezen Bouwhistorie BAAC De schuur heeft een hoge monumentale waarde, onder meer vanwege de ouderdom en authenticiteit. Ook constructie, gebinten en kapconstructie hebben hoge monumentale waarde. Stedenbouw / RO Land & Co Behoud van de schuur is niet gewaarborgd in het bestemmingsplan. Toevoeging van een nieuwe functie vereist wijziging van de bestemming, waarbij de cultuurhistorische waarde een overwegingpunt kan zijn. Geadviseerd wordt om de ontwikkelingen in gemeentelijk beleid en in aangrenzend plangebied nauwlettend te volgen om hierop eventueel later in te springen. Bouwkosten Nico de Bont BV Nog niet binnen op het moment van schrijven van dit verslag. Mw. Pijnenborg volgt het advies van Land & Co en wacht nog enige tijd af wat de ontwikkelingen in gemeentelijk beleid en aangrenzend plangebied zullen brengen. 57

60 Van Roosmalen, Wijbosch Het betreft een hoekgevelboerderij achter het huis van de ouders van de heer Van Roosmalen. De boerderij licht net in het buitengebied, maar grenst aan bebouwing. Doel is behoud in zo oorspronkelijk mogelijke staat, met een nieuwe functie die enerzijds tot zijn recht komt in het gebouw en zijn omgeving, en anderzijds ook financieel het behoud mogelijk maakt. Adviezen Bouwhistorie Res-Nova De boerderij bezit door ligging en ouderdom een hoge museale waarde en zou onmiddellijk bescherming vanuit de gemeente Schijndel behoeven en zelfs op rijksniveau bescherming moeten krijgen. Veel zeldzame elementen en aspecten zijn bewaard gebleven. Verder en diepgaander onderzoek wordt aanbevolen. Ook wordt aanbevolen om een aanvraag tot rijksmonument te doen om de juiste mate van bescherming en financiële middelen te verzorgen. Stedenbouw / RO Res-Nova Geadviseerd wordt het kavel te splitsen in 2 delen, waarbij huidig woonhuis en boerderij afzonderlijk bezien worden. Alhoewel de gemeente een beleid van ontstening aanhangt zal de monumentale waarde reden moeten zijn om te zoeken naar alternatieve functies. Gewenste ontwikkelingen dienen met de gemeente besproken te worden. De Nota Ruimte biedt rijk, provincie en gemeenten de mogelijkheden om deze kansen te benutten. Dhr. van Roosmalen heeft met het cultuurhistorisch rapport een belangrijke stap gezet in zijn eigen beleving van de boerderij en hij heeft een strategie tot behoud kunnen bepalen. Samen met Res-Nova zal verdere uitwerking van zowel monumentale erkenning als het inpassen van een nieuwe functie georganiseerd worden. Op het moment van schrijven is er een derde partij geïnteresseerd in de koop en volledige restauratie van de boerderij, waarvoor de juiste voorwaarden door dhr. van Roosmalen in samenspraak met Res-Nova opgesteld worden om de volledige cultuurhistorische waarde te garanderen. 58

61 Keulen, Liempde De heer Keulen is bezig een Vlaamse schuur opnieuw op te bouwen. Hij is nog op zoek naar een functie; de beoogde functie is (tot 2 maal toe) niet doorgegaan. Graag deelt hij zijn ervaringen en kennis over het verplaatsen en opnieuw oprichten van een Vlaamse schuur. Een interview met dhr. Keulen is te vinden in Bijlage B1. Van Wagenberg, Esch De heer Van Wagenberg is bezig een Vlaamse schuur opnieuw op te bouwen. De schuur wordt onderdeel van zijn boerenbedrijf, een biologische varkensfokkerij. Zijn doel is om, zover mogelijk, een traditioneel erf aan te leggen. De schuur zal dienst doen als infocentrum en biologische boerenwinkel. Graag deelt hij zijn ervaringen en kennis over het opnieuw oprichten van een Vlaamse schuur. Een interview met dhr. Van Wagenberg is te vinden in Bijlage B2. 59

62 Van Laarhoven, Liempde Het betreft een schuur, die in het verre verleden een boerderij was, en het gehele erf. De familie van Laarhoven is bezig de huidige boerderij tot woningen te verbouwen, op het erf staan nog enkele bouwwerken, die grotendeels zullen verdwijnen. Er zijn ideeën voor een bedand-breakfast in een deel van de schuur. Daarnaast wordt er gezocht naar een passende erfinrichting. Adviezen Bouwhistorie Er zijn door meerdere architecten cultuurhistorische verantwoordingen geschreven, gericht aan de gemeente, die de waarden op het erf beschrijven. Hierdoor is binnen dit Startpakket geen aanvullend onderzoek nodig. Overwogen kan worden of een later een uitgebreide beschrijving gemaakt zal worden. Stedenbouw / RO Op het moment van deelname aan het Startpakket is er door de familie van Laarhoven opdracht verleend aan een stedenbouwkundige om het erf en de toevoeging van een nieuwe functie daaraan te analyseren. Hierdoor is een onderzoek binnen het Startpakket overbodig. Ook al kon het project Startpakket Ruraal Erfgoed niets voor de fam. Van Laarhoven betekenen is het de moeite waard dit project te vermelden. Er is gebruik gemaakt van dezelfde opbouw van adviesverlening, die tot op het moment van schrijven schijnt te werken; wijziging van bestemmingsplan is inmiddels aangevraagd. 60

63 Verhoeven, Volkel Het betreft het staldeel van een boerderij en het gehele erf met bijgebouwen. De familie Verhoeven woont in het voorste deel van de boerderij; het achterdeel kan een nieuwe functie te krijgen om onderhoud mogelijk te maken. Op dit moment rust er geen woonbestemming op het erf, waardoor geen vergunningen voor groot onderhoud worden vergeven. Op het erf zijn vele bijgebouwen aanwezig, waaronder het kippenhok en de geitenstal, die door de gemeente als ongewenst worden gezien. De familie is van mening dat de bijgebouwen het karakter versterken en wil deze behouden; de berenstal is inmiddels omgebouwd tot mini-atelier. Adviezen Bouwhistorie Monumenten Advies Bureau Er is sprake van een cultuurhistorisch waardevol complex. De bijgebouwen scoren laag in architectuurhistorische waarde, maar sloop wordt ten sterkste afgeraden vanwege de zeldzame ensemblewaarde van het geheel. Stedenbouw / RO Cuijpers Er is geen bijzondere procedure vereist voor de gevraagde handhaving van de bebouwing. Middels een eenvoudige wijzigingsbevoegdheid ex artikel 11 van de Wet op de Ruimtelijke Ordening, kan de huidige bestemming worden omgezet in een woonbestemming. De cultuurhistorische waardering van het complex zouden reden moeten zijn om hieraan medewerking te verlenen. Door de beschrijving van de relevantie van de bijgebouwen en de beredenering van het ruimtelijk advies heeft de familie Verhoeven nieuw houvast om in gesprek te gaan met de gemeente. Gesprekken hiervoor zijn inmiddels gepland en het vernieuwd contact met de gemeente verloopt tot moment van dit schrijven hoopgevend. 61

64 Thoolen, Nederwetten De familie Thoolen is al enige tijd bezig de Hooydonkse Watermolen nieuw leven in te blazen. Naast meerdere geslaagde projecten ter behoud van de aanwezige cultuurhistorische waarden is er op het terrein ook een Bakhuis aanwezig zonder geschikte bestemming. Er wordt gedacht aan een ontvangst- of bijeenkomstruimte voor recreanten. Adviezen Bouwhistorie BAAC Het bakhuis heeft door de herbouw geen enkele cultuurhistorische waarde meer. Wel is er door ligging, materialisering en als onderdeel van het gehele complex een bepaalde belevingswaarde toe te kennen. Landschap / Terrein Elings Het terrein dient als geheel gezien te worden, waarin plaatselijk meerdere postzegeloplossingen uitgevoerd kunnen worden. Een structuuropzet met sterke en zwakke punten van de aanwezige elementen is in het advies beschreven, met als doel de samenhang te versterken en het terrein geschikt te maken voor recreanten. Helaas heeft de fam. Thoolen geen voordeel van de verstrekte adviezen; de adviezen waren voor hen niet in praktische zin bruikbaar. Voor het project hebben de adviezen wel tot nut gediend in de zin dat hier duidelijke knelpunten naar voren zijn gekomen en opgelost konden worden. De fam. Thoolen zal verdergaan met het stap voor stap verbeteren van het gehele terrein. 62